monumenta.ch > Boethius > 1
>>> Boethius, Commentaria in Topica Ciceronis, LIBER SECUNDUS.
Boethius, Commentaria in Topica Ciceronis, LIBER PRIMUS.
1 Exhortatione tua, Patrici rhetorum peritissime, quae honestati praesentis propositi et futurae aetatis utilitati coniuncta est, nihil antiquius existimavi.2 Cui muneri libentius acquievi, non quod ad instruendum te, commentarios in M. Tullii Topica laborare me credidi (ridiculus quippe forem si Minervam, ut aiunt, litteras docere vellem), sed ut ex disciplinarum liberalium sumptum penu, nostrae apud te semper pignus amicitiae permaneret.3 Quod enim munus ex animo diligentibus iocundius inveniri potest, quam quod ipsius animi partes format et instruit?4 Nam caetera fere caduca, imbecilla, labantia, et si ad fortunae vicem spectes, pene semper aliena sunt.5 At vero opulentiam litterarum, nec praesens imminuit aetas, earumque auctoritatem ipsa etiam cuncta conficiens, auget potius et confirmat vetustas.6 Accipe igitur opus, non efficientiae securitate, sed amicitiae praesumptione susceptum, apud quam nescio quonam pacto garrire non dedecet, simul quia praelato a nobis munere cum tuorum aliquid operum postulavero, iniurius fueris, si negabis.7 Sed cum in M. Tullii Topica Marcus Victorinus rhetor plurimae in disserendi arte notitiae commenta conscripserit, non me oportuisset melioribus forsitan attemptata contingere, nisi esset aliquid quo se noster quoque labor exercere atque parere potuisset.8 Quatuor enim voluminibus Victorinus in Topica conscriptis, eorum primo declarandis tantum libri principiis occupatur.9 Addit etiam et si qua in eodem volumine praedicenda fuissent perpendit, ut ab exordio voluminis Topicorum, quod est, Maiores nos res scribere ingressos, C. Trebati, usque ad eum locum qui est, Sed iam tempus est ad id quod instituimus accedere, primi voluminis Victorini expositio terminetur.10 Secundo volumine de iudicandi, atque inveniendi dialecticae partibus, et de loco atque argumenti diffinitione pertractat, ut ab eo loco Topicorum, qui est, Cum omnis ratio diligens disserendi duas habeat partes: unam inveniendi, alteram iudicandi, usque ad eum locum, qui est, Itaque licet diffinire locum esse argumenti sedem.11 Argumentum autem rationem, quae rei dubiae faciat fidem, secundi libri explanatio subsistat.12 Tertius vero atque quartus discretionem locorum inter se eorumque exempla multiformiter persequuntur.13 Ita ut tertius quidem Tulliana sibi de iure proponat exempla.14 Quartus vero eosdem locos per alias rursus similitudines monstret ex Virgilio et Terentio poetis, oratoribus Cicerone et Catone, ut quod praeceptis ostenditur, exemplis multipliciter collucescat, neque ab eo loco qui est in Topicis, sed ex his locis in quibus argumenta inclusa sunt, expositio progressa eum transcendit locum qui est, Valeat aequitas, quae paribus in causis paria iura desiderat.15 Quanta vero pars reliqua si Topicorum ipsius voluminis magnitudo demonstrat, quam Victorinus, neque attigit, neque attingere potuisset, ita est rebus minimis immoratus, nisi opus multa librorum pluralitate distenderet.16 Nos vero et hanc ipsam particulam, quam Victorinus attigit diligenter (ut possumus) aggrediamur, et longius expositione progressi, cum Topicorum debemus fine consistere.17 Quare hinc de tota operis propositione conveniens sumamus exordium.18 Sed antequam de topicae facultatis ratione pertractem, prooemium, quo ad Trebatium M. Tullius utitur, paucis absolvam.19 Ait enim: Maiores nos res scribere ingressos, C. Trebati, et iis libris quos brevi tempore satis multos edidimus, digniores, e cursu ipso revocavit voluntas tua.20 Cum enim mecum in Tusculano esses, et in bibliotheca separatim uterque nostrum ad suum studium libellos, quos vellet, evolveret, incidisti in Aristotelis Topica quaedam, quae sunt ab illo pluribus libris explicata.21 Qua inscriptione commotus, continuo a me eorum librorum sententiam requisisti.22 Quam tibi cum exposuissem disciplinam inveniendorum argumentorum, ut sine ullo errore ad eam rationem via perveniremus ab Aristotele inventa, illis libris contineri, verecunde tu quidem ut omnia, sed tamen ut facile cernerem te ardere studio, mecum ut tibi illa traderem egisti.23 Cum autem ego te non tam vitandi laboris mei causa, quam quod tua id interesse arbitrarer, velut eos per te ipse legeres, vel ut totam rationem a doctissimo quodam rhetore acciperes, hortatus essem.24 Utrumque ut ex te audiebam es expertus, sed a libris te obscuritas reiecit.25 Rhetor autem ille magnus haec, ut opinor, Aristotelica se ignorare respondit.26 Quod quidem minime sum admiratus eum philosophum rhetori non esse cognitum, qui ab ipsis philosophis praeter admodum paucos ignoretur.27 Quibus eo minus ignoscendum est, quod non modo rebus his, quae ab illo dictae et inventae sunt, allici debuerunt, sed dicendi quoque incredibili quadam cum copia, tum etiam suavitate.28 Non potui igitur tibi saepius hoc roganti, et tamen verenti ne mihi gravis esses (facile enim id cernebam), debere diutius, ne ipsi iuris interpreti fieri videretur iniuria.29 Etenim cum tu mihi meisque multa saepe cavisses, veritus sum, ne si ego gravarer, aut ingratum id aut superbum videretur.30 Sed dum fuimus una, tu optimus es testis quam fuerim occupatus.31 Ut autem a te discessi in Graeciam proficiscens, cum opera mea nec respublica, nec amici uterentur, nec honeste inter arma versari possem, ne si tuto id quidem mihi liceret, ut veni Veliam tanquam et tuos vidi, admonitus huius aeris alieni, nolui deesse ne tacitae quidem flagitationi tuae.32 Itaque haec, cum mecum libros non haberem, memoria repetita in ipsa navigatione conscripsi, tibique ex itinere misi, ut mea diligentia mandatorum tuorum, te quoque, et si admonitore non egis, ad memoriam nostrarum rerum excitarem.33 Sed iam tempus est ad id quod instituimus accedere. 34 Omne prooemium, quod ad componendum intendit auditorem, ut in rhetoricis discitur, aut benevolentiam captat, aut attentionem praeparat, aut efficit docilitatem: his tribus partibus sibi Cicero Trebatium format.35 Nam quod se a magnarum rerum inchoatione revocatum ad amici contulit voluntatem, favorem Trebatii velut iudicis, benevolentiae partibus meretur.36 Maiores autem res sunt, a quarum scriptione ad amici studium versus est, moralis philosophiae tractatus.37 Maior est enim morum ratio quam peritia disserendi.38 Id autem tempus fuisse coniicimus, quo propter turbulenta reipublicae tempora in otium se contulit, atque ad philosophiae disciplinas.39 Sed quia nobis audientium mentes veritatis quoque opinio praesumpta conciliat, in eo etiam praeparandae benevolentiae partibus utitur.40 Quod in commemorandis veraciter iis quae Trebatius noverat, facit illis fidem quae posterius evenire et Trebatio potuerunt esse ignota.41 Haec autem sunt, quod in Tusculano ad suum studium uterque libros evolverit.42 Quodque Trebatius casu in Aristotelis Topica inciderit, et quod titulum operis admiratus, a M. Tullio inscriptionis sententiam perquisierit.43 Illud etiam quod ei Cicero se exposuisse commemorat, inveniendorum argumentorum illis libris scientiam contineri, ut sine ullo errore ad argumentorum inventionem via quadam et recto filo atque artificio veniretur, quae res breviter enuntiata, velut intentionem operis monstrat, et docilem perficit auditorem.44 In hoc namque videtur esse comprehensum quae sit intentio Topicorum, quoniam Cicero ait disciplinam esse inveniendorum argumentorum, non ut inveniantur (id enim natura suppeditat).45 Sed ut sine ullo labore, ac sine ulla confusione non casu ad ea mens, sed quadam via et ratione perveniat, post hanc benevolentiae captationem, Trebatii laudem subiungit, cum eius verecundiam in his commemorat expetendis, quae si postulanti amico Cicero praestitisset et gloriae praemium ferret et gratiae, sed quod petenti Trebatio, ut ei Topica traderet minime concessit.46 Id non proprii laboris fuga, sed Trebatii potius causa factum esse contendit, ut in eo quoque Trebatii veluti tunc repulsi subiratus forsitan animus, nunc non sit alienus.47 Intererat vero Trebatio ut vel per se ipse illa legens exercitatior fieret, vel ei perfectius si qua dubitaret rhetor doctior expediret.48 Utrumque vero a Trebatio se narrat audisse.49 Nam et expertum eum, ut per se ipse legeret, sed obscuritate reiectum, et illum rhetorem a quo Topicorum explanationem petiisset, illa sese Aristotelica ignorare confessum.50 Quae res, propter operis difficultatem, necesse est auditorem reddat attentum.51 Ea quippe non negligentes inspicimus, quae non facilis esse intelligentiae suspicamur, in quo etiam Cicero minime se miratum esse commemorat, quod is philosophus a rhetore nesciretur, qui multis etiam philosophis videretur incognitus.52 Quorum etiam iure culpat ignaviam, quod