Liber VII
|
| 1 | Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix, |
| 2 | aeternam moriens famam, Caieta, dedisti; |
| 3 | et nunc servat honos sedem tuus ossaque nomen |
| 4 | Hesperia in magna, siqua est ea gloria, signat. |
| |
| 5 | At pius exsequiis Aeneas rite solutis, |
| 6 | aggere composito tumuli, postquam alta quierunt |
| 7 | aequora, tendit iter velis portumque relinquit. |
| 8 | Adspirant aurae in noctem nec candida cursus |
| 9 | Luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus. |
| |
| 10 | Proxima Circaeae raduntur litora terrae, |
| 11 | dives inaccessos ubi Solis filia lucos |
| 12 | adsiduo resonat cantu tectisque superbis |
| 13 | urit odoratam nocturna in lumina cedrum, |
| 14 | arguto tenuis percurrens pectine telas. |
| |
| 15 | Hinc exaudiri gemitus iraeque leonum |
| 16 | vincla recusantum et sera sub nocte rudentum, |
| 17 | saetigerique sues atque in praesaepibus ursi |
| 18 | saevire ac formae magnorum ululare luporum, |
| 19 | quos hominum ex facie dea saeva potentibus herbis |
| |
| 20 | induerat Circe in voltus ac terga ferarum. |
| 21 | Quae ne monstra pii paterentur talia Troes |
| 22 | delati in portus neu litora dira subirent, |
| 23 | Neptunus ventis implevit vela secundis |
| 24 | atque fugam dedit et praeter vada fervida vexit. |
| |
| 25 | Iamque rubescebat radiis mare et aethere ab alto |
| 26 | Aurora in roseis fulgebat lutea bigis: |
| 27 | cum venti posuere omnisque repente resedit |
| 28 | flatus et in lento luctantur marmore tonsae. |
| 29 | Atque hic Aeneas ingentem ex aequore lucum |
| |
| 30 | prospicit. Hunc inter fluvio Tiberinus amoeno. |
| 31 | verticibus rapidis et multa flavus arena |
| 32 | in mare prorumpit. Variae circumque supraque |
| 33 | adsuetae ripis volucres et fluminis alveo |
| 34 | aethera mulcebant cantu lucoque volabant. |
| |
| 35 | flectere iter sociis terraeque advertere proras |
| 36 | imperat et laetus fluvio succedit opaco. |
| 37 | Nunc age, qui reges, Erato, quae tempora rerum, |
| 38 | quis Latio antiquo fuerit status, advena classem |
| 39 | cum primum Ausoniis exercitus appulit oris, |
| |
| 40 | expediam et primae revocabo exordia pugnae. |
| 41 | tu vatem, tu, diva, mone. Dicam horrida bella, |
| 42 | dicam acies actosque animis in funera reges |
| 43 | Tyrrhenamque manum totamque sub arma coactam |
| 44 | Hesperiam. Maior rerum mihi nascitur ordo, |
| |
| 45 | maius opus moveo. Rex arva Latinus et urbes |
| 46 | iam senior longa placidas in pace regebat. |
| 47 | Hunc Fauno et nympha genitum Laurente Marica |
| 48 | accipimus, Fauno Picus pater isque parentem |
| 49 | te, Saturne, refert, tu sanguinis ultimus auctor. |
| |
| 50 | filius huic fato divom prolesque virilis |
| 51 | nulla fuit primaque oriens erepta iuventa est. |
| 52 | Sola domum et tantas servabat filia sedes, |
| 53 | iam matura viro, iam plenis nubilis annis. |
| 54 | Multi illam magno e Latio totaque petebant |
| |
| 55 | Ausonia. Petit ante alios pulcherrimus omnis |
| 56 | Turnus, avis atavisque potens, quem regia coniunx |
| 57 | adiungi generum miro properabat amore; |
| 58 | sed variis portenta deum terroribus obstant. |
| 59 | Laurus erat tecti medio in penetralibus altis, |
| |
| 60 | sacra comam multosque metu servata per annos, |
| 61 | quam pater inventam, primas cum conderet arces, |
| 62 | ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus |
| 63 | Laurentisque ab ea nomen posuisse colonis. |
| 64 | Huius apes summum densae (mirabile dictu), |
| |
| 65 | stridore ingenti liquidum trans aethera vectae, |
| 66 | obsedere apicem, ex pedibus per mutua nexis |
| 67 | examen subitum ramo frondente pependit. |
| 68 | Continuo vates: Externum cernimus, inquit, |
| 69 | adventare virum et partis petere agmen easdem |
| |
| 70 | partibus ex isdem et summa dominarier arce. |
| 71 | Praeterea, castis adolet dum altaria taedis |
| 72 | et iuxta genitorem adstat Lavinia virgo, |
| 73 | visa (nefas) longis comprendere crinibus ignem, |
| 74 | [atque omnem ornatum flamma crepitante cremari] |
| |
| 75 | regalisque accensa comas, accensa coronam |
| 76 | insignem gemmis, tum fumida lumine fulvo |
| 77 | involvi ac totis Volcanum spargere tectis. |
| 78 | Id vero horrendum ac visu mirabile ferri: |
| 79 | namque fore inlustrem fama fatisque canebant |
| |
| 80 | ipsam, sed populo magnum portendere bellum. |
| 81 | At rex sollicitus monstris oracula Fauni, |
| 82 | fatidici; genitoris, adit lucosque sub alta |
| 83 | consulit Albunea, nemorum quae maxima sacro |
| 84 | fonte sonat saevamque exhalat opaca mephitim. |
| |
| 85 | Hinc Italae gentes omnisque Oenotria tellus |
| 86 | in dubiis responsa petunt; huc dona sacerdos |
| 87 | Cum tulit et caesarum ovium sub nocte silenti |
| 88 | pellibus incubuit stratis somnosque petivit, |
| 89 | multa modis simulacra videt volitantia miris |
| |
| 90 | et varias audit voces fruiturque deorum |
| 91 | couloquio atque imis Acheronta adfatur Avernis. |
| 92 | Hic et tum pater ipse petens responsa Latinus |
| 93 | centum lanigeras mactabat rite bidentis |
| 94 | atque harum effultus tergo stratisque iacebat |
| |
| 95 | velleribus: subita ex alto vox reddita luco est: |
| 96 | Ne pete conubiis natam sociare Latinis, |
| 97 | O mea progenies, thalamis neu crede paratis: |
| 98 | externi venient generi, qui sanguine nostrum |
| 99 | nomen in astra ferant quorumque a stirpe nepotes |
| |
| 100 | omnia sub pedibus, qua Sol utrumque recurrens |
| 101 | aspicit Oceanum, vertique regique videbunt. |
| 102 | Haec responsa patris Fauni monitusque silenti |
| 103 | nocte datos non ipse suo premit ore Latinus, |
| 104 | sed circum late volitans iam Fama per urbes |
| |
| 105 | Ausonias tulerat, cum Laomedontia pubes |
