| 1 | Quamobrem [Tangit utilitates aliquot vitae coenobiticae, ob quas se ad eam rediisse non immerito, nec inconsulto demonstrat. Prima est vacuitas et exemptio curarum et sollicitudinum de cibo, potu, rebusque aliis necessariis comparandis: cum hanc curam veri coenobitae suis superioribus et praelatis relinquant, qua necesse est solitarios per se occupari ac distineri. Hinc D. Hieronymus in epistola illa ad Eustochium saepe citata scribit adeo arctam fuisse in monachis sui temporis professionem paupertatis, ut nemini liceret vel necessaria petere; tantam vero praepositorum et superiorum diligentiam ac vigilantiam, ut nemini aliquid necessarium deesset. Quia, inquit, non licet dicere cuiquam: Tunicam, et sagum, textaque iuncis strata non habeo; ille ita universa moderatur, ut nemo quid postulet, nemo non habeat. Ubi Marianus in scholiis: Aliter, inquit, ut nemo quid postulet, nemo dehabeat, hoc est, valde habeat. Utramque hanc lectionem falsam putat interpres (Erasmus scil.) statimque alteram in haec verba substituit, Ut nemo quod postulet, habeat. Prima tamen, quam maior codicum pars habet, verior mihi videtur: sensusque Hieronymi est, neminem quidquam postulare, quippe cum hoc minime liceat, et tamen omnibus a praefectis monasteriorum ita provideri, ut nemini aliquid desit. Ita Marianus. At bona eius venia, ut facilior et apertior, ita et germanior et congruentior mihi videtur altera illa lectio ab Erasmo substituta, ut nemo quod postulet habeat, sed recta syntaxi et ordine verborum, nemo habeat quod postulet. Id enim ex antecedenti statim consequitur, ut si praefectus monasterii universa debite moderetur, id est, omnibus necessariis provideat ac prospiciat, nullus monachorum occasionem habeat aliquid postulandi. Quamquam illa etiam Mariani lectio non incongrue sic exponi potest, ut eodem recidat, hoc modo: Nemo quod postulet (id est aliquid petat) nemo non habeat, supple, tunicam, sagum, et caetera necessaria; providente omnibus praefecto, antequam petantur. At hoc obiter ob loci istius obscuritatem additum sit. Secunda utilitas est fuga cenodoxiae, seu vanae gloriae, cuius vel maximum periculum imminet solitario. Unde D. Hieronymus (Epist. 4): In solitudine, inquit, facile obrepit superbia; et si parumper ieiunaverit, hominemque non viderit, putat se alicuius esse momenti; oblitusque sui unde et quo venerit, intus corde, lingua foris vagatur. Tertia utilitas est subiectio et mortificatio propriae voluntatis, quam tangit sub finem huius capitis. Verum operae pretium fuerit has atque alias utilitates vitae coenobiticae et communis plenius et uberius a D. Basilio enarratas hic describere (In Regul. fus. cap. 7). Is enim hac quaestione proposita, utrum magis expediat ei qui mundum relinquere decreverit, seorsum a caeteris solitariam vitam degere, an vero cum aliis eiusdem consilii et propositi sociis? sine ulla dubitatione ita respondet: Ego ad multas res utilius esse intelligo, si uno et eodem in loco plures vivant una: ac primo quidem, quod nemo nostrum est, in quo uno ad res sibi necessarias ad vitam parandas praesidii satis esse possit: quando in his inquirendis vicissim alios aliorum videamus opera indigere. Hoc autem, nimirum ut alii vicissim aliorum opera indigeremus, eo consilio statutum est ab opifice nostro Deo, ut officiorum permutatione, inter nos dando accipiendoque, hanc, ad mutuam coniunctionem, causam haberemus. Ad haec in huiusmodi vitae a caeteris secessione, illud etiam est incommodum, quod neque peccare se facile quis intelligit, quippe qui neminem habeat a quo et arguatur leniter et clementer corrigatur. Quo fit ut in eum illud conveniat: Vae soli; quoniam cum ceciderit, non habet sublevantem se (Eccles. IV). Tum illud etiam accedit, quod qui plures simul eodem in loco congregati sunt, ii pluribus etiam possunt simul praeceptis satisfacere. Quod contra est in eo qui solus est: dum enim unum exsequitur, ab alio impeditur: veluti aegrum visitans, hospitem non potest recipere; neque in opere faciendo studium retinere, qui in partiendis distribuendisque ad usum vitae necessariis rebus occupetur: praesertim quando in ministeriis hisce obeundis fratres diutius necesse sit detineri. Quod si omnes in una spe vocati unum corpus sumus, et caput Christum habemus: singuli autem vicissim alii aliorum membra; profecto nisi in hoc conspiraverimus, ut ad similitudinem