| 114 | Libertas experta virum; pugnaxque Metellus, |
| |
| 115 | ut videt ingenti Saturnia templa revelli |
| 116 | mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens |
| 117 | ante fores nondum reseratae constitit aedis |
| 118 | (usque adeo solus ferrum mortemque timere |
| 119 | auri nescit amor, pereunt discrimine nullo |
| |
| 120 | amissae leges sed, pars vilissima rerum, |
| 121 | certamen movistis, opes), prohibensque rapina |
| 122 | victorem clara testatur voce tribunus. |
| 123 | 'non nisi per nostrum vobis percussa patebunt |
| 124 | templa latus, nullasque feres nisi sanguine sacro |
| |
| 125 | sparsas, raptor, opes. certe violata potestas |
| 126 | invenit ista deos; Crassumque in bella secutae |
| 127 | saeva tribuniciae voverunt proelia dirae. |
| 128 | detege iam ferrum; neque enim tibi turba verenda est |
| 129 | spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe. |
| |
| 130 | non feret e nostro sceleratus praemia miles: |
| 131 | sunt quos prosternas populi, quae moenia dones. |
| 132 | pacis ad exutae spolium non cogit egestas: |
| 133 | bellum, Caesar, habes. ' his magnam victor in iram |
| 134 | vocibus accensus 'vanam spem mortis honestae |
| |
| 135 | concipis: haud' inquit 'iugulo se polluet isto |
| 136 | nostra, Metelle, manus; dignum te Caesaris ira |
| 137 | nullus honor faciet. te vindice tuta relicta est |
| 138 | libertas? non usque adeo permiscuit imis |
| 139 | longus summa dies ut non, si voce Metelli |
| |
| 140 | servantur leges, malint a Caesare tolli. ' |
| 141 | dixerat, et nondum foribus cedente tribuno |
| 142 | acrior ira subit: saevos circumspicit enses |
| 143 | oblitus simulare togam; cum Cotta Metellum |
| 144 | conpulit audaci nimium desistere coepto. |
| |
| 145 | 'libertas' inquit 'populi quem regna coercent |
| 146 | libertate perit; cuius servaveris umbram, |
| 147 | si quidquid iubeare velis. tot rebus iniquis |
| 148 | paruimus victi; venia est haec sola pudoris |
| 149 | degenerisque metus, nullam potuisse negari. |
| |
| 150 | ocius avertat diri mala semina belli. |
| 151 | damna movent populos siquos sua iura tuentur: |
| 152 | non sibi sed domino gravis est quae servit egestas.' |
| 153 | protinus abducto patuerunt templa Metello. |
| 154 | tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas |
| |
| 155 | testatur stridore fores; tum conditus imo |
| 156 | eruitur templo multis non tactus ab annis |
| 157 | Romani census populi, quem Punica bella, |
| 158 | quem dederat Perses, quem victi praeda Philippi, |
| 159 | quod tibi, Roma, fuga Pyrrhus trepidante reliquit, |
| |
| 160 | quo te Fabricius regi non vendidit auro, |
| 161 | quidquid parcorum mores servastis auorum, |
| 162 | quod dites Asiae populi misere tributum |
| 163 | victorique dedit Minoia Creta Metello, |
| 164 | quod Cato longinqua vexit super aequora Cypro. |
| |
| 165 | tunc Orientis opes captorumque ultima regum |
| 166 | quae Pompeianis praelata est gaza triumphis |
| 167 | egeritur; tristi spoliantur templa rapina, |
| 168 | pauperiorque fuit tum primum Caesare Roma. |
| 169 | interea totum Magni fortuna per orbem |
| |
| 170 | secum casuras in proelia moverat urbes. |
| 171 | proxima vicino vires dat Graecia bello. |
| 172 | Phocaicas Amphissa manus scopulosaque Cirrha |
| 173 | Parnasosque iugo misit desertus utroque. |
| 174 | Boeoti coiere duces, quos inpiger ambit |
| |
| 175 | fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce, |
| 176 | Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens |
| 177 | Sicaniis Alpheos aquas. tum Maenala liquit |
| 178 | Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten. |
| 179 | Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis |
| |
| 180 | Chaonio veteres liquerunt vertice Selloe. |
| 181 | exhausit totas quamvis dilectus Athenas, |
| 182 | exiguae Phoebea tenent navalia puppes |
| 183 | tresque petunt veram credi Salamina carinae. |
| 184 | iam dilecta Iovi centenis venit in arma |
| |
| 185 | Creta vetus populis Cnososque agitare pharetras |
| 186 | docta nec Eois peior Gortyna sagittis; |
| 187 | tunc qui Dardaniam tenet Oricon et vagus altis |
| 188 | dispersus silvis Athaman et nomine prisco |
| 189 | Encheliae versi testantes funera Cadmi, |
| |
| 190 | Colchis et Hadriaca spumans Apsyrtos in unda; |
| 191 | Penei qui rura colunt, quorumque labore |
| 192 | Thessalus Haemoniam vomer proscindit Iolcon. |
| 193 | inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo |
| 194 | miscuit ignotas temerato litore gentes |
| |
