Boethius, In librum De interpretatione Aristotelis Minor, p2, p3

monumenta.ch > Boethius > DE SIGNIS. > Oppositiones
Boethius, In librum De interpretatione Aristotelis Minor, LIBER SECUNDUS., , DE CONIUNCTIS ET DIVISIS ENUNTIATIONIBUS. <<< >>> QUAE MAGIS APTAE ENUNTIATIONES CONTRARIAE DICANTUR.

Boethius, In librum De interpretatione Aristotelis Minor, LIBER SECUNDUS., Oppositiones

1 Possibile est non esseNon possibile est non esseContingit non esseNon contingit non esseImpossibile est non esseNon impossibile est non esseNecessarium est non esseNon necessarium est non esse Quod autem addidit verum, non verum, ad demonstrationem omnium modorum valet.2 Nam si quis dicat, verum est, non est ipsius negatio verum non est, sed potius non verum est.3 Alioqui eius quae est verum non est, illa negatio est quod dicit, non verum non est.4 Consequentiae vero secundum ordinem fiunt ita ponentibus.5 Illi enim quae est, possibile est esse, sequitur illa quae est, contingens esse, et haec illi convertitur, et non impossibile esse, et non necessarium esse.6 Illi vero quae est, possibile non esse, et contingens non esse, ea quae est, non necessarium non esse, et non impossibile non esse.7 Illi vero quae est, non possibile esse, et non contingens esse, ea quae est, necessarium non esse, et impossibile esse.8 Illi vero quae est, non possibile non esse et non contingens non esse, illa quae est, necesse est esse, et impossibile non esse. 9 Expeditis omnibus quae de modorum oppositionibus disputabantur, ad consequentias venit.10 Hoc enim dicit, quae propositiones supradictorum modorum, quas propositiones consequuntur quibusque consentiunt.11 Nos autem ex his quatuor fecimus ordines, et consequentias propositionum sub una serie disposuimus; haec autem prius nota sint, ut quid ab Aristotele dicatur, facilius lector intelligat.12 Consideretur autem ex subscriptione quod dicimus:
Possibile est esse - Possibile est non esse
Contingit esse - Contingit non esse.
13 Non impossibile est esse - Non impossibile est non esse
Non necesse est esse - Non necesse est non esse

Non possibile est esse - Non possibile est non esse
Non contingit esse - Non contingit non esse
Necesse est non esse - Necesse est esse
Impossibile est esse - Impossibile est non esse.14
Superius autem descriptas consequentias ipse disponit: nobis autem reddenda est breviter ratio, cur hae propositiones sese invicem consequantur, quod possibile est esse, contingit aliquando ut sit, et hoc est contingit esse; quod autem contingit esse, non est impossibile esse, et quod non est impossibile esse, non idcirco iam necesse est esse.15 Non est enim impossibile hodie esse pluviam, sed non idcirco iam esse necesse est.16 Quod ergo non est impossibile esse, non necesse est esse.17 Et hic est unus ordo consequentiae.18 Rursus secundus ordo propositionum talem habet consequentiam, quod possibile est non esse, potest fieri ut non sit, quare contingit aliquando ut non sit, et quod possibile est non esse, contingit non esse; quod autem contingit non esse, potest fieri ut non sit, sed quod potest fieri ut non sit, non est impossibile ut non sit: ergo quod contingit non esse, non est impossibile ut sit, sed quod non est impossibile non esse, non idcirco illud iam non esse necesse est; hodie enim pluviam non esse non est impossibile.19 Potest enim esse, sed non idcirco ex necessitate hodie non pluet; quare quod non est impossibile non esse, non est necessarium non esse, et secundus quidem ordo sese sic habet.20 Nunc autem ad tertium transeamus: quod non possibile est esse, hoc fieri non potest, quod autem fieri non potest, ut aliquando sit, non contingit, quod ergo non possibile est esse, idem non contingit esse; sed quod non contingit esse, necesse est ut non sit, quod nunquam contingit, nunquam esse potest, quod nunquam esse potest, necesse est non esse; quod non igitur contingit esse, idem necesse est non esse, sed quod necesse est non esse, hoc fieri non potest, quod autem fieri non potest, impossibile est ut fiat, quod igitur necesse est, non esse impossibile est esse.21 Quartus etiam ordo hoc modo est: quod non possibile est non esse, fieri non potest ut non sit; quod fieri non potest ut non sit, non contingit non esse.22 Ut quoniam non possibile est non esse motum coelo, non contingit coelum non moveri, quare quod non possibile est non esse, idem non contingit non esse, sed quod non contingit non esse, necesse est esse, sicut de coelo.23 Necesse est enim coelum moveri, quoniam non contingit coelum non moveri, sed quod necesse est esse, ut non sit fieri non potest, quare quod necesse est esse impossibile est non esse.24 Et haec quidem est ordinata ab Aristotele consequentia propositionum, de qua paulo post latius disputabit.25 Ergo impossibile et non impossibile ad illud quod est contingens et possibile, et non contingens et non possibile, sequuntur quidem contradictorie, sed conversim.26 Illud enim quod est, possibile esse, negatio sequitur impossibilis, negationem vero affirmatio.27 Ad illud enim quod est non possibile esse, sequitur illud quod est impossibile esse.28 Affirmatio enim est, impossibile esse, non impossibile vero negatio. 29 Quaedam de superiore consequentium ratione pertractat.30 In superioribus enim descriptionibus sese sequentium, affirmationem possibilis sequebatur impossibilis negatio.31 Rursus negationem possibilis sequebatur impossibilis affirmatio, et de contingenti eodem modo, affirmationem namque impossibilis dicentem impossibile esse, sequebatur negatio possibilis dicens, non possibile est esse.32 Rursus cum impossibile negaretur per id quod dicebatur non impossibile esse, hanc affirmatio possibilis subsequebatur, ea scilicet quae dicit possibile esse.33 Atque hoc idem de contingenti, affirmatio namque impossibilis ea quae est impossibile esse, sequebatur contingentis negationem eam quae est, non contingit esse.34 Negatio vero impossibilis, ea quae dicit, non impossibile est esse, affirmationem contingentis sequebatur eam quae dicit, contingit esse; quare hae propositiones sese invicem sequuntur, sed conversae.35 Namque affirmatio impossibilis contingentis negationem et possibilis sequitur.36 Negatio vero impossibilia affirmationem possibilis et contingentis, ut subiecta descriptio docet.37
