monumenta.ch > Gregorius Magnus > Dialogi
>>> Gregorius Magnus, Dialogi, PRAEFATIO

SANCTI GREGORII PAPAE DIALOGORUM LIBRI IV, DE VITA ET MIRACULIS PATRUM ITALICORUM, ET DE AETERNITATE ANIMARUM. SHOW LINKS TO MANUSCRIPTS HIDE APPARATUS

s.	ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΩΤΛΤΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥ ΠΑΠΑ ΤΗΣ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΑΣ ΡΩΜΗΣ [Seg. διάλογος.] ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ. ΠΡΟΣ ΠΕΤΡΟΝ, [Mss. ἀρχιδιάκονον. Infra diaconus simpliciter nuncupatur, tam in textu Lat. quam in translatione Graeca.] ΔΙΑΚΟΝΟΝ, Περὶ πολιτείας διαφόρων πατέρων τῶν ἐν τῇ Ἰταλίᾳ διαλαμψάντων. [C,S]
1	Quadam die nimiis quorumdam saecularium tumultibus depressus, quibus in suis negotiis plerumque cogimur solvere etiam quod nos certum est non debere, secretum locum petii amicum [Germ., moerori. Gemet., moerori meo.] moeroris, ubi omne quod de mea mihi occupatione displicebat, se patenter ostenderet, et cuncta quae infligere dolorem consueverant, congesta ante oculos licenter venirent.
2	Ibi itaque cum afflictus valde et diu tacitus sederem, dilectissimus filius meus Petrus diaconus adfuit, mihi a primaevo iuventutis flore amicitiis familiariter obstrictus, atque ad sacri verbi indagationem socius. Qui gravi excoqui cordis languore me intuens, ait: Nunquidnam novi tibi aliquid accidit, quod plus te solito moeror tenet?
3	Cui, inquam: Moeror, Petre, quem quotidie patior, et semper mihi per usum vetus est, et semper per augmentum novus. [Iste locus usque ad verba haec, quem reliqui, exscriptus est a Beda, l II Hist., cap. 1, et a Paulo Diac., in sancti Greg. Vita. Similia scribit sanctus Doctor in praef. Moral. ad Leandrum, et in epist. 4, 5, 6, etc., lib. I.] Infelix quippe animus meus occupationis suae pulsatus vulnere, meminit qualis aliquando in monasterio fuit; quomodo ei labentia cuncta subter erant; quantum rebus omnibus quae volvuntur eminebat; quod nulla nisi coelestia cogitare consueverat; quod etiam retentus corpore, ipsa iam carnis claustra contemplatione transihat; quod mortem quoque, quae pene cunctis poena est, videlicet ut ingressum vitae et laboris sui praemium amabat At nunc ex occasione curae pastoralis saecular um hominum negotia patitur, et post tam pulchram quietis suae speciem, terreni actus pulvere foedatur.
4	Cumque se pro condescensione multorum ad exteriora sparserit, etiam cum interiora appetit, ad haec procul dubio minor redit. Perpendo itaque quid tolero, perpendo quod amisi. Dumque intueor illud quod perdidi, fit hoc gravius quod porto. Ecce etenim nunc magni maris fluctibus quatior, atque in navi mentis tempestatis validae procellis illidor.
5	Et cum prioris vitae recolo, quasi post tergum ductis oculis viso littore suspiro. Quodque adhuc gravius est, dum immensis fluctibus turbatus feror, vix iam portum videre valeo quem reliqui, quia et ita sunt casus mentis, ut prius quidem perdat bonum quod tenet, [Fortasse legendum, sic tamen ut se perdidisse, etc., ad quod valde alludit versio Graeca. In omnibus tamen Mss. habetur si tamen se.] si tamen se perdidisse meminerit; cumque longius recesserit, etiam boni ipsius quod perdiderat obliviscatur; fitque ut post neque per memoriam videat, quod prius per actionem tenebat.
6	Unde hoc agitur quod praemisi, quia cum navigamus longius, iam nec portum quictis quem reliquimus videmus. Nonnunquam vero in augmentum mei doloris adiungitur, quod quorumdam vita qui praesens saeculum tota mente reliquerunt, mihi ad memoriam revocatur. Quorum dum culmen aspicio, quantum ipse in infimis iaceam agnosco; quorum plurimi Conditori suo in secretiori vita placuerunt, qui ne per humanos actus a novitate mentis veterascerent, eos omnipotens Deus huius mundi laboribus noluit occupari.
7	Sed iam quae prolata sunt, melius insinuo, si ea quae per inquisitionem ac responsionem [Ita Mss., ubi Editi habent, dicenda sunt.] dicta sunt, sola nominum praenotatione distinguo.
8	PETR. Non valde in Italia aliquorum vitam virtutibus fulsisse cognovi; ex quorum igitur comparatione accenderis ignoro. Et quidem bonos viros in hac terra fuisse non dubito, signa tamen atque virtutes aut ab eis nequaquam facta existimo, aut ita sunt hactenus silentio suppressa, ut utrumne sint facta nesciamus.
9	GREGOR. Si sola, Petre, referam, quae de perfectis probatisque viris unus ego homuncio, vel bonis ac fidelibus viris attestantibus, agnovi, vel per memetipsum didici; dies, ut opinor, ante quam sermo, cessabit.
10	PETR. Vellem quaerenti mihi de eis aliqua narrares. Neque pro hac re interrumpere expositionis studium grave videatur, quia non dispar aedificatio oritur ex memoria virtutum. In expositione quippe qualiter invenienda atque tenenda sit virtus, agnoscitur; in narratione vero signorum cognoscimus inventa ac retenta qualiter declaretur. Et sunt nonnulli, quos ad amorem patriae coelestis plus exempla, quam praedicamenta succendunt.
11	Fit vero plerumque audientis animo duplex adiutorium in exemplis Patrum, quia si ad amorem venturae vitae ex praecedentium comparatione accenditur, etiam si se esse aliquid existimat, dum meliora de aliis cognoverit, humiliatur [Eadem leg., hom. 38 et 39 in Evang.].
12	GREGOR. Ea quae mihi sunt virorum venerabilium narratione comperta, incunctanter narro sacrae auctoritatis exemplo, cum mihi luce clarius constet [Eadem exempla profert Theodoretus in praefat. Hist. Relig.] quia Marcus et Lucas Evangelium quod scripserunt, non visu, sed auditu didicerunt. Sed ut dubitationis occasionem legentibus subtraham, per singula quae describo, quibus haec auctoribus mihi comperta sint manifesto.
13	Hoc vero scire te cupio, quia in quibusdam sensum solummodo, in quibusdam vero et verba cum sensu teneo; quia si de personis omnibus ipsa specialiter verba tenere voluissem, haec rusticano usu prolata stylus scribentis non apte susciperet. Seniorum valde venerabilium didici relatione quod narro.
14	Μίᾳ τῶν ἡμερῶν σφοδραῖς τισιν ἀνάγκαις κοσμικαῖς βαρηθεὶς, ἐξ ὧν ἐν ταῖς αὐταῖς πραγματείαις ἐκλύεσθαι ἐκ παντὸς ἀναγκαζόμεθα, ὅπερ τοῦτο ἐν ἡμῖν τὸ σύνολον εἶναι οὐκ ὀφείλει, ᾐτησάμην ἐμαυτῷ ἡσυχάζον· τά τινα τόπον φίλον τῆς λύπης, ἐν ᾧ τόπω ἅπαντα τὰ τῇ ἐμῇ ἀπαρέσκοντα φροντίδι, αὐτά μοι φανερῶς ἐπεδεικνύοντο, καὶ πάντα ἃ τὸν πόνον ἐκθλίβειν εἰώθασιν, ἐνώπιον τῶν ἐμῶν ὀφθαλμῶν εὐκόλως παρίσταντο.
15	Ἐκεῖ τοίνυν καθεζομένου μου, πάνυ τεθλιμμένου καὶ ἡσυχάζοντος, ὁ ἀγαπητός μου υἱὸς Πέτρος ὁ διάκονος παρέστη μοι, ὅς τις καὶ ἐκ πρώτου καιροῦ τῆς ἡλικίας αὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ τῆς νεότητος ἄνθει, γνησίως ἐν τῷ τῆς φιλίας [Reg. δεσμῷ. Colb. convenit cum Editis, cui θεσμῷ praeferunt.] δεσμῷ συνηρμόσθη μοι, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ τῶν ἱερῶν λόγων διατυπώσει κοινωνός μοι γεγονὼς, ὅς τις θεασάμενός με σφοδρῶς τῷ τῆς καρδίας νοσήματι συγκαιόμενον, ἔφη· Μήτοι γε νέον τι συνέβη, ὅτι πλειοτέρα σε τοῦ ἔθους λύπη, ὡς ὁρῶ, κατέχει; ᾧ τινι ἀποκριθεὶς, εἶπον· Ἡ λύπη, Πέτρε, ἥνπερ καθ᾽ ἡμέραν ὑπομένω, τῶ μὲν ἔθει παλαιά ἐστι, διὰ δὲ προσθήκης νεάζει. [Reg. ταλαιπωρίᾳ τοίνυν ἡ ψυχή μου συνέχεται, τῆς ἑαυτοῦ ἀσχολίας, νυσσομένη τῷ, etc. Colb., νυσσομένη τῶ πράγματι.] Ταλαιπωρεῖ τοίνυν ἡ ψυχή μου τῇ ἑαυτῆς ἀσχολίᾳ, νυσσομένη τῷ τραύματι.
16	Μνημονεύει γὰρ ὁποία ποτὲ ἐν τῷ μοναστηρίω ὑπῆρχε· πῶς αὐτῇ πάντα τὰ μὴ ἀνήκοντα ὑπέκειτο· πόσων πραγμάτων τῶν ἐν τῷ βίω κυλιομένων ὑπερανέστηκεν, ἥ τις οὐδὲν ἕτερον εἰ μὴ τὰ οὐράνια μεριμνᾷν εἴωθεν· κρατουμένη γὰρ τῷ σώματι τὰ τῆς σαρκὸς κλεῖθρα, τῇ θεωρίᾳ ὑπερέβαινε· διὸ καὶ τὸν θάνατον, τὸν πᾶσι φοβερὸν ὑπάρχοντα, ὥσπερ εἴσοδον ζωῆς καὶ τοῦ καμάτου αὐτῆς ἀμοιβὴν ἠγάπα.
17	Ἥ τις νῦν προφάσει ποιμαντικῆς μερίμνης, κοσμικῶν ἀνθρώπων πράγμασιν ὑποπίπτει, [Reg., καὶ μετὰ τὸ ὡραῖον κάλλος αὐτῆς τῆς ἀἳδιότητος τῷ κονιορτῷ τῆς γηΐνης πράξεως συνοζένει, etc.] καὶ μετὰ τοσοῦτον ὡραῖον τῆς ἀιδιότητος αὐτῆς κάλλος, γηΐνης πράξεως τῷ κονιορτῷ * συνοζένει.
18	Ἡνίκα γὰρ ἑαυτὴν διὰ συγκατάβασιν πολλῶν εἰς τὰ ἔξωθεν σκορπίζει, ὅτε τοῖς ἔνδον ἐπινεύσει, πρὸς ταῦτα πόῤῥωθεν [Reg. et Colb., δειλιῶσα.] δραμοῦσα, ἐλαχίστη ὑποστρέφει. Κατανοῶ τοιγαροῦν τί ὑποφέρω, καὶ τί ἀπεβαλόμην.
19	Ἐν ὅσω δὲ ἀφορῶ εἰς ὃ ἀπώλεσα, γίνεται τοῦτο βαρύτερον ὅπερ βαστάζω. Ἰδοὺ γὰρ μεγίστης θαλάττης τοῖς κύμασι δονοῦμαι, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ πλοίω τοῦ νοὸς, σφοδροτάτης ἀνάγκης τῷ κλύδονι προσαράσσομαι.
20	Καὶ ἐν ὅσω τῆς πρώτης ζωῆς μνημονεύω, ὥσπερ εἰς τὰ ὀπίσω τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀπενέγκας, θεώμενος τὸν λιμένα ὅθεν ἐξῆλθον, ἀναστενάζω. Ὅπερ μοι καὶ ἔστιν ἀκμὴν βαρύτερον, ὅτι ἐν ὅσω τοῖς ἀμετρήτοις κύμασι πεφυρμένος φέρομαι, μόλις λοιπὸν τὸν λιμένα θεάσασθαι δύναμαι, ὅνπερ κατέλιπον· τοιαῦται γὰρ αἱ συμφοραὶ τοῦ νοὸς ὑπάρχουσι, πρῶτον μὲν ἀπολέσαι τὸ καλὸν, ὅπερ κατέχει, μνημονεύειν δὲ ὅπερ ἀπώλεσεν· ὅτε δὲ μήκοθεν ἀποστῇ, καὶ αὐτοῦ οὗπερ ἀπώλεσεν ἀγαθοῦ ἐπιλανθάνεται· γίνεται δὲ ὅπως μετέπειτα μή τε ἐπὶ μνήμης θεάσηται, ὅπερ πρότερον διὰ πράξεως ἐκράτει.
21	Ὅθεν τοῦτο ἀληθὲς ὑπάρχει ὃ προεθέμην, ὅτι ἡνίκα μήκοθεν πλέομεν, οὐδὲ τὸν λιμένα λοιπὸν τῆς ἡσυχίας, ὃν κατελίπομεν, θεωροῦμεν. Αεὶ οὖν ἀληθῶς εἰς προσθήκην τοῦ ἐμοῦ πόνου προστίθεται ἡ ζωὴ τῶν καταλειψάντων τὸν παρόντα κόσμον ὅλῃ τῇ διαθέσει, καὶ εἰς ὕψος ἀγγελικῆς πολιτείας ἀναδραμόντων, ὧν ἐπὶ μνήμης τὸ ὕψος τοῦ βίου φέρων, πόσον ἐγὼ ἐν τοῖς κατωτάτοις κεῖμαι, ἐπιγινώσκω· ἐξ ὧν οἱ πλεῖστοι τῷ ἑαυτῶν κτίστῃ ἐν τῇ ἡσύχω ζωῇ εὐηρέστησαν· ἵνα μὴ δι᾽ ἀνθρωπίνων πράξεων ἐκ τοῦ νεάζοντος λογισμοῦ παλαιωθῶσι, τούτους οὖν ὁ παντοδύναμος Θεὸς ταῖς τοῦ κόσμου τούτου φροντίσιν οὐ συνεχώρησεν δεσμευθῆναι.
22	Ὅθεν λοιπὸν τὰ προελθόντα προθύμως ἐκτίθημι, διὰ τῆς ἐρωτήσεως καὶ ἀποκρίσεως, καὶ τῆς τῶν ὀνομάτων διαγνώσεως
23	ΠΕΤΡ. Οὐ πάνυ ἐν τῇ Ἰταλίᾳ τινῶν τὴν πολιτείαν δυνάμεσι [Ita Mss. cum in Vulgatis legatur διαλαμψάντων, quod minus respondet Latino textui.] διαλάμψασαν διέγνων· ἐκ τίνων τοίνυν τῇ μιμήσει [Excusi, ἀνάπτεται, deficiente sensu.] ἀνάπτῃ ἀγνοῶ. Καλοὺς μὲν οὖν ἀνθρώπους ἐν τῇ γῇ ταύτῃ γεγονέναι οὐκ ἀπιστῶ, σημεῖα δὲ καὶ δυνάμεις παρ᾽ αὐτῶν [Reg., ἀληθῶς γενέσθαι.] οὐδαμῶς γεγονὲναι ὑπολαμβάνω.
24	Εἰ δὲ καὶ εἰσὶ μέχρι τοῦ παρόντος σιγῇ καλυπτόμενα, μὴ ἀγνοήσωμεν, ἅπερ γεγονότα ὑπάρχουσιν.
25	ΓΡΗΓΟΡ. Ἐὰν μόνα, Πέτρε, τὰ περὶ τῶν τελείων καὶ δοκίμων ἀνδρῶν ἀναγγείλω, ἅπερ ἐγὼ μόνος τὸ ἀνθρωπάριον, διά τε καλῶν καὶ πιστῶν ἀνθρώπων μαρτυρούντων ἔμαθον, καὶ ὅσα δι᾽ ἑαυτοῦ ἔγνων, ἐπιλείψει με, ὡς οἶμαι, διηγούμενον ὁ χρόνος.
26	ΠΕΤΡ. Δυσωπῶ, πανάγιε πάτερ, πάνυ ποθοῦντός μου, ἵνα τῆς περὶ αὐτῶν ἄρξῃ διηγήσεως, καὶ μὴ βαρεῖα νομισθῇ ἡ αἴτησις τοῦ διανοιγῆναι τὰ τῆς ὑποθέσεως· οὐ γὰρ [Reg., μικρά.] μετρία οἰκοδομὴ ἀνατέλλει ἐκ τῆς μνήμης τῶν δυνάμεων.
27	Ἐν γὰρ τῇ διαθέσει, τὸ, πῶς εὑρίσκεται καὶ κρατεῖται ἡ δύναμις, διαγινώσκεται· ἐν δὲ τῇ ἐξηγήσει τῶν σημείων εὑρεθεῖσα καὶ κρατηθεῖσα, λαμπρύνεται. Εἰσὶ γὰρ πλεῖστοι, οὓς ἐν τῷ πόθω τῆς [Mss., οὐρανίου πατρίδος πλειόνως τὰ ὑποδ . . . ἥπερ. Reg. habet, ὑπέρ. Editi, εἴπερ.] ἐπουρανίου βασιλείας πλείονα τὰ ὑποδείγματα μᾶλλον, ἤπερ τὰ κηρύγματα διεγείρουσι.
