Cassiodorus, De artibus et disciplinis liberalium litterarum, CAPUT SEPTIMUM. DE ASTRONOMIA.
| 1 | Astronomia superest, quam si casta ac moderata mente perquirimus, sensus quoque nostros, ut veteres dicunt, magna claritate perfundit. |
| 2 | Quale est enim ad coelos animo subire, totamque illam machinam supernam indagabili ratione discutere [ed., discurrere], et inspectiva mentis sublimitate [ed., subtilitate], ex aliqua parte colligere, quod tantae magnitudinis arcana velaverunt? Nam mundus ipse, ut quidam dicunt, sphaerica fertur rotunditate collectus; ut diversus rerum formarumque ambitus sui circuitione concluderetur. |
| 3 | Unde librum Seneca consentanea philosophis disputatione formavit, cui titulus est de Forma mundi; quem vobis item relinquimus relegendum. |
| 4 | Astronomia itaque dicitur, unde nobis sermo est, astrorum lex: quia nesciunt ullo modo, quam a suo Creatore disposita sunt, vel consistere vel moveri: nisi forte quando aliquo miraculo facto Divinitatis arbitrio commutantur; sicut Iesus Nave, tribus horis soli in Gabaon ut staret, legitur (Ios. X, 12) imperasse; et temporibus Ezechiae regis retrorsum decem gradibus reversum fuisse (IV Reg. XX, 11); et in passione quoque Domini Christi tribus horis sol tenebrosus effectus est (Luc. XXIII, 44, 45), et his similia. |
| 5 | Ideo enim miracula dicuntur, quoniam contra rerum consuetudinem admiranda contingunt. |
| 6 | Feruntur enim, sicut dicunt astronomi, quae coelo fixa sunt; moventur vero planetae, id est erraticae, quae cursus suos certa tamen definitione conficiunt. |
| 7 | Astronomia est itaque, sicut iam dictum est, disciplina quae cursus coelestium siderum et figuras contemplatur omnes, et habitudines stellarum circa se et circa terram indagabili ratione percurrit. |
| 8 | Divisio astronomiae est, ut sit vel Sphaerica positio.
|
| 9 | Sphaericus motus.
|
| 10 | Orientalis locus.
|
| 11 | Occidentalis locus.
|
| 12 | Septentrionalis locus.
|
| 13 | Australis locus.
|
| 14 | Hemisphaerion quod est super terram.
|
| 15 | Hemisphaerion quod dicitur esse sub terris.
|
| 16 | Numerus circulatoris.
|
| 17 | Praecedentia, vel antegradatio stellarum.
|
| 18 | Remotio, vel retrogradatio stellarum.
|
| 19 | Status stellarum.
|
| 20 | Augmentum computi.
|
| 21 | Ablatio computi.
|
| 22 | In magnitudinem solis, lunae et terrae.
|
| 23 | Eclipsis et caetera schemata quae in his continentur. |
| 24 | Sphaerica positio est per quam cognoscitur positio sphaerae qualiter sit. |
| 25 | Sphaericus motus est per quem sphaerae rite moventur. |
| 26 | Orientalis locus est unde aliquae stellae oriuntur. |
| 27 | Occidentalis locus est ubi nobis occidunt aliquae stellae. |
| 28 | Septentrionalis locus est ubi sol pervenit in fortioribus diebus. |
| 29 | Australis locus est ubi sol pervenit in fortioribus noctibus. |
| 30 | Hemisphaerion est quod est super terram, pars coeli quae tota a nobis videtur. |
| 31 | Hemisphaerion sub terra est, ut aiunt, quod videri non potest. |
| 32 | Numerus stellarum circularium est per quem cognosci dicitur, per quantum tempus unaquaeque stella circulum suum implere potest, sive per longitudinem, sive per latitudinem. |
| 33 | Praecedentia vel antegradatio stellarum est quam Graeci προτόδισμον vocant: dum stella motum suum consuetum cogere videtur, et aliquid praeter consuetudinem praecedit. |
| 34 | Remotio vel retrogradatio stellarum est quam Graeci πόδισμον aut ἀναπόδισμον vocant, in quo stella, dum motum suum agat, simul et retrorsum moveri videtur. |
