Liber VI
|
| 1 | Sic fatur lacrimans, classique immittit habenas, |
| 2 | et tandem Euboicis Cumarum adlabitur oris. |
| 3 | Obvertunt pelago proras; tum dente tenaci |
| 4 | ancora fundabat naves, et litora curvae |
| |
| 5 | praetexunt puppes. Iuvenum manus emicat ardens |
| 6 | litus in Hesperium; quaerit pars semina flammae |
| 7 | abstrusa in venis silicis, pars densa ferarum |
| 8 | tecta rapit silvas, inventaque flumina monstrat. |
| 9 | At pius Aeneas arces, quibus altus Apollo |
| |
| 10 | praesidet, horrendaeque procul secreta Sibyllae |
| 11 | antrum immane petit, magnum cui mentem animumque |
| 12 | Delius inspirat vates, aperitque futura. |
| 13 | Iam subeunt Triviae lucos atque aurea tecta. |
| 14 | Daedalus, ut fama est, fugiens Minoia regna, |
| |
| 15 | praepetibus pennis ausus se credere caelo, |
| 16 | insuetum per iter gelidas enavit ad Arctos, |
| 17 | Chalcidicaque levis tandem super adstitit arce. |
| 18 | Redditus his primum terris, tibi, Phoebe, sacravit |
| 19 | remigium alarum, posuitque immania templa. |
| |
| 20 | In foribus letum Androgeo: tum pendere poenas |
| 21 | Cecropidae iussi -- miserum! -- septena quotannis |
| 22 | corpora natorum; stat ductis sortibus urna. |
| 23 | Contra elata mari respondet Gnosia tellus: |
| 24 | hic crudelis amor tauri, suppostaque furto |
| |
| 25 | Pasiphae, mixtumque genus prolesque biformis |
| 26 | Minotaurus inest, Veneris monumenta nefandae; |
| 27 | hic labor ille domus et inextricabilis error; |
| 28 | magnum reginae sed enim miseratus amorem |
| 29 | Daedalus ipse dolos tecti ambagesque resolvit, |
| |
| 30 | caeca regens filo vestigia. Tu quoque magnam |
| 31 | partem opere in tanto, sineret dolor, Icare, haberes. |
| 32 | Bis conatus erat casus effingere in auro; |
| 33 | bis patriae cecidere manus. Quin protinus omnia |
| 34 | perlegerent oculis, ni iam praemissus Achates |
| |
| 35 | adforet, atque una Phoebi Triviaeque sacerdos, |
| 36 | Deiphobe Glauci, fatur quae talia regi: |
| 37 | Non hoc ista sibi tempus spectacula poscit; |
| 38 | nunc grege de intacto septem mactare iuvencos |
| 39 | praestiterit, totidem lectas de more bidentes. |
| |
| 40 | Talibus adfata Aenean (nec sacra morantur |
| 41 | iussa viri), Teucros vocat alta in templa sacerdos. |
| 42 | Excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, |
| 43 | quo lati ducunt aditus centum, ostia centum; |
| 44 | unde ruunt totidem voces, responsa Sibyllae. |
| |
| 45 | Ventum erat ad limen, cum virgo. Poscere fata |
| 46 | tempus ait; deus, ecce, deus! Cui talia fanti |
| 47 | ante fores subito non voltus, non color unus, |
| 48 | non comptae mansere comae; sed pectus anhelum, |
| 49 | et rabie fera corda tument; maiorque videri, |
| |
| 50 | nec mortale sonans, adflata est numine quando |
| 51 | iam propiore dei. Cessas in vota precesque, |
| 52 | Tros ait Aenea? Cessas? Neque enim ante dehiscent |
| 53 | attonitae magna ora domus. Et talia fata |
| 54 | conticuit. Gelidus Teucris per dura cucurrit |
| |
| 55 | ossa tremor, funditque preces rex pectore ab imo: |
| 56 | Phoebe, graves Troiae semper miserate labores, |
| 57 | Dardana qui Paridis direxti tela manusque |
| 58 | corpus in Aeacidae, magnas obeuntia terras |
| 59 | tot maria intravi duce te, penitusque repostas |
| |
| 60 | Massylum gentes praetentaque Syrtibus arva, |
| 61 | iam tandem Italiae fugientis prendimus oras; |
| 62 | hac Troiana tenus fuerit Fortuna secuta. |
| 63 | Vos quoque Pergameae iam fas est parcere genti, |
| 64 | dique deaeque omnes quibus obstitit Ilium et ingens |
| |
| 65 | gloria Dardaniae. Tuque, O sanctissima vates, |
| 66 | praescia venturi, da, non indebita posco |
| 67 | regna meis fatis, Latio considere Teucros |
| 68 | errantisque deos agitataque numina Troiae. |
| 69 | Tum Phoebo et Triviae solido de marmore templum |
| |
| 70 | instituam, festosque dies de nomine Phoebi. |
| 71 | Te quoque magna manent regnis penetralia nostris: |
| 72 | hic ego namque tuas sortes arcanaque fata, |
| 73 | dicta meae genti, ponam, lectosque sacrabo, |
| 74 | alma, viros. Foliis tantum ne carmina manda, |
| |
| 75 | ne turbata volent rapidis ludibria ventis; |
| 76 | ipsa canas oro. Finem dedit ore loquendi. |
| 77 | At, Phoebi nondum patiens, immanis in antro |
| 78 | bacchatur vates, magnum si pectore possit |
| 79 | excussisse deum; tanto magis ille fatigat |
| |
| 80 | os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo. |
| 81 | Ostia iamque domus patuere ingentia centum |
| 82 | sponte sua, vatisque ferunt responsa per auras: |
| 83 | O tandem magnis pelagi defuncte periclis! |
| 84 | Sed terrae graviora manent. In regna Lavini |
| |
| 85 | Dardanidae venient; mitte hanc de pectore curam; |
| 86 | sed non et venisse volent. Bella, horrida bella, |
| 87 | et Thybrim multo spumantem sanguine cerno. |
| 88 | Non Simois tibi, nec Xanthus, nec Dorica castra |
| 89 | defuerint; alius Latio iam partus Achilles, |
| |
| 90 | natus et ipse dea; nec Teucris addita Iuno |
| 91 | usquam aberit; cum tu supplex in rebus egenis |
| 92 | quas gentes Italum aut quas non oraveris urbes! |
| 93 | Causa mali tanti coniunx iterum hospita Teucris |
| 94 | externique iterum thalami. |
| |
| 95 | Tu ne cede malis, sed contra audentior ito, |
| 96 | qua tua te Fortuna sinet. Via prima salutis, |
| 97 | quod minime reris, Graia pandetur ab urbe. |
| 98 | Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla |
| 99 | horrendas canit ambages antroque remugit, |
| |
| 100 | obscuris vera involvens: ea frena furenti |
| 101 | concutit, et stimulos sub pectore vertit Apollo. |
| 102 | Ut primum cessit furor et rabida ora quierunt, |
| 103 | incipit Aeneas heros: Non ulla laborum, |
| 104 | O virgo, nova mi facies inopinave surgit; |
| |
| 105 | omnia praecepi atque animo mecum ante peregi. |
| 106 | Unum oro: quando hic inferni ianua regis |
| 107 | dicitur, et tenebrosa palus Acheronte refuso, |
| 108 | ire ad conspectum cari genitoris et ora |
| 109 | contingat; doceas iter et sacra ostia pandas. |
| |
| 110 | Illum ego per flammas et mille sequentia tela |
| 111 | eripui his umeris, medioque ex hoste recepi; |
| 112 | ille meum comitatus iter, maria omnia mecum |
| 113 | atque omnes pelagique minas caelique ferebat, |
| 114 | invalidus, vires ultra sortemque senectae. |
| |
| 115 | Quin, ut te supplex peterem et tua limina adirem, |