| 195 | primaque cum ventis pelagique furentibus undis |
| 196 | conposuit mortale genus, fatisque per illam |
| 197 | accessit mors una ratem. tum linquitur Haemus |
| 198 | Thracius et populum Pholoe mentita biformem. |
| 199 | deseritur Strymon tepido committere Nilo |
| |
| 200 | Bistonias consuetus aves et barbara Cone, |
| 201 | Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo |
| 202 | multifidi Peucen unum caput adluit Histri, |
| 203 | Mysiaque et gelido tellus perfusa Caico |
| 204 | Idalis et nimium glaebis exilis Arisbe, |
| |
| 205 | quique colunt Pitanen, et quae tua munera, Pallas, |
| 206 | lugent damnatae Phoebo victore Celaenae, |
| 207 | qua celer et rectis descendens Marsya ripis |
| 208 | errantem Maeandron adit mixtusque refertur, |
| 209 | passaque ab auriferis tellus exire metallis |
| |
| 210 | Pactolon, qua culta secat non vilior Hermus. |
| 211 | Iliacae quoque signa manus perituraque castra |
| 212 | ominibus petiere suis, nec fabula Troiae |
| 213 | continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli. |
| 214 | accedunt Syriae populi; desertus Orontes |
| |
| 215 | et felix, sic fama, Ninos, ventosa Damascos |
| 216 | Gazaque et arbusto palmarum dives Idume |
| 217 | et Tyros in stabilis pretiosaque murice Sidon. |
| 218 | has ad bella rates non flexo limite ponti |
| 219 | certior haud ullis duxit Cynosura carinis. |
| |
| 220 | (Phoenices primi, famae si creditur, ausi |
| 221 | mansuram rudibus vocem signare figuris: |
| 222 | nondum flumineas Memphis contexere biblos |
| 223 | noverat, et saxis tantum volucresque feraeque |
| 224 | sculptaque servabant magicas animalia linguas.) |
| |
| 225 | deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos |
| 226 | Coryciumque patens exesis rupibus antrum; |
| 227 | Mallos et extremae resonant navalibus Aegae, |
| 228 | itque Cilix iusta iam non pirata carina. |
| 229 | movit et Eoos bellorum fama recessus, |
| |
| 230 | qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe |
| 231 | ostia nascenti contraria solvere Phoebo |
| 232 | audet et adversum fluctus inpellit in Eurum, |
| 233 | hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor |
| 234 | constitit et magno vinci se fassus ab orbe est; |
| |
| 235 | quaque ferens rapidum diviso gurgite fontem |
| 236 | vastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen; |
| 237 | quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos, |
| 238 | et qui tinguentes croceo medicamine crinem |
| 239 | fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis, |
| |
| 240 | quique suas struxere pyras vivique calentis |
| 241 | conscendere rogos. pro, quanta est gloria genti |
| 242 | iniecisse manum fatis vitaque repletos |
| 243 | quod superest donasse deis! venere feroces |
| 244 | Cappadoces, duri populus non cultor Amani, |
| |
| 245 | Armeniusque tenens volventem saxa Niphaten. |
| 246 | aethera tangentis silvas liquere Choatrae. |
| 247 | ignotum vobis, Arabes, venistis in orbem |
| 248 | umbras mirati nemorum non ire sinistras. |
| 249 | tum furor extremos movit Romanus Orestas |
| |
| 250 | Carmanosque duces, quorum iam flexus in Austrum |
| 251 | aether non totam mergi tamen aspicit Arcton |
| 252 | lucet et exigua velox ibi nocte Bootes, |
| 253 | Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla |
| 254 | signiferi regione poli, nisi poplite lapso |
| |
| 255 | ultima curvati procederet ungula Tauri, |
| 256 | quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus |
| 257 | Euphrates, quos non diversis fontibus edit |
| 258 | Persis, et incertum, tellus si misceat amnes, |
| 259 | quod potius sit nomen aquis. sed sparsus in agros |
| |
| 260 | fertilis Euphrates Phariae vice fungitur undae; |
| 261 | at Tigrim subito tellus absorbet hiatu |
| 262 | occultosque tegit cursus rursusque renatum |
| 263 | fonte novo flumen pelagi non abnegat undis. |
| 264 | inter Caesareas acies diversaque signa |
| |
| 265 | pugnaces dubium Parthi tenuere favorem |
| 266 | contenti fecisse duos. tinxere sagittas |
| 267 | errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros |
| 268 | includit gelido vastisque Hyrcania silvis; |
| 269 | hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno, |
| |
| 270 | Heniochi saevisque adfinis Sarmata Moschis; |
| 271 | Colchorum qua rura secat ditissima Phasis, |
| 272 | qua Croeso fatalis Halys, qua vertice lapsus |
| 273 | Riphaeo Tanais diversi nomina mundi |
| 274 | inposuit ripis Asiaeque et terminus idem |
| |
| 275 | Europae, mediae dirimens confinia terrae, |