28	Γίνεται δὲ ἐν τῇ τοῦ ἀκούοντος ψυχῇ διπλῆ βοήθεια τὰ τῶν πατέρων ὑποδείγματα· ὅτι καὶ εἰς τὸν πόθον τῆς μελλούσης ζωῆς ἐκ τῆς τῶν προλαβόντων μιμήσεως θερμότερος γίνεται, καὶ ἐὰν ἑαυτὸν εἶναί τι νομίζῃ, ἐν ὅσω περὶ ἑτέρων κρείττονα [Colb., διέγνω.] διαγνῷ, ταπεινοῦται.
29	ΓΡΗΓΟΡ. Ἅπερ μοι ὑπάρχουσι, παρὰ ἀνδρῶν εὐσεβῶν διηγηθέντα, ἐκεῖνα κᾀγὼ ἐν ἐμφανεστάτῃ διηγήσει ἐκτίθημι, ἱερᾶς ἀρχηγίας τῷ ὑποδείγματι ἑπόμενος, καθώς μοι δυνατὸν ὑπάρχει. Μάρκος γὰρ καὶ Λουκᾶς, ἅπερ συνεγράψαντο εὐαγγέλια, οὐχὶ τῇ θέᾳ, ἀλλὰ τῇ ἀκοῇ μεμαθήκασιν.
30	Ὅμως, ἵνα τῆς ἀπιστίας τὴν ὑπόθεσιν ἐκ τῶν ἀναγινωσκόντων [Reg, ἐπάρω.] παρεπάρω, περὶ ἑκάστου ὧνπερ γράφω, παρὰ τίνων μοι εἰσι διηγηθέντα φανεροποιήσω. Τοῦτο δὲ ἀληθῶς γινώσκειν σε βούλομαι, ὅτι ἔν τισι τὸν νοῦν μόνον, ἔν τισι δὲ καὶ ῥήματα σὺν τῷ νοῒ κρατῶ· ἱκάνειν γὰρ ἤθελον προσωπικῶς ἁπάντων αὐτῶν τὴν ὡραιοτητα τῶν λόγων κρατῆσαι, ταῦτα τῇ ἰδιωτίᾳ μου προβληθέντα ὁ κάλαμος τοῦ γραφέως οὐ προσφόρως ὑπεδέχετο.
31	Παρὰ πρεσβυτῶν οὖν σφόδρα σεμνοτάτων τὴν διήγησιν, ἣν ἀφηγοῦμαι, μεμάθηκα.
1	[Is esse videtur cuius encomium legitur apud Cassiod., l. IX, epist. 23.] Venantii quondam patricii in [Mss. pler., Samniae. Pratell. et Germ. hic habent Samniae, et postea Samnii.] Samnii partibus villa fuit, in qua colonus eius filium Honoratum nomine habuit [Martyrolog., 16 Ian.], qui ab annis puerilibus ad amorem coelestis patriae per abstinentiam exarsit. Cumque magna conversatione polleret, seque iam ab otioso quoque sermone restringeret, multumque, ut praefatus sum, per abstinentiam carnem domaret, die quadam parentes eius vicinis suis convivium fecerunt, in quo ad vescendum carnes paratae sunt: quas dum ille ad esum contingere pro abstinentiae amore recusaret, coeperunt eum parentes eius irridere, ac dicere: Comede; nunquid piscem in his montibus tibi allaturi sumus?
2	Illa vero in loco pisces audiri consueverant, non videri. Sed cum his sermonibus Honoratus irrideretur, repente in convivio aqua ad ministerium defuit; et cum situla lignea, sicut illic moris est, mancipium ad fontem perrexit. Dumque hauriret aquam, [Plurima miracula ad commendandam abstinentiam facta referuntur. Simile pene lege apud Sulpicium Severum, dialogo 3, de virtutibus sancti Martini, c. 13. Ad primum iactum reti permodico immanem esocem diaconus extraxit, Martino, qui, etiam in feriis Paschalibus, a carnibus abstinebat, apponendum.] piscis situlam intravit. Reversumque mancipium ante ora discumbentium piscem cum aqua fudit, qui ad totius diei victum potuisset Honorato sufficere.
3	Mirati omnes, totaque illa parentum irrisio cessavit. Coepere namque in Honorato venerari abstinentiam, quam ante deridebant; sicque a Dei homine irrisionis detersit opprobria piscis [Nonnulli Editi, de fonte.] de monte. Qui cum magnis virtutibus cresceret, a praedicto domino suo libertate donatus est, atque in eo loco [Gemet. et Pratel., qui Flundis. Fundi urbs est nunc episcopalis in Latio.] qui Fundis dicitur, monasterium construxit, in quo ducentorum ferme monachorum Pater exstitit, ibique vita illius circumquaque exempla eximiae conversationis dedit.
4	Nam quadam die ex eo monte qui eius monasterio in excelso prominet ingentis saxi moles erupta est, quae per devexum montis latus veniens, totius ruinam cellae, omniumque fratrum interitum minabatur. Quam cum venientem desuper vir sanctus vidisset, frequenti voce nomen Christi invocans, extensa mox dextera signum ei crucis opposuit, eamque in ipso devexi montis latere cadentem fixit, sicut religiosus vir Laurentius perhibet.
5	Et quia locus ei non fuerat quo inhaerere potuisset, aspicitur ita ut hucusque montem cernentibus, casura pendere videatur.
6	PETR. Putamus, hic tam egregius vir, ut post magister discipulorum fieret, prius habuit magistrum?
7	GREGOR. Nequaquam hunc fuisse cuiusquam discipulum audivi, sed lege non constringitur sancti Spiritus donum. Usus quidem rectae conversationis est, ut praeesse non audeat, qui subesse non didicerit; nec obedientiam subiectis imperet, quam praelatis non novit exhibere. Sed tamen sunt nonnulli qui ita per magisterium Spiritus intrinsecus docentur, ut etsi eis exterius humani magisterii disciplina desit, magistri intimi censura non desit.
8	Quorum tamen libertas vitae ab infirmis in exemplum non est trahenda, ne dum se quisque similiter sancto Spiritu impletum praesumit, discipulus hominis esse despiciat, et magister erroris fiat. Mens autem quae divino spiritu impletur, habet evidentissime [Sic legendum ex Mss. non, evidentissima signa sua, ut ferunt Editi. Quam sententiam ad se trahunt heterodoxi, ut probent hominem certo debere credere non tantum se esse iustum, verum etiam electum. Refelluntur autem a Theodoro Petreio Carthusiano Confession. Greg., l. II, c. 4, n. 7.] signa sua; virtutes scilicet et humilitatem, quae si utraque perfecte in una mente conveniunt, liquet quod de praesentia sancti Spiritus testimonium ferunt.
9	Sic quippe etiam Ioannes Baptista magistrum habuisse non legitur, neque ipsa Veritas, quae corporali praesentia apostolos docuit, eum corporaliter inter discipulos aggregavit; sed quem intrinsecus docebat, extrinsecus quasi in sua libertate reliquerat. Sic Moyses in eremo [Aud., Lyr., Prat., eductus. Gemet., ductus.] edoctus mandatum ab angelo didicit [Exod. XXIII], quod per hominem non cognovit. Sed haec, ut praediximus, infirmis veneranda sunt, non imitanda.
10	PETR. Placet quod dicis; sed peto ut mihi dicas si tantus hic Pater aliquem sui imitatorem discipulum reliquit.
11	ΚΕΦΑΛ. Α′. Περὶ Ὁνωράτου ἡγουμένου μονῆς τῆς ἐπιλεγομένης Φούνδης.
12	Βεναντίου τοῦ τηνικαῦτα πατρικίου ἐν τοῖς τῆς Σαμνίας χώρας μέρεσι χωρίον ὑπῆρχεν, ἐν ᾧ γεωργὸς αὐτοῦ υἱὸν ἔσχεν, ὀνόματι Ὁνωρᾶτον, ὅς τις ἐκ νηπίας αὐτοῦ ἡλικίας, εἰς τὸν πόθον τῆς οὐρανίου [Reg., βασιλείας et paulo post, ἁγνείᾳ καὶ ἀναστροφῇ. In Colb. tantum legitur. οὖν ἀναστροφῇ; quod Latinum textum melius repraesentat.] πατρίδος δι᾽ ἐγκρατείας ἐξεκαύθη.
13	Ἐν τῇ τοιαύτῃ οὖν ἁγνῇ ἀναστροφῇ προκόπτων, ἑαυτὸν λοιπὸν καὶ ἀπὸ ἀκαίρου λόγου ἀνέστελλεν, ἱκανῶς δὲ, καθὼς προεῖπον, δι᾽ ἐγκρατείας τὴν σάρκα ἐδάμαζεν, ὅθεν ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ οἱ τούτου γονεῖς τοῖς γείτοσιν αὐτῶν συμπόσιον ἐποιήσαντο, ἐν ᾧ εἰς βρῶσιν [Mss. κρέα.] κρέα παρετέθησαν, ἅπερ αὐτὸς φαγεῖν ἢ ἅψασθαι παντελῶς ἀπετρέπετο, διὰ τὸν τῆς ἐγκρατείας πόθον.
14	Ἥρξαντο οὗν οἱ γονεῖς αὐτοῦ ἐμπαίζειν αὐτῷ καὶ λέγειν· Φάγε· μὴ γὰρ ἰχθύν σοι ἐν τούτοις [Reg., τοῖς μέρεσιν.] τοῖς ὄρεσιν ἔχομεν παραθεῖναι. Ἐν ἐκείνω δὲ τῷ τόπω, ἰχθὺς μὲν ἠκούετο, οὐδαμῶς δὲ εὑρισκόμενος ἐθεωρεῖτο.
15	Ἐν ὅσω δὲ τούτοις τοῖς ῥήμασιν ὁ Ὁνωρᾶτος ἐνεπαίζετο, ὕδωρ εἰς τὴν τοῦ συμποσίου ὑπουργίαν παρέλλειψε· καὶ [Reg., σήτλας. Colb., σίκλας.] μετὰ σίτλας ξυλίνης, καθὼς αὐτόθι ἔθος ἐστὶν, τὸ ἀνδράποδον εἰς τὴν πηγὴν ἀπῆλθε.
16	Καὶ ἐν ὅσω ἤντλει τὸ ὕδωρ, ἰχθύς τις εἰς τὸ ἄντλημα εἰσῆλθεν. Ὑποστρέψας δὲ ὁ τὸ ὕδωρ κομίζων, πρὸ προσώπου τῶν ἀνακειμένων τὸν ἰχθὺν σὺν τῷ ὕδατι ἐξέχεεν, ὅστις δι᾽ ὅλης τῆς ἡμέρας εἰς βρῶσιν τῷ Ὁνωράτω αὐταρκέσαι ἠδυνήθη. [Excusi, θαυμάσοντες δὲ πάντες. Ita restituimus ex Mss. et ex grammaticae legibus.] Θαυμασάντων δὲ πάντων, ἐκεῖνος ὅλος ὁ τῶν γονέων ἐμπαιγμὸς ἔπαυσεν.
17	Καὶ τὴν τοῦ Ὁνωράτου ἐγκράτειαν ἤρξαντο σέβεσθαι, ἥνπερ κατεγέλων τὸ πρότερον· οὕτως οὖν ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ τοῦ ἐμπαιγμοῦ τὴν ὕβριν ὁ ἰχθυς τοῦ ὄρους ἀπήλειψεν. Προκόψαντος δὲ αὐτοῦ [Reg., ἐν θαύμασιν μεγίστοις καὶ παρὰ τῶν προλεχθέντων γονέων . . . ἐλευθερίας τυχὼν, εἰς ἐκεῖνον . . .] μεγίσταις δυνάμεσι, παρὰ τοῦ προλεχθέντος αὐτοῦ κυρίου ἐλευθερίας ἔτυχε, καὶ εἰς ἐκεῖνον τὸν τόπον τὸ Φούνδης λεγόμενον μοναστήριον ᾠκοδόμησεν, ἐν ᾧ διακοσίων λοιπὸν μοναχῶν πατὴρ γέγονεν.
18	Ἐκεῖ οὖν [Reg., Ἐν πᾶσι τῇ ζωῇ αὐτοῦ ὑποδείγματα θαυμαστῆς διαγωγῆς ὑπέδειξεν. Colb. habet, ἔδωκεν, pro δέδωκεν.] ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐν ἅπασιν ὑποδείγματα θαυμασίας διαγωγῆς δέδωκεν. Ἐν μιᾷ οὖν ἡμέρᾳ ἐκ τοῦ αὐτοῦ ὄρους, ἐν ᾧ τὸ μοναστήριον αὐτοῦ ἐν τῷ ὕψει διάκειται, λίθος παμμεγέθης ἀπετμήθη, ὅς τις διὰ τῆς αὐτοῦ [Reg., καταβάσεως.] καταγωγῆς ἐκ πλαγίου τοῦ ὄρους ἐλθὼν πτῶσιν τοῦ μοναστηρίου καὶ πάντων τῶν ἀδελφῶν ἀπώλειαν ἠπείλει· ὃν ὁ ἅγιος ἐκεῖνος ἀνὴρ ἄνωθεν ἐρχόμενον θεασάμενος, συχνῇ τῇ φωνῇ τὸ τοῦ Ξριστοῦ ἐπικαλεσάμενος ὄνομα, καὶ τὴν δεξιὰν χεῖρα ἐκτείνας, τὸν τύπον αὐτῷ τοῦ τιμίου σταυροῦ ἐπέθηκεν, καὶ παραχρῆμα ἐν τῷ τοῦ ὄρους κρημνῷ κατερχόμενον ἔστησε, καθὼς ὁ σπουδαῖος ἀνὴρ Λαυρέντιος λέγει.
19	Τόπου δὲ μὴ ὑπάρχοντος ἐν ᾧ προσκολληθῆναι ὁ λίθος δυνήσηται, μέχρι τοῦ παρόντος παρὰ πᾶσι θεωρεῖται, πῶς ἀποσπασθεὶς ἐκ τοῦ ὄρους κρέμαται, ὃν ὁ ἅγιος τῇ τοῦ Χριστοῦ δυνάμει ἔστησεν.
20	ΠΕΤΡ. Πυνθάνομαι, τίμιε πάτερ, ὁ περιφανὴς οὗτος ἄνθρωπος, ὁ ἐν ὑστέρω διδάσκαλος μαθητῶν γεγονὼς, τὸ πρότερον ἔσχε διδάσκαλον;
21	ΓΡΗΓ. Οὐδαμῶς τοῦτον γεγονέναι τινὸς μαθητὴν ἀκήκοα· τοῦ δὲ ἁγίου πνεύματος τὸ δῶρον νόμω οὐ στενοῦται. Ὅμως ἔθος τῆς ὀρθῆς ἀναστροφῆς ὑπάρχει, ἵνα προΐστασθαί τις μὴ τολμήσῃ, ὅς τις ὑποτάσσεσθαι οὐ μεμάθηκε, μὴ δ᾽ ὑπακοὴν τοῖς ὑποκειμένοις ἐπιτρέψαι, ἣν αὐτὸς ἐκ τῶν προηγουμένων ἐκτελέσαι οὐκ ἔγνωκεν.
22	Εὑρίσκονται δέ τινες ἐκ τῆς τοῦ πνεύματος διδαχῆς ἔνδον διδασκόμενοι, κἂν ἔξωθεν αὐτοῖς ἀνθρωπίνης διδαχῆς ἐπιστήμη οὐκ ὑπάρχει, ἡ τοῦ ἔνδοθεν διδασκάλου σοφία οὐκ ἐκλείπει. Τοῦτο δὲ συμβαίνει εἰς τελείους ἄνδρας, ὧν ἡ τῆς ζωῆς ἐλευθερία, [Mss., ἐκ τῶν ὑποδειγμάτων.] ἐν τῷ ὑποδείγματι τῶν ἀσθενεστέρων καταπεσεῖν οὐ δύναται, ἵνα μή τις ἑαυτὸν ὁμοίως πνεύματος ἁγίου πεπληρωμένον εἶναι νομίσας, μαθητὴς ἀνθρώπου γενέσθαι παρακρούσηται, καὶ πλάνης διδάσκαλος γένηται.
23	Νοῦς δὲ ὁ τοῦ θείου πεπληρωμένος πνεύματος ἐμφανέστατα ἔχει τὰ σημεῖα αὐτοῦ, ἅ τινά εἰσι δύναμις καὶ ταπεινοφροσύνη, ἅπερ ἐὰν ἀμφότερα ἐν ἑνὶ λογισμῷ ὁλοκλήρως συνέλθωσι, σαφῶς τὴν μαρτυρίαν τῆς τοῦ ἁγίου πνεύματος παρουσίας φέρουσιν.