Affirmatio: Impossibile est esse - Non impossibile est esse: Negatio
Negatio: Non possibile est esse - Possibile est esse: Affirmatio
Negatio: Non contingit esse - Contingit esse: Affirmatio.38
Idcirco namque ait: Sequuntur quidem contradictoriae, sed conversim, quod omnes in contrarium locatae contradictiones sunt.39 Contradictio namque est impossibile esse et non impossibile esse, contingere esse et non contingere esse, possibile esse et non possibile esse.40 Conversae autem se sequuntur, quoniam affirmatio non sequitur affirmationem, et negatio negationem, sed affirmationem negationes, negationem vero affirmationes, quod ad supradictam descriptionem revertentibus planius liquet; sensus ergo hic est.41 Ordo autem seriesque sermonum sese sic habet; ergo inquit Aristoteles contradictionem quae est impossibile et non impossibile, illud quod est contingens et possibile, quae duae affirmationes sunt ac sese sequuntur, et non contingens et non possibile, quae duae sunt negationes, sequuntur quidem contrad ctoriae, ut contradictiones sint in contrarium ductae, sed conversim, ut affirmatio negationem, negatio sequatur affirmationem.42 Huius talis ratio redditur: illud enim quod est possibile esse, scilicet quod affirmatio est, negationem impossibilis sequitur, est autem negatio impossibilis non impossibile esse; quod est ergo possibile esse, sequitur non impossibile esse, negatio vero possibilis affirmationem impossibilis sequitur, illud namque quod est non possibile esse, sequitur affirmationem quae est impossibile esse, etenim affirmatio est impossibile esse, non impossibile esse negatio, et in contingentibus eodem modo, atque hoc quidem de possibilium et impossibilium consequentia dictum est.43 Nunc de necessarii et possibilis consequentia tractat.44 Necessarium vero quemadmodum sit considerandum est.45 Manifestum est autem quoniam non eodem modo, sed contrariae sequuntur, contradictoriae autem sunt extra.46 Non enim est negatio eius quod est, necesse non esse, non necesse est esse, contingit enim esse veras utrasque in eodem, quod enim est necessarium non esse non est necessarium esse. 47 Quod dicit huiusmodi est: in his propositionibus quae erant impossibilis et non impossibilis, conveniebat non possibile ei quod est impossibile, et possibile consentiebat ei quod est non impossibile, contradictionem scilicet impossibilis contradictio non possibilis sequebatur ordine converso; in his autem quae necessarium praedicant vel affirmative vel negative, et sequuntur possibilem propositionem eiusquae possibili consentit, contradictio non sequitur contradictionem possibilis, sed potius contraria; necessarias vero nunc propositiones dico, quae tametsi non significent necessitatem, tamen sive affirmative, sive negative necessarium praedicant; sensus ergo hic est, si qua ex his quae necessarium praedicant consentit possibili propositioni, eius quae necessarium praedicat, contradictio non sequitur possibilis contradictionem, sed eius quae necessarium praedicat contradictionis contraria ea consentit possibilis propositionis contradictioni; prius autem disponamus quae sunt contradictoriae, quaeve contrariae, eius enim quae dicit necesse est esse, contradictio est, non necesse est esse, contraria vero, necesse est non esse; rursus eius quae est, necesse non esse, contradictio est, non necesse est non esse, contraria vero, necesse est esse.48 Quare describantur et circa unam eamdemque contraria, et contradictoria disponantur, ut quod a nobis dicendum est, clarius possit liquere. 49 Affirmatio: Necesse est esse - Contradictio: Non necesse est esse: Negatio
Contraria:Necesse est non esse: Affirmatio
Affirmatio: Necesse est non esse - Contradictio: Non necesse est non esse: Negatio
Contraria: Necesse est sese: Affirmatio.
50 His igitur commode breviterque descriptis, qui in eorum consequentia ad possibiles propositiones modus possit evenire monstrandum est, illam namque quae est, possibile est esse, sequitur ea quae est, non necesse est esse; nam quod possibile est esse, non necesse est esse, quod enim possibile est esse, possibile est et non esse; sed quod possibile est non esse, non necesse est esse.51 Quare id quod est, possibile est esse, recte sequitur, non necesse est esse, sed negationem eius quae dicit, possibile est esse, id est non possibile est esse, non sequitur affirmatio eius quae dicit, non necesse est esse, quae est scilicet, necesse est esse; haec enim est contradictio necessariae affirmationis, neque enim dici potest consentire propositiones quae dicunt, non possibile est esse, et necesse est esse, sed huius contraria sequitur, namque eam quae est, non possibile est esse.52 illa quae dicit, necesse est non esse, comitatur, sed necesse est non esse, non est contradictoria eius quae est, non necesse est esse; possunt enim utraeque in eodem simul verae inveniri, nam quoniam necesse est non esse ignem frigidum, non necesse est esse ignem frigidum.53 Quocirca hae contradictoriae non sunt, sed est contraria ea quae dicit, necesse est non esse, ei quae dicit, necesse est esse; quae necesse est esse, contradictio est eius quae ponit, non necesse est esse; quare contradictionem eius quae dicit, possibile est esse, eam scilicet quae proponit, non possibile est esse, non sequitur contradictio eius quae est, necesse est esse, sed ea quae est, necesse est non esse, quae contraria scilicet est ei quae est, necesse est esse, quae haec ipsa contradictio est eius quae proponit, non necesse esse.54 Hoc autem descriptione melius patebit.55 Affirmatio: Possibile est esse - Contradictio - Non possibile est esse: Negatio
Affirmatio: Non necesse est esse - Contradictio - Necesse est esse - Contraria: necesse est non esse.