| 116 | idem orans mandata dabat. Gnatique patrisque, |
| 117 | alma, precor, miserere; -- potes namque omnia, nec te |
| 118 | nequiquam lucis Hecate praefecit Avernis; -- |
| 119 | si potuit Manes arcessere coniugis Orpheus, |
| |
| 120 | Threicia fretus cithara fidibusque canoris, |
| 121 | si fratrem Pollux alterna morte redemit, |
| 122 | itque reditque viam totiens. Quid Thesea, magnum |
| 123 | quid memorem Alciden? Et mi genus ab Iove summo. |
| 124 | Talibus orabat dictis, arasque tenebat, |
| |
| 125 | cum sic orsa loqui vates: Sate sanguine divom, |
| 126 | Tros Anchisiade, facilis descensus Averno; |
| 127 | noctes atque dies patet atri ianua Ditis; |
| 128 | sed revocare gradum superasque evadere ad auras, |
| 129 | hoc opus, hic labor est. Pauci, quos aequus amavit |
| |
| 130 | Iuppiter, aut ardens evexit ad aethera virtus, |
| 131 | dis geniti potuere. Tenent media omnia silvae, |
| 132 | Cocytusque sinu labens circumvenit atro. |
| 133 | Quod si tantus amor menti, si tanta cupido est, |
| 134 | bis Stygios innare lacus, bis nigra videre |
| |
| 135 | Tartara, et insano iuvat indulgere labori, |
| 136 | accipe, quae peragenda prius. Latet arbore opaca |
| 137 | aureus et foliis et lento vimine ramus, |
| 138 | Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis |
| 139 | lucus, et obscuris claudunt convallibus umbrae. |
| |
| 140 | Sed non ante datur telluris operta subire, |
| 141 | auricomos quam quis decerpserit arbore fetus. |
| 142 | Hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus |
| 143 | instituit. Primo avulso non deficit alter |
| 144 | aureus, et simili frondescit virga metallo. |
| |
| 145 | Ergo alte vestiga oculis, et rite repertum |
| 146 | carpe manu; namque ipse volens facilisque sequetur, |
| 147 | si te fata vocant; aliter non viribus ullis |
| 148 | vincere, nec duro poteris convellere ferro. |
| 149 | Praeterea iacet exanimum tibi corpus amici -- |
| |
| 150 | heu nescis -- totamque incestat funere classem, |
| 151 | dum consulta petis nostroque in limine pendes. |
| 152 | Sedibus hunc refer ante suis et conde sepulchro. |
| 153 | Duc nigras pecudes; ea prima piacula sunto: |
| 154 | sic demum lucos Stygis et regna invia vivis |
| |
| 155 | aspicies. Dixit, pressoque obmutuit ore. |
| 156 | Aeneas maesto defixus lumina voltu |
| 157 | ingreditur, linquens antrum, caecosque volutat |
| 158 | eventus animo secum. Cui fidus Achates |
| 159 | it comes, et paribus curis vestigia figit. |
| |
| 160 | Multa inter sese vario sermone serebant, |
| 161 | quem socium exanimem vates, quod corpus humandum |
| 162 | diceret. Atque illi Misenum in litore sicco, |
| 163 | ut venere, vident indigna morte peremptum, |
| 164 | Misenum Aeoliden, quo non praestantior alter |
| |
| 165 | aere ciere viros, Martemque accendere cantu. |
| 166 | Hectoris hic magni fuerat comes, Hectora circum |
| 167 | et lituo pugnas insignis obibat et hasta: |
| 168 | postquam illum vita victor spoliavit Achilles, |
| 169 | Dardanio Aeneae sese fortissimus heros |
| |
| 170 | addiderat socium, non inferiora secutus. |
| 171 | Sed tum, forte cava dum personat aequora concha, |
| 172 | demens, et cantu vocat in certamina divos, |
| 173 | aemulus exceptum Triton, si credere dignum est, |
| 174 | inter saxa virum spumosa inmerserat unda. |
| |
| 175 | Ergo omnes magno circum clamore fremebant, |
| 176 | praecipue pius Aeneas. Tum iussa Sibyllae, |
| 177 | haud mora, festinant flentes, aramque sepulchri |
| 178 | congerere arboribus caeloque educere certant. |
| 179 | Itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum; |
| |
| 180 | procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex, |
| 181 | fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur |
| 182 | scinditur, advolvunt ingentis montibus ornos. |
| 183 | Nec non Aeneas opera inter talia primus |
| 184 | hortatur socios, paribusque accingitur armis. |
| |
| 185 | Atque haec ipse suo tristi cum corde volutat, |
| 186 | aspectans silvam inmensam, et sic voce precatur: |
| 187 | Si nunc se nobis ille aureus arbore ramus |
| 188 | ostendat nemore in tanto, quando omnia vere |
| 189 | heu nimium de te vates, Misene, locuta est. |
| |
| 190 | Vix ea fatus erat, geminae cum forte columbae |
| 191 | ipsa sub ora viri caelo venere volantes, |
| 192 | et viridi sedere solo. Tum maximus heros |
| 193 | maternas agnoscit aves, laetusque precatur: |
| 194 | Este duces, O, si qua via est, cursumque per auras |
| |
| 195 | dirigite in lucos, ubi pinguem dives opacat |
| 196 | ramus humum. Tuque, O, dubiis ne defice rebus, |
| 197 | diva parens. Sic effatus vestigia pressit, |
| 198 | observans quae signa ferant, quo tendere pergant. |
| 199 | Pascentes illae tantum prodire volando, |
| |
| 200 | quantum acie possent oculi servare sequentum. |
| 201 | Inde ubi venere ad fauces grave olentis Averni, |
| 202 | tollunt se celeres, liquidumque per aera lapsae |
| 203 | sedibus optatis geminae super arbore sidunt, |
| 204 | discolor unde auri per ramos aura refulsit. |
| |
| 205 | Quale solet silvis brumali frigore viscum |
| 206 | fronde virere nova, quod non sua seminat arbos, |
| 207 | et croceo fetu teretis circumdare truncos, |
| 208 | talis erat species auri frondentis opaca |
| 209 | ilice, sic leni crepitabat brattea vento. |
| |
| 210 | Corripit Aeneas extemplo avidusque refringit |
| 211 | cunctantem, et vatis portat sub tecta Sibyllae. |
| 212 | Nec minus interea Misenum in litore Teucri |
| 213 | flebant, et cineri ingrato suprema ferebant. |
| 214 | Principio pinguem taedis et robore secto |
| |
| 215 | ingentem struxere pyram, cui frondibus atris |
| 216 | intexunt latera, et ferales ante cupresios |
| 217 | constituunt, decorantque super fulgentibus armis. |
| 218 | Pars calidos latices et aena undantia flammis |
| 219 | expediunt, corpusque lavant frigentis et unguunt. |
| |
| 220 | Fit gemitus. Tum membra toro defleta reponunt, |
| 221 | purpureasque super vestes, velamina nota, |
| 222 | coniciunt. Pars ingenti subiere feretro, |
| 223 | triste ministerium, et subiectam more parentum |
| 224 | aversi tenuere facem. Congesta cremantur |
| |
| 225 | turea dona, dapes, fuso crateres olivo. |
| 226 | Postquam conlapsi cineres et flamma quievit |
| 227 | reliquias vino et bibulam lavere favillam, |
| 228 | ossaque lecta cado texit Corynaeus aeno. |
| 229 | Idem ter socios pura circumtulit unda, |
| |