ad Aristotelicae philosophiae disciplinam non inventorum utilitas, non orationis nitor illexerit.53 In quo etiam maioris perspicaciae crescit attentio, quia facile ad studium mentes, aliorum segnities culpata converterit, quocunque vero attentio fuerit, non poterit abesse docilitas.54 In his etiam laus quaedam Trebatii latenter inducitur.55 Magnum est enim philosophis in suo quasi munere cessantibus hunc ne proprio quidem studio praepeditum, alienae scientiae secreta rimari.56 Iam vero sequentia multo etiam clarius benevolentiam petunt, velut hoc quod elegantissime dictum est, veritum se esse ne, si modeste postulantis verecundiae pernegasset, ipsi quodammodo iuris interpreti fieri videretur iniuria, et quod praecedens Trebatii meritum percepti beneficii memor exsequitur, id vero est quod vel ipsi vel iis quos ipse defenderit, plura cavisset.57 Fuit igitur, ut ait, verendum, ne, si restituere gratiam noluisset, aut ingratum id aut superbum esse videretur.58 Ingratum quidem, si magna Trebatii merita quibus ipse usus fuerat, parvo aestimare videretur, cum nullam ei gratiam restituendam putaret, superbum vero, si sperneret.59 Ad idem caetera revertuntur, id est ad benevolentiam.60 Quod eiusdem testimonio nititur dum fuerit in urbe, se ne debitam redderet gratiam occupationum necessitate constrictum.61 Quod ut venerit Veliam, amicorum Trebatii conventione commonitus, ne tacitae quidem eius flagitationi deesse voluisset, et quod licet librorum copia nulla suppeteret, de memoriae tamen repetitae promptuariis in ipsa navigatione conscripserit, eique ex itinere miserit, ut beneficii cumulo parendi etiam celeritas adderetur.62 Quae cum omnia benignum captare Trebatii videantur assensum, quaedam tamen brevitas Topicorum memoria repetita, attentionis necesse est animadversione fungatur, ipsa namque memoriae repetitio breve monstrat esse quod colligit.63 Quodque diligentiae sibi fuerint mandata Trebatii, et quod ad excitandam sui memoriam quasi pignus amico aliquod atque monimentum voluisset exstare.64 Cui adiicit illud, et si admonitione non eges, ne offendat animum amici sedulitate si quem commonendum credit, oblivionis videatur arguere.65 Haec omnia, ut dixi, benevolentiae partibus plena sunt.66 Sed de prooemio satis dictum est.67 Nunc ad sequentia transeamus, nec si quis haec apud Victorinum latius tractata repererit, nos neglecti integritatis stringat invidia.68 Nam nec in singulis (ut ille facit) verbis haerere volumus, et ad ampliora huius operis festinamus.69 Cum omnis ratio diligens disserendi duas habeat partes, unam inveniendi, alteram iudicandi, utriusque princeps, ut mihi quidem videtur, Aristoteles fuit.70 Stoici autem in altera elaboraverunt.71 Iudicandi enim viam diligenter persecuti sunt, eam scientiam, quam dialecticen appellant.72 Inveniendi vero artem quae Topicae dicitur, quae ad usum potior erat, et ordine naturae certe prior, totam reliquerunt.73 Nos autem, quoniam in utraque summa utilitas est, et utramque, si erit otium, persequi cogitamus, ab ea quae prior est ordiemur. 74 Cum philosophia maximis in rebus operam suam studiumque consumat, cumque et in naturalibus inspectionem, speculationemque adhibeat, et in moralibus actionem, et sic formare gestiat mores ut vera vitae ratio persuaserit, evenire necesse est, ut secundum id quod ratio tenendum, omittendumve, faciendum quid, aut non faciendum esse decreverit, vel iudicium constituatur, ascensus vel exercendae vitae dirigatur intentio.75 Erit igitur necessarium, vel in naturali speculatione, vel in moralium actionum cogitatione, ut certa ratio, vel quod in rebus speculandum est, inveniat, vel quod in actum vivendi duci oporteat, ante perpendat.76 Haec autem ratio nisi via quadam processerit, saepe in multos necesse est labatur errores.77 Quod ne passim fieret, atque ut certis regulis tractatus insisteret, visum est antiquae philosophiae ducibus, ut ipsarum ratiocinationum, quibus aliquid inquirendum esset, naturam penitus ante discuterent, ut his purgatis atque compositis, vel in speculatione veritatis, vel in exercendis virtutibus uteremur.78 Haec est igitur disciplina, quasi disserendi quaedam magistra, quam logicen Peripatetici veteres appellaverunt, hanc Cicero definiens, disserendi diligentem rationem vocavit.79 Haec vario modo a plerisque tractata est, varioque etiam vocabulo nuncupata.80 Ut enim dictum est, a Peripateticis haec ratio diligens disserendi logice vocatur, continens in se inveniendi iudicandique peritiam.81 Stoici vero hanc eamdem rationem disserendi paulo angustius tractavere, nihil enim de inventione laborantes, in sola tantum iudicatione consistunt, deque ea praecepta multipliciter dantes, dialecticam nuncupaverunt.82 Plato etiam dialecticam vocat facultatem quae id quod unum est possit in plura partiri, veluti solet genus per proprias differentias usque ad ultimas species separari, atque ea quae multa sunt, in unum generum ratione colligere.83 Hanc igitur Plato dialecticam dicit; Aristoteles vero logicam vocat, quam (ut dictum est) Cicero definivit diligentem disserendi rationem.84 Et huius uno quidem modo trina partitio est: omnis namque vis logicae disciplinae aut definit aliquid, aut partitur, aut colligit.85 Colligendi autem facultas triplici diversitate tractatur: aut enim veris ac necessariis argumentationibus disputatio decurrit, et disciplina vel demonstratio nuncupatur; aut tantum probabilibus, et dialectica dicitur; aut apertissime falsis, et sophistica, id est, cavillatoria perhibetur.86 Logica igitur, quae est peritia disserendi, vel de diffinitione, vel de partitione, vel de collectione, id est, vel de veris ac necessariis, vel de probabilibus, id est verisimilibus, vel de sophisticis, id est, cavillatoriis argumentationibus tractat, has enim collectionis partes esse praediximus.87 Atque haec est una logicae partitio, in qua dialecticam Aristoteles vocat facultatem per probabilia colligendi.88 Rursus eiusdem logicae altera divisio est, per quam diducitur tota diligens ratio disserendi in duas partes, unam inveniendi, et alteram iudicandi.89 Id autem videtur etiam ipsa logices definitio monstrare, nam quia logica ratio disserendi est, non potest ab inventione esse separata.90 Cum enim nemo praeter inventionem disserere possit, disserendi ratio inventionis est ratio.91 Rursus quoniam logice diligens est ratio disserendi, ab ea iudicium non potest abesse, ipsa enim diligentia rationis in disserendo posita iudicium est.92 Neque enim potest quisquam diligenter disserere, nisi quale sit iudicaverit id quod in disputationem sumitur.93 Quod si ad disserendi ordinem diligentia rationis adhibetur, non est dubium quin hoc iudicium ad inventionum varietatem sit accommodatum.94 His igitur ita expeditis, videndum est, hae divisiones, quanam se cognatione contingant.95 Inventio quippe caeteris omnibus, veluti materiae loco, supponitur, hoc modo.96 Nisi enim inventio fuerit, non potest esse vel definitio, vel partitio, quoniam unumquodque generum vel differentiarum inventione, vel specierum collectione, aut dividimus, aut etiam definimus.97 Iam vero si absit inventio, nequit esse collectio.98 Non erit igitur necessaria, nec verisimilis, nec sophistica argumentatio: haec enim tria inventioni superveniunt, ut vel necessarium, vel probabile, vel cavillatorium sit argumentum.99 Necessitas enimvero, et probabilitas, et cavillatio formae quaedam sunt, quae dum inventionibus assistunt, necessaria vel probabilia vel cavillatoria faciunt argumenta.100 Eadem quoque ratio partitiones definitionesque complectitur.101 Indiscreta namque inventionis potestas, cum diffinitiva, tum divisibilis appellari potest, cum definiendis partiendisve rebus adhibetur.102 Quae hoc modo ex inventionis materia et differentiarum supra positarum forma composita rursus iudicationi materiae fiunt: nam prior illa partitio, logice tribus partibus segregata, ita partes explicat, ut habeat inventionem materiam singularum, ipsa vero iudicationi materiam praestat.103 Etenim cum definit aliquis, vel rei propositae divisionem facit, invenit quidem divisioni definitionique differentias accommodatas, sed an recte vel diffiniat, vel dividat, iudicatione perpendit.104 Ita priores logicae partes secundae divisionis membra coniungunt, ut materiam quidem sui habeant inventionem, iudicationi vero fiant ipsae materia.105 Quod in reliqua etiam colligendi parte contingit, nam et ea quae de probabilibus tractat, habet et inveniendi suppositam materiam, quae verisimilia reperit argumenta, et de huiusmodi argumento iudicatio perpendit.106 Est enim iudicium hoc ipsum internoscendi, quod non necessaria inventio est, sed verisimilitudinem tenet.107 Illa quoque pars quae de necessariis argumentationibus aptatur, habet subiectam materiam necessariae