Cassianus, Collationes, 1, 2, CAPUT XIII. Responsio de confusione calcanda et periculo non condolentis.
| 1 | Moyses: Sicut non sunt omnes iuvenes pari modo vel ferventes spiritu, vel disciplinis ac moribus optimis instituti, ita ne senes quidem cuncti uno modo vel perfecti possunt, vel probatissimi, reperiri. Divitiae enim senum non sunt canitie capitis, sed industria iuventutis ac praeteritorum laborum stipendiis metiendae. Quae enim non congregasti, inquit, in iuventute, quomodo invenies in senectute tua [Eccl. XXV]? Senectus enim venerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata. |
| 2 | Cani enim sunt sensus hominis, et aetas senectutis vita immaculata (Sapient. IV). Et idcirco non omnium seniorum, quorum capita canities tegit, quosque vitae longaevitas sola commendat, nobis sunt imitanda vestigia vel sectanda, seu traditiones ac monita suscipienda, sed eorum quos laudabiliter vitam suam ac probatissime comperimus in iuventute signasse, nec praesumptionibus propriis, sed maiorum traditionibus institutos. |
| 3 | Sunt enim nonnulli, quorum etiam, quod est lugubrius, maior est multitudo, qui in tepore suo quem ab adolescentia sua conceperunt, atque ignavia senescentes, auctoritatem sibi non maturitate morum, sed annorum numerositate conquirunt [Vide collat. XXIV, c. 1]. De quibus exprobratio illa Domini proprie satis dirigitur per Prophetam, Et comederunt alieni robur eius, et ipse nescivit; sed et cani effusi sunt in eo, et ipse ignoravit [Ose. VII]. Hos, inquam, in exemplum iunioribus, non vitae probitas, nec ulla propositi huius laudabilis atque imitanda districtio, sed annositas sola provexit. |
| 4 | Quorum canitiem callidissimus inimicus, ad deceptionem iuniorum in praeiudicata auctoritate proponens, etiam illos qui ad vitam perfectionis, vel suis vel aliorum potuerunt monitis incitari, subvertere ac decipere exemplis eorum fraudulenta subtilitate festinat; vel in teporem eos, scilicet noxium, vel in lethalem desperationem eorum doctrinis institutisque perducens. |
| 5 | Cuius rei volens proferre vobis exempla, auctoris nomine praetermisso (ne nos quoque illius qui patefacta sibi fratris vitia publicavit, simile aliquid admittamus), rem tantum gestam, quae instructionem necessariam vobis conferre possit, paucis exponam. Cum igitur ad senem quemdam nobis optime cognitum quidam non ignavissimorum iuvenum profectus sui et curationis gratia perrexisset, et carnalibus incentivis ac fornicationis spiritu semetipsum inquietati simpliciter prodidisset, consolationem credens laboribus suis oratione senis et remedia inflictis vulneribus reperturum, ille amarissimis eum verbis increpans, miserabilem et indignum, nec monachi nomine censendum esse pronuntians, qui potuerit huiusmodi vitio et concupiscentia titillari, ita suis econtrario correptionibus vulneravit, ut eum summa desperatione deiectum moestumque admodum ac lethali tristitia consternatum e sua dimitteret cella. |
| 6 | Cumque ei in tali moerore depresso, nec iam de remedio passionis, sed de expletione conceptae concupiscentiae profunda cogitatione tractanti, Abbas Apollo seniorum probatissimus occurrisset, laboremque et oppugnationis vehementiam, quae in corde eius tacite volvebatur, de contemplatione vultus et deiectione coniectans, causam tantae perturbationis inquireret, atque ille molliter se compellanti seni ne responsum quidem ullum posset referre, magis ac magis eum sentiens senex non inaniter causam tantae tristitiae silentio velle contegere, quam ne vultu quidem dissimulare quivisset, intentius ab eo causas occulti doloris coepit inquirere. |
| 7 | Quibus ille constrictus, pergere se ad vicum confitetur, ut quia secundum sententiam illius senis monachus esse non posset, nec refrenare stimulos carnis et impugnationis remedia consequi iam valeret, uxorem duceret, ac relicto monasterio reverteretur ad saeculum. Quem senex Apollo blanda consolatione demulcens, seseque asserens iisdem quotidie incentivorum stimulis atque aestibus agitari, et idcirco non debere eum prorsus desperatione concidere, nec mirari super impugnationis ardore, qui non tam laboris studio quam misericordia Domini et gratia vinceretur: unius tantum diei ab eodem poposcit inducias, et ut reverteretur ad suam cellulam deprecatus, ad monasterium praedicti senis tota festinatione perrexit. Cumque eidem proximasset, expansis manibus, orationem cum lacrymis fundens: Converte, ait, Domine, qui occultarum virium et infirmitatis humanae solus arbiter pius ac secretus es medicus impugnationem illius iuvenis in senem istum, ut condescendere infirmitatibus laborantium et compati fragilitati iuniorum vel in senectute doceatur. |