| 106 | gramineo ripae religavit ab aggere classem. |
| 107 | Aeneas primique duces et pulcher Iulus |
| 108 | corpora sub ramis deponunt arboris altae |
| 109 | instituuntque dapes et adorea liba per herbam |
| |
| 110 | subiciunt epulis (sic Iuppiter ipse monebat) |
| 111 | et Cereale solum pomis agrestibus augent. |
| 112 | Consumptis hic forte aliis ut vertere morsus |
| 113 | exiguam in Cererem penuria adegit edendi |
| 114 | et violare manu malisque audacibus orbem |
| |
| 115 | fatalis crusti patulis nec parcere quadris: |
| 116 | Heus ! etiam mensas consumimus, inquit Iulus, |
| 117 | nec plura adludens. Ea vox audita laborum |
| 118 | prima tulit finem, primamque loquentis ab ore |
| 119 | eripuit pater ac stupefactus numine pressit. |
| |
| 120 | Continuo: Salve fatis mihi debita tellus |
| 121 | vosque, ait, O fidi Troiae salvete penates: |
| 122 | hic domus, haec patria est. Genitor mihi talia namque |
| 123 | (nunc repeto) Anchises fatorum arcana reliquit: |
| 124 | cum te, nate, fames ignota ad litora vectum |
| |
| 125 | accisis coget dapibus consumere mensas, |
| 126 | tum sperare domos defessus ibique memento |
| 127 | prima locare manu molirique aggere tecta. |
| 128 | Haec erat illa fames; haec nos suprema manebat, |
| 129 | exiliis positura modum. |
| |
| 130 | Quare agite et primo laeti cum lumine solis |
| 131 | quae loca, quive habeant homines, ubi moenia gentis, |
| 132 | vestigemus et a portu diversa petamus. |
| 133 | Nunc pateras libate Iovi precibusque vocate |
| 134 | Anchisen genitorem, et vina reponite mensis. |
| |
| 135 | Sic deinde effatus frondenti tempora ramo |
| 136 | implicat et geniumque loci primamque deorum |
| 137 | Tellurem nymphasque et adhuc ignota precatur |
| 138 | flumina, tum Noctem Noctisque orientia signa |
| 139 | Idaeumque Iovem Phrygiamque ex ordine matrem |
| |
| 140 | invocat et duplicis caeloque ereboque parentis. |
| 141 | Hic pater omnipotens ter caelo clarus ab alto |
| 142 | intonuit radiisque ardentem lucis et auro |
| 143 | ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem. |
| 144 | Diditur hic subito Troiana per agmina rumor |
| |
| 145 | advenisse diem, quo debita moenia condant. |
| 146 | Certatim instaurant epulas atque omine magno |
| 147 | crateras laeti statuunt et vina coronant. |
| 148 | Postera cum prima lustrabat lampade terras |
| 149 | orta dies, urbem et finis et litora gentis |
| |
| 150 | diversi explorant: haec fontis stagna Numici, |
| 151 | hunc Thybrim fluvium, hic fortis habitare Latinos. |
| 152 | Tum satus Anchisa delectos ordine ab omni |
| 153 | centum oratores augusta ad moenia regis |
| 154 | ire iubet, ramis velatos Palladis omnis, |
| |
| 155 | donaque ferre viro pacemque exposcere Teucris. |
| 156 | Haud mora, festinant iussi rapidisque feruntur |
| 157 | passibus. Ipse humili designat moenia fossa |
| 158 | moliturque locum primasque in litore sedes |
| 159 | castrorum in morem pinnis atque aggere cingit. |
| |
| 160 | Iamque iter emensi turris ac tecta Latinorum |
| 161 | ardua cernebant iuvenes muroque subibant. |
| 162 | Ante urbem pueri et primaevo flore iuventus |
| 163 | exercentur equis domitantque in pulvere currus |
| 164 | aut acris tendunt arcus aut lenta lacertis |
| |
| 165 | spicula contorquent cursuque ictuque lacessunt: |
| 166 | cum praevectus equo longaevi regis ad auris |
| 167 | nuntius ingentis ignota in veste reportat |
| 168 | advenisse viros. Ille intra tecta vocari |
| 169 | imperat et solio medius consedit avito. |
| |
| 170 | Tectum augustum ingens. centum sublime columnis, |
| 171 | urbe fuit summa, Laurentis regia Pici, |
| 172 | horrendum silvis et religione parentum. |
| 173 | Hic sceptra accipere et primos attollere fasces |
| 174 | regibus omen erat, hoc illis curia templum, |
| |
| 175 | hae sacris sedes epulis, hic ariete caeso |
| 176 | perpetuis soliti patres considere mensis. |
| 177 | Quin etiam veterum effigies ex ordine avorum |
| 178 | antiqua e cedro, Italusque paterque Sabinus |
| 179 | vitisator, curvam servans sub imagine falcem, |
| |
| 180 | Saturnusque senex Ianique bifrontis imago |
| 181 | vestibulo astabant, aliique ab origine reges |
| 182 | Martiaque ob patriam pugnando volnera passi. |
| 183 | Multaque praeterea sacris in postibus arma, |
| 184 | captivi pendent currus curvaeque secures |
| |
| 185 | et cristae capitum et portarum ingentia claustra |
| 186 | spiculaque clipeique ereptaque rostra carinis. |
| 187 | Ipse Quirinali lituo parvaque sedebat |
| 188 | succinctus trabea laevaque ancile gerebat |
| 189 | Picus, equum domitor; quem capta cupidine coniunx |
| |
| 190 | aurea percussum virga versumque venenis |
| 191 | fecit avem Circe sparsitque coloribus alas. |
| 192 | Tali intus templo divom patriaque Latinus |
| 193 | sede sedens Teucros ad sese in tecta vocavit, |
| 194 | atque haec ingressis placido prior edidit ore: |
| |
| 195 | Dicite, Dardanidae (neque enim nescimus et urbem |
| 196 | et genus, auditique advertitis aequore cursum), |
| 197 | quid petitis ? Quae causa rates aut cuius egentis |
| 198 | litus ad Ausonium tot per vada caerula vexit? |
| 199 | Sive errore viae seu tempestatibus acti, |
| |
| 200 | qualia multa mari nautae patiuntur in alto, |
| 201 | fluminis intrastis ripas portuque sedetis, |
| 202 | ne fugite hospitium neve ignorate Latinos |
| 203 | Saturni gentem, haud vinclo nec legibus aequam, |
| 204 | sponte sua veterisque dei se more tenentem. |
| |
| 205 | Atque equidem memini (fama est obscurior annis) |
| 206 | Auruncos ita ferre senes, his ortus ut agris |
| 207 | Dardanus Idaeas Phrygiae penetravit ad urbes |
| 208 | Threiciamque Samum, quae nunc Samothracia fertur. |