inventionis, eiusque est iudicium, ut cum necessaria sunt quae invenit, necessaria quoque esse perpendat.108 Nec non cavillandi pars utraque in se continet, quandoquidem et inveniri falsa possunt, et falsa esse iudicatione discerni.109 Quo fit ut prior logices divisio secundam etiam continere videatur; nam definitio, partitio atque collectio inventionem continent et iudicium, quia neque existere praeter inventionem, neque agnosci praeter iudicium possunt.110 Sed cum omnis inventio iudicationi subiecta sit, cumque prioris divisionis partes sine utroque esse non possint, evenit ut prima partitio inventionem iudiciumque coniungat.111 Secunda vero haec divisio, qua Cicero etiam partitur logicam, segregat huiusmodi facultates, et inveniendi materiam a iudicationis parte secernit.112 Iudicium vero, in colligendi ratione proprias partes habet, nam omnis argumentatio, omnisque syllogismus propositionibus struitur, omnemque compositum duo in se quaedam retinet, quae speculanda esse videantur.113 Et quidem continet unum quae illa sint, ex quibus id quod compositum est intelligatur esse connexum, aliud vero quanam sit suarum partium coniunctione compositum: ut in pariete siquidem lapides ipsos quibus paries structus est inspicias, quasi materiam spectes; si vero ordinem compositionemque iuncturae consideres, tanquam de formae ratione perpendas.114 Ita in argumentationibus quas propositionibus compaginari atque coniungi supra retulimus, gemina erit speculationis et iudicandi via.115 Una quae propositionum ipsarum naturam discernit ac iudicat utrum verae ac necessariae sint, an verisimiles, an sophisticis applicentur, et haec quasi materiae speculatio est.116 Altera vero iudicii pars est quae inter se propositionum iuncturas compositionesque perpendit; haec quasi formam iudicat argumentorum.117 Quae cum ita sint, hoc modo fit in continuum ducta partitio, ut ratio diligens disserendi, unam habeat inveniendi partem, alteram vero iudicandi.118 Tum de ipsa inventione, tum de inventionis collocatione, quae forma est argumentationis.119 Atque ea quidem pars quae de inventione docet, quaedam inventionibus instrumenta suppeditat, et vocatur topice: cur autem hoc nomine nuncupata sit, posterius dicam.120 Illa vero pars quae in indicando posita est, quasdam discernendi regulas subministrat, et vocatur analytice; et si de propositionum iunctura consideret, analytice prior; sin vero de ipsis inventionibus tractet, ea quidem pars ubi de discernendis necessariis argumentis dicitur, analytice posterior nuncupatur; ea vero quae de falsis atque cavillatoriis, id est de sophisticis, elenchi.121 De verisimilium vero argumentationum iudicio nihil videtur esse tractatum, idcirco quoniam plana est atque expedita ratio iudicandi de medietate, cum quis extrema cognoverit.122 Si enim quis diiudicare necessaria sciat, idemque falsorum argumentorum possit habere iudicium, verisimilia, quae in medio collocata sunt, discernere non laborat.123 Expeditum igitur est, ut arbitror, quid sit quod ait Cicero, rationem diligentem disserendi duas habere partes, inveniendi unam, alteram iudicandi.124 Illud etiam diligentius expositum est, quae sit ratio quam Stoici dialecticen vocant.125 Ea est enim quae iudicandi peritiam tenet, et quam eodem nomine Plato partiendi per differentias, atque ad genus revocandi facultatem vocat.126 Quamque eodem nomine Aristoteles, non totam disserendi artem, ut Stoici, sed eam tantum nuncupet quae de proposita quaestione verisimilibus colligat argumentis, atque ideo perfectius Aristoteles de logica tractavit, quoniam de duobus, ultra quae nihil est, tertium disseruit, de inveniendo scilicet et iudicando, cum Stoici, inventione neglecta, iudicationis tantum instrumenta tradiderint.127 Atque ideo iure eos increpat Tullius, quoniam id maxime reliquere quod et natura prius et usu potius erat: natura quidem, quia fieri non potest ut de inventione iudicetur, nisi ipsa inventio prius exstiterit.128 Ad usum vero, quia longe utilius est nuda, et praeter artem prolata naturali inventione susceptum saepe negotium tueri, quam inveniente alio mutum ipsum inermemque et tacitum versare iudicium.129 Dat vero Tullius de utroque sententiam, et ait summam pariter utilitatem in utroque consistere, et se de utraque, si otium fuerit, velle disserere.130 Ab ea autem quae prior est, id est inventione, quam topicen appellari diximus, ordiendum putat.131 Ut igitur earum rerum quae absconditae sunt demonstrato et notato loco facilis inventio est, sic eum pervestigare argumentum aliquod volumus, locos nosse debemus.132 Sic enim appellatae sunt ab Aristotele hae quasi sedes, e quibus argumenta promuntur.133 Itaque licet definire locum esse argumenti sedem, argumentum autem rationem, quae rei dubiae faciat fidem. 134 Post divisionem logicae disciplinae, quam diligentem disserendi rationem esse definivit, de topice, quae inveniendi ars esse praedicta est, expedire contendit.135 Ac primum quid sint loci, termino definitionis includit, eiusque artis quae topice dicitur exempli quadam claritate designat intentionem.136 Est enim topices intentio, argumentorum facilis inventio.137 Non igitur invenire docet topice quod est naturalis ingenii, sed facilius invenire: omnis quippe ars imitatur naturam, atque ab hac materia suscepta, rationes ipsa viamque conformat, ut cum facilius id quod ars quaeque promittit, tum elegantius fiat, velut parietem struere naturalis ingenii est, sed arte fit melius.138 Argumentum autem ratio est quae rei dubiae faciat fidem.139 Multa enim sunt quae faciunt fidem, sed quia rationes non sunt, ne argumenta quidem esse possunt, ut visus facit fidem his quae videntur, sed quia ratio non est visus, ne argumentum quidem esse potest.140 Differentiam vero unam sumpsit, eam quae faciat fidem, omne enim argumentum facit fidem.141 Si igitur iunxerimus genus ac differentiam, et id esse argumentum dicamus, quod rationem quae faciat fidem, num tota argumenti natura monstrata sit?142 Minime.143 Quid si eius rei, de qua nemo dubitat, aliqua ratione facere quis fidem velit, num idcirco illa, quod fidem faciat, vocabitur argumentum?144 Nullo modo: argumentum namque est quod rem arguit, id est probat, nihil vero probari, nisi dubium, potest.145 Nisi ergo sit res ambigua, et ad eam ratio fidem faciens afferatur, argumentum esse non poterit.146 Addita igitur alia differentia quae est rei dubiae, facta est integra definitio argumenti, ex genere et duabus differentiis constans, genere quidem, ratione: una vero differentia, quod faciat fidem; altera vero, quod rei dubiae est, ut sit tota definitio, id esse argumentum quod sit ratio, rei dubiae faciens fidem.147 Quae cum ita sint, necesse est ut ubi dubitatur aliquid, ibi sit quaestio.148 Quod si argumentum praeter rem dubiam esse non poterit, nullo modo esse praeter quaestionem potest.149 Quaestio vero est dubitabilis propositio.150 Propositio vero est ratio verum falsumve designans.151 Omnis igitur propositio sive constanter atque pronuntiative proferatur, ut si quis dicat: Omnis homo animal est; sive ad interrogationem dirigatur, ut si quis interroget: Putasne omnis homo animal est?152 retinet proprium nomen, et propositio nuncupatur.153 At si eadem, velut dubitabilis proferatur, fit quaestio, ut si quis quaerat an omnis homo animal sit.154 Quot autem modis quaestio dividatur, nunc explicandis locus non videtur accommodus, sed in iis libris dicemus quos de topicis differentiis formare molimur.155 Ad quaestionem igitur, id est ad dubitabilem propositionem, omnis intentio dirigitur argumenti, non vero ut totam comprobet quaestionem, sed ut partem eius ratione confirmet; neque enim tota quaestio defenditur, sed una eius quaelibet pars argumentatione firmatur: nemo enim defendit coelum rotundum esse et non esse; si enim ita quis defenderet, totam quaestionem videretur probare.156 Sed cum ita consideratur, utrum rotundum sit coelum, an non sit, in una tantum consistit quaestionis parte defensio, sive quae affirmat, sive quae negat.157 Omnis enim quaestio contradictionibus constat.158 Nam si qua res ab altero affirmetur, negetur ab altero, totum hoc contradictio nuncupatur, ut si quis dicat: Coelum rotundum est, alter neget dicens: Coelum rotundum non est.159 Coelum rotundum esse, et non esse, contradictio prohibetur.160 Dubitabilis vero propositio, quam quaestionem esse praediximus, et affirmationem in se continet et negationem, hoc enim ipso quo dubitabilis est, contradictionem videtur includere.161 Cum enim dubitat quis utrumne coelum rotundum sit, sive adiungat, an non sit, sive reticeat, ipsa dubitatio partem secum alteram trahit.162 Si enim unam partem propositio tueatur, dubitabilis non est, atque idcirco nec quaestio.163 Cum igitur omnis quaestio duas habeat partes, affirmationis