56 Ergo cum sit contradictio possibile esse, et non possibile esse, sequatur autem possibile esse, non necesse esse, contradictio tamen eius quae est, necesse esse, non sequetur contradictionem eius quae est possibile esse, sed contraria contradictoriae eius quae est non necesse esse.57 Nam si contradictio est non necesse esse eius quae est necesse esse, contraria vero eiusdem necesse esse est, ea quae dicit, necesse est non esse, sequitur necesse est non esse, eam quae est, non possibile esse, quae est contradictio eius quae est, possibile esse, quam sequitur non necesse esse.58 Recte ergo dicitur contradictiones quidem extra esse, contrarias vero contradictoriis consentire: nam possibile esse et non possibile esse, quae sunt contradictoriae, sequuntur non necesse esse et necesse non esse, quae non sunt contradictoriae, quod in eodem utraque verae inveniri possunt.59 Quod si contradictio sequitur, sicut ea quae est, non necesse esse, sequitur eam quae est possibile esse, sic eam quae est non possibile esse, sequeretur necesse esse; sed hoc inconveniens est.60 Quare quoniam haec illam non sequitur, contraria ipsius sequetur, contraria namque est ei quae proponit, necesse est esse, illa quae dicit, necesse est non esse.61 Eodem quoque modo et in eo quod est possibile non esse, cuius est contradictio non possibile non esse, quod Aristoteles reticuit.62 Sequitur namque eam quae est, possibile est non esse, illa quae dicit, non necesse est non esse, sed negationem eam quae est, non possibile est non esse, eius affirmationis quae est, possibile est non esse.63 Non sequitur affirmatio eius quae est, non necesse est non esse negationis, ea quae est, necesse est non esse.64 Negatio enim eius quae dicit, necesse est non esse, illa est quae dicit, non necesse est non esse.65 Sed huius contraria, id est affirmationis quae est, necesse est non esse, illa scilicet quae est, necesse est esse, sequitur negationem illam quae est, non possibile est non esse; huius quoque sit talis descriptio:
Affirmatio - Negatio
Possibile est non esse - Contradictio - Non possibile est non esse
Negatio - Affirmatio
Non necesse est non esse - Contradictio - Necesse est non esse
Contraria affirmatio: necesse esse.
66 Dissimili igitur modo evenit quam dudum contingebat in his quae erant possibilia et quae impossibilia.67 Illic enim contradictio contradictionem sequebatur, sed conversim, ut negationem affirmatio, affirmationem negatio sequeretur.68 Hic non idem modus est.69 Nam cum superiores contradictoriae sint, et inferior negatio affirmationem sequatur, negationem non sequitur contradictoria affirmatio, sed affirmationis illius contraria, quod si quis legat attentius, integre descriptum esse ratione perspiciet; cur autem hoc eveniat, causam prodit.70 Causa autem cur non sequatur similiter caeteris est, quoniam contrariae impossibile necessario redditur idem valens.71 Nam quod impossibile est esse, necesse est hoc non quidem esse, sed potius non esse.72 Quod vero impossibile est non esse, hoc necessarium est esse.73 Quare si illa similiter sequuntur possibile et non possibile, haec econtrario.74 Quoniam non significant idem necessarium et impossibile (sed quemadmodum dictum est) conversim. 75 Ratio est cur non simili modo consequentia secundum contradictionem propositionis eveniat, sicut in his quae sunt impossibilia et non impossibilia huiusmodi, omne necessarium contrario modo impossibile est.76 Nam quod est impossibile esse, hoc est necessarium non esse, non enim est necessarium esse quod est impossibile esse; nullus enim dixerit, necesse est esse quod impossibile est esse, non ergo necesse est esse, sed potius necesse est non esse quod impossibile est esse.77 Ergo conversae idem potest impossibile, quod necessarium.78 Quod enim impossibile iunctum eum esse efficit, hoc efficit necessarium iunctum ad id quod est non esse; igitur quod impossibile est esse, hoc necesse est non esse.79 Rursus quod impossibile est non esse, hoc necesse est non esse.80 Rursus quod impossibile est non esse, hoc necesse est esse, ut igni impossibile est non inesse calorem, necesse est igitur inesse.81 Quare huic quoque idem convertitur, ut quod impossibile secundum non esse efficit, idem valeat necessarium secundum esse positum, quare contrario modo necessarium et impossibile idem potest.82 Quod si contrario modo impossibile et necessarium idem valet, manifestum est cur non similiter consequitur necessarium possibile et non possibile propositiones, sicut easdem ipsas, id est possibile et non possibile propositiones impossibile, et non impossibile sequebatur.83 Nam si converso ordine necessarium atque impossibile idem valet secundum contrarietatem, non similis consequentia est necessarii et impossibilis, ei quae fuit possibilis et impossibilis.84 Nam quoniam non impossibile esse, sequitur possibile esse.85 Et hoc rursus, id est possibile esse, non necesse esse comitatur.86 Rursus id quod est impossibile esse, quoniam sequitur non possibile esse.87 Necessarium autem, impossibili converso ordine idem valet, sequitur id quod est impossibile est esse, necesse est non esse.88 Ac per hoc etiam id quod est non possibile esse sequitur, id quod est necesse est non esse.89 Rursus quoniam ei quod est non impossibile non esse consentit, id quod est possibile est non esse, et huic convenit, non necesse est non esse.90 Quoniam id quod dicitur impossibile est non esse, socium est ei quod est non possibile est non esse, ei autem quod est impossibile non esse, converso modo redditum necessarium, idem valet.91 Sequitur id quod est impossibile est non esse, id quod dicimus necesse est esse, et hanc quoque sequitur id quod proponimus, non impossibile est non esse, non necesse est non esse; id vero descriptione monstratur.92