| 230 | spargens rore levi et ramo felicis olivae, |
| 231 | lustravitque viros, dixitque novissima verba. |
| 232 | At pius Aeneas ingenti mole sepulcrum |
| 233 | imponit, suaque arma viro, remumque tubamque, |
| 234 | monte sub aerio, qui nunc Misenus ab illo |
| |
| 235 | dicitur, aeternumque tenet per saecula nomen. |
| 236 | His actis, propere exsequitur praecepta Sibyllae. |
| 237 | Spelunca alta fuit vastoque immanis hiatu, |
| 238 | scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris, |
| 239 | quam super haud ullae poterant impune volantes |
| |
| 240 | tendere iter pennis -- talis sese halitus atris |
| 241 | faucibus effundens supera ad convexa ferebat: |
| 242 | [unde locum Grai dixerunt nomine Aornon.] |
| 243 | quattuor hic primum nigrantis terga iuvencos |
| 244 | constituit, frontique invergit vina sacerdos; |
| |
| 245 | et summas carpens media inter cornua saetas |
| 246 | ignibus imponit sacris, libamina prima, |
| 247 | voce vocans Hecaten, Caeloque Ereboque potentem. |
| 248 | Supponunt alii cultros, tepidumque cruorem |
| 249 | suscipiunt pateris. Ipse atri velleris agnam |
| |
| 250 | Aeneas matri Eumenidum magnaeque sorori |
| 251 | ense ferit, sterilemque tibi. Proserpina, vaccam. |
| 252 | Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras, |
| 253 | et solida imponit taurorum viscera flammis, |
| 254 | pingue superque oleum infundens ardentibus extis. |
| |
| 255 | Ecce autem, primi sub lumina solis et ortus, |
| 256 | sub pedibus mugire solum, et iuga coepta moveri |
| 257 | silvarum, visaeque canes ululare per umbram, |
| 258 | adventante dea. Procul O procul este, profani, |
| 259 | conclamat vates, totoque absistite luco; |
| |
| 260 | tuque invade viam, vaginaque eripe ferrum: |
| 261 | nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo. |
| 262 | Tantum effata, furens antro se immisit aperto; |
| 263 | ille ducem haud timidis vadentem passibus aequat. |
| 264 | Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes, |
| |
| 265 | et Chaos, et Phlegethon, loca nocte tacentia late, |
| 266 | sit mihi fas audita loqui; sit numine vestro |
| 267 | pandere res alta terra et caligine mersas! |
| 268 | Ibant obscuri sola sub nocte per umbram, |
| 269 | perque domos Ditis vacuas et inania regna: |
| |
| 270 | quale per incertam lunam sub luce maligna |
| 271 | est iter in silvis, ubi caelum condidit umbra |
| 272 | Iuppiter, et rebus nox abstulit atra colorem. |
| 273 | Vestibulum ante ipsum, primisque in faucibus Orci |
| 274 | Luctus et ultrices posuere cubilia Curae; |
| |
| 275 | pallentesque habitant Morbi, tristisque Senectus, |
| 276 | et Metus, et malesuada Fames, ac turpis Egestas, |
| 277 | terribiles visu formae: Letumque, Labosque; |
| 278 | tum consanguineus Leti Sopor, et mala mentis |
| 279 | Gaudia, mortiferumque adverso in limine Bellum, |
| |
| 280 | ferreique Eumenidum thalami, et Discordia demens, |
| 281 | vipereum crinem vittis innexa cruentis. |
| 282 | In medio ramos annosaque brachia pandit |
| 283 | ulmus opaca, ingens, quam sedem Somnia volgo |
| 284 | Pana tenere ferunt, foliisque sub omnibus haerent. |
| |
| 285 | Multaque praeterea variarum monstra ferarum: |
| 286 | Centauri in foribus stabulant, Scyllaeque biformes, |
| 287 | et centumgeminus Briareus, ac belva Lernae |
| 288 | horrendum stridens, flammisque armata Chimaera, |
| 289 | Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae. |
| |
| 290 | Corripit hic subita trepidus formidine ferrum |
| 291 | Aeneas, strictamque aciem venientibus offert, |
| 292 | et, ni docta comes tenues sine corpore vitas |
| 293 | admoneat volitare cava sub imagine formae, |
| 294 | inruat, et frustra ferro diverberet umbras. |
| |
| 295 | Hinc via, Tartarei quae fert Acherontis ad undas. |
| 296 | Turbidus hic caeno vastaque voragine gurges |
| 297 | aestuat, atque omnem Cocyto eructat harenam. |
| 298 | Portitor has horrendus aquas et flumina servat |
| 299 | terribili squalore Charon, cui plurima mento |
| |
| 300 | canities inculta iacet; stant lumina flamma, |
| 301 | sordidus ex umeris nodo dependet amictus. |
| 302 | Ipse ratem conto subigit, velisque ministrat, |
| 303 | et ferruginea subvectat corpora cymba, |
| 304 | iam senior, sed cruda deo viridisque senectus. |
| |
| 305 | Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, |
| 306 | matres atque viri, defunctaque corpora vita |
| 307 | magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, |
| 308 | impositique rogis iuvenes ante ora parentum: |
| 309 | quam multa in silvis autumni frigore primo |
| |
| 310 | lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto |
| 311 | quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus |
| 312 | trans pontum fugat, et terris immittit apricis. |
| 313 | Stabant orantes primi transmittere cursum, |
| 314 | tendebantque manus ripae ulterioris amore. |
| |
| 315 | Navita sed tristis nunc hos nunc accipit illos, |
| 316 | ast alios longe submotos arcet harena. |
| 317 | Aeneas, miratus enim motusque tumultu, |
| 318 | Dic ait O virgo, quid volt concursus ad amnem? |
| 319 | Quidve petunt animae, vel quo discrimine ripas |
| |
| 320 | hae linquunt, illae remis vada livida verrunt? |
| 321 | Olli sic breviter fata est longaeva sacerdos: |
| 322 | Anchisa generate, deum certissima proles, |
| 323 | Cocyti stagna alta vides Stygiamque paludem, |
| 324 | di cuius iurare timent et fallere numen. |
| |
| 325 | Haec omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est; |
| 326 | portitor ille Charon; hi, quos vehit unda, sepulti. |
| 327 | Nec ripas datur horrendas et rauca fluenta |
| 328 | transportare prius quam sedibus ossa quierunt. |
| 329 | Centum errant annos volitantque haec litora circum; |
| |
| 330 | tum demum admissi stagna exoptata revisunt. |
| 331 | Constitit Anchisa satus et vestigia pressit, |
| 332 | multa putans, sortemque animo miseratus iniquam. |
| 333 | Cernit ibi maestos et mortis honore carentes |
| 334 | Leucaspim et Lyciae ductorem classis Oronten, |
| |
| 335 | quos, simul ab Troia ventosa per aequora vectos, |
| 336 | obruit Auster, aqua involvens navemque virosque. |
| 337 | Ecce gubernator sese Palinurus agebat, |
| 338 | qui Libyco nuper cursu, dum sidera servat, |
| 339 | exciderat puppi mediis effusus in undis. |
| |
| 340 | Hunc ubi vix multa maestum cognovit in umbra, |
| 341 | sic prior adloquitur: Quis te, Palinure, deorum |