unam, alteram negationis, necesse est ut sit semper ex alterutra parte defensio, ut unus quidem affirmationis partem, negationis alter defendat, et hic quidem ad astruendam affirmationem, ille vero ad destruendam, quae potuerit argumenta perquirat.164 Nihil vero interest utrum quis affirmationem ponat, an destruat negationem, aut negationem defendat, an oppugnet affirmationem.165 Age enim, sit quaestio, utrum coelum rotundum sit.166 Si quis eam sibi quaestionis partem assumpserit, quam esse defendit, ad eam constituendam cuncta necesse est sibi comparet argumenta, atque in hoc affirmationem quidem ponit, sed destruit negationem.167 Si quis vero neget id, ac dicat non esse coelum rotundum, suscipit sibi partem alteram quaestionis quae fuerat reliqua, id est negationem, in eaque consistit, et ad hanc approbandam, perquisitis nititur argumentis; itaque qui negationem ponit, labefactat affirmationem.168 Quae cum ita sint, demonstratum arbitror, non totam quaestionem, sed eius aliquam partem ad defensionem venire.169 Sed quod quisque defendet, ad hoc quoque argumenta perquirit.170 Ad partem igitur quaestionis astruendam destruendamve argumenta sumuntur, atque haec quidem si quis minus intelligit, ne a nobis obscure dicta esse causetur.171 Si enim quae in dialectica, vel a nobis dicta Latina oratione, vel a Graecis scripta sunt, ignorabit, mirum est si quam partem eorum quae dicimus advertere valeat, ne dum stupeamus quod non omnia comprehendat.172 Sed quoniam dubitabilem propositionem quaestionem esse praediximus, evenit ut quas partes habeat propositio, easdem etiam quaestio retinere videatur.173 Omnis autem simplex propositio duas habet partes in terminis constitutas.174 Simplex vero propositio est huiusmodi, omnis homo animal est.175 Terminos vero voco simplices orationis partes, quae continent propositionem, ut animal et homo.176 Ili vero sunt praedicatus atque subiectus.177 Praedicatus est in propositione maior terminus collocatus; subiectus vero minor.178 Maior vero terminus de subiecto dicitur; minor autem de maiore nullo modo praedicatur, ut animal quoniam maius est quam homo, de homine praedicatur: dicitur enim, omnis homo animal est.179 Homo vero de animali non dicitur, nemo enim vere dicit, omne animal homo est.180 Hac igitur ratione internoscere possumus qui terminus in propositione maior, qui vero sit minor.181 Omnis autem quaestio, ut dictum est, quoniam dubitabiles partes habet, et ad easdem comprobandas argumenta sumuntur, necesse est ut quidquid in quaestionibus comprobatur, id argumentorum ratione firmetur.182 Argumentum vero nisi sit oratione prolatum, et propositionum contexione dispositum, fidem facere dubitationi non poterit.183 Ergo illa per propositiones prolatio ac dispositio argumenti, argumentatio nuncupatur, quae dicitur enthymema vel syllogismus, cuius definitionem in Topicis differentiis apertius explanabimus.184 Omnis vero syllogismus vel enthymema propositionibus constat; omne igitur argumentum syllogismo vel enthymemate profertur.185 Enthymema vero est imperfectus syllogismus, cuius aliquae partes, vel propter brevitatem, vel propter notitiam, praetermissae sunt.186 Itaque haec quoque argumentatio a syllogismi genere non recedit.187 Quoniam igitur syllogismus omnis propositionibus constat, propositiones vero terminis, terminique inter se differunt, eo quod unus maior est, alter minor, fieri non potest ut ex propositionibus conclusio nascatur, nisi per terminos progressae propositiones extremos terminos alicuius tertii medietate coniunxerint: id facillimo demonstratur exemplo.188 Sit enim quaestio utrum homo substantia sit an minime.189 Sumo mihi quaestionis partem alteram comprobandam, ea est, hominem esse substantiam; in hac igitur duo sunt termini, substantia atque homo, quorum maior substantia, minor homo, quod ex eo quoque poterit ostendi, quoniam posterius substantia in prolatione profertur, vel ut in hoc ipso quod dicimus homo substantia est, prius hominem, posterius substantiam nominamus.190 Ut igitur substantiam atque hominem iungam, necesse est medium terminum reperiri, qui utrosque copulet terminos, hic sit animal, fiatque una propositio, omnis homo animal est; in hac igitur propositione animal praedicatur, homo subiicitur.191 Rursus adiungo, omne autem animal substantia est; in hac rursus animal supponitur, substantia praedicatur.192 Itaque concludo, omnis igitur homo substantia est; ac per hoc homo quidem semper subiectus est.193 Animal vero ad hominem quidem praedicatum est, ad substantiam vero subiectum.194 Substantia vero ipsa semper praedicata persistit, unde fit ut minor quidem sit homo, maior vero homine substantia, medius autem terminus animal.195 Quoniam igitur extremi termini medii interpositione copulantur, eoque modo quaestionis inter se membra conveniunt, adhibitaque probatione solvitur dubitatio, nihil est aliud argumentum quam medietatis inventio, haec enim vel coniungere, si affirmatio defendatur, vel disiungere, si negatio vindicetur, poterit extremos.196 Quae cum ita sint, duarum propositionum et tertiae conclusionis, maior quidem propositio dicitur ea quae maiorem terminum continet, id est in qua maior quidem praedicatur; medius vero supponitur, ut omne animal substantia est; minor vero propositio est quae medium quidem terminum praedicat, subiicit autem minorem, ut omnis homo animal est.197 Sed quoniam a maioribus necesse est minora descendere, eius conclusionis, quae ex duabus propositionibus nascitur, illa quasi effectrix et propria propositio videtur esse, quae prima est; haec autem est, omnis homo substantia est.198 Quod qui priores posterioresque nostros Analyticos, quos ab Aristotele transtulimus, legit, minime dubitat.199 Sed et si quis quae illic scripta sunt nesciens, ad haec legenda proruperit, etiam si rationem rerum quas non intelligit minime comprehendit, ita tamen ut dictum est esse confidat, seque in Aristotelis Analyticis uberius inventurum esse, si legerit, arbitretur.200 Natura igitur rerum fert ut ubi quid maius ac minus est, ibi maximum quoque aliquid inesse necesse sit.201 Quo fit ut sint quaedam maximae propositiones, quoniam minores maioresque esse monstravimus, quarum natura ex simplicium propositionum partitione sumenda est.202 Omnis enim simplex propositio vel affirmativa est, vel negativa.203 Earumque aliae sunt universales, ut omnis homo iustus est, nullus homo iustus est; aliae particulares, ut quidam homo iustus est; aliae indefinitae, ut homo iustus est, homo iustus non est; aliae singulares aliquid atque individuum continentes, ut Cato iustus est, Cato iustus non est.204 Harumque omnium aliae sunt dubitabiles, aliae indubitatae.205 Supremas igitur ac maximas propositiones vocamus, quae et universales sunt, et ita notae atque manifestae, ut probatione non egeant, eaque potius quae in dubitatione sunt probent.206 Nam quae indubitata sunt, ambiguorum demonstrationi solent esse principia, qualis est, omnem numerum vel parem esse vel imparem, et aequalia relinqui, si aequalibus aequalia detrahuntur; caeteraeque de quarum nota veritate non quaeritur.207 Maximas igitur, id est universales ac notissimas propositiones, ex quibus syllogismorum conclusio descendit, in Topicis ab Aristotele conscriptis locos appellatos esse perspeximus; quod enim maximae sunt, id est universales propositiones, reliquas in se velut loci corpora complectuntur, quod vero notissimae atque manifestae sunt, fidem quaestionibus praestant, eoque modo ambiguarum rerum continent probationes.208 Has autem aliquoties quidem in ipsis syllogismis atque argumentationibus inhaerere conspicimus, aliae vero in ipsis quidem argumentationibus minime continentur, vim tamen argumentationibus subministrant: ut si velimus ostendere regnum melius esse quam consulatum, dicemus: Regnum cum sit bonum, diuturnius est quam consulatus; omne vero quod est diuturnius bonum, melius est eo quod parvi est temporis: regnum igitur melius est consulatu.209 Hic igitur maxima propositio atque universalis et per se cognita, neque indigens probatione, argumentationi inserta est.210 Ea vero est, omnia quae diuturniora sunt bona, meliora esse his quae sunt temporis brevitate constricta.211 At si velimus ostendere non esse invidum qui sapiens sit, dicamus: Invidus est qui moeret aliena felicitate; non autem sapiens est quem felicitas aliena contristat: non est igitur invidus sapiens.212 Hic maxima propositio argumentationi non videtur inclusa, sed extrinsecus posita, syllogismo tamen vires ministrat.213 Haec vero est, quorum diversae sunt definitiones, diversas esse substantias necesse est.214 Quisquis igitur vel Aristotelis Graeca vel nostra ab Aristotele translata prospexerit, has illic propositiones locos inveniet nuncupari, quae sunt maximae