Liber V
|
| 1 | Interea medium Aeneas iam classe tenebat |
| 2 | certus iter, fluctusque atros Aquilone secabat, |
| 3 | moenia respiciens, quae iam infelicis Elissae |
| 4 | conlucent flammis. Quae tantum accenderit ignem, |
| |
| 5 | causa latet; duri magno sed amore dolores |
| 6 | polluto, notumque, furens quid femina possit, |
| 7 | triste per augurium Teucrorum pectora ducunt. |
| 8 | Ut pelagus tenuere rates, nec iam amplius ulla |
| 9 | occurrit tellus, maria undique et undique caelum, |
| |
| 10 | olli caeruleus supra caput adstitit imber, |
| 11 | noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. |
| 12 | Ipse gubernator puppi Palinurus ab alta: |
| 13 | Heu! quianam tanti cinxerunt aethera nimbi? |
| 14 | Quidve, pater Neptune, paras? Sic deinde locutus |
| |
| 15 | colligere arma iubet validisque incumbere remis, |
| 16 | obliquatque sinus in ventum, ac talia fatur: |
| 17 | Magnanime Aenea, non, si mihi Iuppiter auctor |
| 18 | spondeat, hoc sperem Italiam contingere caelo. |
| 19 | Mutati transversa fremunt et vespere ab atro |
| |
| 20 | consurgunt venti, atque in nubem cogitur aer. |
| 21 | Nec nos obniti contra, nec tendere tantum |
| 22 | sufficimus. Superat quoniam Fortuna, sequamur, |
| 23 | quoque vocat, vertamus iter. Nec litora longe |
| 24 | fida reor fraterna Erycis portusque Sicanos, |
| |
| 25 | si modo rite memor servata remetior astra. |
| 26 | Tum pius Aeneas: Equidem sic poscere ventos |
| 27 | iamdudum et frustra cerno te tendere contra: |
| 28 | Flecte viam velis. An sit mihi gratior ulla, |
| 29 | quove magis fessas optem demittere naves, |
| |
| 30 | quam quae Dardanium tellus mihi servat Acesten, |
| 31 | et patris Anchisae gremio complectitur ossa? |
| 32 | Haec ubi dicta, petunt portus, et vela secundi |
| 33 | intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis, |
| 34 | et tandem laeti notae advertuntur harenae. |
| |
| 35 | At procul ex celso miratus vertice montis |
| 36 | adventum sociasque rates occurrit Acestes, |
| 37 | horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae, |
| 38 | Troia Criniso conceptum flumine mater |
| 39 | quem genuit: veterum non immemor ille parentum |
| |
| 40 | gratatur reduces, et gaza laetus agresti |
| 41 | excipit, ac fessos opibus solatur amicis. |
| 42 | Postera cum primo stellas Oriente fugarat |
| 43 | clara dies, socios in coetum litore ab omni |
| 44 | advocat Aeneas, tumulique ex aggere fatur: |
| |
| 45 | Dardanidae magni, genus alto a sanguine divom, |
| 46 | annuus exactis completur mensibus orbis, |
| 47 | ex quo reliquias divinique ossa parentis |
| 48 | Condidimus terra maestasque sacravimus aras. |
| 49 | Iamque dies, nisi fallor, adest, quem semper acerbum, |
| |
| 50 | semper honoratum -- sic di voluistis -- habebo. |
| 51 | Hunc ego Gaetulis agerem si Syrtibus exsul, |
| 52 | Argolicove mari deprensus et urbe Mycenae; |
| 53 | annua vota tamen sollemnisque ordine pompas |
| 54 | exsequerer, strueremque suis altaria donis. |
| |
| 55 | Nunc ultro ad cineres ipsius et ossa parentis, |
| 56 | haud equidem sine mente, reor, sine numine divom, |
| 57 | adsumus et portus delati intramus amicos. |
| 58 | Ergo agite, et laetum cuncti celebremus honorem; |
| 59 | poscamus ventos; atque haec me sacra quotannis |
| |
| 60 | urbe velit posita templis sibi ferre dicatis. |
| 61 | Bina boum vobis Troia generatus Acestes |
| 62 | dat numero capita in naves; adhibete Penates |
| 63 | et patrios epulis et quos colit hospes Acestes. |
| 64 | Praeterea, si nona diem mortalibus almum |
| |
| 65 | Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, |
| 66 | prima citae Teucris ponam certamina classis; |
| 67 | quique pedum cursu valet, et qui viribus audax |
| 68 | aut iaculo incedit melior levibusque sagittis, |
| 69 | seu crudo fidit pugnam committere caestu, |
| |
| 70 | cuncti adsint, meritaeque exspectent praemia palmae. |
| 71 | Ore favete omnes, et cingite tempora ramis. |
| 72 | Sic fatus, velat materna tempora myrto; |
| 73 | hoc Elymus facit, hoc aevi maturus Acestes, |
| 74 | hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes. |
| |
| 75 | Ille e concilio multis cum milibus ibat |
| 76 | ad tumulum, magna medius comitante caterva. |
| 77 | Hic duo rite mero libans carchesia Baccho |
| 78 | fundit humi, duo lacte novo, duo sanguine sacro, |
| 79 | purpureosque iacit flores, ac talia fatur: |
| |
| 80 | Salve, sancte parens: iterum salvete, recepti |
| 81 | nequiquam cineres, animaeque umbraeque paternae. |
| 82 | Non licuit fines Italos fataliaque arva, |
| 83 | nec tecum Ausonium (quicumque est) quaerere Thybrim. |
| 84 | Dixerat haec, adytis cum lubricus anguis ab imis |
| |
| 85 | septem ingens gyros, septena volumina traxit, |
| 86 | amplexus placide tumulum lapsusque per aras, |
| 87 | caeruleae cui terga notae, maculosus et auro |
| 88 | squamam incendebat fulgor, ceu nubibus arcus |
| 89 | mille iacit varios adverso sole colores. |
| |
| 90 | Obstipuit visu Aeneas. Ille agmine longo |
| 91 | tandem inter pateras et levia pocula serpens |
| 92 | libavitque dapes, rursusque innoxius imo |
| 93 | successit tumulo, et depasta altaria liquit. |
| 94 | Hoc magis inceptos genitori instaurat honores, |
| |
| 95 | incertus, geniumne loci famulumne parentis |
| 96 | esse putet: caedit binas de more bidentes, |
| 97 | totque sues, totidem nigrantis terga iuvencos; |
| 98 | vinaque fundebat pateris, animamque vocabat |
| 99 | Anchisae magni Manisque Acheronte remissos. |
| |
| 100 | Nec non et socii, quae cuique est copia, laeti |
| 101 | dona ferunt, onerant aras, mactantque iuvencos; |
| 102 | ordine aena locant alii, fusique per herbam |
| 103 | subiciunt veribus prunas et viscera torrent. |
| 104 | Exspectata dies aderat, nonamque serena |
| |
| 105 | Auroram Phaethontis equi iam luce vehebant, |
| 106 | famaque finitimos et clari nomen Acestae |
| 107 | excierat; laeto complerant litora coetu, |
| 108 | visuri Aeneadas, pars et certare parati. |
| 109 | Munera principio ante oculos circoque locantur |
| |
| 110 | in medio, sacri tripodes viridesque coronae, |
| 111 | et palmae pretium victoribus, armaque et ostro |