| 342 | eripuit nobis, medioque sub aequore mersit? |
| 343 | Dic age. Namque mihi, fallax haud ante repertus, |
| 344 | hoc uno responso animum delusit Apollo, |
| |
| 345 | qui fore te ponto incolumem, finesque canebat |
| 346 | venturum Ausonios. En haec promissa fides est? |
| 347 | Ille autem: Neque te Phoebi cortina fefellit, |
| 348 | dux Anchisiade, nec me deus aequore mersit. |
| 349 | Namque gubernaclum multa vi forte revolsum, |
| |
| 350 | cui datus haerebam custos cursusque regebam, |
| 351 | praecipitans traxi mecum. Maria aspera iuro |
| 352 | non ullum pro me tantum cepisse timorem, |
| 353 | quam tua ne, spoliata armis, excussa magistro, |
| 354 | deficeret tantis navis surgentibus undis. |
| |
| 355 | Tris Notus hibernas immensa per aequora noctes |
| 356 | vexit me violentus aqua; vix lumine quarto |
| 357 | prospexi Italiam summa sublimis ab unda. |
| 358 | Paulatim adnabam terrae; iam tuta tenebam, |
| 359 | ni gens crudelis madida cum veste gravatum |
| |
| 360 | prensantemque uncis manibus capita aspera montis |
| 361 | ferro invasisset, praedamque ignara putasset. |
| 362 | Nunc me fluctus habet, versantque in litore venti. |
| 363 | Quod te per caeli iucundum lumen et auras, |
| 364 | per genitorem oro, per spes surgentis Iuli, |
| |
| 365 | eripe me his, invicte, malis: aut tu mihi terram |
| 366 | inice, namque potes, portusque require Velinos; |
| 367 | aut tu, si qua via est, si quam tibi diva creatrix |
| 368 | ostendit -- neque enim, credo, sine numine divom |
| 369 | flumina tanta paras Stygiamque innare paludem -- |
| |
| 370 | da dextram misero, et tecum me tolle per undas, |
| 371 | sedibus ut saltem placidis in morte quiescam. |
| 372 | Talia fatus erat, coepit cum talia vates: |
| 373 | Unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido? |
| 374 | Tu Stygias inhumatus aquas amnemque severum |
| |
| 375 | Eumenidum aspicies, ripamve iniussus adibis? |
| 376 | Desine fata deum flecti sperare precando. |
| 377 | Sed cape dicta memor, duri solatia casus. |
| 378 | Nam tua finitimi, longe lateque per urbes |
| 379 | prodigiis acti caelestibus, ossa piabunt, |
| |
| 380 | et statuent tumulum, et tumulo sollemnia mittent, |
| 381 | aeternumque locus Palinuri nomen habebit. |
| 382 | His dictis curae emotae, pulsusque parumper |
| 383 | corde dolor tristi: gaudet cognomine terrae. |
| 384 | Ergo iter inceptum peragunt fluvioque propinquant. |
| |
| 385 | Navita quos iam inde ut Stygia prospexit ab unda |
| 386 | per tacitum nemus ire pedemque advertere ripae, |
| 387 | sic prior adgreditur dictis, atque increpat ultro: |
| 388 | Quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis, |
| 389 | fare age, quid venias, iam istinc, et comprime gressum. |
| |
| 390 | Umbrarum hic locus est, somni noctisque soporae; |
| 391 | corpora viva nefas Stygia vectare carina. |
| 392 | Nec vero Alciden me sum laetatus euntem |
| 393 | accepisse lacu, nec Thesea Pirithoumque, |
| 394 | dis quamquam geniti atque invicti viribus essent. |
| |
| 395 | Tartareum ille manu custodem in vincla petivit, |
| 396 | ipsius a solio regis, traxitque trementem; |
| 397 | hi dominam Ditis thalamo deducere adorti. |
| 398 | Quae contra breviter fata est Amphrysia vates: |
| 399 | Nullae hic insidiae tales; absiste moveri; |
| |
| 400 | nec vim tela ferunt; licet ingens ianitor antro |
| 401 | aeternum latrans exsanguis terreat umbras, |
| 402 | casta licet patrui servet Proserpina limen. |
| 403 | Troius Aeneas, pietate insignis et armis, |
| 404 | ad genitorem imas Erebi descendit ad umbras. |
| |
| 405 | Si te nulla movet tantae pietatis imago, |
| 406 | at ramum hunc (aperit ramum, qui veste latebat) |
| 407 | adgnoscas. Tumida ex ira tum corda residunt. |
| 408 | Nec plura his. Ille admirans venerabile donum |
| 409 | fatalis virgae, longo post tempore visum, |
| |
| 410 | caeruleam advertit puppim, ripaeque propinquat. |
| 411 | Inde alias animas, quae per iuga longa sedebant, |
| 412 | deturbat, laxatque foros; simul accipit alveo |
| 413 | ingentem Aenean. Gemuit sub pondere cymba |
| 414 | sutilis, et multam accepit rimosa paludem. |
| |
| 415 | Tandem trans fluvium incolumis vatemque virumque |
| 416 | informi limo glaucaque exponit in ulva. |
| 417 | Cerberus haec ingens latratu regna trifauci |
| 418 | personat, adverso recubans immanis in antro. |
| 419 | Cui vates, horrere videns iam colla colubris, |
| |
| 420 | melle soporatam et medicatis frugibus offam |
| 421 | obicit. Ille fame rabida tria guttura pandens |
| 422 | corripit obiectam, atque immania terga resolvit |
| 423 | fusus humi, totoque ingens extenditur antro. |
| 424 | Occupat Aeneas aditum custode sepulto, |
| |
| 425 | evaditque celer ripam inremeabilis undae. |
| 426 | Continuo auditae voces, vagitus et ingens, |
| 427 | infantumque animae flentes in limine primo, |
| 428 | quos dulcis vitae exsortes et ab ubere raptos |
| 429 | abstulit atra dies et funere mersit acerbo; |
| |
| 430 | hos iuxta falso damnati crimine mortis. |
| 431 | Nec vero hae sine sorte datae, sine iudice, sedes: |
| 432 | quaesitor Minos urnam movet; ille silentum |
| 433 | conciliumque vocat vitasque et crimina discit. |
| 434 | Proxuma deinde tenent maesti loca, qui sibi letum |
| |
| 435 | insontes peperere manu, lucemque perosi |
| 436 | proiecere animas. Quam vellent aethere in alto |
| 437 | nunc et pauperiem et duros perferre labores! |
| 438 | Fas obstat, tristisque palus inamabilis undae |
| 439 | alligat, et noviens Styx interfusa coercet. |
| |
| 440 | Nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem |
| 441 | lugentes campi: sic illos nomine dicunt. |
| 442 | Hic, quos durus amor crudeli tabe peredit, |
| 443 | secreti celant calles et myrtea circum |
| 444 | silva tegit; curae non ipsa in morte relinquunt. |
| |
| 445 | His Phaedram Procrimque locis, maestamque Eriphylen |
| 446 | crudelis nati monstrantem volnera, cernit, |
| 447 | Evadnenque et Pasiphaen; his Laodamia |
| 448 | it comes, et iuvenis quondam, nunc femina, Caeneus, |
| 449 | rursus et in veterem fato revoluta figuram. |
| |
| 450 | Inter quas Phoenissa recens a volnere Dido |
| 451 | errabat silva in magna; quam Troius heros |
| 452 | ut primum iuxta stetit adgnovitque per umbras |
| 453 | obscuram, qualem primo qui surgere mense |
| 454 | aut videt, aut vidisse putat per nubila lunam, |
| |