atque universales et vel per se necessariae, vel per se probabiles ac notae.215 Sed quoniam has propositiones plures ac pene innumerabiles esse necesse est, restat adhuc quo amplius ratio speculationis ascendat.216 Possumus enim, diligenti tractatu considerationis adhibito, omnium maximarum atque universalium propositionum differentias perpendere, atque innumerabilem maximarum propositionum ac per se notarum multitudinem in paucas atque universales colligere differentias, ut et alias dicamus in definitione consistere, alias in genere, atque alias alio modo quod paulo post apertius demonstrabo.217 Omnes igitur maximae propositiones, quaecunque sub definitionis verbi gratia rationem cadunt, uno definitionis nomine continebuntur.218 Et sicut illae reliquarum propositionum loci esse dicebantur, quod eas intra suum ambitum continerent, ita ipsarum maximarum atque universalium propositionum, quas minorum propositionum locos esse praediximus, illae differentiae, et si non vere, tamen quadam veluti imagine loci esse videbuntur, in quas fuerint convenienti ratione reductae.219 Sed istae locorum, id est propositionum maximarum, differentiae, quas etiam ipsos locos nominamus, possunt subiectarum propositionum etiam genera nuncupari.220 Nam differentiae continentes etiam genera communiter possunt videri, ut irrationale cum a rationali velut divisibili differentia dissideat; tamen equi vel canis, differentia specifica est, et ad eos locum generis tenet.221 Namque animal irrationabile equi genus est.222 Ita etiam in maximis propositionibus.223 Nam quod aliae sunt ex toto, aliae ex partibus, hae inter se comparatae differentiae divisibiles sunt, ad ipsas vero maximas propositiones differentiarum continentiae velut generis loco sunt.224 Nam propositionis ex toto venientis genus est idipsum quod vocatur ex toto.225 Item propositiones a partibus ductae, quamvis notae sint atque manifestae, genus est, quod a partibus, et caeterae differentiae earum propositionum quae cum sint maximae, tamen eisdem videntur includi, velut quaedam genera sint.226 Quae vero sint hae differentiae paulo posterius disseram.227 De his igitur nunc locis tractare Tullius instituit qui maximas propositiones quas superius diximus, id est per se notas atque universales, continent atque includunt.228 Hae vero sunt maximarum differentiae propositionum.229 De universalium igitur enuntiationum per seque notarum differentiis disserit, ut fit integer locus argumenti sedes.230 Nam si argumentum omne per propositiones ad conclusionem usque perducitur, omnes vero reliquae propositiones in prima maximaque propositione continentur, ipsaque prima ac maxima propositio, tum pars est argumentationis, id est syllogismi, tum extraposita argumentationi vires ministrat, ut utroque modo quoniam perficit argumentum, pars argumentationis quaedam esse videatur, non est dubium quin hae differentiae, quae propositiones maximas continent, eaedem omnes etiam contineant argumentationes, ut maximarum propositionum differentiae iure loci argumentorum et quasi quaedam ultimae sedes esse videantur.231 Nam ex his quatuor significationibus appellationum duarum, argumentationis scilicet atque argumenti, unam quamlibet esse necesse est.232 Aut enim elocutio et contextio ipsa propositionum cum maximis propositionibus, vel extra syllogismum positis, vel in eodem inclusis, argumentatio vocatur.233 Argumentum vero mens et sententia syllogismi, aut elocutio ratiocinationis cum maximis propositionibus et sententia syllogismi argumentum esse dicetur, ut idem sit argumentum quod argumentatio.234 Aut argumentatio quidem vocabitur tota contextio syllogismi cum sententia, sed argumentum maxima propositio, aut integer ratiocinationis ordo praeter maximas propositiones argumentatio, sententia vero argumentationis argumentum.235 Reliqua vero maxima propositio, locus.236 Sed cum haec ita sint, sive quis ipsarum propositionum contextionem, et usque ad conclusionem continuum ductum cum maxima propositione, vel extra posita, vel propositionibus ratiocinationis inclusa, argumentationem vocare velit, argumentum vero sententiam mentemque ratiocinationis, nihilominus locos intelligimus maximarum propositionum differentias; sive quis ratiocinationis totius vim atque sententiam totam cum maxima propositione, vel intra, vel extra posita, argumentum vocet, non est dubium quin totius ratiocinationis locus ille sit qui est maximae propositionis differentia, continet enim maximam propositionem, in qua propositiones caeterae continentur; sive argumentationem quidem totam ratiocinationis contextionem vocari placeat, argumentum vero maximam propositionem, recte rursus locus putabitur maxime propositionis differentia, quae argumentum claudit et continet.237 Quod si argumentum quidem sensus ipse totius ratiocinationis intelligatur, argumentatio vero integra ratiocinationis prolatio, extra vero et ab utrisque diversum valens, velut locus quidam maxima propositio consideretur, sic quoque maximarum differentiae propositionum loci esse videbuntur.238 Nam cum differentia ipsa maximam propositionem contineat, eiusque sit locus, maxima vero propositio argumentationi vel argumento vires ministret, non est dubium quin ea toti argumento locus esse videatur, quod totum intra maximae propositionis ambitum claudit.239 Demonstratum igitur est quae sint argumentorum sedes, id est, ubi argumenta clauduntur (hae sunt autem maximarum propositionum differentiae), quae vocantur loci, quid etiam argumentum, quoniam est rei dubiae faciens fidem, quae sit vero res dubia, id est pars altera quaestionis, quid sit quaestio, id est dubitabilis propositio, quid sit simplex propositio, id est enuntiatio, quae praedicato ac subiecto termino contineatur, verum falsumve designans, quae omnia meminisse oportet.240 Maximarum enim propositionum differentiae quas locos esse praediximus, ab his dicuntur terminis qui prius in propositione sunt, posterius in quaestione considerantur, praedicato scilicet atque subiecto.241 Ex his etiam quae superius dicta sunt quid distent Topica Ciceronis atque Aristotelis apparuit.242 Aristoteles namque de maximis propositionibus disserit, has enim locos argumentorum esse posuit, ut nos quoque supra retulimus.243 Tullius vero locos non maximas propositiones, sed earum continentes differentias vocat, ac de his docere contendit.244 Sed ex his locis in quibus argumenta inclusa sunt, alii in eo ipso de quo agitur haerent, alii sumuntur extrinsecus, in ipso, tum ex toto, tum ex partibus eius, tum ex nota, tum ex his rebus quae quodammodo affectae sunt ad id de quo quaeritur.245 Extrinsecus autem ea dicuntur quae absunt longeque disiuncta sunt. 246 Post diffinitionem loci atque argumenti facit plenissimam divisionem locorum.247 Ac primum quoniam omnis divisio cuncta debet amplecti, neque superfluum quidquam interponere, nec omittere quid sit necessarium, id M. Tullius proposita divisione patefacit dicens: Ex his locis in quibus argumenta inclusa sunt, alios in eo ipso de quo agitur haerere, alios extrinsecus assumi.248 Nihil enim huic divisioni posse videtur addi vel minui, quandoquidem breviter cuncta complectitur.249 Argumentorum enim loci quicunque sumuntur, aut in ipso de quo agitur haerent, aut minime.250 Id autem minime extrinsecus positos esse designat, quod si inter id quod dicimus in ipso de quo agitur haerere argumentorum locos, et non haerere nihil est medium.251 Inter affirmationem enim atque negationem nulla est medietas.252 Cumque in ipso de quo agitur non inhaerere locum argumenti, id sit extrinsecus assumi, dubium non est quin nihil intersit medium inter ea argumenta quorum in hoc ipso haerent loci de quo agitur, et ea quorum extrinsecus assumuntur, extrinsecus autem ea dicuntur quae absunt longeque disiuncta sunt.253 Sed quid ipsum sit de quo agitur facilior explanatio est, si eorum quae prius dicta sunt meminerimus.254 Nam cum de quaestione loqueremur, eamdem diximus esse quaestionem quae esset dubitabilis propositio.255 Sed quoniam propositio subiecto praedicatoque constaret, quaestionem quoque diximus subiecto praedicatoque coniungi.256 Praedicatum igitur vel subiectum est hoc ipsum de quo agitur.257 Nam cum de alterutra quaestionis parte dubitetur, in hac ambiguitate quaeritur utrum praedicatus terminus inesse subiecto videatur, an minime.258 Nam cum omnis quaestio in affirmationem negationemque dividatur, si praedicatus subiecto inest, fit ex eo vera affirmatio; si non inest, fit vera negatio.259 Sed in quaestionibus disceptandis, alter affirmationem, alter negationem tuetur, id est, alter praedicatum inesse subiecto, alter non inesse defendit.260 Quod vero ex alterutra parte defenditur, hoc est ipsum de quo agitur.261 Ipsum igitur est praedicatus terminus vel subiectus, de