Consentientes - Consentientes
Non impossibile est esse - Impossibile est esse
Possibile est esse - Non possibile est esse
Non necesse est esse - Necesse est non esse

Consentientes - Consentientes
Non impossibile est non esse - Impossibile est non esse
Possibile est non esse - Non possibile est non esse
Non necesse est non esse - Necesse est esse.93
Causa igitur diversae consequentiae est in contrarium propositionum impossibilis et necessarii facta conversio; sed de his hoc modo speculatus, sese quodammodo ipse reprehendit, et ad aliam proprietatis consequentiam disputationem flectit.94 An certe impossibile est sic poni necessarii contradictiones.95 Nam quod est necessarium esse, possibile est esse, nam si non, negatio sequetur.96 Necesse enim est aut affirmare aut negare.97 Quare si non possibile est esse, impossibile est esse.98 Igitur impossibile est esse, quod necesse est esse, quod sane est inconveniens. 99 Forte, inquit, erravimus ita consequentias collocantes.100 Tunc enim disposuimus, ut id quod esset possibile sequeretur illud quod est non necessarium, ut secundum praecessionem possibilis sequentem negationem necessarii poneremus; nunc autem dicit hoc permutari oportere, et non a possibili inchoandum, et huic subiiciendum necessarii negationem, sed potius primo ponendum esse necessarium, secundo loco possibile, namque illa propositio quae necessarium continet, continere videtur etiam possibilitatem, nam quod necessarium est idem possibile est.101 Quod enim necesse est esse, idem esse possibile est, nam si quis hoc neget, et id quod est necessarium dicat non sequi possibilitatem, negatio possibilitatis id quod est necessarium comitabitur.102 Nam si id quod necessarium est esse, falsum est dicere possibile est esse, verum est dicere quoniam non possibile est esse.103 In omnibus enim aut dictio est, id est affirmatio, aut negatio; ut si illa vera est, illa sit falsa, si illa non est, illa mox esse necesse sit, sed non possibile esse sequi diximus, id quod est impossibile esse; igitur id quod dicitur, necesse est esse, impossibile est esse, sed hoc quidem inconveniens est, non igitur verum est, quoniam ei quod est necessarium esse, id quod est non possibile esse convenit.104 Quare sequitur id quod est necessarium possibilitas.105 At vero illud quod est possibile esse, non impossibile esse sequitur, hoc vero illud quod est non necessarium esse.106 Quare contingit quod est necessarium esse non necessarium esse, quod sane est inconveniens. 107 Dicimus ei quod est necessarium esse consentire illam propositionem quae dicit possibile esse, sed rursus hoc falsum videtur cogitantibus perspicientibusque, quoniam ei quod est possibile esse, consentit et convenit illa propositio quae dicit non impossibile esse, hoc vero illud quod dicitur non impossibile esse sequitur id quod proponimus, non necesse est esse, sed possibile esse consentire proposuimus ei quae dicit, necesse est esse, eamque consequi; sequitur ergo eam quae est non necesse esse, illam quae dicit, necesse est esse, eique consentit, quod est impossibile.108 Quid igitur in his dubitationibus est statuendum? non potest consentire quidem possibile esse ei quod est, necesse esse.109 Alioqui propositionem necesse esse id quod est impossibile esse consequetur, si vero convenerit ei quae est necessarium esse, illa quae est possibile esse.110 Rursus fit ut id quod est necessarium, non necessarium sit, sed hoc falsum est; sed hoc quemadmodum sese habeat paulo post explicabitur.111 Nunc vero priorem sequentiam permutantes hoc dicimus, quoniam id quod est possibile esse non potest consequi id quod est necesse esse, nec hae sibi propositiones consentiunt, possibile esse, et necesse esse, quod Aristoteles hoc modo proponit: At vero neque necessarium esse sequitur ad possibile esse, neque necessarium non esse.112 Illi enim utraque contingit accidere, horum autem utrumlibet verum fuerit, nondum erunt illa vera, simul enim possibile est esse et non esse.113 Si vero necesse est esse vel non esse, non erit possibile utrumque.114 Relinquitur ergo non necessarium non esse sequi ad possibile esse, hoc enim verum est et de necesse esse, haec enim fit contradictio eius quae sequitur ad non possibile esse.115 Illud enim sequitur hoc quod est, impossibile esse, et necesse non esse, cuius negatio est, non necesse non esse.116 Sequuntur igitur et hae contradictiones secundum praedictum modum, et nihil impossibile contingit sic positis. 