| 455 | demisit lacrimas, dulcique adfatus amore est: |
| 456 | Infelix Dido, verus mihi nuntius ergo |
| 457 | venerat exstinctam, ferroque extrema secutam? |
| 458 | Funeris heu tibi causa fui? Per sidera iuro, |
| 459 | per superos, et si qua fides tellure sub ima est, |
| |
| 460 | invitus, regina, tuo de litore cessi. |
| 461 | Sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras, |
| 462 | per loca senta situ cogunt noctemque profundam, |
| 463 | imperiis egere suis; nec credere quivi |
| 464 | hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem. |
| |
| 465 | Siste gradum, teque aspectu ne subtrahe nostro. |
| 466 | Quem fugis? Extremum fato, quod te adloquor, hoc est. |
| 467 | Talibus Aeneas ardentem et torva tuentem |
| 468 | lenibat dictis animum, lacrimasque ciebat. |
| 469 | Illa solo fixos oculos aversa tenebat, |
| |
| 470 | nec magis incepto voltum sermone movetur, |
| 471 | quam si dura silex aut stet Marpesia cautes. |
| 472 | landem corripuit sese, atque inimica refugit |
| 473 | in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi |
| 474 | respondet curis aequatque Sychaeus amorem. |
| |
| 475 | Nec minus Aeneas, casu concussus iniquo, |
| 476 | prosequitur lacrimis longe, et miseratur euntem. |
| 477 | Inde datum molitur iter. Iamque arva tenebant |
| 478 | ultima, quae bello clari secreta frequentant. |
| 479 | Hic illi occurrit Tydeus, hic inclutus armis |
| |
| 480 | Parthenopaeus et Adrasti pallentis imago; |
| 481 | hic multum fleti ad superos belloque caduci |
| 482 | Dardanidae, quos ille omnes longo ordine cernens |
| 483 | ingemuit, Glaucumque Medontaque Thersilochumque, |
| 484 | tris Antenoridas, Cererique sacrum Polyphoeten, |
| |
| 485 | Idaeumque, etiam currus, etiam arma tenentem. |
| 486 | circumstant animae dextra laevaque frequentes; |
| 487 | nec vidisse semel satis est; iuvat usque morari, |
| 488 | et conferre gradum, et veniendi discere causas. |
| 489 | At Danaum proceres Agamemnoniaeque phalanges |
| |
| 490 | ut videre virum fulgentiaque arma per umbras, |
| 491 | ingenti trepidare metu; pars vertere terga, |
| 492 | ceu quondam petiere rates; pars tollere vocem |
| 493 | exiguam, inceptus clamor frustratur hiantes. |
| 494 | Atque hic Priamiden laniatum corpore toto |
| |
| 495 | Deiphobum videt et lacerum crudeliter ora, |
| 496 | ora manusque ambas, populataque tempora raptis |
| 497 | auribus, et truncas inhonesto volnere nares. |
| 498 | Vix adeo adgnovit pavitantem et dira tegentem |
| 499 | supplicia, et notis compellat vocibus ultro: |
| |
| 500 | Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri |
| 501 | quis tam crudeles optavit sumere poenas? |
| 502 | Cui tantum de te licuit? Mihi fama suprema |
| 503 | nocte tulit fessum vasta te caede Pelasgum |
| 504 | procubuisse super confusae stragis acervum. |
| |
| 505 | Tunc egomet tumulum Rhoeteo litore inanem |
| 506 | constitui, et magna Manes ter voce vocavi. |
| 507 | Nomen et arma locum servant; te, amice, nequivi |
| 508 | conspicere, et patria decedens ponere terra. |
| 509 | Ad quae Priamides: Nihil O tibi amice relictum; |
| |
| 510 | omnia Deiphobo solvisti et funeris umbris. |
| 511 | Sed me fata mea et scelus exitiale Lacaenae |
| 512 | his mersere malis; illa haec monumenta reliquit. |
| 513 | Namque ut supremam falsa inter gaudia noctem |
| 514 | egerimus, nosti; et nimium meminisse necesse est. |
| |
| 515 | Cum fatalis equus saltu super ardua venit |
| 516 | Pergama, et armatum peditem gravis attulit alvo, |
| 517 | illa, chorum simulans, evantes orgia circum |
| 518 | ducebat Phrygias; flammam media ipsa tenebat |
| 519 | ingentem, et summa Danaos ex arce vocabat. |
| |
| 520 | Tum me, confectum curis somnoque gravatum, |
| 521 | infelix habuit thalamus, pressitque iacentem |
| 522 | dulcis et alta quies placidaeque simillima morti |
| 523 | Egregia interea coniunx arma omnia tectis |
| 524 | amovet, et fidum capiti subduxerat ensem; |
| |
| 525 | intra tecta vocat Menelaum, et limina pandit, |
| 526 | scilicet id magnum sperans fore munus amanti, |
| 527 | et famam exstingui veterum sic posse malorum. |
| 528 | Quid moror? Inrumpunt thalamo; comes additur una |
| 529 | hortator scelerum Aeolides. Di, talia Grais |
| |
| 530 | instaurate, pio si poenas ore reposco! |
| 531 | Sed te qui vivum casus, age, fare vicissim, |
| 532 | attulerint. Pelagine venis erroribus actus, |
| 533 | an monitu divom? An quae te Fortuna fatigat, |
| 534 | ut tristes sine sole domos, loca turbida, adires? |
| |
| 535 | Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis |
| 536 | iam medium aetherio cursu traiecerat axem; |
| 537 | et fors omne datum traherent per talia tempus; |
| 538 | sed comes admonuit, breviterque adfata Sibylla est: |
| 539 | Nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas. |
| |
| 540 | Hic locus est, partes ubi se via findit in ambas: |
| 541 | dextera quae Ditis magni sub moenia tendit, |
| 542 | hac iter Elysium nobis; at laeva malorum |
| 543 | exercet poenas, et ad impia Tartara mittit. |
| 544 | Deiphobus contra: Ne saevi, magna sacerdos; |
| |
| 545 | discedam, explebo numerum, reddarque tenebris. |
| 546 | I decus, i, nostrum; melioribus utere fatis! |
| 547 | Tantum effatus, et in verbo vestigia torsit. |
| 548 | Respicit Aeneas subito, et sub rupe sinistra |
| 549 | moenia lata videt, triplici circumdata muro, |
| |
| 550 | quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis, |
| 551 | Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. |
| 552 | Porta adversa ingens, solidoque adamante columnae, |
| 553 | vis ut nulla virum, non ipsi exscindere bello |
| 554 | caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras, |
| |
| 555 | Tisiphoneque sedens, palla succincta cruenta, |
| 556 | vestibulum exsomnis servat noctesque diesque, |
| 557 | Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare |
| 558 | verbera; tum stridor ferri, tractaeque catenae. |
| 559 | Constitit Aeneas, strepitumque exterritus hausit. |
| |
| 560 | Quae scelerum facies, O virgo, effare; quibusve |
| 561 | urguentur poenis? Quis tantus plangor ad auras? |
| 562 | Tum vates sic orsa loqui: Dux inclute Teucrum, |
| 563 | nulli fas casto sceleratum insistere limen; |
| 564 | sed me cum lucis Hecate praefecit Avernis, |
| |
| 565 | ipsa deum poenas docuit, perque omnia duxit. |
| 566 | Gnosius haec Rhadamanthus habet, durissima regna, |
