Cassiodorus, Expositio in Psalterium, 0, PRAEFATIO.
| 1 | Repulsis aliquando in Ravennati urbe sollicitudinibus dignitatum, et curis saecularibus noxio sapore conditis, cum Psalterii coelestis animarum mella gustassem, id quod solent desiderantes efficere, avidus me perscrutator immersi, ut dicta salutaria suaviter imbiberem post amarissimas actiones. Sed familiaris inchoantibus occurrit obscuritas, quae variis est intexta personis, et velata parabolis. Haec in dictis vitalibus noxia dissimulatione praeteritur, dum saepe illud reperiri solet ambiguum, quod magni sacramenti gestat arcanum. |
| 2 | Tunc ad Augustini facundissimi Patris confugi opinatissimam lectionem , in qua tanta erat copia congesta dictorum, ut retineri vix possit relectum quod abunde videtur expositum. Credo, cum nimis avidos populos ecclesiasticis dapibus explere cupit, necessario fluenta tam magnae praedicationis emanavit. Quocirca memor infirmitatis meae, mare ipsius quorumdam psalmorum fontibus profusum, divina misericordia largiente, in rivulos vadosos compendiosa brevitate deduxi: uno codice tam diffusa complectens, quae ille in decadas quindecim mirabiliter explicavit. Sed ut quidam de Homero ait (Macrobius, lib. III Saturnal., cap. 3): Tale est de eius sensu aliquid subripere, quale Herculi clavam de manu tollere. Est enim litterarum omnium magister egregius; et, quod in ubertate rarum est, cautissimus disputator. Decurrit quippe tanquam fons purissimus, nulla faece pollutus; sed in integritate fidei perseverans, nescit haereticis dare unde se possint aliqua colluctatione defendere: totus catholicus, totus orthodoxus invenitur; et in Ecclesia Domini suavissimo nitore resplendens, superni luminis claritate radiatur. |
| 3 | Quaedam vero noviter inventa, post tam mirabilem magistrum sola Domini praesumptione subieci, qui parvulis confidentiam, caecis visum, mutis sermonem, surdis praestat auditum. Quem tamen codicem etiam per quinquagenos psalmos cum praefationibus suis trina sum divisione partitus; ut et claritas litterae senioribus oculis se pulchrius aperiret, et desiderio legentium fratrum numerosi codicis corpora praestarentur. Ita et ad bibliothecae cautelam unus derelictus est, et propter congregationis studium commodissime forsitan noscitur esse divisus. |
| 4 | Quapropter mandato Domini confidentes, coelestis mysterii claustra pulsemus, ut aperiat sensibus nostris floriferas sedes; quatenus in illo coelesti paradiso salutariter introducti, spiritalia poma sine aliqua primi hominis transgressione carpamus. Vere coruscus liber, sermo lampabilis, cura sauciati cordis, favus interioris hominis, pinax spiritualium personarum, occultarum lingua virtutum, quae inclinat superbos humiliatis , reges pauperibus subdit, affabilitate parvulos nutrit. Tanta enim illic est pulchritudo sensuum et stillantium medicina verborum, ut merito hic illud Salomonis aptetur, quod dixit in Cantico canticorum: Hortus conclusus, et fons signatus, paradisus plenus omnium pomorum [Cant. IV, 12]. Modo enim quidam psalmorum salutari institutione formati, turbidos et tempestuosos animos declinant in limpidam et tranquillissimam vitam; modo promittentes Deum propter salutem credentium visualiter humanandum, et ad iudicandum orbem esse venturum; modo commonent lacrymis peccata diluere, eleemosynis delicta curare; modo sacris orationibus reverenter attoniti; modo Hebraei alphabeti virtute profundi; modo de passione et resurrectione Domini salutaria praedicantes; modo lamentantium deploratione piissimi; modo versuum repetitione quaedam nobis sacramenta pandentes; modo canticorum graduum ascensione mirabiles; postremo supernis laudibus feliciter inhaerentes, beata copia, inexplicabile desiderium, stupenda profunditas. Non potest animus fidelis expleri, qui coeperit inde satiari. |