| 112 | perfusae vestes, argenti aurique talenta; |
| 113 | et tuba commissos medio canit aggere ludos. |
| 114 | Prima pares ineunt gravibus certamina remis |
| |
| 115 | quattuor ex omni delectae classe carinae. |
| 116 | Velocem Mnestheus agit acri remige Pristim, |
| 117 | mox Italus Mnestheus, genus a quo nomine Memmi; |
| 118 | ingentemque Gyas ingenti mole Chimaeram, |
| 119 | urbis opus, triplici pubes quam Dardana versu |
| |
| 120 | impellunt, terno consurgunt ordine remi; |
| 121 | Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen, |
| 122 | Centauro invehitur magna, Scyllaque Cloanthus |
| 123 | caerulea, genus unde tibi, Romane Cluenti. |
| 124 | Est procul in pelago saxum spumantia contra |
| |
| 125 | litora, quod tumidis submersum tunditur olim |
| 126 | fluctibus, hiberni condunt ubi sidera cori; |
| 127 | tranquillo silet, immotaque attollitur unda |
| 128 | campus, et apricis statio gratissima mergis. |
| 129 | Hic viridem Aeneas frondenti ex ilice metam |
| |
| 130 | constituit signum nautis pater, unde reverti |
| 131 | scirent, et longos ubi circumflectere cursus. |
| 132 | Tum loca sorte legunt, ipsique in puppibus auro |
| 133 | ductores longe effulgent ostroque decori; |
| 134 | cetera populea velatur fronde iuventus, |
| |
| 135 | nudatosque umeros oleo perfilsa nitescit. |
| 136 | Considunt transtris, intentaque brachia remis; |
| 137 | intenti exspectant signum, exsultantiaque haurit |
| 138 | corda pavor pulsans, laudumque arrecta cupido. |
| 139 | Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes, |
| |
| 140 | haud mora, prosiluere suis; ferit aethera clamor |
| 141 | nauticus, adductis spumant freta versa lacertis. |
| 142 | Infindunt pariter sulcos, totumque dehiscit |
| 143 | convulsum remis rostrisque tridentibus aequor. |
| 144 | Non tam praecipites biiugo certamine campum |
| |
| 145 | corripuere, ruuntque effusi carcere currus, |
| 146 | nec sic immissis aurigae undantia lora |
| 147 | concussere iugis pronique in verbera pendent. |
| 148 | Tum plausu fremituque virum studiisque faventum |
| 149 | consonat omne nemus, vocemque inclusa volutant |
| |
| 150 | litora, pulsati colles clamore resultant. |
| 151 | Effugit ante alios primisque elabitur undis |
| 152 | turbam inter fremitumque Gyas; quem deinde Cloanthus |
| 153 | consequitur, melior remis, sed pondere pinus |
| 154 | tarda tenet. Post hos aequo discrimine Pristis |
| |
| 155 | Centaurusque locum tendunt superare priorem; |
| 156 | et nunc Pristis habet, nunc victam praeterit ingens |
| 157 | Centaurus, nunc una ambae iunctisque feruntur |
| 158 | frontibus, et longa sulcant vada salsa carina. |
| 159 | Iamque propinquabant scopulo metamque tenebant, |
| |
| 160 | cum princeps medioque Gyas in gurgite victor |
| 161 | rectorem navis compellat voce Menoeten: |
| 162 | Quo tantum mihi dexter abis? Huc dirige gressum; |
| 163 | litus ama, et laevas stringat sine palmula cautes; |
| 164 | altum alii teneant. Dixit; sed caeca Menoetes |
| |
| 165 | saxa timens proram pelagi detorquet ad undas. |
| 166 | Quo diversus abis? iterum Pete saxa, Menoete! |
| 167 | cum clamore Gyas revocabat; et ecce Cloanthum |
| 168 | respicit instantem tergo, et propiora tenentem. |
| 169 | Ille inter navemque Gyae scopulosque sonantes |
| |
| 170 | radit iter laevum interior, subitoque priorem |
| 171 | praeterit, et metis tenet aequora tuta relictis. |
| 172 | Tum vero exarsit iuveni dolor ossibus ingens, |
| 173 | nec lacrimis caruere genae, segnemque Menoeten, |
| 174 | oblitus decorisque sui sociumque salutis, |
| |
| 175 | in mare praecipitem puppi deturbat ab alta; |
| 176 | ipse gubernaclo rector subit, ipse magister, |
| 177 | hortaturque viros, clavumque ad litora torquet. |
| 178 | At gravis, ut fundo vix tandem redditus imo est, |
| 179 | iam senior madidaque fluens in veste Menoetes |
| |
| 180 | summa petit scopuli siccaque in rupe resedit. |
| 181 | Ilium et labentem Teucri et risere natantem, |
| 182 | et salsos rident revomentem pectore fluctus. |
| 183 | Hic laeta extremis spes est accensa duobus, |
| 184 | Sergesto Mnestheique, Gyan superare morantem. |
| |
| 185 | Sergestus capit ante locum scopuloque propinquat, |
| 186 | nec tota tamen ille prior praeeunte carina; |
| 187 | parte prior, partem rostro premit aemula Pristis. |
| 188 | At media socios incedens nave per ipsos |
| 189 | hortatur Mnestheus: Nunc, nunc insurgite remis, |
| |
| 190 | Hectorei socii, Troiae quos sorte suprema |
| 191 | delegi comites; nunc illas promite vires, |
| 192 | nunc animos, quibus in Gaetulis Syrtibus usi, |
| 193 | Ionioque mari Maleaeque sequacibus undis. |
| 194 | Non iam prima peto Mnestheus, neque vincere certo; |
| |
| 195 | quamquam O! -- sed superent, quibus hoc, Neptune, dedisti; |
| 196 | extremos pudeat rediisse; hoc vincite, cives, |
| 197 | et prohibete nefas. Olli certamine summo |
| 198 | procumbunt; vastis tremit ictibus aerea puppis, |
| 199 | subtrahiturque solum; tum creber anhelitus artus |
| |
| 200 | aridaque ora quatit, sudor fluit undique rivis. |
| 201 | Attulit ipse viris optatum casus honorem. |
| 202 | Namque furens animi dum proram ad saxa suburguet |
| 203 | interior, spatioque subit Sergestus iniquo, |
| 204 | infelix saxis in procurrentibus haesit. |
| |
| 205 | Concussae cautes, et acuto in murice remi |
| 206 | obnixi crepuere, inlisaque prora pependit. |
| 207 | Consurgunt nautae et magno clamore morantur, |
| 208 | ferratasque trudes et acuta cuspide contos |
| 209 | expediunt, fractosque legunt in gurgite remos. |
| |
| 210 | At laetus Mnestheus successuque acrior ipso |
| 211 | agmine remorum celeri ventisque vocatis |
| 212 | prona petit maria et pelago decurrit aperto. |
| 213 | Qualis spelunca subito commota columba, |
| 214 | cui domus et dulces latebroso in pumice nidi, |
| |
| 215 | fertur in ana volans, plausumque exterrita pennis |
| 216 | dat tecto ingentem, mox aere lapsa quieto |
| 217 | radit iter liquidum, celeres neque commovet alas: |
| 218 | sic Mnestheus, sic ipsa fuga secat ultima Pristis |
| 219 | aequora, sic illam fert impetus ipse volantem. |
| |
