Orosius, V
Edition: Karl Zangemeister, 1882
Caput 18
1 Anno ab urbe condita DCLVIIII Sex. Julio Caesare et L. Marcio Philippo consulibus intestinis causis sociale bellum tota commovit Italia.
2 siquidem Livius Drusus, tribunus plebi, Latinos omnes spe libertatis inlectos cum placito explere non posset, in arma excitavit.
3 eo accessit, ut maestam urbem prodigia dira terrerent. nam sub ortu solis globus ignis a regione septentrionis cum maximo caeli fragore emicuit.
4 apud Arretinos cum panes per convivia frangerentur, cruor e mediis panibus quasi ex vulneribus corporum fluxit.
5 praeterea per septem continuos dies grando lapidum, inmixtis etiam testarum fragmentis, terram latissime verberavit. in Samnitibus vastissimo terrae hiatu flamma prorupit et usque in caelum extendi visa est.
6 conplures praeterea in itinere videre Romani globum coloris aurei caelo ad terram devolui maioremque factum rursus a terra in sublime ad orientem solem ferri ac magnitudine sua ipsum solem obtexisse.
7 Drusus tantis malis anxius domi suae incerto quidem auctore interfectus est.
8 Igitur Picentes Vestini Marsi Paeligni Marrucini Samnites Lucani cum adhuc occultam defectionem meditarentur, C. Servium praetorem, legatum ad se missum, apud Asculum occiderunt statimque clausa civitate omnes cives Romanos indicta caede iugularunt.
9 continuo atrocissimam perniciem infamissima praecessere prodigia. namque omnium generum animalia, quae manus hominum blande perpeti atque inter homines vivere solita erant, relictis stabulis pascuisque cum balatu hinnitu mugituque miserabili ad silvas montesque fugerunt. canes quoque, quorum naturae est extra homines esse non posse, lacrimosis ululatibus vagi luporum ritu oberrarunt.
10 igitur Cn. Pompeius praetor cum Picentibus iussu senatus bellum gessit et victus est, postquam sibi Samnites Papium Mutilum imperatorem praefecerant, Marsi autem Agamemnonem archipiratam praeoptaverant.
11 Iulius Caesar Samnitium pugna victus caeso fugit exercitu. Rutilius consul Marium propinquum suum legatum sibi legit: quem adsidue summonentem moram bello utilem fore et paulisper in castris exerceri militem oportere tironem,
12 dolo id eum agere ratus contempsit seseque in insidias Marsorum et universum agmen exercitus sui incautus iniecit, ubi et ipse consul occisus et multi nobiles interfecti et octo milia Romanorum militum caesa sunt.
13 arma et corpora interfectorum in conspectum Marii legati Tolenus fluvius pertulit atque in testimonium cladis evexit. Marius raptis continuo copiis victores insperatus oppressit, octo milia et ipse Marsorum interfecit.
14 Caepio autem a Vestinis et Marsis deductus in insidias, cum exercitu trucidatus est. L. vero Iulius Caesar postquam apud Aeserniam victus aufugerat, contractis undique copiis adversum Samnitas et Lucanos dimicans multa hostium milia interfecit.
15 cumque ab exercitu imperator appellatus esset Romamque nuntios de victoria misisset, senatus saga, hoc est vestem maeroris, quam exorto sociali bello sumpserat, hac spe adridente deposuit atque antiquum togae decorem recuperavit. Marius deinde sex milia Marsorum cecidit, septem milia armis exuit.
16 Sylla cum viginti et quattuor cohortibus Aeserniam missus, ubi artissima obsidione Romani cives et milites premebantur, maximo bello et plurima caede hostium urbem sociosque servavit.
17 Cn. Pompeius Picentes gravi proelio fudit, qua victoria senatus laticlavia et cetera dignitatis insignia recepit, cum togas tantummodo victoria Caesaris primum respirante sumpsisset. Porcius Cato praetor Etruscos, Plotius legatus Umbros, plurimo sanguine inpenso et difficillimo labore vicerunt.