| 276 | nunc hunc nunc illum, qua flectitur, ampliat orbem; |
| 277 | quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas |
| 278 | Pontus, et Herculeis aufertur gloria metis, |
| 279 | Oceanumque negant solas admittere Gadis; |
| |
| 280 | hinc Essedoniae gentes auroque ligatas |
| 281 | substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius |
| 282 | longaque Sarmatici solvens ieiunia belli |
| 283 | Massagetes, quo fugit, equo volucresque Geloni. |
| 284 | non, cum Memnoniis deducens agmina regnis |
| |
| 285 | Cyrus et effusis numerato milite telis |
| 286 | descendit Perses, fraternique ultor amoris |
| 287 | aequora cum tantis percussit classibus, unum |
| 288 | tot reges habuere ducem, coiere nec umquam |
| 289 | tam variae cultu gentes, tam dissona volgi |
| |
| 290 | ora. tot inmensae comites missura ruinae |
| 291 | excivit populos et dignas funere Magni |
| 292 | exequias Fortuna dedit. non corniger Hammon |
| 293 | mittere Marmaricas cessavit in arma catervas, |
| 294 | quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris |
| |
| 295 | usque Paraetonias Eoa ad litora Syrtis. |
| 296 | acciperet felix ne non semel omnia Caesar, |
| 297 | vincendum pariter Pharsalia praestitit orbem. |
| 298 | ille ubi deseruit trepidantis moenia Romae |
| 299 | agmine nubiferam rapto super evolat Alpem; |
| |
| 300 | cumque alii famae populi terrore paverent |
| 301 | Phocais in dubiis ausa est servare iuventus |
| 302 | non Graia levitate fidem signataque iura, |
| 303 | et causas, non fata, sequi. tamen ante furorem |
| 304 | indomitum duramque viri deflectere mentem |
| |
| 305 | pacifico sermone parant hostemque propinquum |
| 306 | orant Cecropiae praelata fronde Minervae. |
| 307 | 'semper in externis populo communia vestro |
| 308 | Massiliam bellis testatur fata tulisse |
| 309 | conprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas. |
| |
| 310 | et nunc, ignoto siquos petis orbe triumphos, |
| 311 | accipe devotas externa in proelia dextras. |
| 312 | at, si funestas acies, si dira paratis |
| 313 | proelia discordes, lacrimas civilibus armis |
| 314 | secretumque damus. tractentur volnera nulla |
| |
| 315 | sacra manu. si caelicolis furor arma dedisset |
| 316 | aut si terrigenae temptarent astra gigantes, |
| 317 | non tamen auderet pietas humana vel armis |
| 318 | vel votis prodesse Iovi, sortisque deorum |
| 319 | ignarum mortale genus per fulmina tantum |
| |
| 320 | sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem. |
| 321 | adde quod innumerae concurrunt undique gentes, |
| 322 | nec sic horret iners scelerum contagia mundus |
| 323 | ut gladiis egeant civilia bella coactis. |
| 324 | sit mens ista quidem cunctis, ut vestra recusent |
| |
| 325 | fata, nec haec alius committat proelia miles. |
| 326 | cui non conspecto languebit dextra parente |
| 327 | telaque diversi prohibebunt spargere fratres? |
| 328 | finis adest elerum, si non committitis ullis |
| 329 | arma quibus fas est. nobis haec summa precandi: |
| |
| 330 | terribilis aquilas infestaque signa relinquas |
| 331 | urbe procul nostrisque velis te credere muris |
| 332 | excludique sinas admisso Caesare bellum. |
| 333 | sit locus exceptus sceleri, Magnoque tibique |
| 334 | tutus, ut, invictae fatum si consulat urbi, |
| |
| 335 | foedera si placeant, sit quo veniatis inermes. |
| 336 | vel, cum tanta vocent discrimina Martis Hiberi, |
| 337 | quid rapidum deflectis iter? non pondera rerum |
| 338 | nec momenta sumus, numquam felicibus armis |
| 339 | usa manus, patriae primis a sedibus exul, |
| |
| 340 | et post translatas exustae Phocidos arces |
| 341 | moenibus exiguis alieno in litore tuti, |
| 342 | inlustrat quos sola fides. si claudere muros |
| 343 | obsidione paras et vi perfringere portas, |
| 344 | excepisse faces tectis et tela parati, |
| |
| 345 | undarum raptos aversis fontibus haustus |
| 346 | quaerere et effossam sitientes lambere terram |
| 347 | et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni |
| 348 | foedaque contingi maculato attingere morsu. |
| 349 | nec pavet hic populus pro libertate subire |
| |
| 350 | obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum. |
| 351 | pectoribus rapti matrum frustraque trahentes |
| 352 | ubera sicca fame medios mittentur in ignis |
| 353 | uxor et a caro poscet sibi fata marito, |
| 354 | volnera miscebunt fratres bellumque coacti |
| |
| 355 | hoc potius civile gerent. ' sic Graia iuventus |
| 356 | finierat, cum turbato iam prodita voltu |