24	Οὕτως οὖν Ἰωάννης ὁ Βαπτιστὴς διδάσκαλον μὴ ἐσχηκέναι ἀναγινώσκεται· οὐδὲ γὰρ αὐτὴ ἡ Ἀλήθεια, ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, σωματικῇ παρουσίᾳ τοὺς ἀποστόλους διδάξας, τοῦτον σωματικῶς μεταξὺ αὐτῶν συνηθρόἳσεν· ἔνδοθεν δέ μᾶλλον διδάσκων, ἔξωθεν ἐν ἐλευθερίᾳ [Mss., κατέλειπεν.] κατέλιπεν· οὕτως Μωυσῆς ἐν τῇ ἐρήμω ὑπὸ ἀγγέλου ὁδηγηθεὶς, ἐντολὴν μεμάθηκεν, ἥνπερ δι᾽ ἀνθρώπου οὐκ ἔγνω.
25	Ταῦτα δὲ, καθὼς προείπαμεν, τοῖς ἀσθενέστερον διακειμένοις [Iidem Cod., σαβάσμιά εἰσι.] σεβαστέα εἰσὶ, καὶ οὐ μιμητέα.
26	ΠΕΤΡ. Ἀρέσκει ὃ λέγεις· ἀλλ᾽ αἰτῶ ἵνα μοι εἴπῃς, ἐὰν ὁ τοιοῦτος πατὴρ μιμητὴν ἑαυτοῦ τινα ἐκ τῶν μαθητῶν κατέλιπεν.
1	GREGORIUS. Vir reverentissimus Libertinus, qui tempore Totilae regis [Abest Gothorum a tribus Carnot., Germ., Norm. et pler. In Graeca vers. non legitur.] Gothorum eiusdem Fundensis monasterii praepositus fuit, in discipulatu illius conversatus atque eruditus est. De quo quamvis virtutes multas plurimorum narratio certa vulgaverit, praedictus tamen Laurentius religiosus vir, qui nunc superest, et ei ipso in tempore familiarissimus fuit, multa mihi dicere de illo consuevit, ex quibus quae recolo, pauca narrabo.
2	In eadem provincia Samnii, quam supra memoravi, idem vir pro utilitate monasterii carpebat iter. Dumque Darida [Carnot., Longip. et primus Theod., Goth. Comes, ut in Graec. Alter Theod. habet Goth. rex.] Gothorum dux cum exercitu in loco eodem venisset, Dei servus ex caballo in quo sedebat, ab hominibus eius proiectus est. Qui iumenti perditi damnum libenter ferens, etiam flagellum quod tenebat, diripientibus obtulit, dicens: Tollite, ut habeatis qualiter hoc iumentum minare possitis; quibus dictis protinus se in orationem dedit.
3	Cursu autem rapido praedicti ducis exercitus pervenit ad fluvium, nomine Vulturnum, ibique equos suos coeperunt singuli hastis tundere, et calcaribus cruentare; sed tamen equi verberibus caesi, calcaribus cruentati, fatigari poterant, moveri non poterant; sicque aquam fluminis tangere quasi mortale praecipitium pertimescebant. Cumque diu caedendo sessores singuli fatigarentur, unus eorum intulit, quia ex culpa quam servo Dei in via fecerant, illa sui itineris dispendia tolerabant.
4	Qui statim reversi, post se Libertinum reperiunt in oratione prostratum. Cui cum dicerent: Surge, tolle caballum tuum; ille respondit: Ite cum bono, ego caballo opus non habeo. Descendentes vero, invitum eum in cabellum de quo deposuerant, levaverunt, et protinus abscesserunt. Quorum equi tanto cursu illud quod prius non poterant transire flumen, transierunt, ac si ille fluminis alveus aquam minime haberet.
5	Sicque factum est ut cum servo Dei unus caballus suus redditur, omnes a singulis reciperentur.
6	Eodem quoque tempore in Campaniae partibus Buccellinus [Theudeberti regis Francorum dux, de quo lege Greg. Tur. l. III Hist. Franc., c. 32.] cum Francis venit. De monasterio vero praefati famuli Dei rumor exierat, quod pecunias multas haberet. Ingressi oratorium Franci, coeperunt saevientes Libertinum quaerere, Libertinum clamare, ubi in oratione ille prostratus iacebat. Mira valde res: quaerentes, saevientesque Franci, ingredientes in ipso impingebant, et ipsum videre non poterant; sicque sua caecitate frustrati, a monasterio sunt vacui regressi.
7	Alio quoque tempore pro causa monasterii, abbatis iussu, qui Honorato eius magistro successerat, Ravennam pergebat. Pro amore vero eiusdem venerabilis Honorati, quocunque Libertinus ibat, eius semper [Gemet., Aud. et Prat., Calliculam. Lyr., galliculam. Caligae numerantur inter calceamenta aut vestimenta monachorum initio reg. sancti Pachomii et in prologo, nec non in reg. S. P. Benedicti, cap. 55. Lege Hieronymum in praef. ad reg. sancti Pachomii: Nihil habent in cellulis (Tabennenses) praeter psiathium . . . . . baltheolum lineum, et caligas et baculum. Primus Theod. habet caligam, secundus ligulam.] caligulam in sinu portare consueverat. Itaque dum pergeret, accidit ut quaedam mulier exstincti filii corpusculum ferret.
8	Quae dum servum Dei fuisset intuita, amore filii succensa, iumentum eius per frenum tenuit, atque cum iuramento dixit: Nullatenus recedes, nisi filium meum suscitaveris. At ille inusitatum habens tale miraculum, expavit petitionis illius iuramentum: declinare mulierem voluit, sed nequaquam praevalens, animo haesit. Considerare libet quale quantumque in eius pectore certamen fuerit.
9	Ibi quippe pugnabat inter se humilitas conversationis, ac pietas matris: timor ne inusitata praesumeret, dolor ne orbatae mulieri non subveniret. Sed ad maiorem Dei gloriam vicit [Bigot., pietas matris.] pietas illud pectus virtutis, quod ideo fuit validum, quia devictum; virtutis enim pectus non esset, si hoc pietas non vicisset.
10	Itaque descendit, genua flexit, ad coelum manus tetendit, caligulam de sinu protulit, et super exstincti pueri pectus posuit. Quo orante, anima pueri ad corpus rediit: quem manu comprehendit, ac flenti matri viventem reddidit, atque iter quod coeperat [Lyr., Big., Prat., pergit.] peregit.
11	PETR. Quidnam hoc esse dicimus? virtutem tanti miraculi Honorati egit meritum, an petitio Libertini?
12	GREGOR. In ostensione tam admirabilis signi cum fide feminae virtus convenit utrorumque; atque ideo Libertinum existimo ista potuisse, quia plus didicerat de magistri, quam de sua virtute confidere. Cuius enim caligulam in pectore exstincti corpusculi posuit, eius nimirum animam obtinere quod petebat aestimavit.
13	Nam Elisaeus quoque magistri pallium ferens, atque ad Iordanem veniens, percussit semel, et aquas minime divisit. Sed cum repente diceret: Ubi est Deus Eliae etiam nunc [IV Reg. XIV]? percussit fluvium magistri pallio, ac iter inter aquas fecit. Perpendis, Petre, quantum in exhibendis virtutibus humilitas valet?
14	Tunc exhibere magistri virtutem potuit, quando magistri nomen ad memoriam reduxit. Quia enim ad humilitatem sub magistro rediit, quod magister fecerat et ipse fecit.
15	PETR. Libet quod dicis; sed, quaeso te, estne aliquid aliud quod adhuc de ipso ad nostram aedificationem narres?
16	GREGOR. Est plane, sed si sit qui velit imitari [In Audoeno et Lyr. additur, ignoro.]. Ego enim virtutem patientiae signis et miraculis maiorem credo. Quadam namque die is qui post venerabilis Honorati exitum monasterii regimen tenebat, contra eumdem venerabilem Libertinum gravi iracundia exarsit, ita ut [Theod., Gemet., ac al. Norm., in eum manibus excederet, vel excesserit.] eum manibus caederet. Et quia virgam qua eum ferire posset, minime invenit, comprehenso scabello suppedaneo, ei caput ac faciem tutudit, totumque illius vultum tumentem ac lividum reddidit: qui vehementer caesus, ad stratum proprium tacitus recessit.
17	Die vero altera erat pro utilitate monasterii [In Aud. et Lyr., causa constituta exiturus.] causa constituta. Expletis igitur hymnis matutinalibus, Libertinus ad lectum abbatis venit, orationem sibi humiliter petiit. Sciens vero ille quantum a cunctis honoraretur, quantumque diligeretur, pro iniuria quam ei ingesserat, recedere eum a monasterio velle putabat, atque requisivit, dicens: Ubi vis ire?
18	Cui ille respondit: Monasterii causa constituta est, Pater, quam declinare nequeo, quia hesterno die me hodie iturum promisi, illuc ire disposui. Tunc ille a fundo cordis considerans asperitatem et duritiam suam, humilitatem ac mansuetudinem Libertini, ex lecto prosiliit, pedes Libertini tenuit, se peccasse, seque reum esse testatus est, qui tanto talique viro tam crudelem facere contumeliam praesumpsisset.
19	At contra Libertinus sese in terram prosternens, eiusque pedibus provolutus, suae culpae, non illius saevitiae fuisse referebat quod pertulerat. Sicque actum est ut ad magnam mansuetudinem perduceretur Pater, et humilitas discipuli magistra fieret magistri. Cumque pro utilitate monasterii ad constitutionem causae egressus fuisset, multi viri noti ac nobiles qui eum valde honorabant, vehementer admirati, sollicite requirebant quidnam hoc esset, quod tam tumentem ac lividam haberet faciem.
20	Quibus ille dicebat: Hesterno die sero, peccatis meis facientibus, in scabello suppedaneo impegi, atque hoc pertuli. Sicque vir sanctus servans in pectore honorem veritatis et magistri, nec patris prodebat vitium, nec falsitatis incurrebat peccatum.
21	PETR. Putasne vir iste venerabilis Libertinus, de quo tot signa et miracula retulisti, in tam ampla congregatione imitatores suos in virtutibus non reliquit?
22	ΚΕΦΑΛ. Β′. Περὶ Λιβερτίνου [Hoc est, qui secundas partes in monasterio obtinebat. Is autem vocatur praepositus, maxime in reg. S. P. Bened., c. 65. Quae tamen hic de Libertino narrantur, oeconomum potius quam praepositum videntur adumbrare. Forsitan utroque officio praepositi et cellerarii seu oeconomi fungebatur Libertinus. In concilio Constantinop., sub Mena, act. 1, legitur, Φλαβιανὸς πρεσβύτερος καὶ δευτεράριος. Et infra, Ἀναστάσιος πρεσβύτερος καὶ δευτεράριος. Non repugnat hoc nomine designari etiam oeconomum et cellerarium, qui secundus ab abbate dici potest; quia quemadmodum abbati spiritualia, ita cellerario temporalia credita sunt. Hinc in reg. S. P. Bened., cap. 31: Cellerarius . . . omni congregationi sit sicut pater.] δευτεραρίου τῆς αὐτῆς μονῆς.
23	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἀνήρ τις εὐλαβέστατος Λιβερτῖνος ὀνόματι, ἐν τοῖς χρόνοις Τοτίλα τοῦ ῥηγὸς, τοῦ αὐτοῦ Φουνδεσίνου μοναστηρίου δευτεράριος ὑπῆρχεν, ἐν τῇ παιδεύσει, καὶ μαθησίᾳ τοῦ ἁγίου τούτου ἀνδρὸς ἀναστραφείς.
24	Περὶ οὗ πολλὰς δυνάμεις πολλῶν ἡ διήγησις ἀσφαλῶς ἀνήγγειλεν· μάλιστα δὲ ὁ προλεχθεὶς εὐλαβέστατος ἀνὴρ Λαυρέντιος, ὅς τις καὶ νῦν περίεστιν, ὃς καὶ αὐτῷ ἐκείνω [Colb. παρρησιώτατος. Reg. παραπλήσιος.] παῤῥησιαστικώτατος γέγονεν, πολλά μοι περὶ αὐτοῦ λέγειν εἴωθεν, ὅθεν ἐξ ὧν μέμνημαι ὀλίγα τινὰ διηγήσομαι.
25	Ἐν τῇ προμνημονευθείσῃ τῆς Σαμνίας χώρας ὁ αὐτὸς εὐλαβέστατος ἀνὴρ Λιβερτῖνος διὰ τὴν τοῦ μοναστηρίου χρείαν ἐν ὁδῷ ἐβάδιζεν. Δαρδᾶς [Colb. οὖν.] γοῦν ὁ τῶν Γότθων κόμης, μετὰ στρατοῦ τῷ δούλω τοῦ Θεοῦ [Vulgati ὑπαντήσας, contradicentibus mss. et repugnante sensu.] ὑπάντησεν, καὶ ἐκ τῶν ἀνθρώπων αὐτοῦ τινες, τοῦτον ἐκ τοῦ ἵππου ἐν ᾧ ἐκαθέζετο κατεάξαντες, τὸν ἵππον ἀφείλαντο· ὅς τις προθύμως τὴν τοῦ ἀφαιρεθέντος ἵππου ζημίαν ὑπενέγκας, καὶ τὸ [Mss. φραγέλλιον.] φλαγέλλιον ὅπερ ἐκράτει, τούτοις δέδωκεν, εἰπών· Λάβετε, ἵνα ἔχητε πῶς τὸ κτῆνος τοῦτο ἐλάσαι.
26	Τούτων δὲ ῥηθέντων εὐθέως ἑαυτὸν εἰς εὐχὴν δέδωκε. Δρόμω δὲ ταχυτάτω τοῦ προλεχθέντος ἄρχοντος ὁ στρατὸς τὸν ποταμὸν κατέλαβε τὸν λεγόμενον Βούλτουρνον [Iidem, ἤρξατο.] Ἤρξαντο οὖν ἕκαστος τὸν ἑαυτοῦ ἵππον τῇ τῆς ῥομφαίας [Mss., ἅστᾳ τύπτειν καὶ ταῖς πτερνιστῆσιν πλήττειν.] ἅστῃ τύπτειν, καὶ ταῖς πτερνιστήραις πλήττειν.
27	Ἐπὶ πλείω δὲ οἱ ἵπποι τυπτόμενοι καὶ πληττόμενοι κόποι μὲν ὑπέμενον, κινηθῆναι δὲ οὐκ ἠδύναντο· οὕτω γὰρ τῷ ὕδατι τοῦ ποταμοῦ προσεγγίσαι ἐφοβοῦντο, καθάπερ κρημνῷ θανασίμω. Ὅτε δὲ ἐπὶ πολὺ τοὺς ἵππους ἐμαστίγωσαν, καὶ ἐξητόνησεν ἕκαστος, εἷς ἐξ αὐτῶν εἶπε· Διὰ τὸ πταῖσμα, ὅπερ ἐν τῇ ὁδῷ εἰς τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ πεποιήκαμεν, ταύτας τὰς προσβολὰς τῆς ὀδύνης ὑποφέρομεν.
28	Οἵ τινες παραυτὰ εἰς τὰ ὀπίσω [Reg. στραφέντες.] ὑποστρέψαντες, εὑρίσκουσι Λιβερτῖνον ἐν τῇ εὐχῇ κείμενον, ᾧτινι εἶπον· Ἀνάστα, λάβε τὸν ἵππον σου. Ἐκεῖνος δὲ ἀπεκρίθη, λέγων· Ἀπέλθετε μετὰ καλοῦ, ἐγὼ χρείαν τοῦ ἵππου οὐκ ἔχω.
29	Κατελθόντες δὲ μετὰ βίας, αὐτὸν εἰς τὸν ἵππον ὅθεν κατήγαγον ἐκούφισαν, καὶ παρευθὺς ἀνεχώρησαν. Ὥντινων οἱ ἵπποι τοσούτω δρόμω ἐκεῖνον τὸν ποταμὸν, ὅνπερ πρότερον περάσαι οὐκ ἠδύναντο, παρῆλθον, ὡς ὅτε ὕδωρ παντελῶς οὐκ εἶχεν. [Mss., τοῦτο τοίνυν γέγονεν ἵνα τῷ δούλῳ . . . ἀποδοθῆ.] Οὕτω τοίνυν γέγονεν, ἵνα τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ ὁ ἵππος ἀποδοθεὶς, πάντες λοιπὸν ἀκόπως περάσωσιν.
30	Τῷ αὐτῷ τοίνυν καιρῷ ἐν τοῖς τῆς Καμπανίας μέρεσιν, ὁ Βουκελῖνος μετὰ Φράγκων ἦλθε. Φήμη οὖν ἐξῆλθεν, ὅτι ἐν τῷ μοναστηρίω τοῦ προλεχθέντος δούλου τοῦ Θεοῦ Ὁνωράτου πολλὰ χρήματα ἀπόκεινται.
31	Εἰσελθόντες δὲ ἐν τῷ εὐκτηρίω οἱ Φράγκοι, ἤρξαντο μετὰ πλείστου θυμοῦ τὸν Λιβερτῖνον ἐπιζητεῖν, καὶ ἐξ ὀνόματος Λιβερτῖνον κράζειν· ἐκεῖνος δὲ ἐν τῇ εὐχῇ ἔκειτο ἡπλωμένος. Θαυμαστὸν γοῦν πρᾶγμα συνέβη· ζητοῦντες γὰρ αὐτὸν, καὶ [Reg., ζυγομαχοῦντες.] θυμομαχοῦντες οἱ Φράγκοι εἰσερχόμενοι μὲν ἐν τῷ εὐκτηρίω, εἰς αὐτὸν [Mss., προέκοπτον.] προσέκοπτον, θεωρῆσαι δὲ αὐτὸν οὐκ ἠδύναντο· οὕτως οὖν τῇ ἑαυτῶν τυφλώσει μαστιγωθέντες, ἐκ τοῦ μοναστηρίου [Reg., ἄπρακτοι. Vocem σάβουρος saepissime usurpavit interpres, ut vacuum significaret. Vide infra, c. 7, et consule Glossar. Graecum Cangii, ubi vocem hanc derivari censet a saburra sen arena, qua sola si naves onerentur, vacuae dicuntur.] σάβουροι ἐξῆλθον.
