I
|
| 1 | Cum tot sustineas et tanta negotia solus, |
| 2 | res Italas armis tuteris, moribus ornes, |
| 3 | legibus emendes, in publica commoda peccem |
| 4 | si longo sermone morer tua tempora, Caesar. |
| |
| 5 | Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux, |
| 6 | post ingentia facta deorum in templa recepti, |
| 7 | dum terras hominumque colunt genus, aspera bella |
| 8 | componunt, agros adsignant, oppida condunt, |
| 9 | ploravere suis non respondere favorem |
| |
| 10 | speratum meritis. Diram qui contudit hydram |
| 11 | notaque fatali portenta labore subegit, |
| 12 | comperit invidiam supremo fine domari. |
| 13 | Urit enim fulgore suo qui praegravat artes |
| 14 | infra se positas; extinctus amabitur idem. |
| |
| 15 | Praesenti tibi maturos largimur honores |
| 16 | iurandasque tuom per numen ponimus aras, |
| 17 | nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes. |
| 18 | Sed tuus hic populus sapiens et iustus in uno |
| 19 | te nostris ducibus, te Grais anteferendo |
| |
| 20 | cetera nequaquam simili ratione modoque |
| 21 | aestimat et, nisi quae terris semota suisque |
| 22 | temporibus defuncta videt, fastidit et odit, |
| 23 | sic fautor veterum ut tabulas peccare vetantis, |
| 24 | quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regum |
| |
| 25 | vel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis, |
| 26 | pontificum libros, annosa volumina vatum |
| 27 | dictitet Albano Musas in monte locutas. |
| 28 | Si, quia Graiorum sunt antiquissima quaeque |
| 29 | scripta vel optima, Romani pensantur eadem |
| |
| 30 | scriptores trutina, non est quod multa loquamur: |
| 31 | nihil intra est oleam, nil extra est in nuce duri; |
| 32 | venimus ad summum fortunae: pingimus atque |
| 33 | psallimus et luctamur Achivis doctius unctis. |
| 34 | Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, |
| |
| 35 | scire velim chartis pretium quotus adroget annus. |
| 36 | Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter |
| 37 | perfectos veteresque referri debet an inter |
| 38 | vilis atque novos? Excludat iurgia finis. |
| 39 | 'Est vetus atque probus centum qui perficit annos.' |
| |
| 40 | Quid? Qui deperiit minor uno mense vel anno, |
| 41 | inter quos referendus erit? Veteresne poetas |
| 42 | an quos et praesens et postera respuat aetas? |
| 43 | 'Iste quidem veteres inter ponetur honeste |
| 44 | qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.' |
| |
| 45 | Utor permisso caudaeque pilos ut equinae |
| 46 | paulatim vello et demo unum, demo etiam unum, |
| 47 | dum cadat elusus ratione ruentis acerui |
| 48 | qui redit in fastos et virtutem aestimat annis |
| 49 | miraturque nihil, nisi quod Libitina sacravit. |
| |
| 50 | Ennius, et sapiens et fortis et alter Homerus, |
| 51 | ut critici dicunt, leviter curare videtur |
| 52 | quo promissa cadant et somnia Pythagorea. |
| 53 | Naevius in manibus non est et mentibus haeret |
| 54 | paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. |
| |
| 55 | Ambigitur quotiens uter utro sit prior, aufert |
| 56 | Paccuvius docti famam senis, Accius alti, |
| 57 | dicitur Afrani toga convenisse Menandro, |
| 58 | Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, |
| 59 | vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. |
| |
| 60 | Hos ediscit et hos arto stipata theatro |
| 61 | spectat Roma potens; habet hos numeratque poetas |
| 62 | ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. |
| 63 | Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. |
| 64 | Si veteres ita miratur laudatque poetas |
| |
| 65 | ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat; |
| 66 | si quaedam nimis antique, si pleraque dure |
| 67 | dicere credit eos, ignave multa fatetur, |