| 220 | Et primum in scopulo luctantem deserit alto |
| 221 | Sergestum, brevibusque vadis frustraque vocantem |
| 222 | auxilia, et fractis discentem currere remis |
| 223 | Inde Gyan ipsamque ingenti mole Chimaeram |
| 224 | consequitur; cedit, quoniam spoliata magistro est. |
| |
| 225 | Solus iamque ipso superest in fine Cloanthus: |
| 226 | quem petit, et summis adnixus viribus urguet. |
| 227 | Tum vero ingeminat clamor, cunctique sequentem |
| 228 | instigant studiis, resonatque fragoribus aether. |
| 229 | Hi proprium decus et partum indignantur honorem |
| |
| 230 | ni teneant, vitamque volunt pro laude pacisci; |
| 231 | hos successus alit: possunt, quia posse videntur. |
| 232 | Et fors aequatis cepissent praemia rostris, |
| 233 | ni palmas ponto tendens utrasque Cloanthus |
| 234 | fudissetque preces, divosque in vota vocasset: |
| |
| 235 | Di, quibus imperium est pelagi, quorum aequora curro, |
| 236 | vobis laetus ego hoc candentem in litore taurum |
| 237 | constituam ante aras, voti reus, extaque salsos |
| 238 | porriciam in fluctus et vina liquentia fundam. |
| 239 | Dixit, eumque imis sub fluctibus audiit omnis |
| |
| 240 | Nereidum Phorcique chorus Panopeaque virgo, |
| 241 | et pater ipse manu magna Portunus euntem |
| 242 | impulit; illa Noto citius volucrique sagitta |
| 243 | ad terram fugit, et portu se condidit alto. |
| 244 | Tum satus Anchisa, cunctis ex more vocatis, |
| |
| 245 | victorem magna praeconis voce Cloanthum |
| 246 | declarat viridique advelat tempora lauro, |
| 247 | muneraque in naves ternos optare iuvencos, |
| 248 | vinaque et argenti magnum dat ferre talentum. |
| 249 | Ipsis praecipuos ductoribus addit honores: |
| |
| 250 | victori chlamydem auratam, quam plurima circum |
| 251 | purpura maeandro duplici Meliboea cucurrit, |
| 252 | intextusque puer frondosa regius Ida |
| 253 | veloces iaculo cervos cursuque fatigat, |
| 254 | acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida |
| |
| 255 | sublimem pedibus rapuit Iovis armiger uncis; |
| 256 | longaevi palmas nequiquam ad sidera tendunt |
| 257 | custodes, saevitque canum latratus in auras. |
| 258 | At qui deinde locum tenuit virtute secundum, |
| 259 | levibus huic hamis consertam auroque trilicem |
| |
| 260 | loricam, quam Demoleo detraxerat ipse |
| 261 | victor apud rapidum Simoenta sub Ilio alto, |
| 262 | donat habere viro, decus et tutamen in armis. |
| 263 | Vix illam famuli Phegeus Sagarisque ferebant |
| 264 | multiplicem, conixi umeris; indutus at olim |
| |
| 265 | Demoleos cursu palantes Troas agebat. |
| 266 | Tertia dona facit geminos ex aere lebetas, |
| 267 | cymbiaque argento perfecta atque aspera signis. |
| 268 | Iamque adeo donati omnes opibusque superbi |
| 269 | puniceis ibant evincti tempora taenis, |
| |
| 270 | cum saevo e scopulo multa vix arte revolsus, |
| 271 | amissis remis atque ordine debilis uno, |
| 272 | inrisam sine honore ratem Sergestus agebat. |
| 273 | Qualis saepe viae deprensus in aggere serpens, |
| 274 | aerea quem obliquum rota transiit, aut gravis ictu |
| |
| 275 | seminecem liquit saxo lacerumque viator; |
| 276 | nequiquam longos fugiens dat corpore tortus, |
| 277 | parte ferox, ardensque oculis, et sibila colla |
| 278 | arduus attollens, pars volnere clauda retentat |
| 279 | nexantem nodis seque in sua membra plicantem: |
| |
| 280 | tali remigio navis se tarda movebat; |
| 281 | vela facit tamen, et velis subit ostia plenis. |
| 282 | Sergestum Aeneas promisso munere donat, |
| 283 | servatam ob navem laetus sociosque reductos. |
| 284 | Olli serva datur, operum haud ignara Minervae, |
| |
| 285 | Cressa genus, Pholoe, geminique sub ubere nati. |
| 286 | Hoc pius Acneas misso certamine tendit |
| 287 | gramineum in campum, quem collibus undique curvis |
| 288 | cingebant silvae, mediaque in valle theatri |
| 289 | circus erat; quo se multis cum milibus heros |
| |
| 290 | consessu medium tulit exstructoque resedit. |
| 291 | Hic, qui forte velint rapido contendere cursu, |
| 292 | imitat pretiis animos, et praemia ponit. |
| 293 | Undique conveniunt leucri mixtique Sicani, |
| 294 | Nisus et Euryalus primi, |
| |
| 295 | Euryalus forma insignis viridique iuventa, |
| 296 | Nisus amore pio pueri; quos deinde secutus |
| 297 | regius egregia Priami de stirpe Diores; |
| 298 | hunc Salius simul et Patron, quorum alter Acarnan, |
| 299 | alter ab Arcadio Tegeaeae sanguine gentis; |
| |
| 300 | tum duo Trinacrii iuvenes, Helymus Panopesque, |
| 301 | adsueti silvis, comites senioris Acestae; |
| 302 | multi praeterea, quos fama obscura recondit. |
| 303 | Aeneas quibus in mediis sic deinde locutus: |
| 304 | Accipite haec animis, laetasque advertite mentes: |
| |
| 305 | nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit. |
| 306 | Gnosia bina dabo levato lucida ferro |
| 307 | spicula caelatamque argento ferre bipennem; |
| 308 | omnibus hic erit unus honos. Tres praemia primi |
| 309 | accipient flavaque caput nectentur oliva. |
| |
| 310 | Primus equum phaleris insignem victor habeto; |
| 311 | alter Amazoniam pharetram plenamque sagittis |
| 312 | Threiciis, lato quam circum amplectitur auro |
| 313 | balteus et tereti subnectit fibula gemma; |
| 314 | tertius Argolica hac galea contentus abito. |
| |
| 315 | Haec ubi dicta, locum capiunt, signoque repente |
| 316 | corripiunt spatia audito, limenque relinquunt, |
| 317 | effusi nimbo similes, simul ultima signant. |
| 318 | Primus abit longeque ante omnia corpora Nisus |
| 319 | emicat, et ventis et fulminis ocior alis; |
| |
| 320 | proximus huic, longo sed proxumus intervallo, |
| 321 | insequitur Salius; spatio post deinde relicto |
| 322 | tertius Euryalus: |
| 323 | Euryalumque Helymus sequitur; quo deinde sub ipso |
| 324 | ecce volat calcemque terit iam calce Diores, |
| |
| 325 | incumbens umero, spatia et si plura supersint, |
| 326 | transeat elapsus prior, ambiguumque relinquat. |
| 327 | Iamque fere spatio extremo fessique sub ipsam |
| 328 | finem adventabant, levi cum sanguine Nisus |
| 329 | labitur infelix, caesis ut forte iuvencis |
| |
| 330 | fusus humum viridisque super madefecerat herbas. |