| 567 | castigatque auditque dolos, subigitque fateri, |
| 568 | quae quis apud superos, furto laetatus inani, |
| 569 | distulit in seram commissa piacula mortem. |
| |
| 570 | Continuo sontes ultrix accincta flagello |
| 571 | Tisiphone quatit insultans, torvosque sinistra |
| 572 | intentans angues vocat agmina saeva sororum. |
| 573 | Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae |
| 574 | panduntur portae. Cernis custodia qualis |
| |
| 575 | vestibulo sedeat, facies quae limina servet? |
| 576 | Quinquaginta atris immanis hiatibus Hydra |
| 577 | saevior intus habet sedem. Tum Tartarus ipse |
| 578 | bis patet in praeceps tantum tenditque sub umbras, |
| 579 | quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum. |
| |
| 580 | Hic genus antiquum Terrae, Titania pubes, |
| 581 | fulmine deiecti fundo volvuntur in imo. |
| 582 | Hic et Aloidas geminos immania vidi |
| 583 | corpora, qui manibus magnum rescindere caelum |
| 584 | adgressi, superisque Iovem detrudere regnis. |
| |
| 585 | Vidi et crudeles dantem Salmonea poenas, |
| 586 | dum flammas Iovis et sonitus imitatur Olympi. |
| 587 | Quattuor hic invectus equis et lampada quassans |
| 588 | per Graium populos mediaeque per Elidis urbem |
| 589 | ibat ovans, divomque sibi poscebat honorem, -- |
| |
| 590 | demens, qui nimbos et non imitabile fulmen |
| 591 | aere et cornipedum pulsu simularet equorum. |
| 592 | At pater omnipotens densa inter nubila telum |
| 593 | contorsit, non ille faces nec fumea taedis |
| 594 | lumina, praecipitemque immani turbine adegit. |
| |
| 595 | Nec non et Tityon, Terrae omniparentis alumnum, |
| 596 | cernere erat, per tota novem cui iubera corpus |
| 597 | porrigitur, rostroque immanis voltur obunco |
| 598 | immortale iecur tondens fecundaque poenis |
| 599 | viscera, rimaturque epulis, habitatque sub alto |
| |
| 600 | pectore, nec fibris requies datur ulla renatis. |
| 601 | [Quid memorem Lapithas, Ixiona Pirithoumque?] |
| 602 | quos super atra silex iam iam lapsura cadentique |
| 603 | imminet adsimilis; lucent genialibus altis |
| 604 | aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae |
| |
| 605 | regifico luxu; Furiarum maxima iuxta |
| 606 | accubat, et manibus prohibet contingere mensas, |
| 607 | exsurgitque facem attollens, atque intonat ore. |
| 608 | Hic, quibus invisi fratres, dum vita manebat, |
| 609 | pulsatusve parens, et fraus innexa clienti, |
| |
| 610 | aut qui divitiis soli incubuere repertis, |
| 611 | nec partem posuere suis (quae maxima turba est), |
| 612 | quique ob adulterium caesi, quique arma secuti |
| 613 | impia nec veriti dominorum fallere dextras, |
| 614 | inclusi poenam exspectant. Ne quaere doceri |
| |
| 615 | quam poenam, aut quae forma viros fortunave mersit. |
| 616 | Saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarum |
| 617 | districti pendent; sedet, aeternumque sedebit, |
| 618 | infelix Theseus; Phlegyasque miserrimus omnis |
| 619 | admonet, et magna testatur voce per umbras: |
| |
| 620 | Discite iustitiam moniti, et non temnere divos. |
| 621 | Vendidit hic auro patriam, dominumque potentem |
| 622 | imposuit; fixit leges pretio atque refixit; |
| 623 | hic thalamum invasit natae vetitosque hymenaeos; |
| 624 | ausi omnes immane nefas, ausoque potiti. |
| |
| 625 | Non, mihi si linguae centum sint oraque centum, |
| 626 | ferrea vox, omnis scelerum comprendere formas, |
| 627 | omnia poenarum percurrere nomina possim. |
| 628 | Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeva sacerdos: |
| 629 | Sed iam age, carpe viam et susceptum perfice munus; |
| |
| 630 | adceleremus ait; Cyclopum educta caminis |
| 631 | moenia conspicio atque adverso fornice portas, |
| 632 | haec ubi nos praecepta iubent deponere dona. |
| 633 | Dixerat, et pariter, gressi per opaca viarum, |
| 634 | corripiunt spatium medium, foribusque propinquant. |
| |
| 635 | Occupat Aeneas aditum, corpusque recenti |
| 636 | spargit aqua, ramumque adverso in limine figit. |
| 637 | His demum exactis, perfecto munere divae, |
| 638 | devenere locos laetos et amoena virecta |
| 639 | fortunatorum nemorum sedesque beatas. |
| |
| 640 | Largior hic campos aether et lumine vestit |
| 641 | purpureo, solemque suum, sua sidera norunt. |
| 642 | Pars in gramineis exercent membra palaestris, |
| 643 | contendunt ludo et fulva luctantur harena; |
| 644 | pars pedibus plaudunt choreas et carmina dicunt. |
| |
| 645 | Nec non Threicius longa cum veste sacerdos |
| 646 | obloquitur numeris septem discrimina vocum, |
| 647 | iamque eadem digitis, iam pectine pulsat eburno. |
| 648 | Hic genus antiquum Teucri, pulcherrima proles, |
| 649 | magnanimi heroes, nati melioribus annis, |
| |
| 650 | Ilusque Assaracusque et Troiae Dardanus auctor. |
| 651 | Arma procul currusque virum miratur inanes. |
| 652 | Stant terra defixae hastae, passimque soluti |
| 653 | per campum pascuntur equi. Quae gratia currum |
| 654 | armorumque fuit vivis, quae cura nitentis |
| |
| 655 | pascere equos, eadem sequitur tellure repostos. |
| 656 | Conspicit, ecce, alios dextra laevaque per herbam |
| 657 | vescentis, laetumque choro paeana canentis |
| 658 | inter odoratum lauri nemus, unde superne |
| 659 | plurimus Eridani per silvam volvitur amnis. |
| |
| 660 | Hic manus ob patriam pugnando volnera passi, |
| 661 | quique sacerdotes casti, dum vita manebat, |
| 662 | quique pii vates et Phoebo digna locuti, |
| 663 | inventas aut qui vitam excoluere per artes, |
| 664 | quique sui memores alios fecere merendo, |
| |
| 665 | omnibus his nivea cinguntur tempora vitta. |
| 666 | Quos circumfusos sic est adfata Sybilla, |
| 667 | Musaeum ante omnes, medium nam plurima turba |
| 668 | hunc habet, atque umeris exstantem suspicit altis: |
| 669 | Dicite, felices animae, tuque, optime vates, |
| |
| 670 | quae regio Anchisen, quis habet locus? Illius ergo |
| 671 | venimus, et magnos Erebi transnavimus amnes. |
| 672 | Atque huic responsum paucis ita reddidit heros: |
| 673 | Nulli certa domus; lucis habitamus opacis, |
| 674 | riparumque toros et prata recentia rivis |
| |
| 675 | incolimus. Sed vos, si fert ita corde voluntas, |
| 676 | hoc superate iugum; et facili iam tramite sistam. |
| 677 | Dixit, et ante tulit gressum, camposque nitentis |
| 678 | desuper ostentat; dehinc summa cacumina linquunt. |