| 357 | ira ducis tandem testata est voce dolorem. |
| 358 | 'vana movet Graios nostri fiducia cursus. |
| 359 | quamvis Hesperium mundi properemus ad axem |
| |
| 360 | Massiliam delere vacat. gaudete, cohortes: |
| 361 | obvia praebentur fatorum munere bella. |
| 362 | ventus ut amittit vires, nisi robore densae |
| 363 | occurrunt silvae, spatio diffusus inani, |
| 364 | utque perit magnus nullis obstantibus ignis, |
| |
| 365 | sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus |
| 366 | armorum, nisi qui vinci potuere rebellant. |
| 367 | sed, si solus eam dimissis degener armis, |
| 368 | tunc mihi tecta patent. iam non excludere tantum, |
| 369 | inclusisse volunt. at enim contagia belli |
| |
| 370 | dira fugant. dabitis poenas pro pace petita, |
| 371 | et nihil esse meo discetis tutius aevo |
| 372 | quam duce me bellum. ' sic postquam fatus, ad urbem |
| 373 | haud trepidam convertit iter; cum moenia clausa |
| 374 | conspicit et densa iuvenum vallata corona. |
| |
| 375 | haut procul a muris tumulus surgentis in altum |
| 376 | telluris parvum diffuso vertice campum |
| 377 | explicat: haec patiens longo munimine cingi |
| 378 | visa duci rupes tutisque aptissima castris. |
| 379 | proxima pars urbis celsam consurgit in arcem |
| |
| 380 | par tumulo, mediisque sedent convallibus arva. |
| 381 | tunc res inmenso placuit statura labore, |
| 382 | aggere diversos vasto committere colles. |
| 383 | sed prius, ut totam, qua terra cingitur, urbem |
| 384 | clauderet, a summis perduxit ad aequora castris |
| |
| 385 | longum Caesar opus, fontesque et pabula campi |
| 386 | amplexus fossa densas tollentia pinnas |
| 387 | caespitibus crudaque extruxit bracchia terra. |
| 388 | iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi |
| 389 | aeternumque decus, quod non inpulsa nec ipso |
| |
| 390 | strata metu tenuit flagrantis in omnia belli |
| 391 | praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis |
| 392 | vincitur una mora. quantum est quod fata tenentur |
| 393 | quodque virum toti properans inponere mundo |
| 394 | hos perdit Fortuna dies! tunc omnia late |
| |
| 395 | procumbunt nemora et spoliantur robore silvae, |
| 396 | ut, cum terra levis mediam virgultaque molem |
| 397 | suspendant, structa laterum conpage ligatam |
| 398 | artet humum, pressus ne cedat turribus agger. |
| 399 | lucus erat longo numquam violatus ab aevo |
| |
| 400 | obscurum cingens conexis aera ramis |
| 401 | et gelidas alte summotis solibus umbras. |
| 402 | hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes |
| 403 | Silvani Nymphaeque tenent, sed barbara ritu |
| 404 | sacra deum; structae diris altaribus arae |
| |
| 405 | omnisque humanis lustrata cruoribus arbor. |
| 406 | siqua fidem meruit superos mirata vetustas, |
| 407 | illis et volucres metuunt insistere ramis |
| 408 | et lustris recubare ferae; nec ventus in illas |
| 409 | incubuit silvas excussaque nubibus atris |
| |
| 410 | fulgura: non ulli frondem praebentibus aurae |
| 411 | arboribus suus horror inest. tum plurima nigris |
| 412 | fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum |
| 413 | arte carent caesisque extant informia truncis. |
| 414 | ipse situs putrique facit iam robore pallor |
| |
| 415 | attonitos; non volgatis sacrata figuris |
| 416 | numina sic metuunt: tantum terroribus addit, |
| 417 | quos timeant, non nosse, deos. iam fama ferebat |
| 418 | saepe cavas motu terrae mugire cavernas, |
| 419 | et procumbentis iterum consurgere taxos, |
| |
| 420 | et non ardentis fulgere incendia silvae, |
| 421 | roboraque amplexos circum fluxisse dracones. |
| 422 | non illum cultu populi propiore frequentant |
| 423 | sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est |
| 424 | aut caelum nox atra tenet, pavet ipse sacerdos |
| |
| 425 | accessus dominumque timet deprendere luci. |
| 426 | hanc iubet inmisso silvam procumbere ferro; |
| 427 | nam vicina operi belloque intacta priore |
| 428 | inter nudatos stabat densissima montis. |
| 429 | sed fortes tremuere manus, motique verenda |
| |
| 430 | maiestate loci, si robora sacra ferirent, |
| 431 | in sua credebant redituras membra securis. |
| 432 | inplicitas magno Caesar torpore cohortes |
| 433 | ut vidit, primus raptam librare bipennem |
| 434 | ausus et aeriam ferro proscindere quercum |
| |
| 435 | effatur merso violata in robora ferro |
| 436 | 'iam nequis vestrum dubitet subvertere silvam |
| 437 | credite me fecisse nefas'. tum paruit omnis |