32	Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ, διὰ πρᾶγμα τοῦ μοναστηρίου κατὰ κέλευσιν τοῦ ἡγουμένου τοῦ κατὰ διαδοχὴν Ὁνωράτου τοῦ διδασκάλου αὐτοῦ προχειρισθέντος ἐν Ῥαβέννῃ ἀπήρχετο. Διὰ δὲ τὸν πόθον, ὃν εἶχε πρὸς τὸν ἐν ἁγίοις ἐκεῖνον Ὁνωρᾶτον, ὅπου δή ποτε ὁ Λιβερτῖνος ἀπήρχετο, τὸ [Reg., καλήγιον. Infra tamen habet καλύγιον. Colb., καλλήγιον.] καλίγιον αὐτοῦ ἐν τῷ ἑαυτοῦ κόλπω βαστάζειν εἴωθεν.
33	Ἀπερχομένου δὲ αὐτοῦ ἐν Ῥαβέννῃ, ὡς εἴρηται, συνέβη γυναῖκά τινα τελευτήσαντος τοῦ υἱοῦ αὐτῆς τὸ σῶμα αὐτοῦ βαστάζειν, ἥ τις τοῦτον θεασαμένη, καὶ Θεοῦ δοῦλον αὐτὸν εἶναι πιστεύσασα, τῷ πόθω τοῦ τελευτήσαντος αὐτῆς υἱοῦ φλεγομένη, τὸν ἵππον αὐτοῦ ἐκ τοῦ [Mss., χαλινοῦ.] χαλιναρίου ἐκράτησε, καὶ μεθ᾽ ὅρκου ἔφη μηδαμῶς αὐτὸν ἐᾶσαι ὑποχωρῆσαι, εἰ μὴ τὸν υἱὸν αὐτῆς ἀναστήσει.
34	Ἐκεῖνος δὲ πεῖραν μὴ ἔχων τοιούτου θαύματος, ἐξέστη ἐπὶ τῷ ὄρκω τῆς αἰτήσεως αὐτῆς· ὅθεν ἐκκλίναι ἐκ τῆς γυναικὸς ἠθέλησεν, ἀλλ᾽ οὐδαμῶς ἠδυνήθη, [Reg., ἐκολύθη. Fortasse, ἐκωλύθη.] ἐκολλήθη γὰρ ψυχικῶς διὰ τῆς συμπαθείας.
35	Κατανοῆσαι οὖν ἐστιν, ὁποῖον καὶ πόσον ἔνδοθεν εἶχεν ἀγῶνα. Πόλεμος γὰρ, ὡς οἶμαι, συνήπτετο τῆς ταπεινοφροσύνης τῆς ἀυτοῦ πολιτείας πρὸς τὴν τῆς μητρὸς εὐσπλαγχνίαν. Φόβος δὲ καὶ πόνος [Reg., παρήπτοντο φόβος αὐτομολῆσαι διὰ τὸ, etc. Colb., παρείποντο φόβος αὐτομολῆσαι, etc.] παρείποντο· φόβος, διὰ τὸ ἀσύνηθες τοῦ τοιούτου θαύματος· πόνος, ἵνα μὴ τῇ πληττομένῃ μητρὶ συμπαθήσῃ.
36	Πρὸς δὲ μεγίστην τοῦ Θεοῦ δόξαν ἐνίκησεν ἡ εὐσπλαγχνία. Οὐκ ἂν δὲ τοῦτο ὁ λογισμὸς κατισχύσαι δυνατὸς ἐγεγόνει, εἰ μὴ τῇ συμπαθείᾳ ὑπῆρχεν ἡττημένος. Κατελθὼν οὖν ἐκ τοῦ ἵππου, καὶ κλίνας γόνυ, εἰς τὸν οὐρανὸν τὰς χεῖρας ἐξέτεινεν, [Reg., ἐξενεγκών.] καὶ ἐξενέγκας ἐκ τοῦ κόλπου αὐτοῦ, ὃ ἐπεφέρετο καλίγιον, ἐπάνω τοῦ στήθους τοῦ τεθνεῶτος παιδίου ἔθηκεν.
37	Εὐχομένου αὐτοῦ, ἡ ψυχὴ τοῦ παιδίου ἐν τῷ σώματι ὑπέστρεψε, καὶ παραχρῆμα ἀνέστη· κρατήσας δὲ αὐτοῦ τῆς χειρὸς τῇ κλαιούσῃ μητρὶ ζῶντα ἀποδέδωκε, καὶ οὕτως τὴν ὁδὸν αὐτοῦ ἣν ἤρξατο ἐπορεύθη.
38	ΠΕΤΡ. Τί οὖν εἶναι τοῦτο λέγομεν; τοῦ Ὁνωράτου ἡ ἁγιότης τὴν δύναμιν τοῦ τοσούτου θαύματος πεποίηκεν, ἢ τοῦ Λιβερτίνου ἡ αἴτησις;
39	ΓΡΗΓ. Ἐν τῇ ἐπιδείξει τοῦ τοιούτου [Reg., θαύματος καὶ σημείου. Colb., hic mutilus est.] θαυμαστοῦ σημείου μετὰ τῆς πίστεως τῆς γυναικὸς ἡ δύναμις τῶν ἀμφοτέρων συνῆλθε· καὶ διὰ τοῦτο ὑπολαμβάνω Λιβερτῖνον ταῦτα δύνασθαι, ὅτι πολλῷ μᾶλλον τῇ τοῦ διδασκάλου δυνάμει, ἤπερ τῇ ἑαυτοῦ πεποιθέναι ἐπίστευσεν.
40	Οὗτινος γὰρ τὸ καλίγιον ἐν τῷ στήθει τοῦ τεθνεῶτος ἔθηκεν, αὐτοῦ δηλαδὴ τὴν ψυχὴν ὑπακουσθῆναι, ὅπερ ᾐτήσατο ὑπελάμβανεν. Ἐπεὶ καὶ Ἐλισσαῖος τοῦ διδασκάλου τὴν μηλωτὴν βαστάζων, καὶ εἰς τὸν Ἰορδάνην ἐλθὼν, ἐπάταξεν ἅπαξ, καὶ οὐδαμῶς τὰ ὕδατα διῃρέθη· ὡς δὲ παρευθὺ εἶπε, Ποῦ ἐστιν ὁ Θεὸς Ἡλιοῦ; καὶ πάλιν τὸν ποταμὸν τῇ τοῦ διδασκάλου μηλωτῇ ἐπάταξεν, ὁδὸν ἀναμέσον τῶν ὑδάτων πεποίηκε.
41	Κατανοεῖς, Πέτρε, πόσον ἡ ταπεινοφροσύνη ἐν ταῖς γινομέναις δυνάμεσιν ἰσχύει; τότε γὰρ ποιῆσαι τὴν ἴσην τοῦ διδασκάλου δύναμιν ἠδυνήθη, ὅτε τοῦ διδασκάλου τὸ ὄνομα εἰς μνήμην ἤγαγε, καὶ ὅτε τῇ ταπεινοφροσυνῃ ἐπὶ τὸν διδάσκαλον ἀνθυπέστρεψε, τότε καὶ αὐτὸς πεποίηκεν ὅπερ καὶ ὁ διδάσκαλος.
42	ΠΕΤΡ. Ἀρέσκει ὃ λέγεις· ἀλλ᾽ αἰτῶ, τίμιε πάτερ, ἔστιν ἄλλο τι περὶ αὐτοῦ, ὅπερ εἰς ἡμετέραν οἰκοδομὴν ὀφείλῃς διηγήσασθαι.
43	ΓΡΗΓ. Ἐστὶν ὄντως, ἐὰν ᾖ ὁ θέλων μιμήσασθαι. Ἐγὼ γὰρ τὴν δύναμιν τῆς ὑπομονῆς μείζονα τῶν θαυμάτων καὶ τῶν σημείων εἶναι πιστεύω. Ἐν μιᾷ οὖν [Reg., οὖν τῶν ἡμερῶν ἐκεῖνος.] ἡμέρᾳ ἐκεῖνος, ὁ μετὰ τὴν τοῦ εὐλαβεστάτου Ὁνωράτου τελείωσιν τὴν τῆς μονῆς ποιμαντικὴν ἡγεμονίαν κατέχων, κατό τοῦ θεοφιλοῦς Λιβερτίνου βαρυτάτω θυμῷ ἐξήφθη, ὥστε εἰς αὐτὸν τὰς ἑαυτοῦ χεῖρας ἐπιβαλεῖν.
44	Καὶ μὴ εὑρὼν ῥάβδον, δι᾽ ᾗς αὐτὸν μαστιγῶσαι δυνήσηται, κρατήσας τὸ ὑποπόδιον, τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ τὸ [Reg., πρόσωπον ἐν αὐτῷ ἔτυψεν.] πρόσωπον ἔτυψε, καὶ ὅλον μελανὸν καὶ πεφυσημένον πεποίηκε. Σφοδρῶς οὖν μαστιγωθεὶς ἐν τῇ κλίνῃ τῇ ἰδίᾳ ἀπελθὼν ἡσύχαξεν.
45	Ἦν δὲ πρᾶγμα ὡρισμένον διὰ τὴν τοῦ μοναστηρίου φροντίδα, καὶ τῇ ἑξῆς ἡμέρᾳ, πληρωθέντων τῶν ἑωθινῶν ὕμνων, Λιβερτῖνος εἰς τὴν τοῦ ἡγουμένου κλίνην ἀπῆλθε, καὶ μετὰ πάσης ταπεινοφροσύνης εὐχὴν ᾐτήσατο.
46	Γινώσκων δὲ ὁ ἡγούμενος πῶς ἐκ πάντων ἐτιμᾶτο καὶ ἠγαπᾶτο ὁ Λιβερτῖνος, ἐνόμισεν ὅτι διὰ τὴν ὕβριν ἣν αὐτῷ ἐπήγαγεν, ὑποχωρῆσαι ἐκ τοῦ μοναστηρίου ἤθελεν, ὅθεν καὶ ἠρώτησεν αὐτὸν, λέγων· Ποῦ βούλει ἀπελθεῖν; ᾧ τινι ἀποκριθεὶς, εἶπε· Τοῦ μοναστηρίου πρᾶγμα ὡρισμένον ἐστὶ, πάτερ, ὅπερ ἀδυνάτως ἔχω τοῦ ἐᾶσαι· τῇ γὰρ χθὲς ἡμέρᾳ ὥρισα σήμερον ἐκεῖσε εὑρεθῆναι.
47	Τότε ἐκεῖνος ἐκ βάθους καρδίας στενάξας, καὶ κατανοήσας τὴν ἑαυτοῦ δυσκολωτάτην σκληρότητα, τὴν δὲ ταπεινοφροσύνην καὶ πρᾳότητα τοῦ Λιβερτίνου, ἐκ τῆς κλίνης ἀναστὰς τοὺς πόδας αὐτοῦ ἐκράτησε, καὶ ἑαυτὸν ἡμαρτηκέναι, καὶ κατάκριτον εἶναι ὡμολόγησεν, ὅτι τοιούτω καὶ τηλικούτω ἀνδρὶ τοιαύτην ὠμωτάτην βάσανον ἐπενέγκαι [Reg., ἠθέλησεν. Colb., ηὐτομόλησεν.] ἐπετόλμησε. Τοὐναντίον δὲ Λιβερτῖνος ἑαυτὸν εἰς τὴν γῆν ὑποστρώσας, καὶ τοῖς ἐκείνου ποσὶ προσκυλινδούμενος, τοῦ ἰδίου πταίσματος, καὶ οὐ τῆς ἐκείνου ἀσθενείας γεγονέναι ἐλεγεν, ὅπερ ὑπέμεινε.
48	Τούτου δὲ γεγονότος, ἐν μεγίστῃ πρᾳότητι ἐπανῆλθεν ὁ πατὴρ, καὶ ἡ ταπείνωσις τοῦ μαθητοῦ ὁδηγὸς γέγονε τοῦ διδασκάλου. Ὅτε οὖν διὰ τὴν τοῦ μοναστηρίου φροντίδα εἰς τὸ ὡρισμένον πρᾶγμα ἀπῆλθε, πολλοὶ ἄνδρες εὐγενεῖς τε καὶ γνώριμοι, οἵ τινες αὐτὸν μεγάλως ἐτίμων, πάνυ θαυμάσαντες, ἀκριβῶς ἐπεζήτουν πόθεν αὐτῷ τοῦτο συνέβη, ὅτι οὕτως πεφυσημένον καὶ [Colb., μελανόμενον.] μελανὸν εἶχε τὸ πρόσωπον.
49	Πρὸς οὓς ἀπεκρίθη· Χθὲς πρὸς ἑσπέραν τῶν ἁμαρτιῶν μου ποιούντων, εἰς τὸ ὑποπόδιον τοῦ σκαμνίου προσκόψας τοῦτο ὑπέμεινα. Οὕτως οὖν ὁ ἅγιος ἀνὴρ ἐν ἑαυτῷ τὴν τιμὴν ἀληθείας φυλάττων, οὔτε τοῦ πατρὸς τὴν αἰτίαν ἐδημοσίευσεν, οὔτε τῆ ἁμαρτίᾳ τοῦ ψεύδους ὑπέπεσεν.
50	ΠΕΤΡ. Γνῶναι ἤθελον, θεοτίμητε πάτερ, ἐὰν ὁ εὐλαβέστατος οὗτος ἀνὴρ Λιβερτῖνος, περὶ οὗ τοσαῦτα σημεῖα καὶ θαυμάσια διηγήσω, ἐν τῇ ἑαυτοῦ συνοδίᾳ μιμητὰς αὐτοῦ [Reg., ἐν τοῖς θαύμασιν.] ἐν ταῖς δυνάμεσι κατέλιπεν.
1	GREGORIUS. Felix qui appellatur [Germ., duo Carnot., 2 Theod., Compend. et Longip., Corvus. Non sic lectum a Zacharia papa.] Curvus [Martyrol. 6 Novemb.], quem ipse bene nosti, qui eiusdem monasterii nuper praepositus fuit, multa mihi de fratribus eiusdem monasterii admiranda narrabat: ex quibus aliqua quae ad memoriam veniunt supprimo, quia ad alia festino. Sed unum dicam, quod ab eo narratum praetereundum nullo modo aestimo.
2	In eodem monasterio quidam magnae vitae monachus erat hortulanus. Fur vero venire consueverat, per sepem ascendere, et occulte olera auferre. Cumque ille multa plantaret, quae minus inveniret, et alia pedibus conculcata, alia direpta conspiceret; totum hortum circumiens, invenit iter unde fur venire consueverat. Qui in eodem horto deambulans, reperit etiam serpentem, cui praecipiens dixit: Sequere me: atque ad aditum furis perveniens, imperavit serpenti, dicens: In nomine Iesu praecipio tibi ut aditum istum custodias, ac furem huc ingredi non permittas.
3	Protinus serpens totum se in itinere in transversum tetendit, et ad cellam monachus rediit. [Pomeridiani somni meminit S. P. Benedictus reg. c. 48. Vide Concordiam Regularum, c. 55.] Cumque meridiano tempore cuncti fratres quiescerent, more solito fur advenit, ascendit sepem; et cum in hortum pedem deponeret, vidit subito quia tensus serpens clausisset viam; et tremefactus post semetipsum concidit, eiusque pes [Gemet., per calcaneum. Porro non dissimile miraculum a sancto Spiridione Cypriorum episcopo factum refert Socrates, l. I Ecclesiast. Hist., c. 12: Fures media nocte caulas eius clanculo ingressi, oves inde abducere tentabant. Sed Deus qui pastorem ipsum servabat, oves quoque eius conservavit; fures enim invisibili quadam virtute constricti tenebantur. Quos tamen postea liberos dimisit et ariete donavit, adiecto hoc facete dicto: Ne, inquit, frustra vigilasse videamini. Adhuc similius occurrit apud Greg. Turon., l. de Vit. Patrum, c. 14.] per calceamentum in sude sepis inhaesit, sicque usque dum hortulanus rediret, deorsum capite pependit.
4	Consueta hora venit hortulanus, pendentem in sepe furem reperit, serpenti autem dixit: Gratias Deo, implesti quod iussi; recede modo. Qui statim abscessit. Ad furem vero perveniens, ait: Quid est, frater? Tradidit te mihi Deus. Quare in labore monachorum furtum toties facere praesumpsisti? Et haec dicens, pedem illius a sepe in qua inhaeserat, solvit, eumque sine laesione deposuit.
5	Cui dixit: Sequere me. Quem sequentem duxit ad horti aditum, et olera quae furto appetebat auferre, ei cum magna dulcedine praebuit, dicens: Vade, et post haec furtum non facias; sed cum necesse habes, huc ad me ingredere, et quae tu cum peccato laboras tollere, ego tibi devotus dabo.