| 209 | Hinc illum, Corythi Tyrrhena ab sede profectum, |
| |
| 210 | aurea nunc solio stellantis regia caeli |
| 211 | accipit et numerum divorum altaribus auget. |
| 212 | Dixerat, et dicta Ilioneus sic voce secutus: |
| 213 | Rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos, |
| 214 | atra subegit hiemps vestris succedere terris |
| |
| 215 | nec sidus regione viae litusve fefellit: |
| 216 | consilio hanc omnes animisque volentibus urbem, |
| 217 | adferimur, pulsi regnis, quae maxima quondam |
| 218 | extremo veniens Sol aspiciebat Olympo. |
| 219 | Ab Iove principium generis, Iove Dardana pubes |
| |
| 220 | gaudet avo, rex ipse Iovis de gente suprema, |
| 221 | Troius Aeneas, tua nos ad limina misit. |
| 222 | Quanta per Idaeos saevis effusa Mycenis |
| 223 | tempestas ierit campos, quibus actus uterque |
| 224 | Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis, |
| |
| 225 | audiit et siquem tellus extrema refuso |
| 226 | summovet oceano et siquem extenta plagarum |
| 227 | quattuor in medio dirimit plaga solis iniqui. |
| 228 | Diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti |
| 229 | dis sedem exiguam patriis litusque rogamus |
| |
| 230 | innocuum et cunctis undamque auramque patentem. |
| 231 | Non erimus regno indecores, nec vestra feretur |
| 232 | fama levis tantique abolescet gratia facti, |
| 233 | nec Troiam Ausonios gremio excepisse pigebit. |
| 234 | Fata per Aeneae iuro dextramque potentem |
| |
| 235 | sive fide seu quis bello est expertus et armis: |
| 236 | multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro |
| 237 | praeferimus manibus vittas ac verba precantia) |
| 238 | et petiere sibi et voluere adiungere gentes; |
| 239 | sed nos fata deum vestras exquirere terras |
| |
| 240 | imperiis egere suis. Hinc Dardanus ortus; |
| 241 | huc repetit iussisque ingentibus urguet Apollo |
| 242 | Tyrrhenum ad Thybrim et fontis vada sacra Numici. |
| 243 | Dat tibi praeterea fortunae parva prioris |
| 244 | munera, reliquias Troia ex ardente receptas. |
| |
| 245 | Hoc pater Anchises auro libabat ad aras; |
| 246 | hoc Priami gestamen erat, cum iura vocatis |
| 247 | more daret populis, sceptrumque sacerque tiaras |
| 248 | Iliadumque labor vestes. |
| 249 | Talibus Ilionei dictis defixa Latinus |
| |
| 250 | obtutu tenet ora soloque immobilis haeret |
| 251 | intentos volvens oculos. Nec purpura regem |
| 252 | picta movet nec sceptra movent Priameia tantum, |
| 253 | quantum in conubio natae thalamoque moratur, |
| 254 | et veteris Fauni voluit sub pectore sortem, |
| |
| 255 | hunc illum fatis externa ab sede profectum |
| 256 | portendi generum paribusque in regna vocari |
| 257 | auspiciis, huic progeniem virtute futuram |
| 258 | egregiam et totum quae viribus occupet orbem. |
| 259 | tandem laetus ait: Di nostra incepta secundent |
| |
| 260 | auguriumque suum; dabitur, Troiane, quod optas, |
| 261 | mullera nec sperno. Non vobis rege Latino |
| 262 | divitis uber agri Troiaeve opulentia deerit. |
| 263 | Ipse modo Aeneas, nostri si tanta cupido est, |
| 264 | si iungi hospitio properat sociusque vocari, |
| |
| 265 | adveniat voltus neve exhorrescat amicos: |
| 266 | illi pacis erit dextram tetigisse tyranni. |
| 267 | vos contra regi mea nunc mandata referte. |
| 268 | Est mihi nata, viro gentis quam iungere nostrae |
| 269 | non patrio ex adyto sortes, non plurima caelo |
| |
| 270 | monstra sinunt: generos externis adfore ab oris, |
| 271 | hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum |
| 272 | nomen in astra ferant. Hunc illum poscere fata |
| 273 | et reor et, siquid veri mens augurat, opto. |
| 274 | haec effatus equos numero pater eligit omni |
| |
| 275 | (stabant ter centum nitidi in praesaepibus altis): |
| 276 | omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci |
| 277 | instratos ostro alipedes pictisque tapetis; |
| 278 | aurea pectoribus demissa monilia pendent, |
| 279 | tecti auro fulvum mandunt sub dentibus aurum; |
| |
| 280 | absenti Aeneae currunt geminosque iugalis |
| 281 | semine ab aetherio, spirantis naribus ignem, |
| 282 | illorum de gente, patri quos daedala Circe |
| 283 | supposita de matre nothos furata creavit. |
| 284 | Talibus Aeneadae donis dictisque Latini |
| |
| 285 | sublimes in equis redeunt pacemque reportant. |
| 286 | Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis |
| 287 | saeva Iovis coniunx aurasque invecta tenebat, |
| 288 | et laetum Aenean classemque ex aethere longe |
| 289 | Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno. |
| |
| 290 | moliri iam tecta videt, iam fidere terrae, |
| 291 | deseruisse rates: stetit acri fixa dolore. |
| 292 | Tum quassans caput haec effundit pectore dicta: |
| 293 | Heu stirpem invisam et fatis contraria nostris |
| 294 | fata Phrygum ! Num Sigeis occumbere campis, |
| |
| 295 | num capti potuere capi, num incensa cremavit |
| 296 | Troia viros ? Medias acies mediosque per ignis |
| 297 | invenere viam. At, credo, mea numina tandem |
| 298 | fessa iacent odiis aut exsaturata quievi. |
| 299 | Quin etiam patria excussos infesta per undas |
| |
| 300 | ausa sequi et profugis toto me opponere ponto ! |
| 301 | Absumptae in Teucros vires caelique marisque. |
| 302 | Quid Syrtes aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis |
| 303 | profuit? Optato conduntur Thybridis alveo, |
| 304 | securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem |
| |
| 305 | immanem Lapithum valuit, concessit in iras |
| 306 | ipse deum antiquam genitor Calydona Dianae, |
| 307 | quod scelus aut Lapithis tantum aut Calydona merentem? |
| 308 | Ast ego magna Iovis coniunx, nil linquere inausum |
| 309 | quae potui infelix, quae memet in omnia verti, |