| 438 | imperiis non sublato secura pavore |
| 439 | turba, sed expensa superorum et Caesaris ira. |
| |
| 440 | procumbunt orni, nodosa inpellitur ilex, |
| 441 | silvaque Dodones et fluctibus aptior alnus |
| 442 | et non plebeios luctus testata cupressus |
| 443 | tum primum posuere comas et fronde carentes |
| 444 | admisere diem, propulsaque robore denso |
| |
| 445 | sustinuit se silva cadens. gemuere videntes |
| 446 | Gallorum populi, muris sed clausa iuventus |
| 447 | exultat; quis enim laesos inpune putaret |
| 448 | esse deos? servat multos fortuna nocentis |
| 449 | et tantum miseris irasci numina possunt. |
| |
| 450 | utque satis caesi nemoris, quaesita per agros |
| 451 | plaustra ferunt, curvoque soli cessantis aratro |
| 452 | agricolae raptis annum flevere iuvencis. |
| 453 | dux tamen inpatiens haesuri ad moenia Martis |
| 454 | versus ad Hispanas acies extremaque mundi |
| |
| 455 | iussit bella geri. stellatis axibus agger |
| 456 | erigitur geminasque aequantis moenia turris |
| 457 | accipit; hae nullo fixerunt robore terram |
| 458 | sed per iter longum causa repsere latenti. |
| 459 | cum tantum nutaret onus, telluris inanis |
| |
| 460 | concussisse sinus quaerentem erumpere ventum |
| 461 | credidit et muros mirata est stare iuventus. |
| 462 | illinc tela cadunt excelsas urbis in arces. |
| 463 | sed maior Graio Romana in corpora ferro |
| 464 | vis inerat. neque enim solis excussa lacertis |
| |
| 465 | lancea, sed tenso ballistae turbine rapta, |
| 466 | haut unum contenta latus transire quiescit, |
| 467 | sed pandens perque arma viam perque ossa relicta |
| 468 | morte fugit: superest telo post volnera cursus. |
| 469 | at saxum quotiens ingenti verberis actu |
| |
| 470 | excutitur, qualis rupes quam vertice montis |
| 471 | abscidit inpulsu ventorum adiuta vetustas, |
| 472 | frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa |
| 473 | exanimat, totos cum sanguine dissipat artus. |
| 474 | ut tamen hostiles densa testudine muros |
| |
| 475 | tecta subit virtus, armisque innexa priores |
| 476 | arma ferunt, galeamque extensus protegit umbo, |
| 477 | quae prius ex longo nocuerunt missa recessu |
| 478 | iam post terga cadunt. nec Grais flectere iactum |
| 479 | aut facilis labor est longinqua ad tela parati |
| |
| 480 | tormenti mutare modum; sed pondere solo |
| 481 | contenti nudis evolvunt saxa lacertis. |
| 482 | dum fuit armorum series, ut grandine tecta |
| 483 | innocua percussa sonant, sic omnia tela |
| 484 | respuit; at postquam virtus incerta virorum |
| |
| 485 | perpetuam rupit defesso milite cratem |
| 486 | singula continuis cesserunt ictibus arma. |
| 487 | tunc adoperta levi procedit vinea terra, |
| 488 | sub cuius pluteis et tecta fronte latentes |
| 489 | moliri nunc iam parant et vertere ferro |
| |
| 490 | moenia; nunc aries suspenso fortior ictu |
| 491 | incussus densi conpagem solvere muri |
| 492 | temptat et inpositis unum subducere saxis. |
| 493 | sed super et flammis et magnae fragmine molis |
| 494 | et sudibus crebris et adusti roboris ictu |
| |
| 495 | percussae cedunt crates, frustraque labore |
| 496 | exhausto fessus repetit tentoria miles. |
| 497 | summa fuit Grais, starent ut moenia, voti: |
| 498 | ultro acies inferre parant, armisque coruscas |
| 499 | nocturni texere faces, audaxque iuventus |
| |
| 500 | erupit. non hasta viris, non letifer arcus, |
| 501 | telum flamma fuit, rapiensque incendia ventus |
| 502 | per Romana tulit celeri munimina cursu. |
| 503 | nec, quamvis viridi luctetur robore, lentas |
| 504 | ignis agit vires, taeda sed raptus ab omni |
| |
| 505 | consequitur nigri spatiosa volumina fumi, |
| 506 | nec solum silvas sed saxa ingentia solvit, |
| 507 | et crudae putri fluxerunt pulvere cautes. |
| 508 | procubuit maiorque iacens apparuit agger. |
| 509 | spes victis telluris abit, placuitque profundo |
| |
| 510 | fortunam temptare maris. non robore picto |
| 511 | ornatas decuit fulgens tutela carinas, |
| 512 | sed rudis et qualis procumbit montibus arbor |
| 513 | conseritur, stabilis navalibus area bellis. |
| 514 | et iam turrigeram Bruti comitata carinam |
| |
| 515 | venerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis |
| 516 | Stoechados arva tenens. nec non et Graia iuventus |
| 517 | omne suum fatis voluit committere robur |
| 518 | grandaevosque senes mixtis armavit ephebis. |
| 519 | accepit non sola viros, quae stabat in undis, |
| |
| 520 | classis: et emeritas repetunt navalibus alnos. |
| 521 | ut matutinos spargens super aequora Phoebus |