6	PETR. Nuncusque, ut invenio, incassum ego non fuisse Patres in Italia qui signa facerent aestimabam.
7	ΚΕΦΑΛ. Γ′. Περὶ [Colb., τινὸς μονάζοντος.] μοναχοῦ κηπουροῦ τῆς αὐτῆς μονῆς.
8	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἦν τις [Editi, ἐν τῷ αὐτοῦ.] ἐν τῷ αὐτῷ μοναστηρίω Φῆλιξ ὀνόματι, ὁ ἐπιλεγόμενος Κεκυφὼς, τουτέστι κυρτὸς, ὃν καὶ αὐτὸς καλῶς ἐπίστασαι, ὅς τις καὶ δευτεράριος τῆς αὐτῆς μονῆς γέγονεν.
9	Οὗτος πολλά μοι θαυμαστὰ περὶ τῶν αὐτόθι ἀδελφῶν διηγήσατο. Ἐξ ὧν τὰ μὲν παρασιωπῶ, διὰ τὸ εἰς ἕτερά με σπεύδειν, πλὴν ἑνὸς ἐξ αὐτῶν, ὅπερ οὐδαμῶς παρελθεῖν δύναμαι.
10	Μοναχός τις ἐν τῷ αὐτῷ μοναστηρίω ὑπῆρχε θαυμαστῆς διαγωγῆς, ὅς τις τὴν τοῦ κήπου φροντίδα ἦν πεπιστευμένος. Κλέπτης δέ τις διὰ τοῦ φραγμοῦ εἰσερχόμενος κρυφῇ τὰ λάχανα ἐλάμβανεν.
11	Ἐκεῖνος οὖν πλεῖστα φυτεύων, καὶ ὀλίγα εὑρίσκων, ἄλλα δὲ τοῖς ποσὶ καταπεπατημένα, καὶ ἕτερα κεκομμένα θεωρῶν, ὅλον τὸν κῆπον γυρεύσας, εὗρε τὴν εἴσοδον δι᾽ ἧς ὁ κλέπτης ἐν τῷ κήπω εἰσέρχεσθαι εἴωθε.
12	Γυρεύων δὲ τὸν κῆπον, εὗρεν ὄφιν, ᾧτινι κελεύσας, εἶπε· Ἀκολούθει μοι. Ἐλθὼν οὖν ἐν τῇ εἰσόδω δι᾽ ἧς ὁ κλέπτης εἰσήρχετο, λέγει τῷ ὄφει· Ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ κελεύω σοι ἵνα τὴν εἴσοδον ταύτην φυλάξῃς, καὶ τὸν κλέπτην ἐνθάδε εἰσελθεῖν μὴ ἐάσῃς.
13	Εὐθέως οὖν ὁ ὄφις, ὅλον ἑαυτὸν ἁπλώσας ἔκλεισε [Colb., τὴν εἴσοδον.] τὴν ὁδόν, ὁ δὲ μοναχὸς ἐν τῷ ἑαυτοῦ κελλίω ὑπέστρεψεν. Ἡνίκα δὲ πάντες ἐν τῷ μεσημβρινῷ καιρῷ ἀνεπαύοντο, ὁ κλέπτης, κατὰ τὸ ἔθος, ἐλθὼν εἰς τὸν φραγμὸν ἀνῆλθεν, καὶ ὡς τὸν πόδα αὐτοῦ εἰς τὸν κῆπον κατήγαγεν, ἄφνω θεασάμενος τὸν ὄφιν ἡπλωμένον καὶ τὴν ὁδὸν κλείσαντα, γενόμενος ἔντρομος εἰς τὰ ὀπίσω ἔπεσεν· ὁ δὲ ποῦς αὐτοῦ ἐκ τοῦ ὑποδήματος ἐν τοῖς τοῦ φραγμοῦ ξύλοις ἐκρατήθη, καὶ ἕως οὗ ὁ κηπουρὸς ἦλθε, κατακέφαλα [Reg., ἐκρέμετο. ὁ οὖν κηπουρὸς ἐλθὼν καὶ τὸν κλέπτην εὑρὼν ἐν τῷ φραγμῷ κρεμάμενον, τῷ μὲν ὄφει εἶπεν· εὐχαριστῷ τῷ Θεῷ ὅτι ἐπλήρωσας ὃ ἐκελεύθης ὑποχώρησον ἄρτι. ὅστις παραχρῆμα ὑπεχώρησεν.] ἐκρεμᾶτο. Τοῦ οὖν κηπουροῦ ἐλθόντος, καὶ τὸν κλέπτην ἐν τῷ φραγμῷ κρεμάμενον εὑρίσκοντος, τῷ μὲν ὄφει εἶπεν· Εὐχαριστία τῷ Θεῷ, ἐπλήρωσας ὃ ἐκελεύσθης, ὑποχώρησον ἄρτι.
14	Ὅστις παρευθὺς ἀνεχώρησε. Πρὸς δὲ τὸν κλέπτην ἐλθὼν, εἶπε· Τί ἐστιν, ἀδελφέ; Ἰδοὺ παρέδωκέ σε ὁ Θεός. Διατί εἰς τὸν κάματον τῶν μοναχῶν κλέμμα πλειστάκις ποιῆσαι ἐτόλμησας; Ταῦτα οὖν πρὸς αὐτὸν εἰπὼν, τὸν πόδα αὐτοῦ ἐκ τοῦ φραγμοῦ, ἐν ᾧ κρατηθεὶς ὑπῆρχεν, ἔλυσεν, καὶ ἄνευ βλάβης αὐτὸν κατήγαγε, φήσας πρὸς αὐτὸν· Ἀκολούθει μοι.
15	Ἀκολουθοῦντος δὲ αὐτοῦ, ἀπήγαγεν αὐτὸν εἰς τὴν τοῦ κήπου εἴσοδον, καὶ ὅπερ λάχανον κλεψιμαίω τρόπω [Reg., λαβεῖν.] ἐπᾶραι ἤθελε, μετὰ πάσης καλοηθείας δέδωκεν, εἰπών· Ἄπελθε, καὶ τοῦ λοιποῦ κλέμμα [Reg., μὴ ποιήσῃς. ἀλλ᾽ ὅτε χρείαν ἔχῃς ἐλθὲ πρὸς μὲ, ὃ γὰρ μετὰ ἁμαρτίας μέλλεις λαβεῖν κρυφηδὸν, ἐγώ σοι, etc.] μὴ τολμήσῃς ποιῆσαι, ἀλλ᾽ ὅτε χρείαν ἔχεις, ἔνθεν πρός με εἴσελθε, καὶ ὅπερ σοι μετὰ ἁμαρτίας ἠγώνισας ἐπᾶραι, ἐγώ σοι μετὰ εὐχαριστίας δίδωμι.
16	ΠΕΤΡ. Καθὼς εὑρίσκω, μέχρι τοῦ παρόντος ἀκαίρως ἐνόμιζον ἐν τῆ Ἰταλίᾳ μὴ γεγονέναι πατέρας σημειοφόρους.
1	GREGORIUS. Fortunati viri venerabilis abbatis monasterii quod appellatur [Aut Puteolis, aut in agro Tusculano, ubi Cicero villas et elegantes domos possidebat.] Balneum Ciceronis, aliorumque etiam virorum venerabilium didici relatione quod narro. Vir sanctissimus Equitius nomine [Martyrol., 11 Aug.], in Valeriae provinciae partibus, pro vitae suae merito apud omnes illic magnae admirationis habebatur, cui Fortunatus idem familiariter notus fuit.
2	Qui nimirum Equitius pro suae magnitudine sanctitatis multorum in eadem provincia monasteriorum Pater exstitit. Hunc cum iuventutis suae tempore acri certamine carnis incentiva fatigarent, ipsae suae tentationis angustiae ad orationis studium solertiorem fecerunt. Cumque hac in re ab omnipotenti Deo remedium continuis precibus quaereret, nocte quadam assistente angelo eunuchizari se vidit, eiusque visioni apparuit, quod omnem motum ex genitalibus eius membris abscideret; atque ex eo tempore ita alienus exstitit a tentatione, ac si sexum non haberet in corpore.
3	Qua virtute fretus ex omnipotentis Dei auxilio, ut viris ante praeerat, ita coepit postmodum etiam feminis praeesse; nec tamen discipulos suos admonere cessabat, ne se eius exemplo in hac re facile crederent, et casuri tentarent donum quod non accepissent.
4	Eo autem tempore quo malefici in hac sunt Romana urbe deprehensi, [De hoc Basilio legendus Cassiodorus, l. IV, epist. 22 et 23, ubi ei magicarum artium accusato iudices assignantur; nec non Baron., ad an. 504.] Basilius, qui in magicis operibus primus fuit, in monachico habitu Valeriam fugiens petiit. Qui ad virum reverentissimum Castorium [Haec urbs nunc diruta, Valeriae provinciae erat.] Amiterninae civitatis episcopum pergens, petiit ab eo ut eum Equitio abbati committeret, ac sanandum monasterio illius commendaret.
5	Tunc ad monasterium venit episcopus, secumque Basilium monachum deduxit, et Equitium Dei famulum rogavit, ut eumdem monachum in congregationem susciperet. Quem statim vir sanctus intuens, ait: Hunc quem mihi commendas, Pater, ego non video monachum esse, sed diabolum. Cui ille respondit: Occasionem quaeris ne debeas praestare quod peto.
6	Ad quem mox Dei famulus dixit: Ego quidem hoc eum esse denuntio, quod video; ne tamen nolle me obedire existimes, facio quod iubes. Susceptus itaque in monasterio est. Non post multos dies idem Dei famulus pro exhortandis ad desideria superna fidelibus, paulo longius a cella digressus est. [Gemet., quo descendente.] Quo discedente contigit ut in monasterio virginum, in quo eiusdem Patris cura vigilabat, una earum quae iuxta carnis huius putredinem speciosa videbatur febricitare inciperet, et vehementer anxiari, magnisque iam non vocibus, sed stridoribus clamare: Modo moritura sum, nisi Basilius monachus veniat, et ipse mihi per suae curationis studium salutem reddat.
7	Sed in tanti Patris absentia accedere quisquam monachorum in congregationem virginum non audebat; quanto minus ille qui novus advenerat, cuiusque adhuc vitam congregatio fratrum nesciebat. Missum repente est, et Dei famulo Equitio nuntiatum, quod sanctimonialis illa immensis febribus aestuaret, et Basilii monachi visitationem anxie quaereret.
8	Quo audito vir sanctus, dedignando subrisit, atque ait: Nunquid non dixi quod diabolus esset iste, non monachus? Ite et eum de cella expellite. De ancilla autem Dei, quae anxietate febrium urgetur, nolite esse solliciti, quia ex hac hora neque febribus laboratura est, neque Basilium quaesitura. Regressus est autem monachus, et ea hora saluti restitutam Dei virginem agnovit, qua [Pratel. et Big., eamdem salvatam.] eamdem salutem illius Dei famulus Equitius longe positus dixit; in virtute scilicet miraculi exemplum tenens Magistri, qui invitatus ad filium reguli [Ioan. IV, 46], eum solo verbo restituit saluti, ut revertens pater ea hora filium restitutum vitae cognosceret, qua vitam illius ex ore Veritatis audisset.
9	Omnes autem monachi iussionem Patris sui implentes, eumdem Basilium ex monasterii habitatione repulerunt. Qui repulsus dixit, frequenter se cellulam Equitii magicis artibus in aera suspendisse, nec tamen eius quempiam laedere potuisse. Qui non post longum tempus, in hac Romana urbe, exardescente zelo Christiani populi, igne crematus est.
10	Quadam vero die una Dei famula ex eodem monasterio virginum hortum ingressa est: quae lactucam conspiciens concupivit, eamque signo crucis benedicere oblita, avide momordit; sed arrepta a diabolo protinus cecidit. Cumque vexaretur, eidem Patri Equitio sub celeritate nuntiatum est, ut veniret concitus, et [Secundus Theod., protegeret; plerique concurreret. Quod autem hic legitur miraculum, confirmari potest ex Origen., l. VIII, contra Celsum, p. 399 et 401, de iis qui propter cibos vetitos diabolo puniendi traduntur; et ex sancto Cypriano, l. de Lapsis, de puella parvula quae de idolothytis gustaverat, et velut tortore cogente . . . conscientiam facti . . . fatebatur. Ibidem de alia: Postquam sceleratus cibus sumptus est, in perniciem suam rabies armata est oris.] orando succurreret. Moxque [Compend. et Germ., portam. Neutrum legitur in Graeca vers.] hortum idem Pater ut ingressus est, coepit ex eius ore quasi satisfaciens ipse qui hanc arripuerat diabolus clamare, dicens: Ego quid feci? ego quid feci? [Ita legitur in Mss. At in Editis, sedebam ibi. Similem loquendi modum habemus apud Bern., serm. 61, in Cant. n. 61: Ibo mihi ad illa sic referta cellaria; et serm. 10 in ps. Qui habitat, Curram mihi ad ea; et serm. de sancto Martino: Ibo mihi. In duob. prior. Carn. legitur, super lactucam meam.] Sedebam mihi super lactucam; venit illa, et momordit me.
11	Cui cum gravi indignatione vir Dei praecepit ut discederet, et locum in omnipotentis Dei famula non haberet. Qui protinus abscessit, nec eam ultra contingere praevaluit.
12	Quidam vero, Felix nomine, Nursiae provinciae nobilis, pater huius [Haud dubie Castorii magistri militum qui in obsidione Rom. multum Gregorio collaboravit. Lege epist. olim 31 l. IV, ind. 13; nunc 40 lib. V.] Castorii qui nunc nobiscum in Romana urbe demoratur, cum eumdem venerabilem virum Equitium sacrum ordinem non habere conspiceret, et per singula loca discurrere, atque studiose praedicare, eum quadam die familiaritatis ausu adiit, dicens: Qui sacrum ordinem non habes, atque a Romano pontifice sub quo degis praedicationis licentiam non accepisti, praedicare quomodo praesumis?
13	Qua eius inquisitione compulsus vir sanctus indicavit praedicationis licentiam qualiter accepit, dicens: Ea quae mihi loqueris ego quoque mecum ipse pertracto. Sed quadam nocte speciosus mihi per visionem iuvenis astitit, atque in lingua mea medicinale ferramentum, id est phlebotomum posuit, dicens: Ecce posui verba mea in ore tuo; egredere ad praedicandum.
14	Atque ex illo die etiam cum voluero, de Deo tacere non possum.
15	PETR. Vellem etiam Patris huius opus agnoscere, qui fertur talia dona [Expunximus, a Deo, insertum ab Editoribus, invitis Mss. In Graeco quoque non exprimitur, etsi semper subintelligendum sit.] percepisse.
16	GREGOR. Opus, Petre, ex dono est, [In Gilot., Vatic. et plerisque Edit., corrupte, donum ex opere, detracta negatione, quod falsum et haereticum sensum reddit. Locum hunc sanavimus ope Mss. tum Gall., tum Angl., et Graecorum Cod.] non donum ex opere, alioquin gratia iam non est gratia. Omne quippe opus dona praeveniunt, quamvis ex subsequenti opere ipsa etiam dona succrescunt; ne tamen vitae eius cognitione frauderis, bene hunc reverentissimus vir Albinus Reatinae antistes Ecclesiae cognovit, et adhuc supersunt multi qui scire potuerunt.
17	Sed quid plus quaeris operis, quando concordabat vitae munditia cum studio praedicationis? Tantus quippe illum fervor ad colligendas Deo animas accenderat, ut sic monasteriis praesset, quatenus per ecclesias, per castra, per vicos, per singulorum quoque fidelium domos circumquaque discurreret, et corda audientium ad amorem patriae coelestis excitaret.
18	Erat vero valde vilis in vestibus, atque ita despectus, ut si quis illum fortasse nesciret, salutatus etiam resalutare despiceret, et quoties alia tendebat ad loca, [Pler. Excusi, iumento sedere, quod etiam habent pauci Mss. De hoc loquendi modo, Gregorio et coaevis, aut etiam antiquioribus scriptoribus familiari iam praemonuimus in nota ad l. I Moral., num. 22. Vide praeterea l. II in Ezech., hom. 5 num. 2, not.] iumentum sedere consueverat, quod despicabilius omnibus iumentis in cella potuisset reperiri; in quo etiam capistro pro freno, et vervecum pellibus pro sella utebatur. Super [Editi, per semetipsum., Mss. Germ., Norm., Theod., Val. Cl., Longip., Compend., etc., sequimur.] semetipsum sacros codices in pelliceis sacculis missos dextro laevoque portabat latere, et quocunque pervenisset, Scripturarum aperiebat fontem, et rigabat prata mentium.
19	Huius quoque opinio praedicationis ad Romanae urbis notitiam pervenit; atque (ut est lingua adulantium auditoris sui animam amplectendo necans), eodem tempore clerici huius apostolicae sedis antistiti adulando questi sunt, dicentes: Quis est iste vir rusticus, qui auctoritatem sibi praedicationis arripuit, et officium apostolici nostri Domini sibimet indoctus usurpare praesumit?
20	Mittatur ergo, si placet, qui huc eum exhibeat, ut quis sit ecclesiasticus vigor agnoscat. Sicut autem moris est ut occupato in multis animo adulatio valde subrepat, si ab ipso cordis ostio nequaquam fuerit citius repulsa, suadentibus se clericis consensum pontifex praebuit, ut ad Romanam urbem deduci debuisset, et quaenam sua esset mensura cognosceret.