| |
| 310 | vincor ab Aenea. Quod si mea numina non sunt |
| 311 | magna satis, dubitem haud equidem implorare quod usquam est: |
| 312 | flectere si nequeo superos, Acheronta movebo. |
| 313 | Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis, |
| 314 | atque immota manet fatis Lavinia coniunx: |
| |
| 315 | at trahere atque moras tantis licet addere rebus, |
| 316 | at licet amborum populos exscindere regum. |
| 317 | Hac gener atque socer coeant mercede suorum: |
| 318 | sanguine Troiano et Rutulo dotabere, virgo, |
| 319 | et Bellona manet te pronuba. Nec face tantum |
| |
| 320 | Cisseis praegnans ignis enixa iugalis |
| 321 | quin idem Veneri partus suus et Paris alter |
| 322 | funestaeque iterum recidiva in Pergama taedae. |
| 323 | Haec ubi dicta dedit, terras Horrenda petivit: |
| 324 | luctificam Allecto dirarum ab sede dearum |
| |
| 325 | infernisque ciet tenebris, cui tristia bella |
| 326 | iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi. |
| 327 | Odit et ipse pater Pluton, odere sorores |
| 328 | Tartareae monstrum: tot sese vertit in ora, |
| 329 | tam saevae facies, tot pullulat atra colubris. |
| |
| 330 | Quam Iuno his acuit verbis ac talia fatur: |
| 331 | Hunc mihi da proprium, virgo sata Nocte, laborem, |
| 332 | hanc operam, ne noster honos infractave cedat |
| 333 | fama loco, neu conubiis ambire Latinum |
| 334 | Aeneadae possint Italosve obsidere finis. |
| |
| 335 | Tu potes unanimos armare in proelia fratres |
| 336 | atque odiis versare domos, tu verbera tectis |
| 337 | funereasque inferre faces, tibi nomina mille, |
| 338 | mille nocendi artes. Fecundum concute pectus, |
| 339 | disice compositam pacem, sere crimina belli: |
| |
| 340 | arma velit poscatque simul rapiatque inventus. |
| 341 | Exin Gorgoneis Allecto infecta venenis |
| 342 | principio Latium et Laurentis tecta tyranni |
| 343 | celsa petit tacitumque obsedit limen Amatae, |
| 344 | quam super adventu Teucrum Turnique hymenaeis |
| |
| 345 | femineae ardentem curaeque iraeque coquebant. |
| 346 | Huic dea caeruleis unum de crinibus anguem |
| 347 | conicit inque sinum praecordia ad intuma subdit, |
| 348 | quo furibunda domum monstro permisceat omnem. |
| 349 | Ille inter vestes et levia pectora lapsus |
| |
| 350 | volvitur attactu nullo fallitque furentem, |
| 351 | vipeream inspirans animam: fit tortile collo |
| 352 | aurum ingens coluber, fit longae taenia vittae |
| 353 | innectitque comas, et membris lubricus errat. |
| 354 | Ac dum prima lues udo sublapsa veneno |
| |
| 355 | pertemptat sensus atque ossibus implicat ignem |
| 356 | necdum animus toto percepit pectore flammam, |
| 357 | mollius et solito matrum de more locuta est, |
| 358 | multa super nata lacrimans Phrygiisque hymenaeis: |
| 359 | Exsulibusne datur ducenda Lavinia Teucris, |
| |
| 360 | O genitor, nec te miseret gnataeque tuique ? |
| 361 | Nec matris miseret, quam primo aquilone relinquet |
| 362 | perfidus alta petens abducta virgine praedo? |
| 363 | An non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor |
| 364 | Ledaeamque Helenam Troianas vexit ad urbes ? |
| |
| 365 | Quid tua sancta fides, quid cura antiqua tuorum |
| 366 | et consanguineo totiens data dextera Turno? |
| 367 | Si gener externa petitur de gente Latinis |
| 368 | idque sedet Faunique premunt te iussa parentis, |
| 369 | omnem equidem sceptris terram quae libera nostris |
| |
| 370 | dissidet, externam reor et sic dicere divos. |
| 371 | Et Turno, si prima domus repetatur origo, |
| 372 | Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae. |
| 373 | His ubi nequiquam dictis experta Latinum |
| 374 | contra stare videt penitusque in viscera lapsum |
| |
| 375 | serpentis furiale malum totamque pererrat, |
| 376 | tum vero infelix, ingentibus excita monstris, |
| 377 | immensam sine more furit lymphata per urbem. |
| 378 | Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo, |
| 379 | quem pueri magno in gyro vacua atria circum |
| |
| 380 | intenti ludo exercent; ille actus habena |
| 381 | curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra |
| 382 | inpubesque manus, mirata volubile buxum; |
| 383 | dant animos plagae: non cursu segnior illo |
| 384 | per medias urbes agitur populosque feroces. |
| |
| 385 | Quin etiam in silvas, simulato numine Bacchi, |
| 386 | maius adorta nefas maioremque orsa furorem |
| 387 | evolat et natam frondosis montibus abdit, |
| 388 | quo thalamum eripiat Teucris taedasque moretur, |
| 389 | Euhoe Bacche, fremens, solum te virgine dignum |
| |
| 390 | vociferans, etenim mollis tibi sumere thyrsos, |
| 391 | te lustrare choro, sacrum tibi pascere crinem. |
| 392 | Fama volat, furiisque accensas pectore matres |
| 393 | idem omnis simul ardor agit nova quaerere tecta: |
| 394 | deseruere domos, ventis dant colla comasque, |
| |
| 395 | ast aliae tremulis ululatibus aethera complent, |
| 396 | pampineasque gerunt incinctae pellibus hastas; |
| 397 | ipsa inter medias flagrantem fervida pinum |
| 398 | sustinet ac natae Turnique canit hymenaeos, |
| 399 | sanguineam torquens aciem, torvumque repente |
| |
| 400 | clamat: Io matres, audite, ubi quaeque, Latinae: |
| 401 | Siqua piis animis manet infelicis Amatae |
| 402 | gratia, si iuris materni cura remordet, |
| 403 | solvite crinalis vittas, capite orgia mecum. |
| 404 | Talem inter silvas, inter deserta ferarum, |
| |
| 405 | reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi. |
| 406 | Postquam visa satis primos acuisse furores |
| 407 | consiliumque omnemque domum vertisse Latini, |
| 408 | protinus hinc fuscis tristis dea tollitur alis |
| 409 | audacis Rutuli ad muros, quam dicitur urbem |
| |