| 68 | et sapit et mecum facit et Iove iudicat aequo. |
| 69 | Non equidem insector delendave carmina Livi |
| |
| 70 | esse reor, memini quae plagosum mihi parvo |
| 71 | Orbilium dictare; sed emendata videri |
| 72 | pulchraque et exactis minimum distantia miror. |
| 73 | Inter quae verbum emicuit si forte decorum, |
| 74 | si versus paulo concinnior unus et alter, |
| |
| 75 | iniuste totum ducit venditque poema. |
| 76 | Indignor quicquam reprehendi, non quia crasse |
| 77 | compositum inlepideve putetur, sed quia nuper, |
| 78 | nec veniam antiquis, sed honorem et praemia posci. |
| 79 | Recte necne crocum floresque perambulet Attae |
| |
| 80 | fabula si dubitem, clament periisse pudorem |
| 81 | cuncti paene patres, ea cum reprehendere coner |
| 82 | quae gravis Aesopus, quae doctus Roscius egit, |
| 83 | vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt, |
| 84 | vel quia turpe putant parere minoribus et, quae |
| |
| 85 | inberbes didicere, senes perdenda fateri. |
| 86 | Iam Saliare Numae carmen qui laudat, et illud |
| 87 | quod mecum ignorat solus volt scire videri, |
| 88 | ingeniis non ille favet plauditque sepultis, |
| 89 | nostra sed inpugnat, nos nostraque lividus odit. |
| |
| 90 | Quodsi tam Graecis novitas invisa fuisset |
| 91 | quam nobis, quid nunc esset vetus? Aut quid haberet |
| 92 | quod legeret tereretque viritim publicus usus? |
| 93 | Ut primum positis nugari Graecia bellis |
| 94 | coepit et in vitium fortuna labier aequa, |
| |
| 95 | nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, |
| 96 | marmoris aut eboris fabros aut aeris amavit, |
| 97 | suspendit picta voltum mentemque tabella, |
| 98 | nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis; |
| 99 | sub nutrice puella velut si luderet infans, |
| |
| 100 | quod cupide petiit mature plena reliquit. |
| 101 | Quid placet aut odio est, quod non mutabile credas? |
| 102 | Hoc paces habuere bonae ventique secundi. |
| 103 | Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa |
| 104 | mane domo vigilare, clienti promere iura, |
| |
| 105 | cautos nominibus rectis expendere nummos, |
| 106 | maiores audire, minori dicere per quae |
| 107 | crescere res posset, minui damnosa libido. |
| 108 | Mutavit mentem populus leuis et calet uno |
| 109 | scribendi studio; pueri patresque severi |
| |
| 110 | fronde comas vincti cenant et carmina dictant. |
| 111 | Ipse ego, qui nullos me adfirmo scribere versus, |
| 112 | invenior Parthis mendacior et prius orto |
| 113 | sole vigil calamum et chartas et scrinia posco. |
| 114 | Navim agere ignarus navis timet; habrotonum aegro |
| |
| 115 | non audet nisi qui didicit dare; quod medicorum est |
| 116 | promittunt medici; tractant fabrilia fabri: |
| 117 | scribimus indocti doctique poemata passim. |
| 118 | Hic error tamen et leuis haec insania quantas |
| 119 | virtutes habeat, sic collige: vatis avarus |
| |
| 120 | non temere est animus; versus amat, hoc studet unum; |
| 121 | detrimenta, fugas servorum, incendia ridet; |
| 122 | non fraudem socio puerove incogitat ullam |
| 123 | pupillo; vivit siliquis et pane secundo; |
| 124 | militiae quamquam piger et malus, utilis urbi, |
| |
| 125 | si das hoc, parvis quoque rebus magna iuvari. |
| 126 | Os tenerum pueri balbumque poeta figurat, |
| 127 | torquet ab obscenis iam nunc sermonibus aurem, |
| 128 | mox etiam pectus praeceptis format amicis, |
| 129 | asperitatis et invidiae corrector et irae, |
| |
| 130 | recte facta refert, orientia tempora notis |
| 131 | instruit exemplis, inopem solatur et aegrum. |
| 132 | Castis cum pueris ignara puella mariti |
| 133 | disceret unde preces, vatem ni Musa dedisset? |
| 134 | Poscit opem chorus et praesentia numina sentit, |
| |