quibus agitur.262 Atque ut id exemplo clarius fiat, sit quaestio, an Verres furtum fecerit.263 Hic Verres subiectum est, furtum facere praedicatum; quod si furtum Verri coniungitur, idque argumentationibus comprobatur, quaestionis affirmatio demonstrata est.264 Si furtum a Verre seiungitur, quaestionis rursus negatio comprobatur.265 Ipsum itaque de quo agitur nihil est, nisi uterlibet eorum terminus qui in quaestione proponitur, sive praedicatus, sive etiam subiectus.266 Qui quidem termini per se argumenta esse non possunt, neque vero per se argumenta praestare.267 Si enim ipsi simplices ut sunt argumenta esse possent, vel argumentorum praestare materiam, nullam in quaestione relinquerent dubitationem; sed quoniam de ipsis adhuc in quaestione dubitatur an eorum possit esse rata coniunctio, ipsi quidem neque per se argumenta esse, neque per se argumenta praestare poterunt, ea vero quae in ipsis insunt, vel extrinsecus posita sunt, argumentorum copiam subministrant.268 Nam quod Victorinus quaerit, et explicat latius, ne commemoratione quidem mihi dignum videtur.269 Quaerit enim quaestio ipsa de quo agitur an habeat locum, quod minime oportuit, ut dictum est.270 Locus de quo nunc agimus non cuiuslibet rei locus est, sed argumenti, argumentum vero rei dubiae faciens fidem, res vero dubia pars quaestionis.271 Quod si argumentum quaestio vel pars quaestionis esse non potest, locus vero de quo agimus argumenti est locus, non est dubium quin locus quaestionis esse non possit.272 Amplius, omnis quaestio dubitabilis est, argumentum vero omne quaestionis purgat ambiguum.273 Non est igitur idem argumentum quod quaestio, sed loci, argumentorum sunt loci, non sunt igitur quaestionis.274 Hoc igitur praemisso intelligamus ipsum de quo agitur quemlibet terminum in quaestione propositum, sive praedicatum, sive subiectum, qui cum per se res sint, ipsi quidem argumentum esse non possunt, habere autem in se quaedam possunt, in quibus argumenta sint collocata, et quae sedes argumentorum esse intelligantur.275 Quae quidem cum terminis his de quibus agitur inhaerere videantur, nondum tamen sunt argumenta, sed quasi iam argumenta complectentes loci, et velut naturali sede condentes.276 Idem de his locis qui extrinsecus assumuntur dicendum est, ipsi namque positi sunt exterius et quodammodo a propositionum terminis ablegati, et res quaedam sunt, sed intra se argumentorum copiam claudunt; atque, ut brevi sententia colligam, ipsum de quo agitur nihil est aliud nisi quilibet in quaestione terminus collocatus.277 Hi argumenta esse non possunt, neque ab his trahi aliquod argumentum.278 Quo fit ut termini ipsi qui in quaestione sunt positi, nec argumenta, nec loci sint, sed tantum res.279 Rursus ea quae in his haerent de quibus agitur, ipsa quidem res esse manifestum est, sed claudunt in se argumentorum copiam, ut cum ex his sumi aliquod oporteat argumentum, locorum vice fungantur.280 Itaque si quis per se ea speculetur, res sunt; si quis ab his aliquod argumentum quaerat educere, loci fiunt.281 Et haec communiter quidem de principalibus ac maximis locis dicta sint.282 Hi vero sunt qui in ipsis de quibus agitur haerent, vel qui assumuntur extrinsecus.283 Ut igitur faciat plenam locorum divisionem, quos simpliciter ac maximos posuit locos, eosdem velut in quasdam species resecat, dicens: In ipso tum ex toto, tum ex partibus eius, tum ex nota, tum ex his rebus quae quodammodo affectae sunt ad id de quo quaerimus.284 Et locorum qui in ipso sunt de quo agitur constituti quatuor partium facta divisio est.285 Hi quippe qui in ipso de quo agitur haerent, vel ex toto eo de quo agitur termino, vel ex partium eius enumeratione, vel ex nota, vel ex affectis intelliguntur existere.286 Id ita esse brevi ratione firmabitur.287 Necesse est enim quemlibet eorum terminorum qui in quaestione sunt collocati, et definitiones habere proprias, et partes, et nomina, et ad res alias quadam relatione coniungi ac referri.288 Ergo locus qui dicitur ex toto, is est, quoties argumentum ex alicuius diffinitione termini qui est in quaestione tractatur, sive subiecti, sive praedicati.289 Ex partium enumeratione, quoties ab eius termini partibus, qui in quaestione positus est, ducitur argumentum.290 A nota, quoties ab eiusdem termini vocabulo nascitur argumentum.291 Ab affectis vero, quoties ab his quae ad propositum terminum relatione aliqua reducuntur argumentatio proficiscitur.292 Quorum similitudines omnium posterius explicabo, quando ea quae super his rebus declarandis Cicero posuit exempla tractavero.293 Nunc illud est considerandum, ait enim Tullius ex his locis, in quibus argumenta inclusa sunt, alios in eo ipso de quo agitur haerere, alios extrinsecus assumi, quod ita dictum videtur, tanquam diversi sint loci qui in his de quibus agitur haerent, et ipsum illud de quo agitur.294 Nihil enim in se ipso haerere potest, ac per hoc quod in aliquo haeret ab eo in quo haeret diversum est.295 Quod si loci sunt aliqui qui in his haereant de quibus agitur, non est dubium quin hi loci ab his de quibus agitur sint diversi.296 Rursus cum dicit in ipso, tum ex toto, tum ex partibus eius, tanquam non de diversis loquatur, ita ait, in ipso locos esse tum ex toto, tum ex partibus, tum ex nota, quasi vero aliud sit ipsum quam totum, aut aliud ipsum quam omnes undique eius partes.297 Unaquaeque enim res idem est quod totum.298 Idem namque est Roma quod tota civitas.299 Rursus idem est unaquaeque res quod eius singulae partes in unum reductae; velut idem est homo quod caput, thorax, venter, ac pedes, caeteraeque in unum partes coniunctae atque copulatae.300 Quomodo igitur tanquam de diversis primum locutus est, cum locos haerere in his terminis de quibus agitur dixit, post autem velut de eisdem loquitur, cum in ipso locos, tum ex toto, tum ex partibus esse proponat?301 Nihil enim differt dicere in ipso, tum ex toto, tum ex partibus quam si ita dixisset, in ipso, tum ex ipso.302 Nam si idem est ipsum quod totum ac partes, idem est dicere in ipso haerere locum, ex toto, aut ex partibus, quod in ipso haerere locum, qui est ex ipso, quod ne intelligi quidem potest, quemadmodum in ipso haerere possit, quod ipsum est, cum nihil sibi haereat, ut superius expedivi.303 Sed, quemadmodum paulo ante exposui, unaquaeque res cum et diffinitionem habeat et partes, si pernoscamus quae sit diffinitionis vis et quae partium, cunctus ambiguitatis nodus absolvitur.304 Est enim diffinitio coactae in se atque complicatae rei explicatio, velut cum dicimus hominem esse animal rationale, mortale.305 Nam id quod breviter nomen, atque anguste designabat, id explicavit ac protulit, et per substantiales quodammodo partes definitio patefecit.306 Alium igitur necesse est esse intellectum rei, quae complicata est, in eo quod sibimet coacta atque in unum redacta est, alium eiusdem rei explicatae atque dissertae, in eo quod expedita atque diffusa est: nam et si idem rei diffinitio quod nomen significat, illud tamen ipsum quod nomen anguste confuseque designat, apertius diffinitio disserit ac patefacit.307 Recte igitur aliud quiddam est ipsum, aliud eius diffinitio, etiam si unum idemque est utrisque subiectum.308 Ut enim dictum est, ipsum singulum est, diffinitio ipsius singuli per partes distributio atque enumeratio.309 Partes autem nunc substantiales dico, non quae magnitudinem iungunt, sed quae proprietatem rationemque substantiae.310 Sed quod in definitione dictum est secundum eas partes quae substantiam iungunt, id in partibus intelligendum est quae magnitudinem copulant, velut domus quae fundamento, parietibus tectoque coniungitur.311 Nam cum ea nihil sit aliud nisi quod partibus copulatur, ipsa tamen una quaedam est, atque coniuncta, partitio vero eius per quaedam membra distributio est, atque ideo licet unum sit, quod ipsum est totum, et quot sunt partes undique confluentes, non tamen eumdem necesse est habere intellectum, cum ipsum integrum consideratur, et cum in partes ipsas quibus iunctum est distribuitur.312 Ex nota vero locus apertissime ab eo termino diversus est, qui in quaestione constitutus est.313 Quis enim dicat id esse cuiuslibet rei vocabulum quod ipsa res est, quam designat?314 Ea vero quae ad id de quo agitur affecta sunt, et si extra posita videntur, terminum tamen in quaestione propositum velut e regione respiciunt, quae in multas secari necesse est partes.315 Omnis enim res, id quod est, unum est, multa vero sibimet retinet adiuncta, quae hoc ab his quae omnino extrinsecus sunt differre intelliguntur, quod ea quae affecta sunt, in relatione sunt posita, ut post et ipsarum propositio, et exemplorum ratio monstrabit.316 Ea vero quae sunt extrinsecus, in nulla relatione sunt constituta, atque ideo haec extrinsecus solum.317 Illa vero affecta sunt nuncupata, habet