21	Iulianum tamen tunc defensorem mittens, qui Sabinensi Ecclesiae postmodum in episcopatu praefuit, hoc praecepit, ut magno cum honore eum deduceret, nec quidquam Dei famulus ex conventione eadem iniuriae sentiret. Qui parere de eo clericorum votis concitus volens, festine ad eius monasterium cucurrit, ibique absente illo [Antiquariorum laborem monachos maxime decere iam observavimus in Vita Cassiodori Gallice scripta, l. III, c. 3, § 6. Lege ipsum Cassiod., de Instit, c. 30, et Sulpicium Sev., de Vita sancti Martini, c. 7, ubi laudans disciplinam in monasterio a sancto Martino institutam: Ars, inquit, ibi, exceptis scriptoribus, nulla habebatur. In Vita sancti Epiphanii, auctore quodam eius discipulo, num. 5: Occurrit ei quidam vir Christianus, nomine Lucianus, admirandus et eruditus, qui vitam exercebat monasticam, et elegantis librarii artem apprime tenebat, eique navans strenue operam ex ea panem quaerebat quotidianum. Sacris libris describendis etiam sanctimoniales operam navasse, probat exemplum Melaniae iunioris. Vide Sur. ad diem 31 Ianuarii.] antiquarios scribentes reperit, ubi abbas esset inquisivit.
22	Qui dixerunt: In valle hac quae monasterio subiacet, fenum secat. Idem vero Iulianus superbum valde atque contumacem puerum habuit, cui vix poterat vel ipse dominari. Hunc ergo misit, ut ipsum ad se sub celeritate perduceret. Perrexit puer, et protervo spiritu pratum velociter ingressus, omnesque illic intuens fenum secantes, requisivit quisnam esset Equitius.
23	Moxque ut audivit quis esset, eum adhuc longe positus aspexit, et immenso timore correptus, coepit tremere, lassescere, seque ipsum nutanti gressu vix posse portare. Qui tremens ad Dei hominem pervenit, atque ulnis humiliter eius genua deosculans, strinxit, suumque dominum ei occurrisse nuntiavit. Cui resalutato Dei famulus praecepit, dicens: Leva fenum viride, porta pabulum iumentis in quibus venistis: ecce ego, quia parum superest, opere expleto te subsequor.
24	Is autem qui missus fuerat, Iulianus defensor mirabatur valde quidnam esset quod redire moraretur puer: cum ecce revertentem puerum conspicit, atque in collo fenum ex prato deferentem; qui vehementer iratus coepit clamare, dicens: Quid est hoc? Ego te misi hominem deducere, non fenum portare. Cui puer respondit: Quem quaeris, ecce subsequitur.
25	Tum ecce vir Dei, clavatis calceatus caligis, falcem fenariam in collo deferens, veniebat: quem adhuc longe positum puer suo domino quia ipse esset quem quaereret indicavit. Idem vero Iulianus repente ut vidit Dei famulum, ex ipso habitu despexit, eumque qualiter deberet alloqui proterva mente praeparabat. Mox vero ut servus Dei cominus adfuit, eiusdem Iuliani animum intolerabilis pavor invasit, ita ut tremeret, atque ad insinuandum hoc ipsum [Ita ex Mss. legendum. Editi, explicationis causa, sic habent: hoc ipsum pro quo venerat. In Big., hoc ipsum ad quod.] quod venerat, vix sufficere lingua potuisset.
26	Qui humiliato mox spiritu ad eius genua cucurrit, orationem pro se fieri petiit, et quia pater eius [Hoc nomine iam saeculo VI designabatur pontifex Rom., quod ad nos usque perseveravit. Hinc in publicis supplicationibus rogamus ut domnum apostolicum, etc. Mos iste apud Graecos etiam receptus. Unde Theod. Studita, l. I, epist. 34, ad Leon. papam: Tibi primo omnium apostolico capiti nostro, etc.; et l. II, epist. 35: Misi epistolas duas ad apostolicum. Et ita passim. Observa quoque paulo post papam vocari summum pontificem.] apostolicus pontifex eum videre vellet indicavit. Vir autem venerandus Equitius coepit immensas gratias omnipotenti Deo agere, asserens quod se per summum pontificem gratia superna visitasset.
27	Illico vocavit fratres, praecepit hora eadem iumenta praeparari, atque exsecutorem suum coepit vehementer urgere ut statim exire debuissent. Cui Iulianus ait: Hoc fieri nullatenus potest, quia lassatus ex itinere hodie non valeo exire. Tunc ille respondit: Contristas me, fili, quia si hodierna die non egredimur, iam crastina non exibimus.
28	Dei itaque famulus exsecutoris sui lassitudine coactus, in monasterio suo eadem nocte demoratus est. Cum ecce sequenti die sub ipso lucis crepusculo vehementer equo in cursu fatigato ad Iulianum puer cum epistola pervenit, in qua praeceptum est ei ne servum Dei contingere vel movere de monasterio auderet. Quem cum ille requireret cur sententia esset mutata, cognovit, quia nocte eadem, in qua ipse exsecutor illuc missus est, per visum pontifex fuerat vehementer exterritus, cur ad exhibendum Dei hominem mittere praesumpsisset.
29	Qui protinus surrexit, seque venerandi viri commendans orationibus, ait: Rogat [Plerique Mss., Pater vester.] Pater noster ne fatigari debeatis. Cumque hoc Dei famulus audisset, contristatus ait: Nunquid non die hesterno dixi tibi, quia si statim non pergeremus, iam pergere minime liceret?
30	Tunc pro charitatis exhibitione aliquantulum exsecutorem suum in cella detinuit, eique laboris sui [Commodum hic significat stipendium, mercedem, laboris praemium, Graece, κόπου μισθόν. Saepe haec vox apud Gregorium accipitur pro qualibet pensitatione, ut l. I, epist. olim 42, nunc 44.] commodum coacto renitentique dedit. Cognosce igitur, Petre, in quanta Dei custodia sunt qui in hac vita seipsos despicere noverunt; cum quibus intus civibus in honore numerantur, qui despecti foris hominibus esse non erubescunt; quia econtra in Dei oculis iacent, qui apud suos et proximorum oculos per inanis gloriae appetitum tument.
31	Unde et quibusdam Veritas dicit: Vos estis qui iustificatis vos coram hominibus, Deus autem novit corda vestra: quia quod hominibus altum est, abominabile est ante Deum [Luc. XVI, 15].
32	PETR. Miror valde quod de tali viro subripi pontifici tanto potuerit.
33	GREGOR. Quid miraris, Petre, quia fallimur qui homines sumus? An mente excidit quod David, qui prophetiae spiritum habere consueverat, contra innocentem Ionathae filium sententiam dedit, cum verba pueri mentientis audivit? Quod tamen quia per David factum est, [Duo priores Carn., duo Audoeni, Big. et Lyr., et occultum Dei iudicium iustum cred.] et occulto Dei iudicio iustum credimus, et tamen humana ratione qualiter iustum fuerit, non videmus.
34	Quid ergo mirum si ore mentientium aliquando in aliud ducimur, qui prophetae non sumus? Multum vero est quod uniuscuiusque praesulis mentem curarum desitas devastat. Cumque animus dividitur ad multa, fit minor ad singula: tantoque ei in una qualibet re subripitur, quando latius in multis occupatur.
35	PETR. Vera sunt valde quae dicis.
36	GREGOR. Silere non debeo, quod de hoc viro abbate quondam meo reverentissimo [Bigot., 2 Aud., Longip. cum Germ., Valentio. Tres Carnot., Gemet., primus Aud., Prat., Lyr. Valentione. Hic nota Gregorium vitam monasticam amplexum esse.] Valentino narrante, agnovi. Aiebat namque quia corpus eius dum in beati Laurentii martyris oratorio esset humatum, super sepulcrum illius rusticus quidam arcam cum frumento posuit, nec quantus qualisque vir illic iaceret, perpendere ac vereri curavit.
37	Tunc repente turbo coelitus factus, rebus illic omnibus in sua stabilitate manentibus, arcam, quae superposita sepulcro eius fuerat, extulit, longeque proiecit, ut palam cuncti cognoscerent quanti esset meriti is cuius illic corpus iaceret.
38	Etiam ea quae subiungo, praedicti venerabilis viri Fortunati, qui valde mihi aetate, opere et simplicitate placet, relatione cognovi. Eamdem Valeriae provinciam Langobardis intrantibus, ex monasterio reverentissimi viri Equiti in praedicto oratorio ad sepulcrum eius monachi fugerunt. Cumque Langobardi saevientes oratorium intrassent, coeperunt eosdem monachos foras trahere, ut eos aut per tormenta discuterent, aut gladiis necarent.
39	Quorum unus ingemuit, atque acri dolore commotus clamavit: Heu, heu, sancte Equiti, placet tibi quod trahimur, et nos non defendis? Ad cuius vocem protinus saevientes Langobardos immundus spiritus invasit. Qui corruentes in terram tandiu vexati sunt, quousque hoc cuncti, etiam qui foris erant, Langobardi cognoscerent, quatenus locum sacrum temerare ulterius non auderent.
40	Sicque vir sanctus dum discipulos defendit, etiam multis post remedium illuc fugientibus praestitit.
41	ΚΕΦΑΛ. Δ′. Περὶ Ἐκυτίου [Haec omittuntur in Colb.] ἡγουμένου χώρας Βαλερίας.
42	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Διήγησιν ἣν λέγω, παρὰ Φορτουνάτου, ἀνδρὸς εὐλαβεστάτου ἡγουμένου γεγονότος μοναστηρίου τοῦ ἐπονομαζομένου Λουτροῦ Κικέρωνος, καὶ ἑτέρων ἀνδρῶν εὐλαβῶν, ἔμαθον. Ἦν τις ἀνὴρ ἁγιωσύνῃ [Reg., δι᾽ ἑτέρων διαλ.] διαλάμπων, ἐν τοῖς μέρεσι τῆς Βαλερίας χώρας, ὀνόματι Ἐκύτιος· ὅστις διὰ τὸν βίον αὐτοῦ τὸν ἐναρέτον, πᾶσι τοῖς [Reg., ἐκεῖσε σεβάσμιος ὑπῆρχεν. τούτου ὁ προλεχθεὶς Φουρτουνᾶτος πάνυ ἦν προσφιλής. ὅστις Ἐκύτιος διὰ τὴν ἐνάρετον αὐτοῦ πολιτείαν πολλῶν μοναστηρίων ἐν τῇ αὐτῇ χώρᾳ πατὴρ καὶ καθηγεμὼν γέγονε. Colbert, habet etiam σεβάσμιος.] ἐκεῖσε κόσμιος ὑπῆρχεν.
43	Οὗτινος, ὁ προλεχθεὶς Φορτουνᾶτος, πάνυ ἐν ἀγάπῃ ἦν ἐγνωσμένος. Ὅστις Ἐκύτιος, διὰ τὴν πολλὴν αὐτοῦ ἁγιωσύνην, πλείστων μοναστηρίων ἐν τῇ αὐτῇ χώρᾳ πατὴρ γέγονε. Τοῦτον, ἡνίκα τῷ τῆς νεότητος αὐτοῦ χρόνω, μεγάλως οἱ τῆς σαρκὸς πειρασμοὶ ἐχείμαζον, αὕτη ἡ τῶν πειρασμῶν [Reg., ταπείνωσις.] στένωσις σπουδαιότερον ἐν τῷ τῆς εὐχῆς ἀγῶνι πεποίηκεν.
44	Ὡς οὖν κουφισμὸν τῶν πειρασμῶν παρὰ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ μετὰ πολλῆς δεήσεως [Ita Mss. Ed., ᾔτητο.] ᾐτεῖτο λαβεῖν, ἐν μιᾷ νυκτὶ θεωρεῖ ἄγγελον παρεστῶτα αὑτῷ, καὶ ὥσπερ αὑτὸν εὐνουχισθῆναι ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐνόμισεν, ὅστις πᾶσαν κίνησιν σαρκὸς ἐκ πάντων αὐτοῦ τῶν μελῶν ἐξέκοψεν.
45	Ἀπὸ οὖν [Mss., τῆς ὥρας.] τῆς ἡμέρας ἐκείνης οὕτως ἐκ τοῦ πειρασμοῦ ἠλευθερώθη, ὥστε νομίζειν αὐτὀν μὴ περικεῖσθαι σῶμα. Τειχισθεὶς οὖν τῇ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ βοηθείᾳ ὁ [Reg., τῶν ἀνδρῶν . . . τῶν θηλειῶν.] ἀνδράσι πρότερον προεστὼς, ἤρξατο λοιπὸν καὶ ταῖς θηλείαις προΐστασθαι.
46	Τοὺς δὲ μαθητὰς αὐτοῦ [Reg., νομοθετῶν οὐκ ἐπαύσατο.] νουθετῶν οὐκ ἐπαύετο, ὅπως μὴ ἑαυτοὺς ἐν τῷ ἴσω μέτρω τοῦ τοιούτου πράγματος εὐκόλως καταπιστεύσωσιν· ἵνα μὴ ἐκ πειρασμοῦ πτῶσιν ὑπομεινωσιν.
47	Τῷ καιρῶ οὗν ἐκείνω, ὅτε οἱ φαρμακοὶ ἐν ταύτῃ τῇ ῶν Ῥωμαίων πόλει ἐκρατήθησαν, Βασίλειος ὁ ἐν τοῖς μαγικοῖς ἔργοις πρῶτος ὑπάρχων, φυγῇ χρησάμενος ἐν μοναχικῷ σχήματι τοῖς τῆς Βαλερίας μέρεσιν ἐπεδήμησεν.
48	Ὅς τις πρὸς τὸν εὐλαβέστατον ἄνδρα Καστόριον, τὸν Ἀμητερνίας τῆς πόλεως ἐπίσκοπον καταλαβὼν, ἐδυσώπει ἵνα αὐτὸν Ἐκυτίω τῷ ἡγουμένω προσαγάγῃ ὅπως ἐν τῷ μοναστηρίω αὐτοῦ διὰ τῆς αὐτοῦ παραθέσεως τοῦτον εἰσδέξηται.
49	Ὁ οὖν ἐπίσκοπος ἐν τῷ μοναστηρίω παραγενόμενος, ἤγαγε μεθ᾽ ἑαυτοῦ Βασίλειον τὸν μοναχὼν, καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ δοῦλον Ἐκύτιον παρεκάλει, ὅπως τοῦτον ἐν τῇ [Reg., μονῇ.] συνοδίᾳ ἑαυτοῦ ὑποδέξηται.
50	Ὃν ὁ ἅγιος ἐκεῖνος ἀνὴρ θεασάμενος, εἶπε· Τοῦτον ὃν παρατίθεσαί μοι, τίμιε πάτερ, ἐγὼ οὐ θεωρῶ εἶναι μοναχὸν, ἀλλὰ διάβολον. Πρὸς ὃν ἀποκριθεὶς ὁ ἐπίσκοπος, εἶπε· Πρόφασιν λέγεις μὴ θέλων τῆς ἡμετέρας αἰτήσεως ὑπακοῦσαι.
51	Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ δοῦλος ἔφη· Ἐγὼ ὅπερ αὐτὸν εἶναι ὁρῶ, τοῦτο ἀναγγέλλω. Ἵνα δὲ μὴ θέλειν με ὑπακοῦσαι λογίσῃ, ὅπερ κελεύεις ποιῶ. Ὑπεδέχθη τοίνυν ἐν τῷ μοναστηρίω. Οὐ μετὰ πολλὰς δὲ ἡμέρας, ὁ αὐτὸς τοῦ Θεοῦ δοῦλος Ἐκύτιος, πρὸς τὸ οἰκοδομῆσαι λόγω διδασκαλίας τοὺς τὴν οὐράνιον ποθοῦντας ἀπόλαυσιν, ὀλίγον ἐκ μήκους τοῦ μοναστηρίου ἐξῆλθε.
52	Τοῦτου δὲ ἐξελθόντος, συνέβη ἐν τῷ μοναστηρίω τῶν παρθένων, ὧν τὴν προνοητικὴν ἐπιμέλειαν ὁ αὐτὸς πατὴρ ἦν ἀναδεξάμενος, μίαν τινὰ ἐξ αὐτῶν, ἥτις πάνυ [Reg., κατὰ σῶμα εὔωπτος (forte, εὐωπὸς) ὑπῆρχεν πυρετῷ λαμβροτάτῳ (haud dubie, λαβροτάτῳ) καταφλέγεσθαι.] κατὰ τὴν σάρκα ταύτην εὔοπτος ὑπῆρχεν, πυρετῷ λαβροτάτω καταφλέγεσθαι, καὶ φωνὰς ἀφιέναι λέγουσαν· Πάντως ἀρτίως ἀποθνήσκω, ἐὰν μὴ Βασίλειος ὁ μοναχὸς ἔλθῃ, καὶ αὐτός μοι διὰ τῆς συνδρομῆς τῆς ἑαυτοῦ ἰατρείας, τὴν ἴασιν παράσχῃ.