| 331 | Hic iuvenis iam victor ovans vestigia presso |
| 332 | haud tenuit titubata solo, sed pronus in ipso |
| 333 | concidit immundoque fimo sacroque cruore. |
| 334 | Non tamen Euryali, non ille oblitus amorum; |
| |
| 335 | nam sese opposuit Salio per lubrica surgens; |
| 336 | ille autem spissa iacuit revolutus harena. |
| 337 | Emicat Euryalus, et munere victor amici |
| 338 | prima tenet, plausuque volat fremituque secundo. |
| 339 | Post Helymus subit, et nunc tertia palma Diores. |
| |
| 340 | Hic totum caveae consessum ingentis et ora |
| 341 | prima patrum magnis Salius clamoribus implet, |
| 342 | ereptumque dolo reddi sibi poscit honorem. |
| 343 | Tutatur favor Euryalum, lacrimaeque decorae, |
| 344 | gratior et pulchro veniens in corpore virtus. |
| |
| 345 | Adiuvat et magna proclamat voce Diores, |
| 346 | qui subiit palmae, frustraque ad praemia venit |
| 347 | ultima, si primi Salio reddentur honores. |
| 348 | Tum pater Aeneas Vestra inquit munera vobis |
| 349 | certa manent, pueri, et palmam movet ordine nemo; |
| |
| 350 | me liceat casus misereri insontis amici. |
| 351 | Sic fatus, tergum Gaetuli immane leonis |
| 352 | dat Salio, villis onerosum atque unguibus aureis. |
| 353 | Hic Nisus, Si tanta inquit sunt praemia victis, |
| 354 | et te lapsorum miseret, quae munera Niso |
| |
| 355 | digna dabis, primam merui qui laude coronam, |
| 356 | ni me, quae Salium, fortuna inimica tulisset? |
| 357 | Et simul his dictis faciem ostentabat et udo |
| 358 | turpia membra fimo. Risit pater optimus olli |
| 359 | et clipeum efferri iussit, Didymaonis artem, |
| |
| 360 | Neptuni sacro Danais de poste refixum. |
| 361 | Hoc iuvenem egregium praestanti munere donat; |
| 362 | Post, ubi confecti cursus, et dona peregit: |
| 363 | Nunc, si cui virtus animusque in pectore praesens, |
| 364 | adsit, et evinctis attollat brachia palmis. |
| |
| 365 | Sic ait, et geminum pugnae proponit honorem, |
| 366 | victori velatum auro vittisque iuvencum, |
| 367 | ensem atque insignem galeam solacia victo. |
| 368 | Nec mora: continuo vastis cum viribus effert |
| 369 | ora Dares, magnoque virum se murmure tollit; |
| |
| 370 | solus qui Paridem solitus contendere contra, |
| 371 | idemque ad tumulum, quo maximus occubat Hector, |
| 372 | victorem Buten immani corpore, qui se |
| 373 | Bebrycia veniens Amyci de gente ferebat, |
| 374 | perculit, et fulva moribundum extendit harena. |
| |
| 375 | Talis prima Dares caput altum in proelia tollit, |
| 376 | ostenditque umeros latos, alternaque iactat |
| 377 | brachia protendens, et verberat ictibus auras. |
| 378 | Quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto |
| 379 | audet adire virum manibusque inducere caestus. |
| |
| 380 | Ergo alacris, cunctosque putans excedere palma, |
| 381 | Aeneae stetit ante pedes, nec plura moratus |
| 382 | tum laeva taurum cornu tenet, atque ita fatur: |
| 383 | Nate dea, si nemo audet se credere pugnae, |
| 384 | quae finis standi? Quo me decet usque teneri? |
| |
| 385 | Ducere dona iube. Cuncti simul ore fremebant |
| 386 | Dardanidae, reddique viro promissa iubebant. |
| 387 | Hic gravis Entellum dictis castigat Acestes, |
| 388 | proximus ut viridante toro consederat herbae: |
| 389 | Entelle, heroum quondam fortissime frustra, |
| |
| 390 | tantane tam patiens nullo certamine tolli |
| 391 | dona sines? Ubi nunc nobis deus ille magister |
| 392 | requiquam memoratus Eryx? Ubi fama per omnem |
| 393 | Trinacriam, et spolia illa tuis pendentia tectis? |
| 394 | Ille sub haec: Non laudis amor, nec gloria cessit |
| |
| 395 | pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta |
| 396 | sanguis hebet, frigentque effetae in corpore vires. |
| 397 | Si mihi, quae quondam fuerat, quaque improbus iste |
| 398 | exsultat fidens, si nunc foret illa iuventas, |
| 399 | haud equidem pretio inductus pulchroque iuvenco |
| |
| 400 | venissem, nec dona moror. Sic deinde locutus |
| 401 | in medium geminos immani pondere caestus |
| 402 | proiecit, quibus acer Eryx in proelia suetus |
| 403 | ferre manum, duroque intendere brachia tergo. |
| 404 | Obstipuere animi: tantorum ingentia septem |
| |
| 405 | terga boum plumbo insuto ferroque rigebant. |
| 406 | Ante omnes stupet ipse Dares, longeque recusat; |
| 407 | magnanimusque Anchisiades et pondus et ipsa |
| 408 | huc illuc vinclorum immensa volumina versat. |
| 409 | Tum senior talis referebat pectore voces: |
| |
| 410 | Quid, si quis caestus ipsius et Herculis arma |
| 411 | vidisset, tristemque hoc ipso in litore pugnam? |
| 412 | Haec germanus Eryx quondam tuus arma gerebat; -- |
| 413 | sanguine cernis adhuc sparsoque infecta cerebro; -- |
| 414 | his magnum Alciden contra stetit; his ego suetus, |
| |
| 415 | dum melior vires sanguis dabat, aemula necdum |
| 416 | temporibus geminis canebat sparsa senectus. |
| 417 | Sed si nostra Dares haec Troius arma recusat, |
| 418 | idque pio sedet Aeneae, prohat auctor Acestes, |
| 419 | aequemus pugnas. Erycis tibi terga remitto; |
| |
| 420 | solve metus; et tu Troianos exue caestus. |
| 421 | Haec fatus, duplicem ex umeris reiecit amictum |
| 422 | et magnos membrorum artus, magna ossa lacertosque |
| 423 | exuit, atque ingens media consistit harena. |
| 424 | Tum satus Anchisa caestus pater extulit aequos, |
| |
| 425 | et paribus palmas amborum innexuit armis. |
| 426 | Constitit in digitos extemplo arrectus uterque, |
| 427 | brachiaque ad superas interritus extulit auras. |
| 428 | Abduxere retro longe capita ardua ab ictu, |
| 429 | immiscentque manus manibus, pugnamque lacessunt. |
| |
| 430 | Ille pedum melior motu, fretusque iuventa; |
| 431 | hic membris et mole valens, sed tarda trementi |
| 432 | genua labant, vastos quatit aeger anhelitus artus. |
| 433 | Multa viri nequiquam inter se volnera iactant, |
| 434 | multa cavo lateri ingeminant, et pectore vastos |
| |
| 435 | dant sonitus, erratque auris et tempora circum |
| 436 | crebra manus, duro crepitant sub volnere malae. |
| 437 | Stat gravis Entellus nisuque immotus eodem, |
| 438 | corpore tela modo atque oculis vigilantibus exit. |