| 522 | fregit aquis radios et liber nubibus aether |
| 523 | et posito Borea pacemque tenentibus Austris |
| 524 | servatum bello iacuit mare, movit ab omni |
| |
| 525 | quisque suam statione ratem, paribusque lacertis |
| 526 | Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis |
| 527 | tollitur: inpulsae tonsis tremuere carinae |
| 528 | crebraque sublimes convellunt verbera puppes. |
| 529 | cornua Romanae classis validaeque triremes |
| |
| 530 | quasque quater surgens extructi remigis ordo |
| 531 | commovet et plures quae mergunt aequore pinus |
| 532 | multiplices cinxere rates. hoc robur aperto |
| 533 | oppositum pelago: lunata classe recedunt |
| 534 | ordine contentae gemino crevisse Liburnae. |
| |
| 535 | celsior at cunctis Bruti praetoria puppis |
| 536 | verberibus senis agitur molemque profundo |
| 537 | invehit et summis longe petit aequora remis. |
| 538 | ut tantum medii fuerat maris, utraque classis |
| 539 | quod semel excussis posset transcurrere tonsis, |
| |
| 540 | innumerae vasto miscentur in aethere voces, |
| 541 | remorumque sonus premitur clamore, nec ullae |
| 542 | audiri potuere tubae. tum caerula verrunt |
| 543 | atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant. |
| 544 | ut primum rostris crepuerunt obvia rostra, |
| |
| 545 | in puppem rediere rates, emissaque tela |
| 546 | aera texerunt uacuumque cadentia pontum. |
| 547 | et iam diductis extendunt cornua proris |
| 548 | diversaeque rates laxata classe receptae. |
| 549 | ut, quotiens aestus Zephyris Eurisque repugnat, |
| |
| 550 | huc abeunt fluctus, illo mare, sic, ubi puppes |
| 551 | sulcato varios duxerunt gurgite tractus, |
| 552 | quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor. |
| 553 | sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus |
| 554 | et temptare fugam nec longo frangere gyro |
| |
| 555 | cursum nec tarde flectenti cedere clavo; |
| 556 | at Romana ratis stabilem praebere carinam |
| 557 | certior et terrae similem bellantibus usum. |
| 558 | tunc in signifera residenti puppe magistro |
| 559 | Brutus ait 'paterisne acies errare profundo |
| |
| 560 | artibus et certas pelagi? iam consere bellum, |
| 561 | Phocaicis medias rostris oppone carinas.' |
| 562 | paruit, obliquas et praebuit hostibus alnos. |
| 563 | tum quaecumque ratis temptavit robora Bruti |
| 564 | ictu victa suo percussae capta cohaesit; |
| |
| 565 | ast alias manicaeque ligant teretesque catenae, |
| 566 | seque tenent remis: tecto stetit aequore bellum. |
| 567 | iam non excussis torquentur tela lacertis |
| 568 | nec longinqua cadunt iaculato volnera ferro, |
| 569 | miscenturque manus. navali plurima bello |
| |
| 570 | ensis agit. stat quisque suae de robore puppis |
| 571 | pronus in adversos ictus, nullique perempti |
| 572 | in ratibus cecidere suis. cruor altus in unda |
| 573 | spumat, et obducti concreto sanguine fluctus. |
| 574 | et, quas inmissi traxerunt vincula ferri, |
| |
| 575 | has prohibent iungi conferta cadavera puppes. |
| 576 | semianimes alii vastum subiere profundum |
| 577 | hauseruntque suo permixtum sanguine pontum; |
| 578 | hi luctantem animam lenta cum morte trahentes |
| 579 | fractarum subita ratium periere ruina. |
| |
| 580 | inrita tela suas peragunt in gurgite caedes, |
| 581 | et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum |
| 582 | exceptum mediis invenit volnus in undis. |
| 583 | Phocaicis Romana ratis vallata carinis |
| 584 | robore diducto dextrum laevumque tuetur |
| |
| 585 | aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta |
| 586 | puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat, |
| 587 | terga simul pariter missis et pectora telis |
| 588 | transigitur: medio concurrit corpore ferrum, |
| 589 | et stetit incertus, flueret quo volnere, sanguis, |
| |
| 590 | donec utrasque simul largus cruor expulit hastas |
| 591 | divisitque animam sparsitque in volnera letum. |
| 592 | derigit huc puppem miseri quoque dextra Telonis, |
| 593 | qua nullam melius pelago turbante carinae |
| 594 | audivere manum, nec lux est notior ulli |
| |
| 595 | crastina, seu Phoebum videat seu cornua lunae, |
| 596 | semper venturis conponere carbasa ventis. |
| 597 | hic Latiae rostro conpagem ruperat alni, |
| 598 | pila sed in medium venere trementia pectus |
| 599 | avertitque ratem morientis dextra magistri. |
| |
| 600 | dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem, |
| 601 | excipit inmissum suspensa per ilia ferrum |