117 Docet id quod est possibile non consentire ei quod est necessarium esse, nec rursus ei quae est, necessarium est non esse.118 Nam quod necesse est esse, non potest non esse, quod autem necesse esse non esse, non potest esse.119 Quod autem dicimus possibile esse, ita dicimus, tanquam si et non esse possibile sit.120 Utramque igitur naturam habet id quod dicimus possibile esse, ut et sit esse possibile, et sit possibile non esse.121 Qui vero dicit necesse esse aufert non esse, et quae dicit, necesse est non esse, aufert esse; ita si hae verae sunt, id est necesse esse et rursus necesse non esse, utraeque illae falsae sunt quae dicunt et potest esse, et potest non esse.122 Illa enim quae proponit necesse esse, posse non esse subruit; illa vero quae dicit, necesse est non esse, posse esse subvertit; neutra igitur consequetur eam propositionem quae dicit, possibile est esse, nec ea quae dicit ex necessitate esse, nec illa quae dicit ex necessitate non esse.123 Et sensus quidem huiusmodi est.124 Sermonum autem ratio talis est; at vero, inquit, neque id quod est necessarium esse, sequitur propositionem illam quae proponit possibile esse, nec rursus illa quae dicit necessarium est non esse.125 Illi enim, id est possibili, utraque contingit accidere, id est posse esse et posse non esse.126 Nam quod potest esse, idem potest non esse.127 Harum autem, id est vel quae dicit, necessarium est esse, vel quae dicit, necessarium est non esse, si utrumlibet verum fuerit, non erunt illa vera, id est posse esse et posse non esse; quod enim possibile est esse, idem possibile est non esse; quod si neque necesse est esse, nec necesse non esse propositio, eam quae est possibile esse consequetur, relinquitur ut illa ei consentiat quae dicit, non necessarium est non esse.128 Haec enim sequitur eam quae proponit, possibile est esse.129 Quidquid enim possibile est esse, non necesse est non esse, ut quoniam hominem possibile est ambulare, non est necesse non ambulare.130 Hoc enim verum est, inquit, et de eo quod est necesse est non esse, id est haec enim propositio quae dicit non necesse esse non esse, verum est, ut contra eam opponatur contradictorie, quae dicit necesse est non esse, unde etiam secutus est.131 Haec enim fit contradictio eius quae sequitur, non possibile esse, unde facienda est huiusmodi descriptio:
Affirmatio: Impossibile est esse - Contradictio: Non impossibile est esse
Negatio: Non possibile est esse - Contradictio: Possibile est esse
Affirmatio: Necesse est non esse - Contradictio: Non necesse est non esse.
132 Haec enim quae dicit, non necesse est non esse, contradictio est eius quae proponit, necesse est non esse, quae est sequens, et consentiens ei quae est, non possibile est esse, quae consentit ei quae dicit, impossibile est esse, quae rursus sequitur eam quae est ultima, id est necesse est non esse, cuius contradictio est, non necesse est non esse; affirmatio enim est necesse est non esse, negatio non necesse est non esse.133 Quocirca secundum contradictionem fit haec quoque consequentia, nam impossibile esse et non impossibile esse contradictio est, sed affirmationem, id est impossibile esse, sequitur negatio non possibile esse.134 Negationem vero, id est non impossibile esse, sequitur affirmatio possibile est esse, sed non possibile est esse, et possibile est esse, contradictio est, sed negationem possibilis, id est non possibile esse consequetur necesse est non esse affirmatio, sed affirmationem possibilis, id est possibile esse sequetur non necesse est non esse negatio.135 Quare ita positis nihil evenit impossibile, sed omnia conveniunt et consentiunt, et secundum superiorem possibilis et impossibilis modum affirmationes et negationes converso ordine contradictorie se sequuntur.136 Et sensus quidem totius huiusmodi est, ordo autem verborum sic.137 Quoniam, inquit, ei quod est possibile esse, nec illud quod est necesse esse, nec illud quod est necesse non esse consentit, relinquitur ut id quod est non necessarium non esse sequatur possibile esse.138 Hoc enim quod dicitur non necessarium non esse verum est dicere de necesse est non esse, et subaudimus quoniam est eius contradictio.139 Haec enim quae dicit, non necesse est non esse, contradictio fit ei quae sequitur negationem possibilis, id est non possibile esse.140 Haec est autem ea quae dicit, necesse est non esse, illud enim quod est non possibile esse, utrumque horum sequitur, et quod est impossibile esse, et quod est, necesse est non esse.141 Cuius affirmationis, id est necesse est non esse, negatio est, non necesse est non esse.142 Sed haec sequitur non impossibile esse et possibile esse; igitur hae contradictiones secundum praedictum modum se sequuntur, scilicet contradictorie, sed conversim, et his positis atque ita ordinatis nihil contingit impossibile.143 Dubitabit autem aliquis si ad illud quod necessarium esse, possibile esse sequatur.144 Nam si non sequitur, contradictio sequetur, non possibile esse, et si quis dicat non hanc esse contradictionem, necesse esse est ipsum dicere possibile non esse, sed utraeque falsae sunt de necesse esse.145 At vero rursus, idem videtur esse possibile incidi et non incidi, et esse et non esse.146 Quare erit necesse esse, contingens non esse, hoc autem falsum est. 147 Ad superiorem possibilis et necessarii consequentiae reversus est quaestionem.148 Dicit enim dubitari posse, si id quod est possibile esse consentiat ei propositioni, quae est necessarium esse, sive enim consentire dicatur, sive non consentire, aliquid impossibile et inconveniens utroque modo contingit; nam si quis dicat id quod dicitur possibile esse non consentire ei quod est necessarium esse, consentiet ei negatio possibilis, ea quae est non possibile esse; sed si ista consentiet, erit