| 679 | At pater Anchises penitus convalle virenti |
| |
| 680 | inclusas animas superumque ad lumen ituras |
| 681 | lustrabat studio recolens, omnemque suorum |
| 682 | forte recensebat numerum carosque nepotes, |
| 683 | fataque fortunasque virum moresque manusque. |
| 684 | Isque ubi tendentem adversum per gramina videt |
| |
| 685 | Aenean, alacris palmas utrasque tetendit, |
| 686 | effusaeque genis lacrimae, et vox excidit ore: |
| 687 | Venisti tandem, tuaque exspectata parenti |
| 688 | vicit iter durum pietas? Datur ora tueri, |
| 689 | nate, tua, et notas audire et reddere voces? |
| |
| 690 | Sic equidem ducebam animo rebarque futurum, |
| 691 | tempora dinumerans nec me mea cura fefellit. |
| 692 | Quas ego te terras et quanta per aequora vectum |
| 693 | accipio! quantis iactatum, nate, periclis! |
| 694 | Quam metui, ne quid Libyae tibi regna nocerent! |
| |
| 695 | Ille autem: Tua me, genitor, tua tristis imago, |
| 696 | saepius occurrens, haec limina tendere adegit: |
| 697 | stant sale Tyrrheno classes. Da iungere dextram, |
| 698 | da, genitor, teque amplexu ne subtrahe nostro. |
| 699 | Sic memorans, largo fletu simul ora rigabat. |
| |
| 700 | Ter conatus ibi collo dare brachia circum, |
| 701 | ter frustra comprensa manus effugit imago, |
| 702 | [par levibus ventis volucrique simillima somno.] |
| 703 | Interea videt Aeneas in valle reducta |
| 704 | seclusum nemus et virgulta sonantia silvis, |
| |
| 705 | Lethaeumque, domos placidas qui praenatat, amnem. |
| 706 | Hunc circum innumerae gentes populique volabant; |
| 707 | ac -- velut in pratis ubi apes aestate serena |
| 708 | floribus insidunt variis, et candida circum |
| 709 | lilia funduntur -- strepit omnis murmure campus. |
| |
| 710 | Horrescit visu subito, causasque requirit |
| 711 | inscius Aeneas, quae sint ea flumina porro, |
| 712 | quive viri tanto complerint agmine ripas. |
| 713 | Tum pater Anchises: Animae, quibus altera fato |
| 714 | corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam |
| |
| 715 | securos latices et longa oblivia potant. |
| 716 | [Has equidem memorare tibi atque ostendere coram,] |
| 717 | iampridem hanc prolem cupio enumerare meorum, |
| 718 | quo magis Italia mecum laetere reperta. |
| 719 | O pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandum est |
| |
| 720 | sublimis animas, iterumque ad tarda reverti |
| 721 | corpora? Quae lucis miseris tam dira cupido? |
| 722 | Dicam equidem, nec te suspensum, nate, tenebo |
| 723 | suscipit Anchises, atque ordine singula pandit. |
| 724 | Principio caelum ac terras camposque liquentis |
| |
| 725 | lucentemque globum Lunae Titaniaque astra |
| 726 | spiritus intus alit, totamque infusa per artus |
| 727 | mens agitat molem et magno se corpore miscet. |
| 728 | Inde hominum pecudumque genus, vitaeque volantum, |
| 729 | et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus. |
| |
| 730 | Igneus est ollis vigor et caelestis origo |
| 731 | seminibus, quantum non noxia corpora tardant, |
| 732 | terrenique hebetant artus moribundaque membra. |
| 733 | Hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras |
| 734 | dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco. |
| |
| 735 | Quin et supremo cum lumine vita reliquit, |
| 736 | non tamen omne malum miseris nec funditus omnes |
| 737 | corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est |
| 738 | multa diu concreta modis inolescere miris. |
| 739 | Ergo exercentur poenis, veterumque malorum |
| |
| 740 | supplicia expendunt: aliae panduntur inanes |
| 741 | suspensae ad ventos; aliis sub gurgite vasto |
| 742 | infectum eluitur scelus, aut exuritur igni; |
| 743 | quisque suos patimur Manes; exinde per amplum |
| 744 | mittimur Elysium, et pauci laeta arva tenemus; |
| |
| 745 | donec longa dies, perfecto temporis orbe, |
| 746 | concretam exemit labem, purumque relinquit |
| 747 | aetherium sensum atque aurai simplicis ignem. |
| 748 | Has omnes, ubi mille rotam volvere per annos, |
| 749 | Lethaeum ad fluvium deus evocat agmine magno, |
| |
| 750 | scilicet immemores supera ut convexa revisant, |
| 751 | rursus et incipiant in corpora velle reverti. |
| 752 | Dixerat Anchises, natumque unaque Sibyllam |
| 753 | conventus trahit in medios turbamque sonantem, |
| 754 | et tumulum capit, unde omnes longo ordine possit |
| |
| 755 | adversos legere, et venientum discere vultus. |
| 756 | Nunc age, Dardaniam prolem quae deinde sequatur |
| 757 | gloria, qui maneant Itala de gente nepotes, |
| 758 | inlustris animas nostrumque in nomen ituras, |
| 759 | expediam dictis, et te tua fata docebo. |
| |
| 760 | Ille, vides, pura iuvenis qui nititur hasta, |
| 761 | proxuma sorte tenet lucis loca, primus ad auras |
| 762 | aetherias Italo commixtus sanguine surget, |
| 763 | silvius, Albanum nomen, tua postuma proles, |
| 764 | quem tibi longaevo serum Lavinia coniunx |
| |
| 765 | educet silvis regem regumque parentem, |
| 766 | unde genus Longa nostrum dominabitur Alba. |
| 767 | Proxumus ille Procas, Troianae gloria gentis, |
| 768 | et Capys, et Numitor, et qui te nomine reddet |
| 769 | Silvius Aeneas, pariter pietate vel armis |
| |
| 770 | egregius, si umquam regnandam acceperit Albam. |
| 771 | Qui iuvenes! Quantas ostentant, aspice, vires, |
| 772 | atque umbrata gerunt civili tempora quercu! |
| 773 | Hi tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam, |
| 774 | hi Collatinas imponent montibus arces, |
| |
| 775 | Pometios Castrumque Inui Bolamque Coramque. |
| 776 | Haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae. |
| 777 | Quin et avo comitem sese Mavortius addet |
| 778 | Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater |
| 779 | educet. Viden, ut geminae stant vertice cristae, |
| |
| 780 | et pater ipse suo superum iam signat honore? |
| 781 | En, huius, nate, auspiciis illa incluta Roma |
| 782 | imperium terris, animos aequabit Olympo, |
| 783 | septemque una sibi muro circumdabit arces, |
| 784 | felix prole virum: qualis Berecyntia mater |
| |
| 785 | invehitur curru Phrygias turrita per urbes, |
| 786 | laeta deum partu, centum complexa nepotes, |
| 787 | omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes. |
| 788 | Huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem |
| 789 | Romanosque tuos. Hic Caesar et omnis Iuli |
| |
| 790 | progenies magnum caeli ventura sub axem. |