| 35 | Status stellarum est quod Graeci στίριγμον vocant: quia dum stella semper moveatur, attamen in aliquibus locis stare videtur: nam et Varro, libro quem de Astrologia conscripsit, stellam commemorat ab stando dictam. |
| 36 | Augmentum computi est, quotiens astronomi secundum astronomicas regulas computantes, computum computo addere videntur. |
| 37 | Ablatio computi est in qua astronomi secundum astronomicas regulas computantes, computum a computo iudicant auferendum. |
| 38 | Magnitudo solis, lunae et terrae est, quando ostendunt quia sol fortior est terra, terra fortior est luna, per aliquam quantitatem. |
| 39 | Eclipsis solis est quotiens in luna tricesima, ipsa luna nobis apparet, et per ipsam nobis sol obscuratur. |
| 40 | Eclipsis lunae est quotiens in umbram terrae luna incurrit. |
| 41 | De astronomica vero disciplina in utraque lingua diversorum quidem sunt scripta volumina; inter quos tamen Ptolomaeus apud Graecos praecipuus habetur, qui de hac re duos codices edidit, quorum unum minorem, alterum maiorem vocavit Astronomum. |
| 42 | Is etiam et canones quibus cursus astrorum inveniantur instituit: ex quibus, ut mihi videtur, climata forsitan nosse, horarum spatia comprehendere, lunae cursum pro inquisitione paschali, solis eclipsin, ne simplices aliqua confusione turbentur, qua ratione fiant, advertere non videtur absurdum. |
| 43 | Sunt enim, ut dictum est, climata, quasi septem lineae, ab oriente in occidentem directae, in quibus et mores hominum dispares, et quaedam animalia specialiter diversa nascuntur; quae vocitata sunt a locis quibusdam famosis; quorum primus est Meroe [mss. Merobis], secundus Syene, tertius Catochoras, id est Africa, quartus Rhodus, quintus Hellespontus, sextus Mesopontus, septimus Borysthenes. |
| 44 | Horologia quoque, quae solis claritate monstrantur, distinctis quibusdam regulis, per singulos tractus climatum, veraciter aptata consistunt. |
| 45 | Quod utiliter priorum, et maxime Ptolomaei constat diligentia perquisitum esse. |
| 46 | Est alia quoque de talibus non despicienda commoditas, si opportunitatem navigatio nis, si tempus arantium [ed., assensuum], si aestatis caniculam, si autumni suspectos imbres inde discamus. |
| 47 | Dedit enim Dominus unicuique creaturae suae aliquam virtutem, ut tamen innoxie de propria qualitate noscatur. |
| 48 | Caetera vero, quae se ad cognitionem siderum coniungunt, id est ad notitiam fatorum, fidei nostrae sine dubitatione contraria sunt, et sic ignorari debent, ut nec scripta esse videantur. |
| 49 | Unde doctissimus quoque pater Basilius libro sexto [lege homilia 6], quem appellavit Hexameron, cautissime diligenterque tractavit, ab animis hominum huiusmodi curas sanctissima disceptatione detruncans; quem prima fronte in Octateucho diximus legi. |
| 50 | Hinc et Pater Augustinus in secundo libro de Doctrina Christiana (Cap. 29) meminit dicens: Quia familiaris est perniciosissimo errori fatua fata cantantium: unde commodius honestiusque contemnitur, si talis persuasio nesciatur. |
| 51 | Mundi quoque figuram curiosissimus Varro longae rotunditati in Geometriae volumine comparavit, formam ipsius ad ovi similitudinem trahens, quod in latitudine quidem rotundum, sed in longitudine probatur oblongum. |
| 52 | Sed nobis sufficit, quantum in Scripturis sacris legitur, tantum de hac arte sentire; [Haec desunt in mss.] quia nimis indecorum est hinc humanam sequi sententiam, unde, quantum nobis expedit, divinam noscimur habere doctrinam. |