idem necessarium esse quod est non possibile esse.149 Quod si hoc rursus aliquis neget, et dicat non esse negationem eius propositionis quae est possibile esse, eam quae dicit non possibile esse, sed illam potius quae proponit, possibile est non esse, quanquam falsum sit, tamen ne haec quidem ei quod est necessarium esse convenire potest.150 Fit enim negatio eius quae est possibile esse, ea quae dicit, possibile est non esse, si affirmatio possibile esse non sequitur affirmationem quae dicit, necesse est esse, sequitur negatio ea quae est, possibile est non esse, sed quod necesse est esse, falsum est dicere quoniam possibile est non esse.151 Quod enim necesse est esse, dici non potest fieri posse ut non sit, sed potius non posse fieri ut non sit; quod si quis dicat rursus sequi id quod dicitur necesse esse, et consentire ei quae dicit possibile esse, sic quoque aliquid inconveniens reperietur.152 Quod enim possibile est esse, idem possibile est non esse, erit igitur quod necesse est esse, possibile non esse, et erit contingens quod necessarium est.153 Possibile autem et contingens in utramque partem facile vertitur, et ad esse et ad non esse.154 Quod autem necesse est esse, interclusum habet eventum ad contrariam dictionem.155 Ut si necesse est esse, ut non sit, fieri non potest, et si necesse est non esse, ut sit, impossibile est.156 Quare qui dicit possibile esse consentire ei quod est necesse esse, quoniam id quod est possibile esse potest etiam non esse, et hoc est contingens, dicit id quod esse necesse est, posse non esse, et esse contingens, quod est inconveniens.157 Hanc igitur dubitationem solvens, ita sequitur: Manifestum est autem quoniam non omne possibile, vel esse, vel ambulare, et opposita valet.158 Sed est in quibus non sit verum.159 At primum quidem in his quae non secundum rationem possunt, ut ignis calefactibilis est, et habet vim irrationabilem, ergo secundum rationem potestates eaedem plurimorum etiam contrariorum sunt, irrationabiles vero non omnes, sed quemadmodum dictum est, ignem non est possibile calefacere, et non calefacere, neque quaecunque alia semper agunt.160 Alia vero possunt et secundum irrationabiles potestates simul opposita suscipere, sed hoc idcirco dictum est, quoniam non omnis potestas oppositorum est, neque quaecunque secundum eamdem speciem dicantur. 161 Multa, inquit, sunt quae unum esse possunt id quod sunt, non etiam aliud aliquid quod non sunt.162 Plura enim sunt quae ab eo quod sunt non mutantur.163 Alia vero sunt quae mutari possunt, ut coelum unam rem solam potest, id est moveri, huic vero oppositum, id est non moveri non potest; ergo non omne quod est possibile vel esse vel ambulare, id est non omne de quo quaelibet possibilitas praedicatur, etiam opposita valet, ut utrumque possit fieri et facere quod facit, et huic oppositum, id est non facere quod facit; sed sunt quaedam in quibus ita potestates praedicentur, ut non sit verum de his dici quoniam et opposita possunt, ut etiam in his quae praeter rationem aliquam possunt, ut ignis.164 Namque ignis praeter rationem aliquam calidus est, non est enim reddere rationem cur ignis sit calidus, natura enim est calidus, et cum possit esse calidus, non tamen potest id quod est oppositum, id est non potest non calere, quod est oppositum ei, scilicet quod est calere; ergo secundum rationem potestates ipsae eaedem plurimorum etiam contrariorum sunt.165 Potestates, inquit, quae sunt secundum rationem, id est in quibus est aliqua ratio, non unius possibilitatis, sed plurimorum sunt atque oppositorum, ut possibilitas medicinae est curare, quae quoniam secundum rationem fit, ut curet medicus, et est rationabilis potestas medico curandi, non solum potest curare, sed etiam non curare, et potest aliquid plusquam unum, et ipsum quod potest oppositum est, id est non curare.166 Oppositum namque est ei quod est curare id quod dicitur non curare, quae opposita contraria vocantur.167 Affirmatio namque et negatio contrarietatibus discernuntur.168 Irrationabilis vero non omnis, sed quemadmodum dictum est, ignem non est possibile calefacere, et non omnis, inquit, secundum rationem potestas opposita quoque valet.169 Irrationabilium vero non omnis huiusmodi potestas est, ut opposita non valeat; nam cum ferrum calere sine ratione potestas sit (non enim ex ratione calet, quoniam rationem non habet), potest etiam non calere, ignis autem cum irrationabilis potestas sit calefacere non potest et non calefacere.170 Quare recte dictum est irrationabiles potestates non omnes non posse contraria, sed quasdam, ut ignem, qui cum sit calefactibilis, non calefactibilis non est.171 Quae autem sint irrationabilia, quae unam tantum habeant potestatem non etiam oppositam, sic demonstrat dicens, nec quaecunque alia semper agunt.172 Ignis enim opposita non potest, sed non solum ignis, sed illa quoque omnia unum possunt, et non multa nec opposita, quaecunque actu semper sunt, ut sol semper actu est lucidus, idcirco non potest non lucere; et nix semper actu frigida est, et ideo nunquam potest esse non frigida; ergo quaecunque semper agunt, id est in eo quod sunt, semper in actu sunt.173 Manifestum est, quoniam sicut ignis non capit frigus, ita nec illa quoque opposita possunt.174 Idcirco enim ignis quoque opposita non potest, quia semper in actu habet propriam potestatem.175 