Orosius, IV
Edition: Karl Zangemeister, 1882
Caput 18
1 Scipio annos natus viginti et quattuor imperium in Hispaniam proconsulare sortitus, ultionem praecipue patris et patrui animo intendens, Pyrenaeum transgressus primo impetu Carthaginem Novam cepit, ubi stipendia maxima, praesidia valida, copiae auri argentique magnae Poenorum habebantur; ibi etiam Magonem fratrem Hannibalis captum cum ceteris Romam misit.
2 Laevinus consul ex Macedonia rediens Agrigentum urbem Siciliae expugnavit ibique Hannonem Afrorum ducem cepit, quadraginta civitates in deditionem accepit, viginti et sex expugnavit.
3 Hannibal in Italia Cn. Fulvium proconsulem, XI praeterea tribunos et XVII milia militum interfecit.
4 Marcellus consul, cum Hannibale triduum continuum dimicavit. primo die pari pugna discessum est, sequenti victus consul, tertio victor VIII milia hostium interfecit, ipsum Hannibalem cum reliquis fugere in castra conpulit.
5 Fabius Maximus consul Tarentum, quae a Romanis desciverat, iterum expugnavit et cepit ibique ingentes copias Hannibalis cum ipso duce eius Carthalone delevit, XXX milia hominum captivorum vendidit, pretia in fiscum rettulit.
6 Sequenti anno in Italia Claudius Marcellus consul ab Hannibale cum exercitu occisus est.
7 Scipio in Hispania Poenorum ducem Hasdrubalem vicit et castris exuit; praeterea LXXX civitates aut deditione aut bello in potestatem redegit; Afris sub corona venditis, sine pretio dimisit Hispanos.
8 Hannibal utrumque consulem Marcellum et Crispinum insidiis circumventos interfecit.
9 Claudio Nerone et M. Livio Salinatore consulibus cum Hasdrubal Hannibalis frater ab Hispaniis per Gallias ad Italiam veniret iussusque a Carthaginiensibus, ut fratri cum copiis iungeretur, magna secum auxilia Hispanorum Gallorumque deduceret, cum maturato adventu descendisse iam ex Alpibus consulibus proditus fuisset, ab exercitu Romano ignorante Hannibale praeventus cum omni exercitu suo interfectus est.
10 diu quidem incertus belli eventus fuit elephantis maxime Romanam infestantibus aciem: qui a militibus Romanis, quos a volitando velites vocant -
11 quod genus militiae paulo ante repertum fuerat, ut lecti agilitate iuvenes cum armis suis post terga equitum sederent et mox, cum ad hostem ventum esset, equis desilirent et continuo pedites ipsi, ex alia parte equitibus per quos advecti fuerant dimicantibus, hostem proturbarent -
12 ab his ergo velitibus elephanti retroacti cum regi iam a suis non possent, fabrili scalpro inter aures adacto necabantur. id genus occidendae cum opus esset belvae idem dux Hasdrubal primus invenerat.
13 fuit hoc proelio Poenis Metaurum flumen, ubi Hasdrubal est victus, quasi Trasumennus lacus et Cesena Piceni civitas ut vicus ille Cannensis;
14 nam L et VIII milia de exercitu Hasdrubalis ibi occisa sunt, capta sunt V CCCC; IIII autem civium Romanorum inter eos reperta atque revocata sunt: quod victoribus consulibus solacio fuit. nam et ab exercitu eorum VIII ceciderunt.
15 Hannibali caput fratris sui Hasdrubalis ante castra proiectum est. quo viso et simul clade Poenorum cognita, anno tertio decimo quam in Italiam venerat refugit in Bruttios.
16 post haec anno continuo inter Hannibalem et Romanos quies a tumultu bellorum intercessisse visa est, quia inquietudo morborum in castris erat et gravissima pestilentia utrique exercitus agebantur.
17 interea Scipio universa Hispania a Pyrenaeo usque ad Oceanum in provinciam redacta Romam venit, consul cum Licinio Crasso creatus in Africam transiit, Hannonem Hamilcaris filium, ducem Poenorum, interfecit, exercitum eius partim caede partim captivitate disperdidit: nam undecim milia Poenorum eo proelio occidit.
18 Sempronius consul cum Hannibale congressus et victus Romam refugit. Scipio in Africa adgressus hiberna Poenorum atque alia Numidarum, quae utraque haud procul ab Utica erant, nocte concubia fecit incendi.
19 Poeni trepidi cum casu accidisse ignem putarent, inermes ad extinguendum concurrerunt: quare facile ab armatis oppressi sunt. in utrisque castris quadraginta milia hominum igni ferroque consumpta sunt, capta quinque milia, duces ipsi miserabiliter ambusti aegre effugerunt.
20 Hasdrubal imperator Carthaginem profugus venit; itaque Syphax et Hasdrubal mox plurimum reparavere exercitum atque iterum cum Scipione congressi sunt, victique fugerunt.
21 Syphacem fugientem Laelius et Masinissa ceperunt, cetera multitudo Cirtam confugit, quam Masinissa oppugnatam in deditionem recepit, Syphacem ad Scipionem catenis vinctum deduxit; quem Scipio cum ingentibus spoliis plurimisque captivis perducendum Laelio tradidit.