| 135 | caelestis implorat aquas docta prece blandus, |
| 136 | avertit morbos, metuenda pericula pellit, |
| 137 | impetrat et pacem et locupletem frugibus annum; |
| 138 | carmine di superi placantur, carmine Manes. |
| 139 | Agricolae prisci, fortes parvoque beati, |
| |
| 140 | condita post frumenta levantes tempore festo |
| 141 | corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem, |
| 142 | cum sociis operum pueris et coniuge fida |
| 143 | Tellurem porco, Silvanum lacte piabant, |
| 144 | floribus et vino Genium memorem brevis aevi. |
| |
| 145 | Fescennina per hunc inventa licentia morem |
| 146 | versibus alternis opprobria rustica fudit, |
| 147 | libertasque recurrentis accepta per annos |
| 148 | lusit amabiliter, donec iam saevos apertam |
| 149 | in rabiem coepit verti iocus et per honestas |
| |
| 150 | ire domos impune minax. Doluere cruento |
| 151 | dente lacessiti, fuit intactis quoque cura |
| 152 | condicione super communi; quin etiam lex |
| 153 | poenaque lata, malo quae nollet carmine quemquam |
| 154 | describi; vertere modum, formidine fustis |
| |
| 155 | ad bene dicendum delectandumque redacti. |
| 156 | Graecia capta ferum victorem cepit et artes |
| 157 | intulit agresti Latio; sic horridus ille |
| 158 | defluxit numerus Saturnius, et grave virus |
| 159 | munditiae pepulere; sed in longum tamen aevum |
| |
| 160 | manserunt hodieque manent vestigia ruris. |
| 161 | Serus enim Graecis admovit acumina chartis |
| 162 | et post Punica bella quietus quaerere coepit, |
| 163 | quid Sophocles et Thespis et Aeschylos utile ferrent. |
| 164 | Temptavit quoque rem si digne vertere posset, |
| |
| 165 | et placuit sibi, natura sublimis et acer; |
| 166 | nam spirat tragicum satis et feliciter audet, |
| 167 | sed turpem putat inscite metuitque lituram. |
| 168 | Creditur, ex medio quia res arcessit, habere |
| 169 | sudoris minimum, sed habet comoedia tanto |
| |
| 170 | plus oneris, quanto veniae minus. Aspice, Plautus |
| 171 | quo pacto partis tutetur amantis ephebi, |
| 172 | ut patris attenti, lenonis ut insidiosi, |
| 173 | quantus sit Dossennus edacibus in parasitis, |
| 174 | quam non adstricto percurrat pulpita socco; |
| |
| 175 | gestit enim nummum in loculos demittere, post hoc |
| 176 | securus, cadat an recto stet fabula talo. |
| 177 | Quem tulit ad scaenam ventoso Gloria curru |
| 178 | exanimat lentus spectator, sedulus inflat; |
| 179 | sic leve, sic parvum est animum quod laudis avarum |
| |
| 180 | subruit aut reficit. Valeat res ludicra, si me |
| 181 | palma negata macrum, donata reducit opimum. |
| 182 | Saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam, |
| 183 | quod numero plures, virtute et honore minores, |
| 184 | indocti stolidique et depugnare parati |
| |
| 185 | si discordet eques, media inter carmina poscunt |
| 186 | aut ursum aut pugiles; his nam plebecula gaudet. |
| 187 | Verum equitis quoque iam migravit ab aure voluptas |
| 188 | omnis ad incertos oculos et gaudia vana. |
| 189 | Quattuor aut pluris aulaea premuntur in horas |
| |
| 190 | dum fugiunt equitum turmae peditumque catervae; |
| 191 | mox trahitur manibus regum fortuna retortis, |
| 192 | esseda festinant, pilenta, petorrita, naves, |
| 193 | captivum portatur ebur, captiva Corinthus. |
| 194 | Si foret in terris, rideret Democritus, seu |
| |
| 195 | diversum confusa genus panthera camelo |
| 196 | sive elephans albus volgi converteret ora; |
| 197 | spectaret populum ludis attentius ipsis |
| 198 | ut sibi praebentem nimio spectacula plura; |
| 199 | scriptores autem narrare putaret asello |
| |
| 200 | fabellam surdo. Nam quae pervincere voces |
| 201 | evaluere sonum, referunt quem nostra theatra? |
| 202 | Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscum, |