| 439 | Ille, velut celsam oppugnat qui molibus urbem, |
| |
| 440 | aut montana sedet circum castella sub armis, |
| 441 | nunc hos, nunc illos aditus, omnemque pererrat |
| 442 | arte locum, et variis adsultibus inritus urguet. |
| 443 | Ostendit dextram insurgens Entellus, et alte |
| 444 | extulit: ille ictum venientem a vertice velox |
| |
| 445 | praevidit, celerique elapsus corpore cessit. |
| 446 | Entellus vires in ventum effudit, et ultro |
| 447 | ipse gravis graviterque ad terram pondere vasto |
| 448 | concidit, ut quondam cava concidit aut Erymantho, |
| 449 | aut Ida in magna, radicibus eruta pinus. |
| |
| 450 | Consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes; |
| 451 | it clamor caelo, primusque accurrit Acestes, |
| 452 | aequaevumque ab humo miserans attollit amicum. |
| 453 | At non tardatus casu neque territus heros |
| 454 | acrior ad pugnam redit ac vim suscitat ira. |
| |
| 455 | Tum pudor incendit vires et conscia virtus, |
| 456 | praecipitemque Daren ardens agit aequore toto, |
| 457 | nunc dextra ingeminans ictus, nunc ille sinistra; |
| 458 | nec mora, nec requies: quam multa grandine nimbi |
| 459 | culminibus crepitant, sic densis ictibus heros |
| |
| 460 | creber utraque manu pulsat versatque Dareta. |
| 461 | Tum pater Aeneas procedere longius iras |
| 462 | et saevire animis Entellum haud passus acerbis; |
| 463 | sed finem imposuit pugnae, fessumque Dareta |
| 464 | eripuit mulcens dictis, ac talia fatur: |
| |
| 465 | Infelix, quae tanta animum dementia cepit? |
| 466 | Non vires alias conversaque numina sentis? |
| 467 | Cede deo. Dixitque et proelia voce diremit. |
| 468 | Ast illum fidi aequales, genua aegra trahentem, |
| 469 | iactantemque utroque caput, crassumque cruorem |
| |
| 470 | ore eiectantem mixtosque in sanguine dentes, |
| 471 | ducunt ad naves; galeamque ensemque vocati |
| 472 | accipiunt; palmam Entello taurumque relinquunt. |
| 473 | Hic victor, superans animis tauroque superbus: |
| 474 | Nate dea, vosque haec inquit cognoscite, Teucri, |
| |
| 475 | et mihi quae fuerint iuvenali in corpore vires, |
| 476 | et qua servetis revocatum a morte Dareta. |
| 477 | Dixit, et adversi contra stetit ora iuvenci, |
| 478 | qui donum adstabat pugnae, durosque reducta |
| 479 | libravit dextra media inter cornua caestus, |
| |
| 480 | arduus, effractoque inlisit in ossa cerebro. |
| 481 | sternitur exanimisque tremens procumbit humi bos. |
| 482 | Ille super tales effundit pectore voces: |
| 483 | Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis |
| 484 | persolvo; hic victor caestus artemque repono. |
| |
| 485 | Protinus Aeneas celeri certare sagitta |
| 486 | invitat qui forte velint, et praemia ponit, |
| 487 | ingentique manu malum de nave Seresti |
| 488 | erigit, et volucrem traiecto in fune columbam, |
| 489 | quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto. |
| |
| 490 | Convenere viri, deiectamque aerea sortem |
| 491 | accepit galea; et primus clamore secundo |
| 492 | Hyrtacidae ante omnes exit locus Hippocoontis; |
| 493 | quem modo navali Mnestheus certamine victor |
| 494 | consequitur, viridi Mnestheus evinctus oliva. |
| |
| 495 | Tertius Eurytion, tuus, o clarissime, frater, |
| 496 | Pandare, qui quondam, iussus confundere foedus, |
| 497 | in medios telum torsisti primus Achivos. |
| 498 | Extremus galeaque ima subsedit Acestes, |
| 499 | ausus et ipse manu iuvenum temptare laborem. |
| |
| 500 | Tum validis flexos incurvant viribus arcus |
| 501 | pro se quisque viri, et depromunt tela pharetris. |
| 502 | Primaque per caelum, nervo stridente, sagitta |
| 503 | Hyrtacidae iuvenis volucres diverberat auras; |
| 504 | et venit, adversique infigitur arbore mali. |
| |
| 505 | Intremuit malus, timuitque exterrita pennis |
| 506 | ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu. |
| 507 | Post acer Mnestheus adducto constitit arcu, |
| 508 | alta petens, pariterque oculos telumque tetendit. |
| 509 | Ast ipsam miserandus avem contingere ferro |
| |
| 510 | non valuit: nodos et vincula linea rupit, |
| 511 | quis innexa pedem malo pendebat ab alto: |
| 512 | illa notos atque alta volans in nubila fugit. |
| 513 | Tum rapidus, iamdudum arcu contenta parato |
| 514 | tela tenens, fratrem Eurytion in Pota vocavit, |
| |
| 515 | iam vacuo laetam caelo speculatus, et alis |
| 516 | plaudentem nigra figit sub nube columbam. |
| 517 | Decidit exanimis, vitamque reliquit in astris |
| 518 | aetheriis, fixamque refert delapsa sagittam. |
| 519 | Amissa solus palma superabat Acestes; |
| |
| 520 | qui tamen aerias telum contendit in auras, |
| 521 | ostentans artemque pater arcumque sonantem. |
| 522 | Hic oculis subito obicitur magnoque futurum |
| 523 | augurio monstrum; docuit post exitus ingens, |
| 524 | seraque terrifici cecinerunt omina vates. |
| |
| 525 | Namque volans liquidis in nubibus arsit harundo, |
| 526 | signavitque viam flammis, tenuisque recessit |
| 527 | consumpta in ventos, caelo ceu saepe refixa |
| 528 | transcurrunt crinemque volantia sidera ducunt. |
| 529 | Attonitis haesere animis, superosque precati |
| |
| 530 | Trinacrii Teucrique viri; nec maximus omen |
| 531 | abnuit Aeneas; sed laetum amplexus Acesten |
| 532 | muneribus cumulat magnis, ac talia fatur: |
| 533 | Sume, pater; nam te voluit rex magnus Olympi |
| 534 | talibus auspiciis exsortem ducere honores. |
| |
| 535 | Ipsius Anchisae longaevi hoc munus habebis, |
| 536 | cratera impressum signis, quem Thracius olim |
| 537 | Anchisae genitori in magno munere Cisseus |
| 538 | ferre sui dederat monumentum et pignus amoris. |
| 539 | Sic fatus cingit viridanti tempora lauro, |
| |
| 540 | et primum ante omnes victorem appellat Acesten. |
| 541 | Nec bonus Eurytion praelato invidit honori, |
| 542 | quamvis solus avem caelo deiecit ab alto. |
| 543 | Proximus ingreditur donis, qui vincula rupit; |
| 544 | extremus, volucri qui fixit arundine malum. |
| |
| 545 | At pater Aeneas, nondum certamine misso, |
| 546 | custodem ad sese comitemque impubis Iuli |
| 547 | Epytiden vocat, et fidam sic fatur ad aurem: |
| 548 | Vade age, et Ascanio, si iam puerile paratum |