Semper enim est calidus, sed non omnia irrationabilia (ut dictum est) unam tantum habent potestatem, ut opposita non possint, sed sunt quaedam irrationabiles potestates, quae utrumque possunt, ut in eo quod est secari pellem vel non secari pellem.176 Potest namque secari pellis, potest etiam non secari, sed haec sunt opposita; secundum igitur irrationabiles quoque potestates possunt quaedam opposita; sed idcirco superiora sunt dicta, inquit, quibus monstravimus quoniam ignis et quaecunque semper sunt actu, non possunt opposita, ut doceremus non omnem potestatem oppositorum esse potentiam, sed alias veras esse huiusmodi potestates quae actu essent, et unam rem solam possent, ab oppositorum vero potestate discederent.177 Hoc autem non solum in his quae secundum rationem potestates dicuntur, sed etiam secundum eam speciem quae irrationabilis dicitur.178 Sunt enim quaedam eorum quae irrationabiles potestates esse dicuntur, quae non solum id quod sunt, verum etiam opposita possint, alia vero unum tantum possunt.179 Pellis enim potest secari et non secari, et idcirco opposita potest; ignis vero, cum sit calidus, frigidus esse non potest.180 Et idcirco nulla oppositorum est illi potestas.181 Quaedam vero potestates aequivoce sunt.182 Possibile enim non similiter dicitur, sed hoc quidem quoniam verum est, ut in actu, ut possibile est ambulare, quoniam ambulat, et omnino possibile est esse, quoniam est iam actu, quod dicitur possibile.183 Illud vero quoniam forsitan aget, ut possibile est ambulare, quoniam forsitan ambulabit, et haec quidem in solis mobilibus est potestas.184 Illa vero et immobilibus.185 In utrisque vero verum est dicere, non impossibile est ambulare vel esse, et quod ambulat iam et agit, et ambulabile est.186 Sic igitur possibile non est verum de necessario simpliciter dicere, alterum autem verum est.187 Quare quoniam partem universale sequitur, illud quod ex necessitate est, consequitur posse esse, sed non omnino. 188 Possibilitatis breviter divisio facienda est, possibile enim duobus dicitur modis.189 Est enim unum possibile quod cum non sit, esse possit, ut homo cum sedet, non quidem ambulat, sed ambulare potest.190 Aliud possibile est quod cum sit, esse possibile est, ut quoniam ignis calet, potest esse calidus, et quoniam homo sedet, potest sedere.191 Huius autem possibilis duae sunt species, una cum est quidem, potest tamen non esse, ut si quis sedeat, ita quidem potest sedere, ut possit etiam non sedere.192 Alia vero ut cum sit, non esse non possit, ut ignis calidus est, sed non potest esse non calidus.193 Atque hoc est quod ait, quaedam vero potestates aequivoce sunt.194 Possibile enim non simpliciter dicitur, sed hoc quidem quoniam verum est, ut in actu, id est quod est et fit, quod dicitur esse possibile, ut in actu possibile est ambulare, quoniam iam ambulat, et est in actu et omnino possibile est esse quidquid in actu est.195 Illud vero quod forsitan aget, ut possibile est ambulare quoniam ambulabit, id est quod non est quidem, sed esse poterit, ut possibile est ambulare, non quoniam nunc quidem ambulat, sed quoniam ambulaturus est aliquis.196 Haec autem sunt quaecunque non secundum actum dicuntur, sed secundum potestatem tantum, quae nondum quidem in actu sit, esse tamen possit.197 Haec quidem in solis mobilibus est possibilitas, illa vero et in immobilibus.198 Mobilia vocat quaecunque sunt naturalia, et in generatione et in corruptione.199 Quaecunque enim generata sunt et corrumpi possunt, ea semper in motu sunt, ipsa etenim generatio motus quidam est, atque ipsa corruptio.200 Ergo in huiusmodi rebus quaecunque generata sunt atque mortalia, in his vera est illa potestas, quae non secundum actum dicitur, sed secundum id quod non est quidem, sed esse potest.201 Nusquam enim evenit huiusmodi potestas nisi in his quae nascuntur et mortem oppetunt, illa vero quae sunt immobilia, id est quae in sua natura fixa sunt et constituta, ut mutari moverique non possint, id est divina solam illam habent potentiam quae secundum actum dicitur, ut sol immobilis quidem ad substantiam, quanquam sit mobilis secundum locum.202 Quoniam ergo est immobilis secundum substantiam et ab ea non permutatur, neque movetur, habet in se lumen, quod ita habere potest, ut non habere non possit.203 Sed in utrisque his vel mobilibus vel immobilibus illud verum est quod de his dicitur, non impossibile est esse.204 Nam et quod actu quidem non est, esse tamen poterit, ut homo cum non ambulat, ambulandi tamen retinet potestatem.205 Non est enim hominem impossibile ambulare, et solem non est impossibile habere lucem, quam actu retinet sempiterno.206 In utrisque igitur et mobilibus et immobilibus, verum illud est quod dicitur, non impossibile esse.207 Nam et de eo quod agit, et de eo quod agere potest, de utrisque idem vere dicitur, quoniam non est impossibile esse.208 Nam et quod ambulat, non est impossibile ambulare, et quod est ambulabile, id est quod ambulare potest, non illi est impossibile ambulare.209 Sed quoniam diximus eam quae secundum actum est potestatem duas habere species, unam quidem cum in actu quidem sit et nunquam possit non esse, ut igni actu est calere et nunquam esse non potest calidus; aliam vero secundum id quod dicimus esse quidem actu, posse tamen non esse, ut aliquis cum sedet, potest quidem sedere, sed potest etiam non