| 203 | tanto cum strepitu ludi spectantur et artes |
| 204 | divitiaeque peregrinae, quibus oblitus actor |
| |
| 205 | cum stetit in scaena, concurrit dextera laevae. |
| 206 | Dixit adhuc aliquid? Nil sane. Quid placet ergo? |
| 207 | Lana Tarentino violas imitata veneno. |
| 208 | Ac ne forte putes me, quae facere ipse recusem, |
| 209 | cum recte tractent alii, laudare maligne, |
| |
| 210 | ille per extentum funem mihi posse videtur |
| 211 | ire poeta meum qui pectus inaniter angit, |
| 212 | inritat, mulcet, falsis terroribus implet, |
| 213 | ut magus, et modo me Thebis, modo ponit Athenis. |
| 214 | Verum age et his, qui se lectori credere malunt |
| |
| 215 | quam spectatoris fastidia ferre superbi, |
| 216 | curam redde brevem, si munus Apolline dignum |
| 217 | vis complere libris et vatibus addere calcar, |
| 218 | ut studio maiore petant Helicona virentem. |
| 219 | Multa quidem nobis facimus mala saepe poetae |
| |
| 220 | (ut vineta egomet caedam mea), cum tibi librum |
| 221 | sollicito damus aut fesso; cum laedimur, unum |
| 222 | si quis amicorum est ausus reprehendere versum; |
| 223 | cum loca iam recitata revolvimus inrevocati; |
| 224 | cum lamentamur non apparere labores |
| |
| 225 | nostros et tenui deducta poemata filo; |
| 226 | cum speramus eo rem venturam ut, simul atque |
| 227 | carmina rescieris non fingere, commodus ultro |
| 228 | arcessas et egere vetes et scribere cogas. |
| 229 | Sed tamen est operae pretium cognoscere qualis |
| |
| 230 | aedituos habeat belli spectata domique |
| 231 | virtus, indigno non committenda poetae. |
| 232 | Gratus Alexandro regi Magno fuit ille |
| 233 | Choerilos, incultis qui versibus et male natis |
| 234 | rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos. |
| |
| 235 | Sed veluti tractata notam labemque remittunt |
| 236 | attramenta, fere scriptores carmine foedo |
| 237 | splendida facta linunt. Idem rex ille, poema |
| 238 | qui tam ridiculum tam care prodigus emit, |
| 239 | edicto vetuit nequis se praeter Apellen |
| |
| 240 | pingeret aut alius Lysippo duceret aera |
| 241 | fortis Alexandri voltum simulantia. Quodsi |
| 242 | iudicium subtile videndis artibus illud |
| 243 | ad libros et ad haec Musarum dona vocares, |
| 244 | Boeotum in crasso iurares aere natum. |
| |
| 245 | At neque dedecorant tua de se iudicia atque |
| 246 | munera, quae multa dantis cum laude tulerunt |
| 247 | dilecti tibi Vergilius Variusque poetae, |
| 248 | nec magis expressi voltus per aenea signa |
| 249 | quam per vatis opus mores animique virorum |
| |
| 250 | clarorum apparent. Nec sermones ego mallem |
| 251 | repentis per humum quam res componere gestas |
| 252 | terrarumque situs et flumina dicere et arces |
| 253 | montibus impositas et barbara regna tuisque |
| 254 | auspiciis totum confecta duella per orbem, |
| |
| 255 | claustraque custodem pacis cohibentia Ianum |
| 256 | et formidatam Parthis te principe Romam, |
| 257 | si, quantum cuperem, possem quoque; sed neque parvom |
| 258 | carmen maiestas recipit tua, nec meus audet |
| 259 | rem temptare pudor, quam vires ferre recusent. |
| |
| 260 | Sedulitas autem stulte quem diligit urget, |
| 261 | praecipue cum se numeris commendat et arte; |
| 262 | discit enim citius meminitque libentius illud |
| 263 | quod quis deridet quam quod probat et veneratur. |
| 264 | Nil moror officium quod me gravat, ac neque ficto |
| |
| 265 | in peius voltu proponi cereus usquam |
| 266 | nec prave factis decorari versibus opto, |
| 267 | ne rubeam pingui donatus munere et una |
| 268 | cum scriptore meo capsa porrectus operta |
| 269 | deferar in vicum vendentem tus et odores |
| |
| 270 | et piper et quicquid chartis amicitur ineptis. |