| 410 | Acrisioneis Danae fundasse colonis, |
| 411 | praecipiti delata noto. Locus Ardea quondam |
| 412 | dictus avis, et nunc magnum manet Ardea nomen, |
| 413 | sed fortuna fuit; tectis hic Turnus in altis |
| 414 | iam mediam nigra carpebat nocte quietem. |
| |
| 415 | Allecto torvam faciem et furialia membra |
| 416 | exuit, in vultus sese transformat anilis; |
| 417 | et frontem obscenam rugis arat, induit albos |
| 418 | cum vitta crinis, tum ramum innectit olivae; |
| 419 | fit Calybe Iunonis anus templique sacerdos |
| |
| 420 | et iuveni ante oculos his se cum vocibus offert: |
| 421 | Turne, tot incassum fusos patiere labores |
| 422 | et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis? |
| 423 | Rex tibi coniugium et quaesitas sanguine dotes |
| 424 | abnegat, externusque in regnum quaeritur heres. |
| |
| 425 | I nunc, ingratis offer te, inrise, periclis; |
| 426 | Tyrrhenas, i, sterne acies; tege pace Latinos. |
| 427 | Haec adeo tibi me, placida cum nocte iaceres, |
| 428 | ipsa palam fari omnipotens Saturnia iussit. |
| 429 | Quare age et armari pubem portisque moveri |
| |
| 430 | laetus in arma para, et Phrygios qui flumine pulchro |
| 431 | consedere duces pictasque exure carinas. |
| 432 | Caelestum vis magna iubet. Rex ipse Latinus, |
| 433 | ni dare coniugium et dicto parere fatetur, |
| 434 | sentiat et tandem Turnum experiatur in armis. |
| |
| 435 | Hic iuvenis vatem inridens sic orsa vicissim |
| 436 | ore refert: Classis invectas Thybridis undam |
| 437 | non, ut rere, meas effugit nuntius auris. |
| 438 | Ne tantos mihi finge metus; nec regia Iuno |
| 439 | inmemor est nostri. |
| |
| 440 | Sed te victa situ verique effeta senectus, |
| 441 | o mater, curis nequiquam exercet et arma |
| 442 | regum inter falsa vatem formidine ludit. |
| 443 | Cura tibi divom effigies et templa tueri: |
| 444 | bella viri pacemque gerent, quis bella gerenda. |
| |
| 445 | Talibus Allecto dictis exarsit in iras, |
| 446 | at iuveni oranti subitus tremor occupat artus, |
| 447 | deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris |
| 448 | tantaque se facies aperit; tum flammea torquens |
| 449 | lumina cunctantem et quaerentem dicere plura |
| |
| 450 | reppulit et geminos erexit crinibus anguis |
| 451 | verberaque insonuit rabidoque haec addidit ore: |
| 452 | En ego victa situ, quam veri effeta senectus |
| 453 | arma inter regum falsa formidine ludit. |
| 454 | Respice ad haec: adsum dirarum ab sede sororum, |
| |
| 455 | bella manu letumque gero. |
| 456 | Sic effata facem iuveni coniecit et atro |
| 457 | lumine fumantis fixit sub pectore taedas. |
| 458 | Olli somnum ingens rumpit pavor, ossaque et artus |
| 459 | perfundit toto proruptus corpore sudor; |
| |
| 460 | arma amens fremit, arma toro tectisque requirit; |
| 461 | saevit amor ferri et scelerata insania belli, |
| 462 | ira super: magno veluti cum flamma sonore |
| 463 | virgea suggeritur costis undantis aeni |
| 464 | exsultantque aestu latices, furit intus aquai |
| |
| 465 | fumidus atque alte spumis exuberat amnis, |
| 466 | nec iam se capit unda, volat vapor ater ad auras. |
| 467 | Ergo iter ad regem polluta pace Latinum |
| 468 | indicit primis iuvenum et iubet arma parari, |
| 469 | tutari Italiam, detrudere finibus hostem: |
| |
| 470 | se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque. |
| 471 | Haec ubi dicta dedit divosque in vota vocavit, |
| 472 | certatim sese Rutuli exhortantur in arma: |
| 473 | hunc decus egregium formae movet atque iuventae, |
| 474 | hunc atavi reges, hunc claris dextera factis. |
| |
| 475 | Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet, |
| 476 | Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis, |
| 477 | arte nova speculata locum, quo litore pulcher |
| 478 | insidiis cursuque feras agitabat Iulus. |
| 479 | Hic subitam canibus rabiem Cocytia virgo |
| |
| 480 | obicit et noto naris contingit odore, |
| 481 | ut cervum ardentes agerent; quae prima laborum |
| 482 | causa fuit belloque animos accendit agrestis. |
| 483 | Cervus erat forma praestanti et cornibus ingens, |
| 484 | Tyrrhidae pueri quem matris ab ubere raptum |
| |
| 485 | nutribant Tyrrhusque pater, cui regia parent |
| 486 | armenta et late custodia credita campi. |
| 487 | Adsuetum imperiis soror omni Silvia cura |
| 488 | mollibus intexens ornabat cornua sertis |
| 489 | pectebatque ferum puroque in fonte lavabat. |
| |
| 490 | Ille, manum patiens mensaeque adsuetus erili, |
| 491 | errabat silvis rursusque ad limina nota |
| 492 | ipse domum sera quamvis se nocte ferebat. |
| 493 | Hunc procul errantem rabidae venantis Iuli |
| 494 | commovere canes, fluvio cum forte secundo |
| |
| 495 | deflueret ripaque aestus viridante levaret. |
| 496 | Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore, |
| 497 | Ascanius curvo direxit spicula cornu; |
| 498 | nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo |
| 499 | perque uterum sonitu perque ilia venit harundo. |
| |
| 500 | Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit |
| 501 | successitque gemens stabulis questuque cruentus |
| 502 | atque imploranti similis tectum omne replebat. |
| 503 | Silvia prima soror, palmis percussa lacertos, |
| 504 | auxilium vocat et duros conclamat agrestis. |
| |
| 505 | Olli, pestis enim tacitis latet aspera silvis, |
| 506 | inprovisi adsunt, hic torre armatus obusto, |
| 507 | stipitis hic gravidi nodis: quod cuique repertum |
| 508 | rimanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrhus, |
| 509 | quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis |
| |
| 510 | scindebat, rapta spirans immane securi. |
| 511 | At saeva e speculis tempus dea nacta nocendi |