sedere.210 Huiusmodi quidem secundum actum possibile de necessario nullo modo praedicatur, quod enim in actu est, et necessarium est esse, est quidem, sed ita est ut non esse non possit.211 Hoc est enim quod ait.212 Sic igitur possibile, id est quod cum actu sit, possit tamen non esse, non est verum de necessario simpliciter dicere.213 Alterum autem verum est, nam quod ita est actu, ut non esse non possit, et semper actu est, hoc iuste de necessario praedicatur.214 Quod enim necesse est esse, est quidem, sed non esse non potest.215 Quare quoniam partem id quod est universale sequitur, illud quod ex necessitate est, consequens est id quod est posse esse, sed non omnino.216 Quoniam semper, inquit, speciem sequitur genus, et partem suam sequitur universalitas.217 Si enim homo est, animal est, id est si pars et species est, universalitatem et genus esse necesse est.218 Quod si ita est, sequitur scilicet eam propositionem quae dicit necesse esse, illa propositio quae dicit possibile esse eique consentit, sed non omnis significatio possibilitatis sequitur necessarium.219 Illa enim quae ita possunt, ut non sint quidem, esse tamen possint, nulla ratione de necessario praedicantur.220 Necessarium vero non modo necesse est, sed etiam est, hoc est enim quod ait, sed non omnino.221 Etenim de necessario quod iam est, non potest illud possibile praedicari, quod non est adhuc quidem, sed esse poterit.222 Et est quidem fortasse principium quod necessarium est et quod non necessarium est omnium, vel esse vel non esse.223 Et alia ut horum consequentia considerare oportet. 224 Principium, inquit, est fortasse harum propositionum consequentias inveniendi.225 Si quis primo in loco necessarium ponat, et non necessarium, secundo vero in loco possibile esse et caetera, naturaliter enim id quod necessarium est prius est, nam si necessaria sunt ea quae semper actu sunt, quae autem semper actu sunt sempiterna sunt, sempiterna vero rerum omnium principia sunt, recte initium quoque speculandi, quae harum propositionum consequentia sit, ex his sumemus quae sunt necessariae, et propter has ex necessarii negationibus, id est ex non necessario.226 Constat igitur a necessario et non necessario harum consequentias inveniendi sumenda esse principia.227 Illae enim, id est possibile esse et contingens esse, et esse necessarium et non necessarium, velut in natura ipsa praecedentes subsequuntur.228 Atque ideo ait: Et alia, id est possibile esse, et contingens esse, ut horum consequentia considerare oportet.229 Hoc est, ita hae considerari debent, tanquam si quod est necessarium, et non necessarium praecedant, consequantur vero possibile et contingens, et caetera.230 Manifestum est autem ex his quae dicta sunt, quoniam quod ex necessitate est, secundum actum est.231 Quare si priora sunt sempiterna, et quae actu sunt, potestate priora sunt; et haec quae sine potestate sunt, actu sunt, ut primae substantiae.232 Alia vero sunt actu cum possibilitate, quae natura quidem priora sunt, tempore vero posteriora, alia vero nunquam sunt actu, sed potestate tantum. 233 Patet, inquit, ac liquet omnia quaecunque secundum necessitatem sunt, semper esse secundum actum.234 Quoniam enim ignis ex necessitate calidus est, actu quoque semper calidus est.235 Quocirca si quae sempiterna sunt omnibus quae non sunt sempiterna priora sunt, etiam ea quae semper actu sunt, his quae sunt potestate priora sunt.236 Horum autem omnium divisionem facit: sunt enim, inquit, alia quidem praeter potestatem, actu tantum, ut sol non potestate movetur, sed actu, et illam movendi potestatem non habet, quae non est quidem, sed esse potest, sed actum habet solum, a potestate vero quae praeter actum solet esse, relinquitur.237 Primae etiam substantiae actu quidem sunt, nunquam vero potestate, primas autem substantias dicit, divinas scilicet et sempiternas, non eas quas in praedicamentis primas esse monstravit, id est individuas.238 Tunc enim de his loquebatur primis, quae nobis primae sunt, nunc de his quae natura sunt primae, quae divinae sunt scilicet et sempiternae.239 Alia vero, ait, sunt quae sunt actu cum potestate, id est quae et actum habent, et aliquando habuerunt potestatem, ut fabricata iam domus, aliquando potuit fabricari, et prius habuit potestatem secundum tempus, postea vero actum; sed natura actus prior est potestate.240 Ars vero ipsa actum cogitatione praecipit, formamque domus prius sibi ipsa designat et efficit; quare natura actus prior est potestate, potestas actu prior est tempore.241 Alia vero sunt, inquit, quae actu quidem nunquam sunt, semper autem sunt potestate, ut numerus infinitus quidem est, quod cum semper in infinitum possis augere, sed actu infinitus non est.242 Quemcunque enim numerum sumpseris, actu finitus est; quemlibet enim dicas numerum, finita illum numerositas necesse est complectatur, ut decem vel centum.243 Infinitus vero idcirco est potestate, quod eum possis facere in infinitum concrescere, non tamen ut quilibet actu sit numerus infinitus.

Boethius HOME
bnf11127.39 bsb46504.51 ljs101.105 uldBPL25.35

Boethius, In librum De interpretatione Aristotelis Minor, LIBER SECUNDUS., , DE CONIUNCTIS ET DIVISIS ENUNTIATIONIBUS. <<< >>> QUAE MAGIS APTAE ENUNTIATIONES CONTRARIAE DICANTUR.
monumenta.ch > Boethius > DE SIGNIS. > Oppositiones

© 2006 - 2025 Monumenta Informatik