18 Cn. Pompeio L. Porcio Catone consulibus Pompeius diu obsedit Asculum civitatem; nec tamen expugnavisset, nisi populum in campum prorumpentem gravissima oppressione vicisset. decem et octo milia Marsorum in ea pugna cum Frauco imperatore suo caesa sunt, capta tria milia.
19 quattuor milia autem Italici viri ex ea caede profugi iugum montis coacto in unum agmine forte conscenderant, ubi oppressi exanimatique nivibus miserabili morte riguerunt.
20 namque ita, ut attoniti timore hostium steterant, alii stirpibus vel saxis reclines, alii armis suis innitentes, patentibus cuncti oculis dentibusque nudatis viventium in modum visebantur; nec ullum erat procul intuentibus mortis indicium nisi diuturna immobilitas, quam nullo modo humanae vitae vegetatio diu perpeti potest.
21 eadem die Picentes congressi et victi sunt, quorum dux Vidacilius convocatis principibus suis post magnificas epulas largaque pocula cunctos ad exemplum sui provocans hausto veneno absumptus est, cunctis factum eius laudantibus sed nemine subsequente.
22 Anno ab urbe condita DCLXI cum ad obsidendos Pompeios Romanus isset exercitus et Postumius Albinus vir consularis, tunc L. Syllae legatus, intolerabili superbia omnium in se militum odia suscitasset, lapidibus occisus est.
23 Sylla consul civilem cruorem non nisi hostili sanguine expiari posse testatus est: cuius rei conscientia permotus exercitus ita pugnam adortus est, ut sibi unusquisque pereundum videret nisi vicisset. decem et octo milia Samnitium illo proelio caesa sunt; Iuventium quoque, Italicum ducem, et magnum ipsius populum persecutus occidit.
24 Porcius Cato consul Marianas copias habens cum aliquanta strenue gessisset, gloriatus est, C. Marium non maiora fecisse, et ob hoc, cum ad lacum Fucinum contra Marsos bellum gereret, a filio C. Marii in tumultu belli quasi ab incerto auctore prostratus est.
25 C. Gabinius legatus in expugnatione hostilium castrorum interfectus est. Marrucini Vestinique Sulpicio legato Pompei persequente vastati sunt. Popaedius et Obsidius, Italici imperatores, ab eodem Sulpicio apud flumen Teanum horribili proelio oppressi et occisi sunt.
26 Pompeius Asculum ingressus praefectos centuriones cunctosque principes eorum virgis cecidit securique percussit, servos praedamque omnem sub hasta vendidit, reliquos liberos quidem sed nudos et egentes abire praecepit; et cum de hac praeda opitulationem aliquam in usum stipendii publici senatus fore speraret, nihil tamen Pompeius ex ea egenti aerario contulit.
27 namque eodem tempore cum penitus exhaustum esset aerarium et ad stipendium frumenti deesset expensa, loca publica quae in circuitu Capitolii pontificibus auguribus decemviris et flaminibus in possessionem tradita erant, cogente inopia vendita sunt et sufficiens pecuniae modus, qui ad tempus inopiae subsidio esset, acceptus est.
28 equidem tunc in sinus ipsius civitatis eversarum omnium urbium nudatarumque terrarum abrasae undique opes congerebantur, cum ipsa Roma turpi adigente inopia praecipuas sui partes auctionabatur.
29 quamobrem consideret tunc tempora sua, cum quasi inexplebilis venter cuncta consumens et semper esuriens cunctis urbibus, quas miseras faciebat, ipsa miserior nihil relinquens nihil habebat et stimulo domesticae famis ad continuationem bellicae inquietudinis trudebatur.
30 Isdem temporibus rex Sothimus cum magnis Thracum auxiliis Graeciam ingressus cunctos Macedoniae fines depopulatus est tandemque a C. Sentio praetore superatus redire in regnum coactus est.