corporis unius, in Spiritu sancto nexi aptique inter nos simus, ac non seorsim quisque disiunctam a reliquorum communione vitam instituerit, qui fieri poterit ut in huiusmodi distractione et quasi avulsione mutuam inter ipsa membra convenientiam mutuaque praestemus officia? neque enim in tali seiunctione res patitur ut gaudenti quis congaudeat aut patienti compatiatur: siquidem ea separatio facit ut alter alterius statum ne norit quidem. Ad haec cum nemo unus idoneus sit qui dona spiritualia omnia suscipiat, illud usu venit in vitae consociatione, ut donum quod in unoquoque est peculiare, id aliorum quoque commune sociorum fiat: Alii enim datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae, alii fides, alii prophetia, alii gratia sanationum, etc. (I Cor. XII). Quae singula qui habet, is non sua magis quam aliorum causa habet. Quamobrem necesse est in vitae societate, quae in uno aliquo est spiritus efficacia, eam in universos simul pervadere. Igitur qui seorsum a caeteris vitam degit, is unum aliquod fortasse donum habet: et illud ipsum eo quod nihil exerceat, sed in seipso defossum detineat, inutile facit. Contra vero, ubicumque multorum societas viget, eo fruitur quisque quod suum est: et ex alienis nihilominus, ut suis, fructum capit. Adde quod periculum etiam huiusmodi solitariam vitam comitatur et assidet praeter iam dicta: primum quidem ac maximum, ne qui eam degit, is sibi veluti plane iam perfectionem adepto blandiatur: cum enim neminem in ea sit habiturus qui iudicare possit de his quae ab ipso fiant, cumulatissime se omnia praestitisse arbitrabitur (Vide Hier. Platum l. I de Bono Relig. c. 39). Ex quo illud sequetur ut cum animi habitum quem habet ad virtutem assidue apud se compressum tenuerit ac veluti introclusum, neque quibus rebus destituatur intelligat, neque progressionem ullam quam in virtutibus faciat videat: quippe qui undique materiam sibi exercendorum mandatorum omnem ademerit. Qua enim re humilitatis suae documentum dabit qui neminem habeat quo se humiliorem declaret? Quod item specimen edet suae in alios commiserationis, a plurium communione dissectus, cui cum nullo penitus commercium sit? Haec et plura Basilius satis obscure quidem et nimis verbose ab interprete reddita (Vide etiam Petrum Damiani lib. VI, epist. 12). De eadem vero comparatione vitae coenobiticae cum solitaria, videre est Turrecrematum prolixe agentem tractatu in Regulam beati Benedicti, ubi sic incipit: Licet utrumque genus tam anachoretarum quam coenobitarum laudabile sit, genus tamen vitae coenobitarum videtur praecellere in tribus, videlicet in praemio, et hoc post mortem; in securitate, et hoc in morte; in emolumento multiplici, et hoc in vita. Quae sint vero haec emolumenta consequenter explicat. Verum, ut haec accuratius et clarius intelligantur, cum alias dictum sit vitam solitariam et anachoreticam sublimiorem ac perfectiorem esse vita communi et coenobitica, et D. Augustinus in libro de operibus monachorum (Cap. 23), illos sanctiores esse dicat, qui a conspectu hominum separati, nulli ad se praebent accessum, viventes in magna intentione orationum, necessario hic ascribenda videtur explicatio, et doctrina vere aurea D. Thomae, qui hanc quaestionem tractans (2-2, q. 188, art. 8), Utrum perfectior sit religio in societate viventium quam agentium vitam solitariam, respondet in hunc modum: Dicendum quod solitudo, sicut et ipsa paupertas, non est ipsa essentia perfectionis, sed perfectionis instrumentum. Unde in collationibus Patrum (Collat. 1 cap. 7), dicit abbas Moyses quod pro puritate cordis solitudo sectanda est, sicut et ieiunia et alia huiusmodi. Manifestum est autem quod solitudo non est instrumentum congruum actioni, sed contemplationi, secundum illud Oseae secundo: Ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor eius. Unde non congruit religionibus, quae sunt ordinatae ad opera vitae activae, sive corporalia, sive spiritualia; nisi forte ad tempus, exemplo Christi, qui, ut dicitur Lucae sexto, exiit in montem solus orare, et erat pernoctans in oratione Dei. Competit autem religionibus, quae sunt ad contemplationem ordinatae. Considerandum est tamen quod id quod est solitarium debet esse sibi per se sufficiens. Hoc autem est cui nihil deest quod pertinet ad rationem perfecti: et ideo solitudo competit contemplanti qui iam ad perfectum pervenit. Quod