| 602 | adfixusque rati telo retinente pependit. |
| 603 | stant gemini fratres, fecundae gloria matris, |
| 604 | quos eadem variis genuerunt viscera fatis: |
| |
| 605 | discrevit mors saeva viros, unumque relictum |
| 606 | agnorunt miseri sublato errore parentes, |
| 607 | aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem |
| 608 | semper et amissum fratrem lugentibus offert. |
| 609 | quorum alter mixtis obliquo pectine remis |
| |
| 610 | ausus Romanae Graia de puppe carinae |
| 611 | iniectare manum; sed eam gravis insuper ictus |
| 612 | amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit |
| 613 | deriguitque tenens strictis inmortua nervis. |
| 614 | crevit in adversis virtus: plus nobilis irae |
| |
| 615 | truncus habet fortique instaurat proelia laeva |
| 616 | rapturusque suam procumbit in aequora dextram. |
| 617 | haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto. |
| 618 | iam clipeo telisque carens, non conditus ima |
| 619 | puppe sed expositus fraternaque pectore nudo |
| |
| 620 | arma tegens, crebra confixus cuspide perstat |
| 621 | telaque multorum leto casura suorum |
| 622 | emerita iam morte tenet. tum volnere multo |
| 623 | effugientem animam lassos collegit in artus |
| 624 | membraque contendit toto, quicumque manebat, |
| |
| 625 | sanguine et hostilem defectis robore nervis |
| 626 | insiluit solo nociturus pondere puppem. |
| 627 | strage virum cumulata ratis multoque cruore |
| 628 | plena per obliquum crebros latus accipit ictus |
| 629 | et, postquam ruptis pelagus conpagibus hausit, |
| |
| 630 | ad summos repleta foros descendit in undas |
| 631 | vicinum involvens contorto vertice pontum. |
| 632 | aequora discedunt mersa diducta carina |
| 633 | inque locum puppis cecidit mare. multaque ponto |
| 634 | praebuit ille dies varii miracula fati. |
| |
| 635 | ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos |
| 636 | adfixit Lycidan. mersus foret ille profundo, |
| 637 | sed prohibent socii suspensaque crura retentant. |
| 638 | scinditur avolsus, nec, sicut volnere, sanguis |
| 639 | emicuit lentus: ruptis cadit undique venis, |
| |
| 640 | discursusque animae diversa in membra meantis |
| 641 | interceptus aquis. nullius vita perempti |
| 642 | est tanta dimissa via. pars ultima trunci |
| 643 | tradidit in letum vacuos vitalibus artus; |
| 644 | at tumidus qua pulmo iacet, qua viscera fervent, |
| |
| 645 | haeserunt ibi fata diu, luctataque multum |
| 646 | hac cum parte viri vix omnia membra tulerunt. |
| 647 | dum nimium pugnax unius turba carinae |
| 648 | incumbit prono lateri vacuamque relinquit, |
| 649 | qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis |
| |
| 650 | versa cava texit pelagus nautasque carina, |
| 651 | bracchia nec licuit vasto iactare profundo |
| 652 | sed clauso periere mari. tunc unica diri |
| 653 | conspecta est leti facies, cum forte natantem |
| 654 | diversae rostris iuvenem fixere carinae. |
| |
| 655 | discessit medium tam vastos pectus ad ictus, |
| 656 | nec prohibere valent obtritis ossibus artus |
| 657 | quo minus aera sonent; eliso ventre per ora |
| 658 | eiectat saniem permixtus viscere sanguis. |
| 659 | postquam inhibent remis puppes ac rostra reducunt, |
| |
| 660 | deiectum in pelagus perfosso pectore corpus |
| 661 | volneribus transmisit aquas. pars maxima turbae |
| 662 | naufraga iactatis morti obluctata lacertis |
| 663 | puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis, |
| 664 | robora cum vetitis prensarent altius ulnis |
| |
| 665 | nutaretque ratis populo peritura recepto, |
| 666 | inpia turba super medios ferit ense lacertos. |
| 667 | bracchia linquentes Graia pendentia puppe |
| 668 | a manibus cecidere suis: non amplius undae |
| 669 | sustinuere graves in summo gurgite truncos. |
| |
| 670 | iamque omni fusis nudato milite telis |
| 671 | invenit arma furor: remum contorsit in hostem |
| 672 | alter, at hi totum validis aplustre lacertis |
| 673 | avolsasque rotant expulso remige sedes. |
| 674 | in pugnam fregere rates. sidentia pessum |
| |
| 675 | corpora caesa tenent spoliantque cadavera ferro. |
| 676 | multi inopes teli iaculum letale revolsum |
| 677 | volneribus traxere suis et viscera laeva |
| 678 | oppressere manu, validos dum praebeat ictus |
| 679 | sanguis et, hostilem cum torserit, exeat, hastam. |
| |
| 680 | nulla tamen plures hoc edidit aequore clades |
| 681 | quam pelago diversa lues. nam pinguibus ignis |
| 682 | adfixus taedis et tecto sulpure vivax |
| 683 | spargitur; at faciles praebere alimenta carinae |