| 549 | agmen habet secum, cursusque instruxit equorum, |
| |
| 550 | ducat avo turmas, et sese ostendat in armis, |
| 551 | dic ait. Ipse omnem longo decedere circo |
| 552 | infusum populum, et campos iubet esse patentes. |
| 553 | Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum |
| 554 | frenatis lucent in equis, quos omnis euntes |
| |
| 555 | Trinacriae mirata fremit Troiaeque iuventus. |
| 556 | omnibus in morem tonsa coma pressa corona; |
| 557 | cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro; |
| 558 | pars levis umero pharetras; it pectore summo |
| 559 | flexilis obtorti per collum circulus auri. |
| |
| 560 | Tres equitum numero turmae, ternique vagantur |
| 561 | ductores: pueri bis seni quemque secuti |
| 562 | agmine partito fulgent paribusque magistris. |
| 563 | Una acies iuvenum, ducit quam parvus ovantem |
| 564 | nomen avi referens Priamus, -- tua clara, Polite, |
| |
| 565 | progenies, auctura Italos, -- quem Thracius albis |
| 566 | portat equus bicolor maculis, vestigia primi |
| 567 | alba pedis frontemque ostentans arduus albam. |
| 568 | Alter Atys, genus unde Atii duxere Latini, |
| 569 | parvus Atys, pueroque puer dilectus Iulo. |
| |
| 570 | Extremus, formaque ante omnis pulcher, Iulus |
| 571 | Sidonio est invectus equo, quem candida Dido |
| 572 | esse sui dederat monumentum et pignus amoris. |
| 573 | Cetera Trinacrii pubes senioris Acestae |
| 574 | fertur equis. |
| |
| 575 | Excipiunt plausu pavidos, gaudentque tuentes |
| 576 | Dardanidae, veterumque adgnoscunt ora parentum. |
| 577 | Postquam omnem laeti consessum oculosque suorum |
| 578 | lustravere in equis, signum clamore paratis |
| 579 | Epytides longe dedit insonuitque flagello. |
| |
| 580 | Olli discurrere pares, atque agmina terni |
| 581 | diductis solvere choris, rursusque vocati |
| 582 | convertere vias infestaque tela tulere. |
| 583 | Inde alios ineunt cursus aliosque recursus |
| 584 | adversi spatiis, alternosque orbibus orbes |
| |
| 585 | impediunt, pugnaeque cient simulacra sub armis; |
| 586 | et nunc terga fuga nudant, nunc spicula vertunt |
| 587 | infensi, facta pariter nunc pace feruntur. |
| 588 | Ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta |
| 589 | parietibus textum caecis iter, ancipitemque |
| |
| 590 | mille viis habuisse dolum, qua signa sequendi |
| 591 | falleret indeprensus et inremeabilis error; |
| 592 | haud alio Teucrum nati vestigia cursu |
| 593 | impediunt texuntque fugas et proelia ludo, |
| 594 | delphinum similes, qui per maria umida nando |
| |
| 595 | Carpathium Libycumque secant, [luduntque per undas.] |
| 596 | Hunc morem cursus atque haec certamina primus |
| 597 | Ascanius, Longam muris cum cingeret Albam, |
| 598 | rettulit, et priscos docuit celebrare Latinos, |
| 599 | quo puer ipse modo, secum quo Troia pubes; |
| |
| 600 | Albani docuere suos; hinc maxima porro |
| 601 | accepit Roma, et patrium servavit honorem; |
| 602 | Troiaque nunc pueri, Troianum dicitur agmen. |
| 603 | Hac celebrata tenus sancto certamina patri. |
| 604 | Hic primum fortuna fidem mutata novavit. |
| |
| 605 | Dum variis tumulo referunt sollemnia ludis, |
| 606 | Irim de caelo misit Saturnia Iuno |
| 607 | Iliacam ad classem, ventosque adspirat eunti, |
| 608 | multa movens, necdum antiquum saturata dolorem. |
| 609 | Illa, viam celerans per mille coloribus arcum, |
| |
| 610 | nulli visa cito decurrit tramite virgo. |
| 611 | Conspicit ingentem concursum, et litora lustrat, |
| 612 | desertosque videt portus classemque relictam. |
| 613 | At procul in sola secretae Troades acta |
| 614 | amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum |
| |
| 615 | pontum adspectabant flentes. Heu tot vada fessis |
| 616 | et tantum superesse maris! vox omnibus una. |
| 617 | Urbem orant; taedet pelagi perferre laborem. |
| 618 | Ergo inter medias sese haud ignara nocendi |
| 619 | conicit, et faciemque deae vestemque reponit; |
| |
| 620 | fit Beroe, Tmarii coniunx longaeva Dorycli, |
| 621 | cui genus et quondam nomen natique fuissent; |
| 622 | ac sic Dardanidum mediam se matribus infert: |
| 623 | O miserae, quas non manus inquit Achaica bello |
| 624 | traxerit ad letum patriae sub moenibus! O gens |
| |
| 625 | infelix, cui te exitio Fortuna reservat? |
| 626 | Septuma post Troiae exscidium iam vertitur aestas, |
| 627 | eum freta, cum terras omnes, tot inhospita saxa |
| 628 | sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum |
| 629 | Italiam sequimur fugientem, et volvimur undis. |
| |
| 630 | Hic Erycis fines fraterni, atque hospes Acestes: |
| 631 | quis prohibet muros iacere et dare civibus urbem? |
| 632 | O patria et rapti nequiquam ex hoste Penates, |
| 633 | nullane iam Troiae dicentur moenia? Nusquam |
| 634 | Hectoreos amnes, Xanthum et Simoenta, videbo? |
| |
| 635 | Quin agite et mecum infaustas exurite puppes. |
| 636 | Nam mihi Cassandrae per somnum vatis imago |
| 637 | ardentes dare visa faces: Hic quaerite Troiam; |
| 638 | hic domus est inquit vobis. Iam tempus agi res, |
| 639 | uec tantis mora prodigiis. En quattuor arae |
| |
| 640 | Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat. |
| 641 | Haec memorans, prima infensum vi corripit ignem, |
| 642 | sublataque procul dextra conixa coruscat, |
| 643 | et iacit: arrectae mentes stupefactaque corda |
| 644 | Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu, |
| |
| 645 | Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix: |
| 646 | Non Beroe vobis, non haec Rhoeteia, matres, |
| 647 | est Dorycli coniunx; divini signa decoris |
| 648 | ardentesque notate oculos; qui spiritus illi, |
| 649 | qui voltus, vocisque sonus, vel gressus eunti. |
| |
| 650 | Ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui |
| 651 | aegram, indignantem, tali quod sola careret |
| 652 | munere, nec meritos Anchisae inferet honores. |
| 653 | Haec effata. |
| 654 | At matres primo ancipites oculisque malignis |
| |
| 655 | ambiguae spectare rates miserum inter amorem |
| 656 | praesentis terrae fatisque vocantia regna, |
| 657 | cum dea se paribus per caelum sustulit alis, |