quidem contingit dupliciter. Uno modo ex solo divino munere, sicut patet de Ioanne Baptista, qui fuit repletus Spiritu sancto adhuc ex utero matris suae: unde cum adhuc puer esset erat in desertis, ut dicitur Lucae primo. Alio modo per exercitium virtuosi actus, secundum illud ad Hebraeos quinto: Perfectorum est solidus cibus, eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni et mali. Ad exercitium autem huiusmodi iuvatur homo ex aliorum societate dupliciter. Uno modo, quantum ad intellectum, ut instruatur in his quae sunt contemplanda. Unde Hieronymus dicit ad Rusticum monachum: Mihi placet ut habeas sacrum contubernium, nec ipse te doceas. Secundo, quantum ad affectum, ut scilicet noxiae affectiones hominis reprimantur exemplo et correctione aliorum; quia, ut dicit Gregorius XXX Moralium (Cap. 23) super illud: Cui dedit in solitudine donum, quid prodest solitudo corporis, si solitudo defuerit cordis? Et ideo vita socialis necessaria est ad exercitium perfectionis. Solitudo autem competit iam perfectis. Unde Hieronymus dicit ad Rusticum monachum: Solitariam vitam reprehendimus? minime, quippe quam saepe laudavimus. Sed de ludo monasteriorum huiuscemodi volumus egredi milites quos eremi rudimenta dura non terreant, qui specimen conversationis suae multo tempore dederint. Sicut ergo id quod iam perfectum est praeeminet ei quod ad perfectionem exercetur: ita vita solitariorum, si debite assumatur, praeeminet vitae sociali. Si autem absque praecedenti exercitio talis vita assumatur, est periculosissima: nisi per divinam gratiam suppleatur quod in aliis per exercitium acquiritur, sicut patet de beatis Antonio et Benedicto. Hactenus Doctor Angelicus, et plane angelice; qui etiam in solutione quinti argumenti acute et erudite exponit dictum Aristotelis I Politic. (Cap. 2), dicentis: Solitarium aut bestiam esse, aut Deum: quia nimirum, si quis solitudinem amat, vel ob impatientiam et animi saevitiam, vel ex desperatione, vel ex odio obedientiae et amore propriae voluntatis, ut illi Sarabaitae, de quibus in collatione praecedenti (Cap. 7) actum est, is bestiae similis: si vero ut totus vacet contemplationi divinae, illique inhaereat, tum totus divinus et Deo similis efficiatur. Ex his patet utra vita alteri praeemineat et potius eligenda sit, eremitica an coenobitica. Nam solitaria secundum se praestantior est, si debite assumatur a perfectis quibus proprie convenit, sed coenobitica commodior et utilior plerisque, et aptior adipiscendae perfectioni.] quantis nunc in hac conversatione perfruar commodis, breviter explicabo: Vos, utrum illa solitudinis lucra his beneficiis valeant compensari, digesta narratione perpendite, per quam etiam hoc probare possibile est, utrum fastidio an desiderio illius solitariae puritatis his maluerim coenobii angustiis coarctari. |
| 2 | In hac igitur conversatione diurni operis nulla provisio est, venditionis vel coemptionis nulla distentio, non annui panis inevitabilis cura, non sollicitudo corporalium rerum, qua non tantum propriis, verumetiam multorum advenientium usibus necessaria praeparantur, postremo nulla arrogantia laudis humanae, quae immundior his omnibus in conspectu Dei, etiam magnos eremi labores frequenter evacuat. |
| 3 | Verum ut in illa anachoretica disciplina illos elationum spiritalium fluctus et exitiabilis cenodoxiae pericula praeteream, ad hoc generale cunctorum pondus, id est, communem parandi victus sollicitudinem revertamur, quae eo usque mensuram non dico illius antiquae districtionis excussit, quae usum olei penitus nesciebat, sed ne hac quidem nostri temporis remissione coepit esse contenta, in qua [Sextarius dicitur sexta pars congii, quae mensura apud antiquos tam liquidis quam aridis serviebat. Capit autem sextarius libram cum dimidia, sive octodecim uncias, id est, cotylas binas, quae et heminae dicuntur. Singuli enim congii sex sextarios continent, heminas vero duodecim: quippe duae heminae sextarium complent. Hinc sextarius olei, qui in annum sufficiebat excipiendis et alendis hospitibus, ut hic dicitur (Epiphan. lib. de Mensur. et Ponder. Alex. ab Alex. l. II c. 20). Modius mensurae genus continens sedecim senarios, Suidae libras viginti sex cum octonis unciis: cuius dimidium dicitur semodius. De lenticula dictum est libro IV Institutionum, cap. 20.] uno olei sextario itidemque lenticulae modio advenientium usibus praeparato, totius annuae refectionis explebantur officia, ita ut duplicato nunc ac triplicato modio necessitas victualis vix queat expediri. |