enim aliquam quodammodo cognationem ad id ad quod reducitur, id quod refertur ad aliquid.318 Sed omnes fere hos locos quos nunc simplices atque indivisos ponit, posteriore tractatu dividit, ut nunc quoque eos locos qui in ipso sunt, distribuit, cum alios ex toto fieri proponit, alios ex partibus, alios ex nota, alios ex affectis, affectaque ipsa suis partibus secat.319 Extrinsecus vero locum in testimonio positum esse confirmat, testimonii vero vim in auctoritate constituit, auctoritatem vero diducit in proprias partes, sed hoc posteriore tractatu liquebit.320 Nunc vero eos simplices atque indivisos locos proponit, et veluti simplicibus subdit exempla.321 Restat autem nunc unum quod videtur esse quaerendum, an hi loci qui in locos alios dividuntur, eorum quos intra se continent locorum loci esse possint, ut eorum qui sunt ex toto, ex partibus, ex nota, ex affectis, is unus quidam quasi locus sit, qui est in ipso.322 Nihil quidem prorsus officeret locorum locos putare, fieri enim potest ut locus amplior intra semet angustiores contineat locos, velut in provincia civitates, sed nunc haec similitudo non convenit.323 Locus enim est ex quo ducitur id in quo argumentum est positum.324 Quod si loci locus esse posset, et is qui est in ipso de quo agitur, eos qui sunt ex toto, vel ex partibus, vel ex nota, vel ex affectis, velut quidam locus includeret, non essent, ex toto, ex partibus, ex nota, vel ex affectis loci, sed argumenta quoniam in eo haererent loco, qui in eo ipso de quo agitur termino esse praedictus est; non igitur locus esse poterit loci, sed velut genera in species.325 Ita nunc sit divisio locorum, nec hoc superius dictis videatur esse contrarium, cum et maximas propositiones, et earum differentias continentes communi nomine appellavimus locos.326 Nam maximae propositiones, licet eo ipso quo maximae sint includant caeteras et vocentur loci, tamen quia sunt notissimae possunt rebus dubiis esse argumenta.327 Iure igitur earum differentiae loci nominantur, quod in locorum speciebus, aliter sese habet, quae prorsus argumenta esse non possunt: nam in ipso locus velut in species quasdam dividitur in eos qui sunt ex toto, ex partibus, ex nota, ex affectis.328 Unusquisque enim horum locorum primi loci integrum videtur ferre vocabulum, nam ut hominem animal dicimus, itemque equum atque bovem animalia nuncupamus, sic is locus qui ex toto est in ipso esse dicitur, itemque qui ex partibus ac nota, atque ex affectis in ipso sunt.329 Sed ex his locis argumenta quidem duci possibile est, ipsa vero argumenta ut sint, fieri nequit.330 Sed ad id totum de quo disseritur, cum definitio adhibetur, quasi involutum evolvit id de quo quaeritur.331 Eius argumenti talis est formula: Ius civile est aequitas constituta his qui eiusdem civitatis sunt ad res suas obtinendas.332 Eius autem aequitatis utilis cognitio est.333 Utilis ergo est iuris civilis scientia. 334 Post locorum bifariam divisionem, in ipso scilicet de quo agitur, et extrinsecus positorum, partitus est eum locum qui est in ipso in quatuor membra, id est a toto, a partium enumeratione, a nota, ab affectis.335 Nunc igitur anteaquam dividat eum locum quem ab affectis esse proposuit, superiorum trium quos in primo interim tractatu minime divisurus est, sed individuos relicturus, exempla supponit.336 Hi vero sunt a toto, a partibus, a nota; ac de eo quidem loco qui est a toto ita disseruit ac disputavit.337 Tum, inquit, dicimus a toto locum argumenti quando totum illud quod in quaestione positum est diffinitione complectimur, quae diffinitio rei dubiae de qua agitur facit fidem.338 Sed diffinitio omnis, ut superius quoque dictum est, id quod nomine involute designatur evolvit et explicat, atque ideo non terminus qui in diffinitione ponitur, sed quae in ipso sunt, possunt argumentis praestare materiam.339 Sunt autem in unoquoque propriae diffinitiones.340 Diffinitio enim est oratio substantiam uniuscuiusque significans; quod si ab unaquaque re propria substantia non recedit, ne diffinitio quidem recedit, est ergo diffinitio in ipso termino de quo agitur, quae definitio totum terminum necesse est comprehendat, neque enim partem substantiae, sed totius termini substantiam monstrat.341 Sed quoniam ex ea diffinitione fides fit rei dubiae, trahitur ex diffinitione argumentum, quae diffinitio in ipso termino est de quo agitur, et eius termini totum est.342 Itaque argumentum quod a diffinitione ducitur, ab eo ducitur loco qui in ipso termino est, qui in quaestione est collocatus.343 Sed quoniam multi loci sunt in ipso, hic locus a toto est.344 Diffinitio enim totum terminum comprehendit, atque id quod involute nomine significabatur, evolvit atque aperit, eius argumenti talis est formula.345 Ius civile est aequitas constituta his qui eiusdem civitatis sunt ad res suas obtinendas, eius autem aequitatis utilis est cognitio, utilis est ergo iuris civilis scientia.346 Est enim quaestio, an iuris civilis scientia sit utilis, hic igitur ius civile supponitur, utilis scientia praedicatur.347 Quaeritur ergo an id quod praedicatur, vere possit adhaerere subiecto.348 Ipsum igitur ius civile non potero ad argumentum vocare, de eo enim quaestio constituta est; respicio igitur quid ei sit insitum, video quoniam omnis diffinitio ab eo non seiungitur, cuius est diffinitio, ne a iure civili quidem propriam diffinitionem posse abiungi.349 Diffinio igitur ius civile, ac dico, Ius civile est aequitas constituta his qui eiusdem civitatis sunt, ad res suas obtinendas; post hoc considero num haec definitio reliquo termino, utili scientiae, possit esse coniuncta, id est an aequitas constituta his qui eiusdem civitatis sunt, ad res suas obtinendas, utilis scientia sit, video esse utilem scientiam dictae superius aequitatis.350 Concludo itaque, Iuris igitur civilis scientia utilis est; hoc igitur argumentum est ex eo loco qui est in ipso, hoc est in iure civili, qui terminus in quaestione est constitutus, hic vocatur a diffinitione, quae diffinitio quaestionum totum est, argumentum est a toto.351 Omnis autem locus a toto in ipso est.352 Nec nos ulla dubitatio perturbet, quod ius civile et rursus scientia utilis quaedam sunt orationes quas inter terminos collocamus.353 Non enim omnis terminus simplici orationis parte profertur, sed aliquoties orationes integrae in terminis constituuntur.354 In hac igitur argumentatione maxima ac per se nota propositio est ea per quam intelligimus omnia quae diffinitioni alicuius coniunguntur, ipsa quoque illis quorum definitio est, ex necessitate copulari.355 Sequitur enim cum diffinitio iuris civilis utili scientiae possit adiungi, iuri quoque civili utilem scientiam posse copulari; est igitur hoc argumentum tractum ab eo loco qui est in ipso.356 Omnis enim diffinitio in eo termino est quem diffinit, eodem autem loco qui in ipso est, et a toto.357 Omnis enim diffinitio totum monstrat atque aperit.358 Maxima propositio haec.359 Quibus aliquorum diffinitio iungitur, eisdem necessario ea quae diffiniuntur aptantur.360 Tum partium enumeratio, quae tractatur hoc modo: Si neque censu, neque vindicta, neque testamento, liber factus est, non est liber: nec ulla est earum rerum; non est igitur liber. 361 Sit quaestio utrum aliquis quem servum esse constiterit, sit liber.362 Quoniam faciendi liberi tres sunt partes.363 Una quidem ut censu liber fiat, censebantur enim antiquitus soli cives Romani.364 Si quis ergo consentiente vel iubente domino, nomen detulisset in censum, civis Romanus fiebat et servitutis vinculo solvebatur, atque hoc erat censu fieri liberum, per consensum domini nomen in censum deferre, et effici civem Romanum.365 Erat etiam pars altera adipiscendae libertatis, quae vindicta vocabatur: vindicta vero est virgula quaedam quam lictor manumittendi servi capiti imponens, eumdem servum in libertatem vindicabat, dicens quaedam verba solemnia, atque ideo illa virgula vindicta vocabatur.366 Illa etiam pars faciendi liberi est, si quis suprema voluntate in testamenti serie servum suum liberum scripserit.367 Quae quoniam partes sunt liberi faciendi, si quis aliquem, quem servum fuisse constiterit, monstrare velit non esse liberum factum, dicet, si neque censu, neque vindicta, neque testamento, liber factus est, non est liber.368 At nulla earum parte liber factus est.369 Non est igitur liber.370 Si enim omnes partes a qualibet illa re abiunxeris, totum necessario separasti.371 Nam cum totum in suis partibus constet, si quid nulla cuiuslibet parte coniungatur, a toto etiam segregatur.372 Partes autem duobus dicimus modis, vel species, vel membra.373 Species est quae nomen totius integrum capit, velut homo atque equus animalis, utraque enim per se integro nomine animalia nuncupantur.374 Est enim homo animal, et rursus equus animal.375 