| 791 | Hic vir, hic est, tibi quem promitti saepius audis, |
| 792 | Augustus Caesar, Divi genus, aurea condet |
| 793 | saecula qui rursus Latio regnata per arva |
| 794 | Saturno quondam, super et Garamantas et Indos |
| |
| 795 | proferet imperium: iacet extra sidera tellus, |
| 796 | extra anni solisque vias, ubi caelifer Atlas |
| 797 | axem umero torquet stellis ardentibus aptum. |
| 798 | Huius in adventum iam nunc et Caspia regna |
| 799 | responsis horrent divom et Maeotia tellus, |
| |
| 800 | et septemgemini turbant trepida ostia Nili. |
| 801 | Nec vero Alcides tantum telluris obivit, |
| 802 | fixerit aeripedem cervam licet, aut Erymanthi |
| 803 | pacarit nemora, et Lernam tremefecerit arcu; |
| 804 | nec, qui pampineis victor iuga flectit habenis, |
| |
| 805 | Liber, agens celso Nysae de vertice tigres. |
| 806 | aut dubitamus adhuc virtute extendere vires, |
| 807 | aut metus Ausonia prohibet consistere terra? |
| 808 | Quis procul ille autem ramis insignis olivae |
| 809 | sacra ferens? Nosco crines incanaque menta |
| |
| 810 | regis Romani, primus qui legibus urbem |
| 811 | fundabit, Curibus parvis et paupere terra |
| 812 | missus in imperium magnum. Cui deinde subibit, |
| 813 | otia qui rumpet patriae residesque movebit |
| 814 | Tullus in arma viros et iam desueta triumphis |
| |
| 815 | agmina. Quem iuxta sequitur iactantior Ancus, |
| 816 | nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris. |
| 817 | Vis et Tarquinios reges, animamque superbam |
| 818 | ultoris Bruti, fascesque videre receptos? |
| 819 | Consulis imperium hic primus saevasque secures |
| |
| 820 | accipiet, natosque pater nova bella moventes |
| 821 | ad poenam pulchra pro libertate vocabit. |
| 822 | Infelix, utcumque ferent ea facta minores, |
| 823 | vincet amor patriae laudumque immensa cupido. |
| 824 | Quin Decios Drusosque procul saevumque securi |
| |
| 825 | aspice Torquatum et referentem signa Camillum. |
| 826 | Illae autem, paribus quas fulgere cernis in armis, |
| 827 | concordes animae nunc et dum nocte premuntur, |
| 828 | heu quantum inter se bellum, si lumina vitae |
| 829 | attigerint, quantas acies stragemque ciebunt! |
| |
| 830 | Aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci |
| 831 | descendens, gener adversis instructus Eois. |
| 832 | Ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella, |
| 833 | neu patriae validas in viscera vertite vires; |
| 834 | tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo, |
| |
| 835 | proice tela manu, sanguis meus! -- |
| 836 | Ille triumphata Capitolia ad alta Corintho |
| 837 | victor aget currum, caesis insignis Achivis. |
| 838 | Eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas, |
| 839 | ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli, |
| |
| 840 | ultus avos Troiae, templa et temerata Minervae. |
| 841 | Quis te, magne Cato, tacitum, aut te, Cosse, relinquat? |
| 842 | Quis Gracchi genus, aut geminos, duo fulmina belli, |
| 843 | Scipiadas, cladem Libyae, parvoque potentem |
| 844 | Fabricium vel te sulco Serrane, serentem? |
| |
| 845 | quo fessum rapitis, Fabii? Tu Maxumus ille es, |
| 846 | unus qui nobis cunctando restituis rem. |
| 847 | Excudent alii spirantia mollius aera, |
| 848 | credo equidem, vivos ducent de marmore voltus, |
| 849 | orabunt causas melius, caelique meatus |
| |
| 850 | describent radio, et surgentia sidera dicent: |
| 851 | tu regere imperio populos, Romane, memento; |
| 852 | hae tibi erunt artes; pacisque imponere morem, |
| 853 | parcere subiectis, et debellare superbos. |
| 854 | Sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit: |
| |
| 855 | Aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis |
| 856 | ingreditur, victorque viros supereminet omnes! |
| 857 | Hic rem Romanam, magno turbante tumultu, |
| 858 | sistet, eques sternet Poenos Gallumque rebellem, |
| 859 | tertiaque arma patri suspendet capta Quirino. |
| |
| 860 | Atque hic Aeneas; una namque ire videbat |
| 861 | egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, |
| 862 | sed frons laeta parum, et deiecto lumina voltu: |
| 863 | Quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem? |
| 864 | Filius, anne aliquis magna de stirpe nepotum? |
| |
| 865 | Quis strepitus circa comitum! Quantum instar in ipso! |
| 866 | Sed nox atra caput tristi circumvolat umbra. |
| 867 | Tum pater Anchises, lacrimis ingressus obortis: |
| 868 | O gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum; |
| 869 | ostendent terris hunc tantum fata, neque ultra |
| |
| 870 | esse sinent. Nimium vobis Romana propago |
| 871 | visa potens, Superi, propria haec si dona fuissent. |
| 872 | Quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem |
| 873 | campus aget gemitus, vel quae, liberine, videbis |
| 874 | funera, cum tumulum praeterlabere recentem! |
| |
| 875 | Nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos |
| 876 | in tantum spe tollet avos, nec Romula quondam |
| 877 | ullo se tantum tellus iactabit alumno. |
| 878 | Heu pietas, heu prisca fides, invictaque bello |
| 879 | dextera! Non illi se quisquam impune tulisset |
| |
| 880 | obvius armato, seu cum pedes iret in hostem, |
| 881 | seu spumantis equi foderet calcaribus armos. |
| 882 | Heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas, |
| 883 | tu Marcellus eris. Manibus date lilia plenis, |
| 884 | purpureos spargam flores, animamque nepotis |
| |
| 885 | his saltem adcumulem donis, et fungar inani |
| 886 | munere -- Sic tota passim regione vagantur |
| 887 | aeris in campis latis, atque omnia lustrant. |
| 888 | Quae postquam Anchises natum per singula duxit, |
| 889 | incenditque animum famae venientis amore, |
| |
| 890 | exin bella viro memorat quae deinde gerenda, |
| 891 | Laurentisque docet populos urbemque Latini, |
| 892 | et quo quemque modo fugiatque feratque laborem. |
| 893 | Sunt geminae Somni portae, quarum altera fertur |
| 894 | cornea, qua veris facilis datur exitus umbris; |
| |
| 895 | altera candenti perfecta nitens elephanto, |
| 896 | sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes. |
| 897 | His ubi tum natum Anchises unaque Sibyllam |
| 898 | prosequitur dictis, portaque emittit eburna, |
| 899 | ille viam secat ad naves sociosque revisit: |
| |
| 900 | tum se ad Caietae recto fert litore portum. |
| 901 | [Ancora de prora iacitur, stant litore puppes.] |