| 4 | Et in tantum apud nonnullos vis noxiae huius remissionis increvit, [Huius antiquae parcimoniae et mirae abstinentiae apud illos observatae, exemplum refert Cassianus collat. 8 cap. 1, ubi se cum suo germano ab abbate Sereno his lautitiis exceptos commemorat: Nam pro muria, inquit, quae superiecta olei gutta quotidianae refectioni solebat apponi, modicum liquaminis miscuit, et olei quiddam solito propensius superfudit. Nam illam olei guttam ob hoc unusquisque quotidie refecturus instillat, non ut eius ex hoc gutturis quamdam percipiat suavitatem; quippe cuius tantus est modus, ut vix ipsius gutturis fauciumque meatus non dicam linire, sed pertransire sufficiat. Sed ut hoc usu iactantiam cordis, quae pro abstinentia districtiore, blande solet ac latenter irrepere, et stimulos elationis obtundat: quia quanto abstinentia ipsa occultius exercetur, nulloque hominum teste perficitur, tanto subtilius occultatorem suum tentare non desinit. Haec ibi ad hunc locum intelligendum accommodata.] ut aceto muriaeque permixtis non illam unam olei admisceant guttam, quam praedecessores nostri, qui eremi instituta maiore abstinentiae virtute sectati sunt, repellendae tantum cenodoxiae gratia instillare consueverant, sed [Pro salibus, id est, pro deliciis et lautitiis. Ita illi remissiores et tepidiores monachi, praeter morem antiquorum, duplici obsonio utebantur, et duos cibos, ut hic dicitur, propria suavitate distantes, sive distinctos: nempe muriam aceto permixtam oleique guttula aspersam, et caseum oleo itidem superfusum, sub unius saporis (olearii scilicet) oblectatione percipiebant: quorum alterum dicit cuiusque refectioni cum paximaciis sive panibus, unius scilicet librae, sufficere potuisse.] infringentes Aegyptiacum pro salibus caseum, plus olei quam necesse est, superfundant; et ita duos cibos propria suavitate distantes, qui sigillatim diversoque tempore monachos reficere iucundissime potuissent, sub unius saporis oblectatione percipiant. |
| 5 | In tantum sane [Ἀλκὴ proprie subsidium significat, aut vires, robur: unde ἀλκήεις, fortis, robustus. Sumitur hic pro subsidio vitae: χρῆσις, id est, usus. Porro Ciaconius solummodo legit κτῆσις, quae vox dominium et possessionem alicuius rei significat, cui opponitur ἀκτημοσύνη, id est, omnis possessionis vacuitas et nuditas, quam monachi profitentur, de qua supra. Basileensis editio et plerique mss. Graeca utramque omittunt.] haec ἀλκῆς χρῆσις, id est, materialium rerum possessio supercrevit, ut [De sago vide notationem ad lib. V Instit. cap. 30. Cuius inter alia monachorum indumenta meminit D. Hieronymus in epist. ad Eustochium, et in Vita Hilarionis.] sagum quoque, quod absque verecundia referre non possum, sub obtentu humanitatis ac susceptionis huius, anachoretae in suis habere cellulis coeperint: ut illa praetermittam, quibus attonita anima ac spiritalibus theoriis semper intenta specialius ingravatur, concursus scilicet fratrum, susceptionis quoque ac deductionis officia, mutuas visitationes, diversarumque confabulationum atque occupationum interminabilem curam; quarum etiam illo tempore quo haec videntur impedimenta cessare, tamen animum consuetudinariae inquietudinis assiduitate suspensum, exspectatio ipsa distendit. |
| 6 | Atque ita fit ut anachoreseos illa libertas huiuscemodi nexibus impedita, ad illam cordis ineffabilem alacritatem praepedito non perveniat ascensu, ac fructum eremiticae professionis amittat: qui si mihi in congregatione nunc atque in turbis sito fuerit denegatus; saltem quies animae cordisque tranquillitas ab omnibus occupationibus absoluta non deerit: quae nisi illis quoque qui in solitudine commorantur, praesto fuerit, labores quidem anachoreseos sustinebunt; fructu vero ipsius fraudabuntur, qui non nisi quieta mentis stabilitate conquiritur. |
| 7 | Postremo etiam si mihi in coenobio constituto ab illa puritate cordis aliquid fuerit imminutum, ero solius Evangelici praecepti compensatione contentus, quod certum est omnibus illis eremi fructibus non posse postponi, ut scilicet de crastino nihil cogitem, et usque ad finem subiectus abbati, illum aliquatenus videar aemulari de quo dicitur, Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem [Philip. |