| 512 | ardua tecta petit stabuli et de culmine summo |
| 513 | pastorale canit signum cornuque recurvo |
| 514 | Tartaream intendit vocem, qua protinus omne |
| |
| 515 | contremuit nemus et silvae insonuere profundae; |
| 516 | audiit et Triviae longe lacus, audiit amnis |
| 517 | sulfurea Nar albus aqua fontesque Velini, |
| 518 | et trepidae matres pressere ad pectora natos. |
| 519 | Tum vero ad vocem celeres, qua bucina signum |
| |
| 520 | dira dedit, raptis concurrunt undique telis |
| 521 | indomiti agricolae; nec non et Troia pubes |
| 522 | Ascanio auxilium castris effundit apertis. |
| 523 | Direxere acies. Non iam certamine agresti, |
| 524 | stipitibus duris agitur sudibusve praeustis, |
| |
| 525 | sed ferro ancipiti decernunt atraque late |
| 526 | horrescit strictis seges ensibus aeraque fulgent |
| 527 | sole lacessita et lucem sub nubila iactant: |
| 528 | fluctus uti primo coepit cum albescere vento, |
| 529 | paulatim sese tollit mare et altius undas |
| |
| 530 | erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo. |
| 531 | Hic iuvenis primam ante aciem stridente sagitta, |
| 532 | natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almo, |
| 533 | sternitur; haesit enim sub gutture volnus et udae |
| 534 | vocis iter tenuemque inclusit sanguine vitam. |
| |
| 535 | Corpora multa virum circa seniorque Galaesus, |
| 536 | dum paci medium se offert, iustissimus unus |
| 537 | qui fuit Ausoniisque olim ditissimus arvis: |
| 538 | quinque greges illi balantum, quina redibant |
| 539 | armenta, et terram centum vertebat aratris. |
| |
| 540 | Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur, |
| 541 | promissi dea facta potens, ubi sanguine bellum |
| 542 | imbuit et primae commisit funera pugnae, |
| 543 | deserit Hesperiam et caeli convexa per auras |
| 544 | Iunonem victrix adfatur voce superba: |
| |
| 545 | En, perfecta tibi bello discordia tristi: |
| 546 | dic in amicitiam coeant et foedera iungant. |
| 547 | Quando quidem Ausonio respersi sanguine Teucros, |
| 548 | hoc etiam his addam, tua si mihi certa voluntas: |
| 549 | finitimas in bella feram rumoribus urbes |
| |
| 550 | accendamque animos insani Martis amore, |
| 551 | undique ut auxilio veniunt; spargam arma per agros. |
| 552 | Tum contra Iuno; Terrorum et fraudis abunde est; |
| 553 | stant belli causae, pugnatur comminus armis, |
| 554 | quae fors prima dedit sanguis novus imbuit arma. |
| |
| 555 | Talia coniugia et talis celebrent hymenaeos |
| 556 | egregium Veneris genus et rex ipse Latinus. |
| 557 | Te super aetherias errare licentius auras |
| 558 | haud pater ille velit, summi regnator Olympi: |
| 559 | cede locis; ego, siqua super fortuna laborum est, |
| |
| 560 | ipsa regam. Talis dederat Saturnia voces. |
| 561 | Illa autem attollit stridentis anguibus alas |
| 562 | Cocytique petit sedem, supera ardua linquens. |
| 563 | Est locus Italiae medio sub montibus altis, |
| 564 | nobilis et fama multis memoratus in oris, |
| |
| 565 | Amsancti valles: densis hunc frondibus atrum |
| 566 | urguet utrimque latus nemoris, medioque fragosus |
| 567 | dat sonitum saxis et torto vertice torrens. |
| 568 | Hic specus horrendum et saevi spiracula Ditis |
| 569 | monstrantur, ruptoque ingens Acheronte vorago |
| |
| 570 | pestiferas aperit fauces, quis condita Erinys, |
| 571 | invisum numen, terras caelumque levabat. |
| 572 | Nec minus interea extremam Saturnia bello |
| 573 | imponit regina manum. Ruit omnis in urbem |
| 574 | pastorum ex acie numerus caesosque reportant |
| |
| 575 | Almonem puerum foedatique ora Galaesi |
| 576 | implorantque deos obtestanturque Latinum. |
| 577 | Turnus adest medioque in crimine caedis et igni |
| 578 | terrorem ingeminat: Teucros in regna vocari, |
| 579 | stirpem admisceri Phrygiam, se limine pelli. |
| |
| 580 | Tum quorum attonitae Baccho nemora avia matres |
| 581 | insultant thiasis (neque enim leve nomen Amatae), |
| 582 | undique collecti coeunt Martemque fatigant. |
| 583 | Ilicet infandum cuncti contra omina bellum, |
| 584 | contra fata deum perverso numine poscunt, |
| |
| 585 | certatim regis circumstant tecta Latini. |
| 586 | Ille velut pelagi rupes immota resistit, |
| 587 | ut pelagi rupes magno veniente fragore, |
| 588 | quae sese multis circum latrantibus undis |
| 589 | mole tenet; scopuli nequiquam et spumea circum |
| |
| 590 | saxa fremunt laterique inlisa refunditur alga. |
| 591 | Verum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas |
| 592 | consilium et saevae nutu Iunonis eunt res, |
| 593 | multa deos aurasque pater testatus inanis: |
| 594 | Frangimur heu fatis, inquit, ferimurque procella ! |
| |
| 595 | Ipsi has sacrilego pendetis sanguine poenas, |
| 596 | O miseri. Te, Turne, nefas, te triste manebit |
| 597 | supplicium, votisque deos venerabere seris. |
| 598 | Nam mihi parta quies, omnisque in limine portus; |
| 599 | funere felici spolior. Nec plura locutus |
| |
| 600 | saepsit se tectis rerumque reliquit habenas. |
| 601 | Mos erat Hesperio in Latio, quem protinus urbes |
| 602 | Albanae coluere sacrum nunc maxima rerum |
| 603 | Roma colit, cum prima movent in proelia Martem, |
| 604 | sive Getis inferre manu lacrimabile bellum |
| |
| 605 | Hyrcanisve Arabisve parant seu tendere ad Indos |
| 606 | Auroramque sequi Parthosque reposcere signa. |
| 607 | Sunt geminae belli portae (sic nomine dicunt) |
| 608 | religione sacrae et saevi formidine Martis; |
| 609 | centum aerei claudunt vectes aeternaque ferri |
| |
| 610 | robora, nec custos absistit limine Ianus: |
| 611 | has, ubi certa sedet patribus sententia pugnae, |
| 612 | ipse Quirinali trabea cinctuque Gabino |
| 613 | insignis reserat stridentia limina consul, |