| 8 | Cumque ille hanc precem cum gemitu conclusisset, cernit Aethiopem tetrum contra illius cellulam stantem, atque adversus eum ignita iacula dirigentem. Quibus cum fuisset ille protinus sauciatus, et progressus e cella, huc illucque velut amens et ebrius cursitaret, atque egrediens et ingrediens, iam continere se in ea non posset, eadem via concitus pergere coepit, qua iuvenis ille discesserat. |
| 9 | Quem abbas Apollo velut amentem factum quibusdam furiis agitari conspiciens, intellexit ignitum diaboli telum, quod viderat ab illo directum, in eius corde fuisse defixum, illamque in eo confusionem mentis ac perturbationem sensuum intolerandis aestibus operari; accedensque ad eum, Quo, inquit, properas, aut quaenam te causae senilis illius gravitatis oblitum ita pueriliter inquietant ac mobiliter cursitare compellunt? |
| 10 | Cumque ille pro conscientiae suae reatu ac turpi exagitatione confusus, crederet ardorem sui pectoris deprehensum, ac retectis seni sui cordis arcanis, nullam responsionem percunctanti reddere prorsus auderet: Revertere, inquit, ad cellam, tandemque te intellige vel ignoratum hactenus a diabolo, vel despectum, nec in eorum numero reputatum quibus ille quotidie confligere et colluctari profectibus eorum ac studiis instigatur, qui unum eius in te directum iaculum post tantam annorum seriem, quam in hac professione trivisti, non dicam respuere, sed ne sufferre quidem vel uno die quivisti; quo te sauciari Dominus idcirco passus est, ut saltem in senecta disceres compati infirmitatibus alienis, et fragilitati condescendere iuniorum tuis exemplis atque experientia docereris, qui suscipiens iuvenem infestatione diabolica laborantem, non modo nulla consolatione fovisti, sed etiam perniciosa desperatione deiectum, inimici manibus tradidisti, quantum in te est, ab eodem lugubriter devorandum, quem sine dubio nequaquam tam vehementi conflictu fuisset aggressus, quo te nunc usque est appetere dedignatus, nisi futuro profectui eius invidens inimicus illam virtutem quam animo eius inesse cernebat, anticipare ac pervertere suis ignitis iaculis festinasset; proculdubio intelligens fortiorem, cui tanta vehementia confligere operae pretium iudicavit. |
| 11 | Disce itaque tuis exemplis laborantibus compati, et periclitantes nequaquam perniciosa desperatione terrere, nec durissimis sermonibus asperare, sed potius leni blandaque consolatione reficere, et secundum praeceptum sapientissimi Salomonis eruere eos qui ducuntur ad mortem, et redimere eos qui interficiuntur ne parcas (Prover. XXIV); nostrique Salvatoris exemplo arundinem quassatam non conterere, et linum fumigans non exstinguere (Isaiae XLII; [Matt. XII], illamque a Domino gratiam postulare, qua ipse quoque fiducialiter valeas opere ac veritate cantare: Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum qui lapsus est verbo (Isaiae L). Nullus enim posset insidias inimici sufferre, seu carnales aestus naturali quodammodo igne flagrantes vel exstinguere, vel reprimere, nisi gratia Dei vel iuvaret fragilitatem nostram, vel protegeret ac muniret. Et idcirco salutaris huius dispensationis ratione finita, qua vel illum iuvenem perniciosis aestibus Dominus liberare, vel de impugnationis vehementia, et compatiendi affectu te voluit erudire, communibus eum precibus imploremus, quo flagellum istud quod utilitatis gratia tibi Dominus inferre dignatus est, iubeat amoveri (ipse enim dolere facit et rursum medetur, percutit et manus eius sanant ; ipse humiliat et exaltat, ipse occidit et vivificat, deducit ad infernum et reducit , et ignita diaboli iacula quae me arbitro tibi permisit infligi, donante Spiritus sui rore, restinguat. |
| 12 | Quam tentationem, licet eadem celeritate qua inferri eam Dominus passus est, ad unam senis orationem rursus abstulerit; evidenti tamen experimento docuit, non modo non exprobrari patefacta cuiusque vitia debere, sed ne leviter quidem laborantis dolorem debere contemni. Et idcirco nequaquam nos [Lips. in marg. vos] unius sive paucorum vel imperitia vel levitas ab illa salutari, quam praediximus, via et traditione maiorum deterreat et excludat, quorum canitie ad deceptionem iuniorum callidissimus abutitur inimicus: sed absque ullo confusionis operimento omnia debent senioribus revelari, atque ab eis vel remedia vulnerum, vel exempla conversationis ac vitae fiducialiter sumi; in quibus parem opem et similem experiemur effectum, si nihil penitus affectare nostro iudicio ac praesumptione tentemus. |