53	Οὐδεὶς οὖν τῶν ἀδελφῶν ἐτόλμα τῇ τῶν παρθένων συνοδίᾳ προσεγγίσαι ἔν τε τοῦ ἑαυτῶν πασρὸς ἀναχωρήσει, πόσω μᾶλλον ἐκεῖνος ὁ νεωστὶ παραγενόμενος, οὗτινος ἀκμὴν τὸν βίον ἡ τῶν ἀδελφῶν συνοδία οὐκ ἐγίνωσκεν.
54	Εὐθέως οὖν ἀπέστειλαν, καὶ τῷ τοῦ Θεοῦ δούλω Ἐκυτίω ἐμήνυσαν, ὅτι ἡ δεῖνα μονάστρια σφοδρῷ πυρετῷ καταφλέγεται, καὶ Βασιλείου τοῦ μοναχοῦ τὴν ἐπίσκεψιν στενοχωρουμένη ἐπιζητεῖ.
55	Τοῦτο δὲ ἀκούσας ὁ δίκαιος οὗτος ἀνὴρ, ἠγανάκτησεν, ὑπομειδιάσας δὲ εἶπεν· Ἆρα οὐκ εἶπον, ὅτι διάβολός ἐστιν οὗτος, καὶ οὐχὶ μοναχός; Ἀπέλθετε οὖν, καὶ ἐκ τοῦ κελλίου τοῦτον ῥίψατε, περὶ δὲ τῆς δούλης τοῦ Θεοῦ, ἥ τις τῇ εἰσβολῇ τοῦ πυρετοῦ καταφλέγεται, μηδὲν μεριμνήσητε· ἀπὸ γὰρ τῆς ὥρας ταύτης, οὔτε τῷ πυρετῷ κοπιάσει, οὔτε Βασίλειον ἐπιζητήσει.
56	Ὑποστρέψας δὲ ὁ μοναχὸς, εὗρεν ὅτι ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ τὴν ἴασιν ἡ τοῦ Θεοῦ παρθένος ἔλαβεν, ἐν ᾗ ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος Ἐκύτιος μήκοθεν ὑπάρχων εἶπε. Τῷ τοῦ διδασκάλου γὰρ ἀκολουθῶν ὑποδείγματι, τὴν τοῦ θαύματος τούτου δύναμιν εἰργάσατο· καὶ ὁ κύριος γὰρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, τοῦ βασιλικοῦ δυσωποῦντος, λόγω μόνω τὴν ἴασιν τῷ τούτου παρέσχετο υἱῷ, καθὼς ἐν εὐαγγελίοις εὑρίσκομεν· ὑποστρέψαντος γὰρ αὐτοῦ ἐν τῷ ἑαυτοῦ οἴκω, ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ εὗρε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὴν ἴασιν ὑποδεξάμενον, ὅτε ἐκ τοῦ στόματος τῆς Ἀληθείας τοῦτο ἀκήκοεν.
57	Οἱ δὲ μοναχοὶ πάντες τὴν κέλευσιν τοῦ ἰδίου πατρὸς ἐκπληρώσαντες, τὸν αὐτὸν Βασίλειον ἐκ τῆς τοῦ μοναστηρίου κατοικίας ἐδίωξαν. Διωκόμενος δὲ, ἔφη συχνῶς τὸ τοῦ Ἐκυτίου κελλίον ποιῆσαι ταῖς μαγικαῖς αὐτοῦ τέχναις εἰς τὸν ἀέρα κρεμασθῆναι, οὐδαμῶς δὲ ἠδυνήθη ἐκ τῶν αὐτοῦ τινα τὸ παράπαν Βλάψαι.
58	Οὐ μετὰ πολὺν δὲ χρόνον ἐν ταύτῃ τῇ τῶν Ῥωμαίων πόλει, ζήλω τῷ πρὸς Θεὸν τοῦ χριστιανικωτάτου λαοῦ ἐκκαυθέντος, τοῦτον πυρὶ καυσθῆναι πεποιήκασιν.
59	Ἐν μιᾷ δὲ τῶν ἡμερῶν ἐκ τοῦ αὐτοῦ μοναστηρίου τῶν παρθένων, μονάστριά τις εἰς τὸν κῆπον εἰσελθοῦσα, καὶ θεασαμένη μαροῦλιν, ἐν ἐπιθυμίᾳ αὐτοῦ γέγονε. Τὸν δὲ τοῦ σταυροῦ τύπον ἐπιλησθεῖσα ποιῆσαι, ὡς γαστρίμαργος τοῦτο ἔφαγεν.
60	Εὐθέως οὖν ὑπὸ τοῦ διαβόλου κρατηθεῖσα, πεσοῦσα ἐῤῥάγη. Τοῦτο οὖν οἱ παρόντες θεασάμενοι, μετὰ σπουδῆς τῷ πατρὶ Ἐκυτίω ἐμήνυσαν, ὅπως ἐν τάχει ἐλθὼν, διὰ τῆς αὑτοῦ εὐχῆς τῇ κινδυνευούσῃ [Additur in Colb. κόρη. De hac voce [Nonne haec notae pars referenda est ad vocem μαροῦλιν quae supra habetur, vel ad vocem μαρουλίου quae infra? EDIT.] consule Gloss. Graecum Cangii, ubi multis adductis testimoniis probat ea lactucam significari.] συμπαθήσῃ. Εὐθέως δὲ τοῦ πατρὸς εἰς τὸν κῆπον εἰσελθόντος, ἤρξατο ὁ ταύτην ῥήξας διάβολος, ὡς πληροφορῶν αὐτὸν διὰ τοῦ στόματος αὐτῆς κράζειν καὶ λέγειν· Ἐγώ τί ἐποίησα; καθεζομένου μου ἐπάνω τοῦ μαρουλίου ἐκείνη ἦλθε καὶ ἔδακέ μὲ.
61	Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος μετ᾽ ὀργῆς [Mss., τοῦτον ἐπετίμησεν.] τούτω ἐπετίμησεν, ὅπως ἐκ τῆς τοῦ Θεοῦ δούλης ὑποχωρήσῃ, καὶ τόπον ἐν αὐτῇ τοῦ λοιποῦ μὴ σχῇ. Παραυτὰ οὖν κατὰ τὸν λόγον αὐτοῦ τὸ ἀκάθαρτον πνεῦμα ἐξῆλθε, καὶ μηδαμῶς αὐτῇ τοῦ λοιποῦ προσεγγίσαι ἐτόλμησεν.
62	Ἀνὴρ δέ τις εὐγενέστατος, ὀνόματι Φῆλιξ, ἀπὸ Νουρσίας τῆς χώρας ὁρμώμενος, πατὴρ ὑπάρχων [Colb., Νεστορίου.] Καστορίου τοῦ νῦν μεθ᾽ ἡμῶν ἐν ταύτῃ τῶν Ῥωμαίων πόλει κατοικοῦντος, τοῦτον τὸν εὐλαβέστατον ἄνδρα Ἐκύτιον, ἱερατικὸν ἀξίωμα μὴ ἔχειν γινώσκων, σπουδαίως δὲ καθ᾽ ἕκαστον τόπον διατρέχοντα διδασκαλίας χάριν θεώμενος, ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν, τῇ πρὸς αὐτὸν παῤῥησίᾳ θαῤῥῶν, ἤρξατο αὐτὸν ἐπερωτᾷν· Ἱερατικὸν ἀξίωμα μὴ ἔχων, μήτε ἐπιτροπὴν τῆς κηρύξεως παρὰ τωῦ τῶν [Ita semper appellat Rom. pontificem. Ignatius Constantinop. patriarcha Nicolaum papam vocat, Πρόεδρον καὶ Πατριάρχην πάντων τῶν θρόνων, in epist. concilio IV Constantinop. inserta.] Ῥωμαίων πατριάρχου λαβὼν, οὗ καὶ ὑπόκεισαι, πῶς τοῦτο ποιῆσαι τολμᾷς; Πρὸς ὃν ὁ ἅγιος οὗτος ἀνὴρ ἀπεκρίθη· Ταῦτα, ἅπερ μοι λέγεις, κᾀγὼ ἐν ἐμαυτῷ διελογισάμην· τὸ πῶς δὲ τὴν τῆς κηρύξεως ἐπιτροπὴν ἔλαβον, φανερόν σοι ποιοῦμαι· ἐν μιᾷ νυκτὶ δι᾽ ὀπτασίας νεώτερος πάνυ ὡραῖος παρέστη μοι, καὶ ἐν τῇ γλώττῃ μου ἰατρικὸν ἐργαλεῖον, τουτέστι φλεβότομον τέθεικεν, εἰρηκώς μοι· Ἰδοὺ τοὺς λόγους μου ἐθέμην ἐν τῷ στόματί σου, ἔξελθε τοῦ κηρύττειν.
63	Ἀπὸ οὖν τῆς ἡμέρας ἐκείνης, εἰ καὶ θελήσω σιωπῆσαι, οὐδαμῶς δύναμαι, τοῦ Θεοῦ με εἰς τοῦτο ἀναγκάζοντος.
64	ΠΕΤΡ. Ἤθελον τοῦ πατρὸς τούτου τὸ ἔργον διαγνῶναι, [Mss., ὅντινα τοιαῦτα.] ὅς τις τοιαῦτα χαρίσματα λέγεται εἰληφἐναι.
65	ΓΡΗΓΟΡ. Τὸ ἔργον, Πέτρε, ἐκ τοῦ χαρίσματος, οὐχὶ τὸ χάρισμα ἐκ τοῦ ἔργου. Ἐπεὶ ἡ χάρις οὐκέτι γίνεται χάρις. Ἑκάστου οὖν ἔργου τὰ χαρίσματα προλαμβάνουσι, ἐκ δὲ τοῦ ἐπακολουθοῦντος ἔργου τὰ χαρίσματα αὐξάνουσιν· ἵνα δὲ μὴ τῆς πολιτείας αὐτοῦ τὴν ἐπίγνωσιν στερηθῇς, ὁ Ἀλβῖνος ὁ εὐλαβέστατος ἀνὴρ, ὁ τῆς ἐκκλησίας Ῥεατῆς ἐπίσκοπος, πάνυ καλῶς ταύτην διέγνω, καὶ ἕτεροι δὲ πλεῖστοι οἵτινες καὶ μέχρι τοῦ παρόντος περίεισι.
66	Πλείω δὲ τί ζητεῖς ἔργον, ὁπόταν [Uterque Mss., συμφωνεῖ.] συνεφώνει ἡ τῆς πολιτείας καθαριότης τῇ σπουδῇ τοῦ κηρύγματος; Τοσοῦτος γὰρ αὐτὸν πόθος εἰς τὸ προσενέγκαι τῷ Θεῷ ψυχὰς, ἐξέκαυσεν, ὥστε καὶ μοναστηρίοις προἳστάμενος, οὐ διέλιπεν ἐν ἐκκλησίαις, ἐν πόλεσιν, ἐν ἐμπορίοις, καὶ ἐν ἑκάστω τόπω τῶν πιστῶν διατρέχων, καὶ τὰς τῶν ἀκουόντων καρδίας εἰς τὸν πόθον τῆς [Reg., ἐπουρανίου.] αἰωνίου ζωῆς διεγείρων.
67	Πάνυ δὲ εὐτελεστάτοις ἐνδύμασιν ἐκέχρητο· ὥστε τοὺς μὴ γινώσκοντας αὐτὸν προσκυνουμένους παρ᾽ αὐτοῦ, βδελύττεσθαι τοῦτον ἀντιπροσκυνῆσαι. Ἐν ἑτέροις δὲ τόποις πορευόμενος, [Mss., ἔθος εἶχε τῷ. Et paulo post, ἐπιβαίνειν.] ἔθος ἦν αὐτῷ τῷ εὐτελεστάτω πάντων τῶν ἐν τῷ μοναστηρίω ἵππων ἐπιβῆναι.
68	Καπιστρίω δὲ ἀντὶ χαλιναρίου, καὶ ἀντὶ σέλλης δέρμασι προβάτων ἐχρῆτο. Τὰς δὲ ἱερὰς βίβλους, ἐν δερματίνω δισακκίω ἐβάσταζε, καὶ ὅπου δ᾽ ἂν ἀπήρχετο, τὴν τῆς γραφῆς ἀνοίγων πηγὴν, τὴν τῶν νοημάτων ἐπότιζε γῆν.
69	Ἔφθασε δὲ καὶ μέχρι τῆς τῶν Ῥωμαίων πόλεως ἡ φήμη τῆς αὐτοῦ κηρύξεως. Καθὼς δὲ ἔθος τοῖς [In utroque, κόλαξιν.] κόλαξιν ὑπάρχει, διὰ τῆς οἰκείας γλώττης τοῦ ἀκροωμένου αὐτοῖς τὴν ψυχὴν ἐπισπωμένους φονεύειν, κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν οἱ κληρικοὶ τούτου τοῦ ἀποστολικοῦ θρόνου τῷ προέδρω [Reg., κολακεύοντες. Colb., ἀργοκωμωδοῦντες.] ἀργολογοῦντες, ἔλεγον· Τίς ἐστιν ὁ ἄγροικος ἄνθρωπος οὗτος, ὅς τε τὴν τῆς κηρύξεως αὐθεντίαν ἑαυτῷ ἐπισπᾶται, καὶ τὴν διακονίαν τῆς [Reg., ἡμετέρας.] ὑμετέρας, δέσποτα, παναγιστίας εἰς ἑαυτὸν μετατέθεικεν, αὐτομολῶν ἀμαθέστατος; Πεμφθήτω οὖν, εἰ δοκεῖ ὑμῖν, ὅς τις αὐτὸν ἐνταῦθα ὀφείλει ἀγαγεῖν, ἵνα γνῷ τίς ἡ ἐκκλησιαστικὴ κατάστασις ὑπάρχει.
70	Καθάπερ δὲ πολλάκις συμβαίνει περὶ πολλὰ τῆς ψυχῆς ἀσχολουμένης, τὴν κολακείαν ἐν αὐτῇ χώραν λαμβάνειν, ἐὰν μὴ ἀγρύπνω φυλακῇ ἐξ αὐτῆς ἀποπεμφθῇ, συνέβη καὶ τότε τοῖς δελεάζουσιν αὐτὸν κληρικοῖς συναινέσαι τὸν πατριάρχην, καὶ τὸν αὐτὸν ἁγιώτατον ἄνδρα Ἐκύτιον ἐν τῇ τῶν Ῥωμαίων πόλει ἐνεχθῆναι ἐκέλευσεν, ὅπως τὰ ἑαυτοῦ μέτρα ὁποῖά ἐστιν ἐπιγνώσηται.
71	Ἰουλιανὸν δὲ ἀποστείλας, τὸν τηνικαῦτα δεφένσορα ὑπάρχοντα, ἐσχάτως δὲ καὶ τὴν ἐπισκοπὴν τῆς ἐν Σαβίνῃ ἐκκλησίας διιθύνοντα, τοῦτον ἐκέλευσεν, ὅπως ἐν μεγίστῃ τιμῇ ἀγάγῃ, ἵνα μὴ ἐν οἱωδήποτε τρόπω ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος ὕβριν ὑπομείνῃ.
72	Ἱκανὸς δὲ τοῖς κληρικοῖς ἐν τούτω θέλων ὀφθῆναι, μετὰ σπουδῆς ἐν τῷ μοναστηρίω κατέλαβεν· καὶ τοῦτον ἐκεῖσε μὴ εὑρηκὼς, τοὺς τῶν ἀδελφῶν προύχοντας ἐν τῇ μονῇ καλλιγραφοῦντας θεασάμενος, ἤρξατο ἐπερωτᾷν, ποῦ ὁ ἡγούμενος ὑπάρχει.
73	Πρὸς ὃν ἀποκριθέντες εἶπον· Ἐν ταύτῃ τῇ κοιλάδι, τῇ τῷ μοναστηρίω ὑποκειμένῃ χόρτον θερίζει. Ὁ δὲ αὐτὸς Ἰουλιανὸς παῖδα εἶχε πάνυ [Reg., ἐπηρμένον.] ἐπαρμένον, καὶ ὑπερήφανον ὃν καὶ αὐτὸς μόλις κυριεῦσαι ἠδύνατο.
74	Τοῦτον οὖν πρὸς αὐτὸν ἀπέστειλεν, ὅπως μετὰ σπουδῆς αὐτον ἀγάγῃ. Ἀπελθὼν δὲ ὁ παῖς, καὶ ἀποτόμως ἐν τῷ λιβαδίω εἰσελθὼν, εἰς πάντας τοὺς τὸν χόρτον θερίζοντας ἀτενίσας, ἐπεζήτει τίς ἐστιν ὁ Ἐκύθιος· ὡς δὲ παρ᾽ αὐτῶν τίς ἐστι διέγνω, μήκοθεν τοῦτον ὑπάχοντα θεασάμενος, ἀναριθμήτω φόβω βληθεὶς, ἤρξατο τρέμειν καὶ ἀγωνιᾷν, καὶ μόλις δύνασθαι τῇ τοῦ βήματος κινήσει βαδίζειν.
75	Ὅς τις πρὸς τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον δεδοικὼς ἐλθὼν, μετὰ πάσης ταπεινοφροσύνης τοῖς ποσὶν αὐτοῦ περιπλακεὶς, καὶ τούτους περιπτυσσόμενος, τὴν τοῦ κυρίου αὐτοῦ παρουσίαν ἐν τῷ μοναστηρίω ἐμήνυσεν.
