Orosius, IV
Edition: Karl Zangemeister, 1882
Caput 23
1 Anno ab urbe condita DCVI id est anno quinquagensimo post bellum Punicum secundum Cn. Cornelio Lentulo L. Mummio consulibus P. Scipio, superioris anni consul, delere Carthaginem suprema sorte molitus Gothonem ingreditur.
2 ubi dum sex continuis diebus noctibusque pugnatur, ultima Carthaginienses desperatio ad deditionem traxit petentes, ut quos belli clades reliquos fecit, saltem servire liceat.
3 primum agmen mulierum satis miserabile, post virorum magis deforme descendit. nam fuisse mulierum XXV milia, virorum XXX milia memoriae traditum est.
4 rex Hasdrubal se ultro dedit. transfugae, qui Aesculapii templum occupaverant, voluntario praecipitio dati igne consumpti sunt. uxor Hasdrubalis se duosque filios secum virili dolore et furore femineo in medium iecit incendium, eundem nunc mortis exitum faciens novissima regina Carthaginis, quem quondam prima fecisset.
5 ipsa autem civitas decem et septem continuis diebus arsit miserumque spectaculum de varietate condicionis humanae victoribus suis praebuit.
6 diruta est autem Carthago omni murali lapide in pulverem conminuto septingentensimo post anno quam condita erat.
7 multitudo omnis captivorum exceptis paucis principibus venundata est. ita quarto quam coeptum fuit anno bellum Punicum tertium terminatum est.
8 Sed mihi quamlibet studiose quaerenti verumtamen homini tardioris ingenii nusquam omnino causa tertii belli Punici, quam in tantum Carthago accenderit, ut iuste everti decerneretur, eluxit, illudque me vel maxime movet, quod, si ita ut in superioribus bellis evidens in adsurgentem causa et dolor accendebat, consultatione non opus erat.
9 at vero, cum alii Romanorum propter perpetuam Romae securitatem delendam esse decernerent, alii vero propter perpetuam Romanae virtutis curam, quam sibi semper ex suspicione aemulae urbis inpenderent, ne vigor Romanus bellis semper exercitus in languidam segnitiem securitate atque otio solveretur, incolumem Carthaginem statui suo permittendam esse censerent: causam non ex iniuria lacessentum Carthaginiensium sed ex inconstantia torpescentium Romanorum ortam invenio.
10 quod cum ita sit, cur Christianis temporibus imputant hebetationem ac robiginem suam, qua foris crassi, intus exesi sunt? qui porro ante sescentos fere annos, sicut sui prudentes timentesque praedixerant, cotem illam magnam splendoris et acuminis sui Carthaginem perdiderunt.
11 Itaque finem volumini faciam, ne forsitan conlidendo vehementius discussa ad tempus robigine ubi necessarium acumen elicere non possum, supervacuam asperitatem inveniam. quamquam obviantem asperitatem nequaquam expavescerem, si interioris spem acuminis invenirem.