| 614 | ipse vocat pugnas; sequitur tum cetera pubes, |
| |
| 615 | aereaque adsensu conspirant cornua rauco. |
| 616 | Hoc et tum Aeneadis indicere bella Latinus |
| 617 | more iubebatur tristisque recludere portas. |
| 618 | Abstinuit tactu pater aversusque refugit |
| 619 | foeda ministeria et caecis se condidit umbris. |
| |
| 620 | Tum regina deum caelo delapsa morantis |
| 621 | impulit ipsa manu portas, et cardine verso |
| 622 | belli ferratos rumpit Saturnia postes. |
| 623 | Ardet inexcita Ausonia atque immobilis ante; |
| 624 | Pars pedes ire parat campis, pars arduus altis |
| |
| 625 | pulverulentus equis furit; omnes arma requirunt. |
| 626 | Pars levis clipeos et spicula lucida tergent |
| 627 | arvina pingui subiguntque in cote secures; |
| 628 | signaque ferre iuvat sonitusque audire tubarum. |
| 629 | Quinque adeo magnae positis incudibus urbes |
| |
| 630 | tela novant, Atina potens Tiburque superbum, |
| 631 | Ardea Crustumerique et turrigerae Antemnae. |
| 632 | Tegmina tuta cavant capitum flectuntque salignas |
| 633 | umbonum cratis; alii thoracas aenos |
| 634 | aut levis ocreas lento ducunt argento; |
| |
| 635 | vomeris huc et falcis honos, huc omnis aratri |
| 636 | cessit amor; recoquunt patrios fornacibus enses. |
| 637 | Classica iamque sonant; it bello tessera signum. |
| 638 | Hic galeam tectis trepidus rapit, ille frementis |
| 639 | ad iuga cogit equos clipeumque auroque trilicem |
| |
| 640 | loricam induitur fidoque accingitur ense. |
| 641 | Pandite nunc Helicona, deae, cantusque movete, |
| 642 | qui bello exciti reges, quae quemque secutae |
| 643 | complerint campos acies, quibus Itala iam tum |
| 644 | floruerit terra alma viris, quibus arserit armis. |
| |
| 645 | Et meministis enim, divae, et memorare potestis: |
| 646 | ad nos vix tenuis famae perlabitur aura. |
| 647 | Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris |
| 648 | contemptor divom Mezentius agminaque armat. |
| 649 | Filius huic iuxta Lausus, quo pulchrior alter |
| |
| 650 | non fuit excepto Laurentis corpore Turni, |
| 651 | Lausus, equum domitor debellatorque ferarum, |
| 652 | ducit Agyllina nequiquam ex urbe secutos |
| 653 | mille viros, dignus, patriis qui laetior esset |
| 654 | imperiis et cui pater haud Mezentius esset. |
| |
| 655 | Post hos insignem palma per gramina currum |
| 656 | victoresque ostentat equos satus Hercule pulchro |
| 657 | pulcher Aventinus, clipeoque insigne paternum |
| 658 | centum angues cinctamque gerit serpentibus hydram; |
| 659 | collis Aventini silva quem Rhea sacerdos |
| |
| 660 | furtivum partu sub luminis edidit oras, |
| 661 | mixta deo mulier, postquam Laurentia victor |
| 662 | Geryone extincto Tirynthius attigit arva |
| 663 | Tyrrhenoque boves in flumine lavit Hiberas. |
| 664 | Pila manu saevosque gerunt in bella dolones |
| |
| 665 | et tereti pugnant mucrone veruque Sabello. |
| 666 | Ipse pedes, tegumen torquens immane leonis, |
| 667 | terribili impexum saetacum dentibus albis |
| 668 | indutus capiti, sic regia tecta subibat, |
| 669 | horridus, Herculeoque umeros innexus amictu. |
| |
| 670 | Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt, |
| 671 | fratris Tiburti dictam cognomine gentem, |
| 672 | Catillusque acerque Coras, Argiva iuventus, |
| 673 | et primam ante aciem densa inter tela feruntur: |
| 674 | ceu duo nubigenae cum vertice montis ab alto |
| |
| 675 | descendunt centauri, Homolen Othrymque nivalem |
| 676 | linquentes cursu rapido; dat euntibus ingens |
| 677 | silva locum et magno cedunt virgulta fragore. |
| 678 | Nec Praenestinae fundator defuit urbis, |
| 679 | Volcano genitum pecora inter agrestia regem |
| |
| 680 | inventumque focis omnis quem credidit aetas |
| 681 | Caeculus. Hunc late legio comitatur agrestis: |
| 682 | quique altum Praeneste viri quique arva Gabinae |
| 683 | Iunonis gelidumque Anienem et roscida rivis |
| 684 | Hernica saxa colunt, quos dives Anagnia pascit, |
| |
| 685 | quos, Amasene pater. Non illis omnibus arma, |
| 686 | nec clipei currusve sonant: pars maxima glandes |
| 687 | liventis plumbi spargit, pars spicula gestat |
| 688 | bina manu, fulvosque lupi de pelle galeros |
| 689 | tegmen habent capiti, vestigia nuda sinistri |
| |
| 690 | instituere pedis, crudus tegit altera pero. |
| 691 | At Messapus, equum domitor, Neptunia proles, |
| 692 | quem neque fas igni cuiquam nec sternere ferro, |
| 693 | iam pridem resides populos desuetaque bello |
| 694 | agmina in arma vocat subito ferrumque retractat. |
| |
| 695 | Hi Fescenninas acies Aequosque Faliscos. |
| 696 | Hi Soractis habent arces Flaviniaque arva |
| 697 | et Cimini cum monte lacum lucosque Capenos. |
| 698 | Ibant aequati numero regemque canebant, |
| 699 | ceu quondam nivei liquida inter nubila cycni, |
| |
| 700 | cum sese e pastu referunt et longa canoros |
| 701 | dant per colla modos, sonat amnis et Asia longe |
| 702 | pulsa palus. |
| 703 | Nec quisquam aeratas acies ex agmine tanto |
| 704 | misceri putet, aeriam sed gorgite ab alto |
| |
| 705 | urgueri volucrum raucarum ad litora nubem. |
| 706 | Ecce Sabinorum prisco de sanguine magnum |
| 707 | agmen agens Clausus magnique ipse agminis instar, |
| 708 | Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens |
| 709 | per Latium, postquam in partem data Roma Sabinis. |
| |
| 710 | Una ingens Amiterna cohors priscique Quirites, |
| 711 | Ereti manus omnis oliviferaeque Mutuscae; |
| 712 | qui Nomentum urbem, qui Rosea rura Velini, |
| 713 | qui Tetricae horrentis rupes montemque Severum |
| 714 | Casperiamque colunt Forulosque et flumen Himellae, |
| |
| 715 | qui Tiberim Fabarimque bibunt, quos frigida misit |