| 658 | ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. |
| 659 | Tum vero attonitae monstris actaeque furore |
| |
| 660 | conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem; |
| 661 | pars spoliant aras, frondem ac virgulta facesque |
| 662 | coniciunt. Furit immissis Volcanus habenis |
| 663 | transtra per et remos et pictas abiete puppes. |
| 664 | Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri |
| |
| 665 | incensas perfert naves Eumelus, et ipsi |
| 666 | respiciunt atram in nimbo volitare favillam. |
| 667 | Primus et Ascanius, cursus ut laetus equestres |
| 668 | ducebat, sic acer equo turbata petivit |
| 669 | castra, nec exanimes possunt retinere magistri. |
| |
| 670 | Quis furor iste novus? Quo nunc, quo tenditis inquit, |
| 671 | heu, miserae cives? Non hostem inimicaque castra |
| 672 | Argivum, vestras spes uritis. En, ego vester |
| 673 | Ascanius! Galeam ante pedes proiecit inanem, |
| 674 | qua ludo indutus belli simulacra ciebat; |
| |
| 675 | accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum. |
| 676 | Ast illae diversa metu per litora passim |
| 677 | diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim |
| 678 | saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque |
| 679 | mutatae adgnoscunt, excussaque pectore Iuno est. |
| |
| 680 | Sed non idcirco flammae atque incendia vires |
| 681 | indomitas posuere; udo sub robore vivit |
| 682 | stuppa vomens tardum fumum, lentusque carinas |
| 683 | est vapor, et toto descendit corpore pestis, |
| 684 | nec vires heroum infusaque flumina prosunt. |
| |
| 685 | Tum pius Aeneas umeris abscindere vestem, |
| 686 | auxilioque vocare deos, et tendere palmas: |
| 687 | Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum |
| 688 | Troianos, si quid pietas antiqua labores |
| 689 | respicit humanos, da flammam evadere classi |
| |
| 690 | nunc, Pater, et tenues Teucrum res eripe leto. |
| 691 | Vel tu, quod superest infesto fulmine morti, |
| 692 | si mereor, demitte, tuaque hic obrue dextra. |
| 693 | Vix haec ediderat, cum effusis imbribus atra |
| 694 | tempestas sine more furit, tonitruque tremescunt |
| |
| 695 | ardua terrarum et campi; ruit aethere toto |
| 696 | turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris; |
| 697 | implenturque super puppes; semiusta madescunt |
| 698 | robora; restinctus donec vapor omnis, et omnes, |
| 699 | quattuor amissis, servatae a peste carinae. |
| |
| 700 | At pater Aeneas, casu concussus acerbo, |
| 701 | nunc huc ingentes, nunc illuc pectore curas |
| 702 | mutabat versans, Siculisne resideret arvis, |
| 703 | oblitus fatorum, Italasne capesseret oras. |
| 704 | Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas |
| |
| 705 | quem docuit multaque insignem reddidit arte, |
| 706 | haec responsa dabat, vel quae portenderet ira |
| 707 | magna deum, vel quae fatorum posceret ordo; |
| 708 | isque his Aenean solatus vocibus infit: |
| 709 | Nate dea, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur; |
| |
| 710 | quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. |
| 711 | Est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes: |
| 712 | hunc cape consiliis socium et coniunge volentem; |
| 713 | huic trade, amissis superant qui navibus, et quos |
| 714 | pertaesum magni incepti rerumque tuarum est; |
| |
| 715 | longaevosque senes ac fessas aequore matres, |
| 716 | et quidquid tecum invalidum metuensque pericli est, |
| 717 | delige, et his habeant terris sine moenia fessi: |
| 718 | urbem appellabunt permisso nomine Acestam. |
| 719 | Talibus incensus dictis senioris amici, |
| |
| 720 | tum vero in curas animo diducitur omnes. |
| 721 | Et nox atra polum bigis subvecta tenebat: |
| 722 | visa dehinc caelo facies delapsa parentis |
| 723 | Anchisae subito tales effundere voces: |
| 724 | Nate, mihi vita quondam, dum vita manebat, |
| |
| 725 | care magis, nate, Iliacis exercite fatis, |
| 726 | imperio Iovis huc venio, qui classibus ignem |
| 727 | depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est. |
| 728 | Consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes |
| 729 | dat senior; lectos iuvenes, fortissima corda, |
| |
| 730 | defer in Italiam; gens dura atque aspera cultu |
| 731 | debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante |
| 732 | infernas accede domos, et Averna per alta |
| 733 | congressus pete, nate, meos. Non me impia namque |
| 734 | Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum |
| |
| 735 | concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla |
| 736 | nigrarum multo pecudum te sanguine ducet: |
| 737 | tum genus omne tuum, et quae dentur moenia, disces. |
| 738 | Iamque vale: torquet medios Nox humida cursus, |
| 739 | et me saevus equis Oriens adflavit anhelis. |
| |
| 740 | Dixerat, et tenuis fugit, ceu fumus, in auras. |
| 741 | Aeneas, Quo deinde ruis, quo proripis? inquit, |
| 742 | Quem fugis, aut quis te nostris complexibus arcet? |
| 743 | Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignes, |
| 744 | Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae |
| |
| 745 | farre pio et plena supplex veneratur acerra. |
| 746 | Extemplo socios primumque arcessit Acesten, |
| 747 | et Iovis imperium et cari praecepta parentis |
| 748 | edocet, et quae nunc animo sententia constet. |
| 749 | Haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes. |
| |
| 750 | Transcribunt urbi matres, populumque volentem |
| 751 | deponunt, animos nil magnae laudis egentes. |
| 752 | Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt |
| 753 | robora navigiis, aptant remosque rudentesque, |
| 754 | exigui numero, sed bello vivida virtus. |
| |
| 755 | Interea Aeneas urbem designat aratro |
| 756 | sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam |
| 757 | esse iubet. Gaudet regno Troianus Acestes, |
| 758 | indicitque forum et patribus dat iura vocatis. |
| 759 | Tum vicina astris, Erycino in vertice sedes |
| |
| 760 | fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos |
| 761 | ac lucus late sacer additur Anchiseo. |
| 762 | Iamque dies epulata novem gens omnis, et aris |