| 684 | nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera. |
| |
| 685 | nec flammas superant undae, sparsisque per aequor |
| 686 | iam ratibus fragmenta ferus sibi vindicat ignis. |
| 687 | hic recipit fluctus, extinguat ut aequore flammas, |
| 688 | hi, ne mergantur, tabulis ardentibus haerent. |
| 689 | mille modos inter leti mors una timori est |
| |
| 690 | qua coepere mori. nec cessat naufraga virtus: |
| 691 | tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant |
| 692 | incertasque manus ictu languente per undas |
| 693 | exercent; nunc, rara datur si copia ferri, |
| 694 | utuntur pelago: saevus conplectitur hostem |
| |
| 695 | hostis, et inplicitis gaudent subsidere membris |
| 696 | mergentesque mori. pugna fuit unus in illa |
| 697 | eximius Phoceus animam servare sub undis |
| 698 | scrutarique fretum, siquid mersisset harenis, |
| 699 | et nimis adfixos unci convellere morsus, |
| |
| 700 | adductum quotiens non senserat anchora funem. |
| 701 | hic, ubi conprensum penitus deduxerat hostem, |
| 702 | victor et incolumis summas remeabat in undas; |
| 703 | sed, se per vacuos credit dum surgere fluctus, |
| 704 | puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit. |
| |
| 705 | hi super hostiles iecerunt bracchia remos |
| 706 | et ratium tenuere fugam. non perdere letum |
| 707 | maxima cura fuit: multus sua volnera puppi |
| 708 | adfixit moriens et rostris abstulit ictus. |
| 709 | stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae |
| |
| 710 | Lygdamus excussa Balearis tortor habenae |
| 711 | glande petens solido fregit cava tempora plumbo. |
| 712 | sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit |
| 713 | vincula, procurrunt oculi; stat lumine rapto |
| 714 | attonitus mortisque illas putat esse tenebras. |
| |
| 715 | at postquam membris sensit constare vigorem |
| 716 | 'vos', ait 'o socii, sicut tormenta soletis, |
| 717 | me quoque mittendis rectum conponite telis. |
| 718 | egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis |
| 719 | bellorum casus. ingentem militis usum |
| |
| 720 | hoc habet ex magna defunctum parte cadaver: |
| 721 | viventis feriere loco. ' sic fatus in hostem |
| 722 | caeca tela manu sed non tamen inrita mittit. |
| 723 | excipit haec iuvenis generosi sanguinis Argus |
| 724 | qua iam non medius descendit in ilia venter, |
| |
| 725 | adiuvitque suo procumbens pondere ferrum. |
| 726 | stabat diversa victae iam parte carinae |
| 727 | infelix Argi genitor, non ille iuventae |
| 728 | tempore Phocaicis ulli cessurus in armis: |
| 729 | victum aevo robur cecidit, fessusque senecta |
| |
| 730 | exemplum, non miles erat; qui funere viso |
| 731 | saepe cadens longae senior per transtra carinae |
| 732 | pervenit ad puppim spirantisque invenit artus. |
| 733 | non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit, |
| 734 | distentis toto riguit sed corpore palmis. |
| |
| 735 | nox subit atque oculos vastae obduxere tenebrae, |
| 736 | et miserum cernens agnoscere desinit Argum. |
| 737 | ille caput labens et iam languentia colla |
| 738 | viso patre levat; vox faucis nulla solutas |
| 739 | prosequitur, tacito tantum petit oscula voltu |
| |
| 740 | invitatque patris claudenda ad lumina dextram. |
| 741 | ut torpore senex caruit viresque cruentus |
| 742 | coepit habere dolor, 'non perdam tempora' dixit |
| 743 | 'a saevis permissa deis, iugulumque senilem |
| 744 | confodiam. veniam misero concede parenti, |
| |
| 745 | Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi. |
| 746 | nondum destituit calidus tua volnera sanguis, |
| 747 | semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes.' |
| 748 | sic fatus, quamvis capulum per viscera missi |
| 749 | polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit |
| |
| 750 | praecipiti saltu: letum praecedere nati |
| 751 | festinantem animam morti non credidit uni. |
| 752 | inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps |
| 753 | belli casus erat. Graiae pars maxima classis |
| 754 | mergitur, ast aliae mutato remige puppes |
| |
| 755 | victores vexere suos; navalia paucae |
| 756 | praecipiti tenuere fuga. quis in urbe parentum |
| 757 | fletus erat, quanti matrum per litora planctus! |
| 758 | coniunx saepe sui confusis voltibus unda |
| 759 | credidit ora viri Romanum amplexa cadaver, |
| |
| 760 | accensisque rogis miseri de corpore trunco |
| 761 | certavere patres. at Brutus in aequore victor |
| 762 | primus Caesareis pelagi decus addidit armis. |