| 716 | Nursia, et Hortinae classes populique Latini, |
| 717 | quosque secans infaustum interluit Allia nomen: |
| 718 | quam multi Libyco volvuntur marmore fluctus |
| 719 | saevus ubi Orion hibernis conditur undis; |
| |
| 720 | vel cum sole novo densae torrentur aristae |
| 721 | aut Hermi campo aut Lyciae flaventibus arvis. |
| 722 | Scuta sonant pulsuque pedum conterrita tellus. |
| 723 | Hinc Agamemnonius, Troiani nominis hostis, |
| 724 | curru iungit Halaesus equos Turnoque ferocis |
| |
| 725 | mille rapit populos, vertunt felicia Baccho |
| 726 | Massica qui rastris et quos de collibus altis |
| 727 | Aurunci misere patres, Sidicinaque iuxta |
| 728 | aequora quique Cales linquunt, amnisque vadosi |
| 729 | accola Volturni, pariterque Saticulus asper |
| |
| 730 | Oscorumque manus. Teretes sunt aclydes illis |
| 731 | tela, sed haec lento mos est aptare flagello; |
| 732 | laevas caetra tegit, falcati comminus enses. |
| 733 | Nec tu carminibus nostris indictus abibis, |
| 734 | Oebale, quem generasse Telon Sebethide nympha |
| |
| 735 | fertur, Teleboum Capreas cum regna teneret, |
| 736 | iam senior; patriis sed non et filius arvis |
| 737 | contentus late iam tum dicione premebat |
| 738 | Sarrastis populos et quae rigat aequora Sarnus |
| 739 | quique Rufras Batulumque tenent atque arva Celemnae |
| |
| 740 | et quos maliferae despectant moenia Abellae, |
| 741 | Teutonico ritu soliti torquere cateias, |
| 742 | tegmina quis capitum raptus de subere cortex, |
| 743 | aerataeque micant peltae, micat aereus ensis. |
| 744 | Et te montosae misere in proelia Nersae, |
| |
| 745 | Ufens, insignem fama et felicibus armis; |
| 746 | horrida praecipue cui gens adsuetaque multo |
| 747 | venatu nemorum, duris Aequicula glaebis. |
| 748 | Armati terram exercent, semperque recentis |
| 749 | convectare iuvat praedas et vivere rapto. |
| |
| 750 | Quin et Marruvia venit de gente sacerdos, |
| 751 | fronde super galeam et felici comptus oliva. |
| 752 | Archippi regis missu, fortissimus Umbro, |
| 753 | vipereo generi et graviter spirantibus hydris |
| 754 | spargere qui somnos cantuque manuque solebat |
| |
| 755 | mulcebatque iras et morsus arte levabat. |
| 756 | Sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum |
| 757 | evaluit, neque eum iuvere in volnera cantus |
| 758 | somniferi et Marsis quaesitae montibus herbae. |
| 759 | Te nemus Angitiae, vitrea te Fucinus unda, |
| |
| 760 | te liquidi flevere lacus. |
| 761 | Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello, |
| 762 | Virbius, insignem quem mater Aricia misit, |
| 763 | eductum Egeriae lucis umentia circum |
| 764 | litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae. |
| |
| 765 | Namque ferunt fama Hippolytum, postquam arte novercae |
| 766 | occiderit patriasque explerit sanguine poenas |
| 767 | turbatis distractus equis, ad sidera rursus |
| 768 | aetheria et superas caeli venisse sub auras, |
| 769 | Paeoniis revocatum herbis et amore Dianae. |
| |
| 770 | Tum pater omnipotens, aliquem indignatus ab umbris |
| 771 | mortalem infernis ad lumina surgere vitae, |
| 772 | ipse repertorem medicinae talis et artis |
| 773 | fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas. |
| 774 | At Trivia Hippolytum secretis alma recondit |
| |
| 775 | sedibus et nymphae Egeriae nemorique relegat, |
| 776 | solus ubi in silvis Italis ignobilis aevom |
| 777 | exigeret versoque ubi nomine Virbius esset. |
| 778 | Unde etiam templo Triviae lucisque sacratis |
| 779 | cornipedes arcentur equi, quod litore currum |
| |
| 780 | et iuvenem monstris pavidi effudere marinis. |
| 781 | Filius ardentis haud setius aequore campi |
| 782 | exercebat equos curruque in bella ruebat. |
| 783 | Ipse inter primos praestanti corpore Turnus |
| 784 | vertitur arma tenens et toto vertice supra est. |
| |
| 785 | Cui triplici crinita iuba galea alta Chimaeram |
| 786 | sustinet, Aetnaeos efflantem faucibus ignis: |
| 787 | tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, |
| 788 | quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae. |
| 789 | At levem clipeum sublatis cornibus Io |
| |
| 790 | auro insignibat, iam saetis obsita, iam bos |
| 791 | (argumentum ingens), et custos virginis Argus |
| 792 | caelataque amnem fundens pater Inachus urna. |
| 793 | Insequitur nimbus peditum clipeataque totis |
| 794 | agmina densentur campis, Argivaque pubes |
| |
| 795 | Auruncaeque manus, Rutuli veteresque Sicani |
| 796 | et Sacranae acies et picti scuta Labici; |
| 797 | qui saltus, Tiberine, tuos sacrumque Numici |
| 798 | litus arant Rutulosque exercent vomere colles |
| 799 | Circaeumque iugum, quis Iuppiter Anxurus arvis |
| |
| 800 | praesidet et viridi gaudens Feronia luco; |
| 801 | qua Saturae iacet atra palus gelidusque per imas |
| 802 | quaerit iter vallis atque in mare conditur Ufens. |
| 803 | Hos super advenit Volsca de gente Camilla |
| 804 | agmen agens equitum et florentis aere catervas, |
| |
| 805 | bellatrix, non illa colo calathisve Minervae |
| 806 | femineas adsueta manus, sed proelia virgo |
| 807 | dura pati cursuque pedum praevertere ventos. |
| 808 | Illa vel intactae segetis per summa volaret |
| 809 | gramina nec teneras cursu laesisset aristas, |
| |
| 810 | vel mare per medium fluctu suspensa tumenti |
| 811 | ferret iter celeris nec tingueret aequore plantas. |
| 812 | Illam omnis tectis agrisque effusa iuventus |
| 813 | turbaque miratur matrum et prospectat euntem, |
| 814 | attonitis inhians animis, ut regius ostro |
| |
| 815 | velet honos levis umeros, ut fibula crinem |
| 816 | auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram |
| 817 | et pastoralem praefixa cuspide myrtum. |