| 763 | factus honos: placidi straverunt aequora venti, |
| 764 | creber et adspirans rursus vocat Auster in altum. |
| |
| 765 | Exoritur procurva ingens per litora fletus; |
| 766 | complexi inter se noctemque diemque morantur. |
| 767 | Ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam |
| 768 | visa maris facies et non tolerabile nomen, |
| 769 | ire volunt, omnemque fugae perferre laborem. |
| |
| 770 | Quos bonus Aeneas dictis solatur amicis, |
| 771 | et consanguineo lacrimans commendat Acestae. |
| 772 | Tris Eryci vitulos et Tempestatibus agnam |
| 773 | caedere deinde iubet, solvique ex ordine funem. |
| 774 | Ipse, caput tonsae foliis evinctus olivae, |
| |
| 775 | stans procul in prora pateram tenet, extaque salsos |
| 776 | proiicit in fluctus ac vina liquentia fundit. |
| 777 | Prosequitur surgens a puppi ventus euntes. |
| 778 | Certatim socii feriunt mare et aequora verrunt. |
| 779 | At Venus interea Neptunum exercita curis |
| |
| 780 | adloquitur, talesque effundit pectore questus: |
| 781 | Iunonis gravis ira nec exsaturabile pectus |
| 782 | cogunt me, Neptune, preces descendere in omnes; |
| 783 | quam nec longa dies, pietas nec mitigat ulla, |
| 784 | nec Iovis imperio fatisque infracta quiescit. |
| |
| 785 | Non media de gente Phrygum exedisse nefandis |
| 786 | urbem odiis satis est, nec poenam traxe per omnem: |
| 787 | reliquias Troiae, cineres atque ossa peremptae |
| 788 | insequitur: causas tanti sciat illa furoris. |
| 789 | Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis |
| |
| 790 | quam molem subito excierit: maria omnia caelo |
| 791 | miscuit, Aeoliis nequiquam freta procellis, |
| 792 | in regnis hoc ausa tuis. |
| 793 | Per scelus ecce etiam Troianis matribus actis |
| 794 | exussit foede puppes, et classe subegit |
| |
| 795 | amissa socios ignotae linquere terrae. |
| 796 | Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas |
| 797 | vela tibi, liceat Laurentem attingere Thybrim: |
| 798 | si concessa peto, si dant ea moenia Parcae. |
| 799 | Tum Saturnius haec domitor maris edidit alti: |
| |
| 800 | Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis, |
| 801 | unde genus ducis: merui quoque; saepe furores |
| 802 | compressi, et rabiem tantam caelique marisque. |
| 803 | Nec minor in terris, Xanthum Simoentaque testor, |
| 804 | Aeneae mihi cura tui. Cum Troia Achilles |
| |
| 805 | exanimata sequens impingeret agmina muris, |
| 806 | milia multa daret leto, gemerentque repleti |
| 807 | amnes, nec reperire viam atque evolvere posset |
| 808 | in mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti |
| 809 | congressum Aenean nec dis nec viribus aequis |
| |
| 810 | nube cava rapui, cuperem cum vertere ab imo |
| 811 | structa meis manibus periurae moenia Troiae. |
| 812 | Nunc quoque mens eadem perstat mihi: pelle timores. |
| 813 | Tutus, quos optas, portus accedet Averni. |
| 814 | Unus erit tantum, amissum quem gurgite quaeres; |
| |
| 815 | unum pro multis dabitur caput. |
| 816 | His ubi laeta deae permulsit pectora dictis, |
| 817 | iungit equos auro genitor, spumantiaque addit |
| 818 | frena feris, manibusque omnes effundit habenas. |
| 819 | Caeruleo per summa levis volat aequora curru; |
| |
| 820 | subsidunt undae, tumidumque sub axe tonanti |
| 821 | sternitur aequor aquis; fugiunt vasto aethere nimbi. |
| 822 | Tum variae comitum facies, immania cete, |
| 823 | et senior Glauci chorus, Inousque Palaemon, |
| 824 | Tritonesque citi, Phorcique exercitus omnis; |
| |
| 825 | laeva tenent Thetis, et Melite, Panopeaque virgo, |
| 826 | Nisaee, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque. |
| 827 | Hic patris Aeneae suspensam blanda vicissim |
| 828 | gaudia pertemptant mentem: iubet ocius omnes |
| 829 | attolli malos, intendi brachia velis. |
| |
| 830 | Una omnes fecere pedem pariterque sinistros, |
| 831 | nunc dextros solvere sinus; una ardua torquent |
| 832 | cornua detorquentque; ferunt sua flamina classem. |
| 833 | Princeps ante omnes densum Palinurus agebat |
| 834 | agmen; ad hunc alii cursum contendere iussi. |
| |
| 835 | Iamque fere mediam caeli Nox humida metam |
| 836 | contigerat; placida laxabant membra quiete |
| 837 | sub remis fusi per dura sedilia nautae: |
| 838 | cum levis aetheriis delapsus Somnus ab astris |
| 839 | aera dimovit tenebrosum et dispulit umbras, |
| |
| 840 | te, Palinure, petens, tibi somnia tristia portans |
| 841 | insonti; puppique deus consedit in alta, |
| 842 | Phorbanti similis, funditque has ore loquelas: |
| 843 | Iaside Palinure, ferunt ipsa aequora classem; |
| 844 | aequatae spirant aurae; datur hora quieti. |
| |
| 845 | Pone caput, fessosque oculos furare labori: |
| 846 | ipse ego paulisper pro te tua munera inibo. |
| 847 | Cui vix attollens Palinurus lumina fatur: |
| 848 | Mene salis placidi voltum fluctusque quietos |
| 849 | ignorare iubes? Mene huic confidere monstro? |
| |
| 850 | Aenean credam quid enim fallacibus auris |
| 851 | et caelo, totiens deceptus fraude sereni? |
| 852 | Talia dicta dabat, clavumque affixus et haerens |
| 853 | nusquam amittebat, oculosque sub astra tenebat. |
| 854 | Ecce deus ramum Lethaeo rore madentem, |
| |
| 855 | vique soporatum Stygia, super utraque quassat |
| 856 | tempora, cunctantique natantia lumina solvit. |
| 857 | Vix primos inopina quies laxaverat artus, |
| 858 | et super incumbens cum puppis parte revolsa, |
| 859 | cumque gubernaclo, liquidas proiecit in undas |
| |
| 860 | praecipitem ac socios nequiquam saepe vocantem; |
| 861 | ipse volans tenues se sustulit ales ad auras. |
| 862 | Currit iter tutum non secius aequore classis, |
| 863 | promissisque patris Neptuni interrita fertur. |
| 864 | Iamque adeo scopulos Sirenum advecta subibat, |
| |
| 865 | difficiles quondam multorumque ossibus albos, |
| 866 | tum rauca adsiduo longe sale saxa sonabant: |
| 867 | cum pater amisso fluitantem errare magistro |
| 868 | sensit, et ipse ratem nocturnis rexit in undis, |
| 869 | multa gemens, casuque animum concussus amici |
| |
| 870 | O nimium caelo et pelago confise sereno, |
| 871 | nudus in ignota, Palinure, iacebis harena! |