| 5 | Psalmi sunt denique, qui nobis gratas faciunt esse vigilias, quando silenti nocte psallentibus choris humana vox erumpit in musicam, verbisque arte modulatis ad illum redire facit, a quo pro salute humani generis divinum venit eloquium. Cantus qui aures oblectat et animas instruit, fit vox una psallentium, et cum angelis Dei, quos audire non possumus, laudum verba miscemus, per illum scilicet qui venit ex semine David, Dominum Iesum Christum, sicut ipse in Apocalypsi dicit: Ego sum radix et origo David [Apoc. XXII, 16]. A quo et re igionem salutarem suscepimus, et sanctae Trinitatis mysteria revelata cognoscimus. Unde merito eis Patris, et Filii, et Spiritus sancti, una gloria sociatur, ut perfecta eorum praeconia comprobentur. Ipsi enim diem venturum matutina exsultatione conciliant, ipsi nobis primam diei horam dedicant, ipsi nobis tertiam horam consecrant, ipsi sextam in panis confractione laetificant, ipsi nobis nona ieiunia resolvunt, ipsi diei postrema concludunt, ipsi noctis adventu, ne mens nostra tenebretur efficiunt, sicut ipsi dicunt: Nox illuminatio mea in deliciis meis: quoniam tenebrae non tenebrabuntur abs te, Domine [Psal. CXXXVIII, 11, 12]; ut merito se a vera vita credat alienum, quisquis huius muneris iucunditate non fruitur. Quorum virtutes ut breviter divinus sermo concluderet, in septuagesimo psalmo (Vers. 22) dicturus est: Ego autem confitebor tibi in vasis psalmorum veritatem tuam. Revera vasa veritatis, quae tot virtutes capiunt, tot divinis odoribus farciuntur, tot thesauris coelestibus cumulantur. Hydriae quae vinum coeleste recipientes, puritatem eius in novitate semper custodiunt. |
| 6 | Dulcedo mirabilis, quae saeculi corruptionibus non acescit; sed in sua permanens dignitate, gratia semper purissimae suavitatis augetur. Apotheca valde copiosa, de qua cum bibant tam magni terrarum populi, ubertas eius nescit expendi. |
| 7 | Quam mirabilis autem ex ipsis profluit suavitas ad canendum! dulcisonum organum humanis vocibus aemulantur; tubarum sonitus grandiloquis clamoribus reddunt: vocalem citharam viventium chordarum permixtione componunt; et quidquid ante instrumentis musicis videbatur agi, nunc probatur per rationales substantias explicari. Verumtamen nequaquam nobis, ut psittacis merulisque vernandum est, qui dum verba nostra conantur imitari, quid tamen canant, noscuntur modis omnibus ignorare. Melos siquidem blandum animos oblectat, sed non compellit ad lacrymas fructuosas; permulcet aures, sed non ad superna erigit audientes. Corde autem compungimur, si quod ore dicimus, animadvertere valeamus, sicut in Psalterio legitur: Beatus populus qui intelligit iubilationem [Psal. LXXXVIII, 16]. Et iterum: Quoniam rex omnis terrae Deus: psallite sapienter [Psal. XLVI, 8]. Philippus quoque apostolus [Act. VIII, 28], cum reginae Candacis eunuchum Isaiam legere cognovisset, Scripturas ei sanctas competenter exposuit; qui postquam quod legebat advertit, statim gratiam baptismatis exquisivit, et mox perfectae munera salutis accepit. In Evangelio etiam Dominus ait: Omnis qui audit verbum regni, et non intelligit, venit malus et rapit quod seminatum est in corde eius [Matth. XIII, 19]. Unde congrue datur intelligi haec illis provenire non posse qui Scripturas sanctas puro corde merentur advertere: de quo pulchre Pater Hieronymus ait: Margaritum quoddam est Scriptura divina, et ex multis partibus forari potest. |
| 8 | Quocirca, Pater apostolice , qui coelestes litteras sanctis moribus reddidisti, praestante Deo tua invitatione provocatus , abyssos divinas ingrediar: qui clemens errata corrigis, nec severus imputas, quod emendas. Sed antequam enthecas spirituales attingam, quaedam divisis capitibus, quae sunt numero decem et septem, aestimo praegustanda; ut cum earum rerum locus se intulerit, magni nectaris potus suavissimis delectationibus hauriatur. Primo: de prophetiae diversis speciebus nihilominus est dicendum, ut quae sit ista Davidica possimus distinctius edoceri. Secundo: cur in psalmorum titulis, quasi auctorum diversa nomina reperiantur. Tertio: quid significet, in finem, quod frequenter invenitur in titulis. Quarto: quid sit psalterium, vel quare psalmi dicantur. Quinto: quid sit psalmus. Sexto: quid sit canticum. Septimo: quid sit psalmo-canticum. Octavo: quid sit canticumpsalmum. Nono: de quinquefaria divisione. Decimo: de unita inscriptione titulorum. Undecimo: quid sit diapsalma. Duodecimo: utrum in quinque voluminibus psalmorum sit secanda contextio; an certe unus liber debeat nuncupari. Tertiodecimo: quemadmodum in psalmis sit de Christo Domino sentiendum. Quartodecimo: quemadmodum sit expositio digesta psalmorum. Quintodecimo: de eloquentia totius legis divinae. Sextodecimo: de propria eloquentia Psalterii. Septimodecimo: laus Ecclesiae. |
| 9 | Nunc ad praemissum ordinem, Domino praestante, veniamus. |