Item membra sunt quae cum totum efficiant, coniuncta totius capiunt nomen, singula vero nullo modo, ut cum fundamentum, parietes et tecta domus membra sint, simul omnia domus dicuntur, fundamenta vero sola domus vocabulo minime nuncupantur, neque parietes, neque tecta.376 In his igitur quae species sunt, quoniam nomen totius integrum capiunt, nisi sigillatim omnes partes ab eo de quo dubitatur abiunxeris, non possis totum abesse monstrare.377 Dictum est enim unamquamque partem totius vocabulum integrum capere.378 Ut quoniam faciendi liberi tres sunt species, census, vindicta, testamentum, si quaslibet duas removeris, una tamen permanserit, liberum necessario confitebere.379 Sive enim censu tantum, sive vindicta, sive testamento sit liber factus, liberum esse constat.380 Ergo in his nisi omnes species semoveris, non potes destruere quod in quaestione propositum est.381 At si affirmare velis atque astruere, sufficit tantum unam quamlibet speciem demonstrare, ut si velis ostendere liberum, sat est, ut monstres, aut vindicta, aut censu, testamentove liberum factum; quod si destruere velis, non sufficit ostendere, aut censu, aut vindicta, aut testamento liberum non esse factum, sed nullo eorum modo ad libertatem venisse.382 Itaque his partibus quae species sunt, si destruere velis, cunctis utendum est; si astruere, una sufficiet.383 At vero hae partes quae sunt membra, contrario modo sunt: si destruere velis, sat erit unam seiungas; si astruere, cuncta adesse necessario comprobabis.384 Nam si velis ostendere non esse domum, sufficit ut aut fundamenta non esse dicas, aut parietes, aut tecta: nam si quid horum defuerit, domus non potest appellari.385 At si velis ostendere domum esse, nisi cuncta in unum coniunxeris, id quod proponis astruere non valebis.386 Omnes vero hi loci a partium enumeratione ducuntur, quia in his partibus quae species sunt, cunctae partes enumerantur, ut destruas; in his vero quae membra sunt cunctae partes enumerantur, ut astruas.387 Quaestio est igitur in proposito Ciceronis exemplo argumenti a partium enumeratione deducti: An is quem servum fuisse constitit, liber sit: is quem servum fuisse, subiectus est terminus, liber vero praedicatus; neutrum igitur eorum terminum ad argumentum ducere poterimus.388 De quibus enim dubitatur, ipsi fidem dubitationi facere non possunt.389 Video igitur quid in altero eorum sit.390 Quoniam vero partes omnes in eo sunt cuius partes sunt, quoniamque libertas data, habet proprias partes, sumo eas atque dinumero, et requiro an ulla earum partium videatur inesse subiecto, sed nulla inest.391 Concludam igitur non esse liberum.392 Unde manifestius demonstratur, non solum ab eo termino qui subiectus est, argumenta sumi posse, verum etiam ab eo qui est praedicatus.393 Nam prius exemplum quo demonstrabat iuris civilis scientiam esse utilem, ius civile quod subiectum erat diffinivit, ductumque inde argumentum rei dubiae fecit fidem.394 Hic vero libertatis partes enumerantur.395 qui est terminus praedicatus.396 Est igitur, ut dictum est, quaestio an quem servum esse constiterit, liber sit.397 Terminus is quidem quem servum esse constiterit, subiectus est, praedicatus vero liber, in ipso, id est in praedicato, partes sunt, quae enumerantur, a qua enumeratione dum trahitur argumentum, fit argumentum in ipso, ex partium enumeratione.398 Maxima propositio, cuius partium nihil rei propositae copulatum est, ei ne totum quidem esse potest coniunctum.399 Hic videtur esse dubitandum num locus a toto atque a partibus idem sit, cum omnes partes totum faciant, si coniungantur.400 Sed respondebitur, cum sit argumentum ab enumeratione partium, totum dividitur, non coniungitur, dividendo enim argumentatio procedit.401 Nam quisquis partem cuiuslibet sumpserit, eo ipso, quo partem sumpserit, rem videtur esse partitus.402 Qui vero rem dividit, dissipat potius quam conficit totum, sed restare adhuc ambiguitas potest, nam diffinitio quoque involutam nominis significationem explicat, per quamdam substantialium partium enumerationem.403 Enumeratio vero partium quaedam ipsarum a se partium dissipatio est.404 Sed aliud est eiusdem rei partes enumerare, aliud diffinitionis.405 Nam rei partes ea re cuius partes sunt semper minores sunt, ut caput, vel thorax, vel caetera membra toto homine; partes vero definitionis tota re quae diffinitur, si substantiales sunt, probantur esse maiores, ut animal homine maius est.406 Itemque rationale, mortale, eumdem hominem, velut maiora continent, et sunt singulae partes diffinitionis eiusdem quae est animal, rationale, mortale.407 Partitio igitur sumit partes rei quam partitur minores semper.408 Quae vero sumit definitio, universalia sunt per se totaque et continentia diffiniri, quamvis posita in diffinitione partes fiant, ut in his quae superius exempla proposui facile intelligi potest.409 Unde manifestum est locum a toto, qui diffinitionis est, et locum a partium enumeratione, esse diversos.410 Tum notatio, tum ex vi verbi argumentum aliquod elicitur hoc modo: cum lex Aeliasanctia assiduo vindicem assiduum esse iubeat, locupletem iubet locupleti, is est assiduus, ut ait Aelius, appellatus ab aere dando. 411 Tertius eorum qui in ipso sunt locus a notatione est constitutus.412 Notatio vero est quaedam nominis interpretatio.413 Nomen vero semper in ipso est.414 Ut enim diffinitio id quod in nomine involutum est declarat, expedit atque diffundit, ita etiam nomen id quod a diffinitione dicitur evolute, involute confuseque designat.415 Quod si definitio in ipso est, nomen quoque in ipso esse de quo agitur, non potest dubitari.416 Ex notatione autem locus vocatus est, quia nomen omnem rem notat atque significat.417 Vindex est igitur qui alterius causam suscipit vindicandam, veluti quos nunc procuratores vocamus.418 Lex igitur Aeliasanctia assiduo, vindicem assiduum esse iubet.419 Quaeritur utrum cum lex Aeliasanctia vindicem velit esse assiduo assiduum, locupletem velit locupleti.420 Hic igitur subiectus quidem terminus est, lex Aeliasanctia vindicem volens assiduo assiduum, praedicatus vero locupletem locupleti, ipsos igitur terminos non potero ad fidem quaestionis adducere.421 De ipsis enim de quibus ambigitur, nulla effici fides potest.422 Quaero igitur quid in ipsorum altero sit, ac video unum eorum terminum esse, legem Aeliamsanctiam, quae assiduum assiduo vindicem esse decernat, id est subiectum, huius orationis interpretor partem, quae est assiduus.423 Quid enim est assiduus aliud nisi assem dans?424 assem vero dare nisi locuples non potest, assiduus igitur locuples est.425 Cum igitur lex Aeliasanctia assiduo vindicem assiduum esse constituat, locupletem iubet locupleti, assiduus quippe est locuples, a dando aere nominatus.426 Argumentum igitur hoc tractum est ex eo loco qui est in ipso, id est a nominis interpretatione, nomen enim in ipso illo est cuius nomen est, cuius interpretatio notatio nuncupatur.427 Sed ab huius interpretatione factum est argumentum.428 Igitur hoc argumentum ex eo loco est, qui est in ipso, id est a nomine, et eorum qui in ipso sunt, a notatione, id est a nominis interpretatione.429 Maxima propositio est, interpretationem nomina idem valere quod nomen.430 Sed paulo confusius a Cicerone dicta argumentatio maximum praestat errorem.431 Ita enim dici oportuit, assiduus est qui assem dat, qui vero assem dat, locuples est, assiduus igitur locuples est.432 Lex autem Aeliasanctia assiduum assiduo esse vindicem iubet, locupletem igitur locupleti vindicem esse praescripsit.433 Quod si ita dictum esset, apertior argumentatio fuisset.434 Nunc vero ita dixit: Cum lex Aeliasanctia assiduo vindicem assiduum esse iubeat, locupletem iubet locupleti et caetera.435 Subiunxit, ut ostenderetur locuples esse assiduus; hoc autem tantumdem valet, quod ait, legem Aeliamsanctiam assiduo assiduum vindicem cum iuberet esse, locupletem locupleti esse praecepisse, tanquam si diceret, qui assiduus est, locuples est.436 Nisi enim is qui assiduus est locuples sit, non consequitur ut cum lex Aeliasanctia assiduum assiduo vindicem esse iusserit, locupletem iusserit locupleti, et argumenti conclusionem priorem posuit, subiecit vero probationem.437 Conclusio namque est, cum lex Aeliasanctia assiduum assiduo vindicem velit esse, locupletem iubet locupleti, atque hanc praemisit; probatio vero est rationis assiduum esse locupletem ab aere dando nominatum, et hanc intulit conclusionem.438 Restat is locus eorum qui in ipso sunt, qui ducitur ab affectis.439 Cuius expositionem, quoniam varia est multiplexque divisio, differamus, ac primi voluminis terminum, hucusque sistamus.
Boethius HOME
bnf12957.86 bnf12958.48
>>> Boethius, Commentaria in Topica Ciceronis, LIBER SECUNDUS.
monumenta.ch > Boethius > 1
© 2006 - 2025 Monumenta Informatik