76	Ὅντινα ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος προσαγορεύσας, χόρτον αὐτῷ χλωρὸν ἐπᾶραι προσέταξεν εἰς τροφὴν τῶν κτηνῶν, ἐν οἷς παρεγένοντο, λέγων· Ἄπελθε, τέκνον, καὶ [Colb., πληροῦντος τὸ ἀποκείμενον ὀλίγον.] πληροῦντός μου τὸ ἐναπομεῖναν ὀλίγον ἔργον, εὐθέως καταλαμβάνω.
77	Ἰουλιανὸς δὲ ὁ δεφένσωρ, σφόδρα ἐθαύμαζεν ἐπὶ τῇ [Colb., τοῦ πατρὸς βραδ. ὑπόστε . . . τὸν παῖδα.] τοῦ παιδὸς βραδύτητι. Ὑποστρέφοντα δὲ τοῦτον θεασάμενος, καὶ ἐν τῷ ὤμω χόρτον ἐκ τοῦ λιβαδίου ἐπιφερόμενον, θυμωθεὶς ἤρξατο κράζειν καὶ λέγειν· Τί ἐστι τοῦτο; ἐγὼ ἄνθρωπον ἀγαγεῖν σε ἀπέστειλα, οὐχὶ δὲ χόρτον βαστάσαι.
78	ᾯ τινι ὁ παῖς ἀποκριθεὶς, εἶπεν· Ἰδοὺ ὃν ζητεῖς, ὄπισθέν μου ἀκολουθῶν καταλαμβάνει. Εὐθέως δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ὑποδησάμενος, [Reg., καὶ ὑποδήσας τά.] καὶ δεσμήσας τὰ ὑποδήματα αὐτοῦ, ἐπὶ τοῦ ὤμου βαστάζων τὸ δρέπανον, ἐν ᾧ τὸν χόρτον ἔκοπτε, παρεγένετο.
79	Ὃν ἐκ μήκους ὁ παῖς ἐρχόμενον θεασάμενος, τῷ κυρίω αὐτοῦ ἐμήνυσεν, Ὅτι ὅνπερ ζητεῖς, αὐτὸς ὑπάρχει. Ὁ δὲ αὐτὸς Ἰουλιανὸς, ἡνίκα τὸν τοῦ Θεοῦ [Idem, ἄνθρωπον.] δοῦλον ἐρχόμενον ἐθεάσατο, ἐξ αὐτοῦ τοῦ σχήματος τοῦτον ἐβδελύξατο, τὸ πῶς δὲ [Reg.: ὀφίλει ἰσχυρῶς αὐτῷ διαλεχθῆναι ηὐτρέπιζεν, ὡς δὲ πλησίον αὐτοῦ ὁ τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος παρεγένετο, ἀνυπόστατος φόβος ἐν τῇ τοῦ Ἰουλιανοῦ. Colb. διαλεχθῆναι ὡπλίζετο.] ὀφείλει βριαρῶς αὐτῷ διαλεχθῆναι ηὐτρεπίζετο.
80	Πλησίον δὲ αὐτοῦ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος παραγενόμενος, ἀνυπόστατος φόβος ἐν τῇ Ἰουλιανοῦ ψυχῇ εἰσῆλθε, καὶ λοιπὸν τρέμων, μόλις ἀναγγεῖλαι ἠδυνήθη τὸ διατὶ ἐλήλυθε. Ταπεινωθέντος οὖν τοῦ φρονήματος αὐτοῦ, τοῖς γόνασι τοῦ ἁγίου προσέδραμε, καὶ εὐχὴν ὑπὲρ ἑαυτοῦ ᾐτεῖτο γενέσθαι, καὶ ὅτι ὁ πατὴρ ἡμῶν ὁ ἀποστολικὸς ποθεῖ τοῦ θεάσασθαι ὑμᾶς, καὶ [Colb., διὰ τοῦτό με. Reg., ἐπὶ τοῦτό με.] ἐπὶ τούτω με ἀπέστειλεν.
81	Ὁ δὲ εὐλαβέστατος ἀνὴρ Ἐκύτιος ἤρξατο εὐχαριστηρίους ὕμνους τῷ παντοδυνάμω Θεῷ ἀναπέμπειν, καὶ λέγειν, Ὅτι ἡ ἄνωθεν χάρις διὰ τοῦ ὑψηλοτάτου με πατριάρχου ἐπεσκέψατο. Εὐθέως οὖν καλέσας τοὺς ἀδελφοὺς, ἐκέλευσεν αὐτοῖς ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ τὰ κτήνη ἑτοιμάσαι, καὶ [Reg. τὸν ἐπιβαστὴν.] τὸν ἐκβιβαστὴν αὐτοῦ ἤρξατο ἐπισπεύδειν, ἵνα εὐθέως περιπατήσωσι.
82	Πρὸς ὃν Ἰουλιανὸς ἔφη· Ἐσιάνθην ἐκ τῆς ὁδοῦ, πάτερ, καὶ σήμερον ἐξελθεῖν οὐ δύναμαι. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ δοῦλος, εἶπεν αὐτῷ· Θλίβεις με, τέκνον, ἐὰν γὰρ τῇ σήμερον ἡμέρᾳ μὴ πορευθῶμεν, αὔριον λοιπὸν ἀδύνατόν ἐστιν ἡμᾶς πορευθῆναι.
83	Ἀναγκασθεὶς δὲ ὑπὸ τοῦ Ἰουλιανοῦ, τὴν αὐτὴν νύκτα ἐν τῷ μοναστηρίω ἔμεινε, τῇ δὲ ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ αὐγάζοντος τοῦ φωτὸς, παῖς πρὸς Ἰουλιανὸν μετ᾽ ἐπιστολῆς κατέλαβε, σφόδρα τὸν ἵππον ἐλάσας, περιεχούσης τῆς ἐπιστολῆς, ἵνα τὸν τοῦ Θεοῦ δοῦλον μὴ τολμήσῃ ἐκ τῆς μονῆς αὐτοῦ κινῆσαι.
84	Τὸν δὲ ἀποσταλέντα ἐπερωτῶν, διατί ἡ ἀπόφασις ὑπηλλάγη, ἐπέγνω, ὅτι ἐν αὐτῇ τῇ νυκτὶ ἐν ᾗ ὁ αὐτὸς Ἰουλιανὸς ἀπεστάλη, δι᾽ ὀπτασίας ὁ πατριάρχης ἔμφοβος γέγονε, [Reg., δι᾽ οὗ Colb. δι᾽ ὧν.] δι᾽ ὃν ἀποστεῖλαι ἐτόλμησεν, ἵνα τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον ἀγάγῃ.
85	Παρευθὺς δὲ ἀναστὰς, καὶ ἑαυτὸν ταῖς τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς εὐχαῖς παραθέμενος, πρὸς αὐτὸν ἔφη· Παρακαλεῖ ὁ πατὴρ ἡμῶν ὁ πατριάρχης τοῦ μὴ [Uterque Cod., κοπωθῆναι.] κοπηθῆναι ὑμᾶς. Τοῦτο δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἀκούσας, πάνυ λυπηθεὶς, εἶπεν· Οὐχὶ τῇ χθὲς ἡμέρᾳ εἶπόν σοι, ὅτι ἐὰν μὴ εὐθέως πορευθῶμεν, οὐδαμῶς λοιπὸν ἡμῖν ἀπελθεῖν ἀποβήσεται; Τότε οὖν διὰ τὸ ποιῆσαι ἀγάπην, τὸν αὐτὸν δεφένσορα ὀλίγον παρακρατήσας, καὶ ὑπὲρ τοῦ κόπου αὐτοῦ μισθόν τινα, καίτοι μὴ θέλοντος αὐτοῦ παρασχὼν, ἀπέστειλε.
86	Γίνωσκε οὖν, Πέτρε, ἐν ποίᾳ [Colb., τάξει.] δόξῃ παρὰ Θεοῦ ὑπάρχουσιν οἱ ἑαυτοὺς ἐν τῷ παρόντι βίω βδελυκτοὺς εἶναι ἑλόμενοι· μετὰ γὰρ τῶν τῆς ἐπουρανίου πατρίδος πολιτῶν ἀριθμοῦνται, οἵ τινες βδελυκτοὶ τοῖς ἀνθρώποις εἶναι οὐκ αἰδοῦνται.
87	Ὅσοι δὲ διὰ τῆς ὑψηλοφροσύνης ἑαυτοὺς ἐνώπιον τῶν πλησίων δικαιοῦσιν, καὶ διὰ τῆς κενοδοξίας φυσιοῦνται, ἀπεναντίας τῶν τοῦ Θεοῦ ὀφθαλμῶν κεῖνται. Ὅθεν αὐτοὺς καὶ ὁ τῆς [Uterque, ἀληθείας, et melius quidem, iuxta textum Lat., veritas dicit: Vos, etc.] διδασκαλίας λόγος διελέγχων, λέγει· Ὑμεῖς ἐστε οἱ δικαιοῦντες ἑαυτοὺς ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων· ὁ Θεὸς δὲ γινώσκει τὰς καρδίας ὑμῶν, τὸ γὰρ ὑψηλὸν ἐν ἀνθρώποις, βδέλυγμα παρὰ Θεῷ ὑπάρχει.
88	ΠΕΤΡ. Θαυμάζω λίαν, ὅτι περὶ τοιούτου ἀνδρὸς συνεπᾶραι τὸν πατριάρχην ἠδυνήθησαν.
89	ΓΡΗΓΟΡ. Τί θαυμάζεις, Πέτρε, [Reg., εἰ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ.] εἰ τῷ νῶ ἐσφάλη; ἄνθρωποι γὰρ ὄντες πλανώμεθα, ὅπερ καὶ Δαυὶδ ὑπέστη, ὅς τις καὶ προφητείας πνεῦμα ἔχειν μεμαρτύρηται, ὅτε τοὺς λόγους τοῦ παιδὸς ψευδομένου ἀκούσας, ψῆφον κατὰ τοῦ ἀθώου υἱοῦ Ἰωνάθαν δέδωκεν.
90	Ὅπερ δὲ διὰ τοῦ Δαυὶδ γέγονε, τῇ κρυπτῇ τοῦ Θεοῦ κρίσει, δίκαιον εἶναι πιστεύομεν· τῇ γὰρ ἀνθρωπίνῃ κατανοήσει, πῶς δίκαιόν ἐστιν οὐκ ἐπιστάμεθα. Τί οὖν θαυμαστὸν, ἐὰν τοῖς λόγοις τῶν ψευδομένων, καὶ ἡμεῖς εἰς ἕτερα ἀπαγώμεθα, οἵ τινες προφῆται οὐχ ὑπάρχομεν; Οὐ μέγα οὖν εἰ καὶ ἑνὸς ἑκάστου τῶν πατριαρχῶν τὸν νοῦν ἡ τῶν φροντίδων ἀλλεπάλληλος μέριμνα λυμαίνεται.
91	Ὁπόταν γὰρ ἡ ψυκὴ εἰς πολλὰ διαμερίζεται, σμικρύνεται καθ᾽ ἕκαστον, καὶ πάντων εἰς ἓν συνεπαίρεται, ἐν ὅσω ἐν πολλοῖς τῇ ἀσχολίᾳ πλατύνεται.
92	ΠΕΤΡ. Σφόδρα ἀληθῆ ἅπερ λέγεις ὑπάρχουσιν.
93	ΓΡΗΓΟΡ. Οὐχ ἡγοῦμαι δίκαιον οὐδὲ τοῦτο σιγῆσαι, ὅπερ παρὰ Βαλεντίνου τοῦ εὐλαβεστάτου, τὸ τηνικαῦτα ἡγουμένου μου γεγονότος, περὶ τούτου τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς διηγουμένου ἀκήκοα. Ἔλεγε γὰρ ὅτι ἐν τῷ εὐκτηρίω τοῦ μακαρίου μάρτυρος Λαυρεντίου τὸ σῶμα αὐτοῦ ἦν τεθαμμένον.
94	Ἐπάνω δὲ τοῦ μνήματος γεωργός τις [Reg., ἀρκλύον, et infra, ἀρκλίον. Colb., ἅρκλα; fortasse ad significandum arculam.] ἄρκαν μετὰ σίτου ἐπέθηκεν, μὴ κατανοήσας, ὁποῖος ἀνὴρ αὐτόθι ἔκειτο. Αἰφνίδιον οὖν τάραχος ἐξ οὐρανόθεν γέγονεν, καὶ πάντων ἐν τῇ ἑαυτῶν καταστάσει διαμενόντων, ἡ ἐπάνω τοῦ μνήματος τεθεῖσα ἄρκα ἐπήρθη, καὶ ἀπὸ μήκους ἐῤῥίφη, ὅπως γνώσωνται πάντες πόσης παρὰ Θεοῦ τιμῆς ἠξιώθη, οὗτινος τὸ σῶμα ἐκεῖσε ἔκειτο.
95	Ταῦτα δὲ ἅπερ νυνὶ [Reg., συνέταξα τῷ.] καθυποβάλλω τῷ διηγήματι παρὰ τοῦ προλεχθέντος εὐλαβεστάτου ἀνδρὸς Φορτουνάτου διηγουμένου ἐπέγνων. Ὅστις [Idem, καὶ τοῖς λόγοις καὶ τοῖς ἔργοις πάνυ ἀρέσκη. ἔλεγε δὲ οὕτως.] καὶ τῷ γήρᾳ, καὶ τοῖς ἔργοις, καὶ τῇ ἀκακίᾳ πάνυ μοι ἀρέσκει.
96	Ἔλεγε δὲ οὗτος, ὅτι ἐν τῇ αὐτῇ τῆς Βαλερίας χώρᾳ τῶν [Mss., Λογγιβάρδων, Λογγίβαρδοι.] Λογγοβάρδων εἰσελθόντων, μοναχοὶ ἐκ τοῦ μοναστηρίου τοῦ εὐλαβεστάτου ἀνδρὸς Ἐκυτίου, εἰς τὸ μνῆμα αὐτοῦ ἐν τῷ προλεχθέντι εὐκτηρίω προσέφυγον.
97	Οἱ δὲ Λογγοβάρδοι θυμωθέντες, καὶ ἐν τῷ εὐκτηρίω εἰσελθόντες, ἤρξαντο τοὺς μοναχοὺς ἔξω σύρειν, ὅπως αὐτοὺς, εἴτε διὰ βασάνων μαστιγώσωσιν, εἴτε ξίφει θανατώσωσιν. Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν στενάξας, καὶ ἐκ μεγίστου πόνου κινηθεὶς, ἔκραξεν· Αἶ, ἅγιε Ἐκύτιε, ἀρέσκει σοι ὅτι συρόμεθα, καὶ οὐκ ἐκδικεῖν ἡμᾶς; Παρευθὺ δὲ σὺν τῷ λόγω αὐτοῦ, πνεῦμα ἀκάθαρτον εἰς τοὺς θηριώδεις Λογγοβάρδους εἰσῆλθε· καὶ εἰς τὴν γῆν καταπεσόντες ἐπὶ τοσοῦτον ἐδαιμονίσθησαν, ἕως οὗ πάντες οἱ ἔξω ὄντες Λογγοβάρδοι τοῦτο [Uterque Cod., μεμαθήκασιν. (Sic.)] μεμαθήκασιν, ὥστε τοῦ λοιποῦ τῷ ἱερῷ τόπω ἐκείνω οὐδαμῶς ἐπιβῆναι ἐτόλμησαν.
98	Ὁ γὰρ ἅγιος οὗτος ἀνὴρ, τοὺς μαθητὰς τότε ἐκδικήσας, πολλοῖς [Colb., ἐπ᾽ ἐσχάτου παρέθετο πρ.] ἐπ᾽ ἐσχάτου πρόνοιαν παρέσχετο τοῖς ἐκεῖ καταφεύγουσιν.
1	Cuiusdam coepiscopi mei didici relatione quod narro: qui in Anconitana urbe per annos multos in monachico habitu deguit, ibique vitam non mediocriter religiosam duxit; cui etiam quidam nostri iam provectioris aetatis, qui ex eisdem sunt partibus, attestantur. Iuxta eam namque civitatem ecclesia beati martyris Stephani sita est, in qua vir vitae venerabilis, Constantius nomine, mansionarii functus officio deserviebat [Martyrolog., 23 Sept.]: cuius sanctitatis opinio sese ad notitiam hominum longe lateque tetenderat, quia idem vir funditus terrena despiciens, toto annisu mentis ad sola coelestia flagrabat.
2	Quadam vero die dum in eadem Ecclesia oleum deesset, et praedictus Dei famulus unde lampades accenderet omnino non haberet, [Germ., omnes candelas; primus Aud. et Lyr., omnes cyathos. In Graeca vers. legitur, κανδήλας, κανδήλαις; qua voce intelligi lucernas olearias multis probat Canguis in Gloss. Gr.] omnes lampades Ecclesiae implevit aqua, atque ex more in medio [Papyrum hic pro ellychnio adhibitam legimus; quod etiam testatur Gregorius Turon. de Vitis Patrum, l. VIII: In quo nec papyrus addita, nec olei gutta stillantis adiecta. Ad cereos conficiendos usurpatam docet sanctus Paulinus in nat. 30, de sancto Felice: Lumina ceratis adolentur odora papyris. Porro per papyrum hic intelligi debent papyri, quod est fruticis palustris genus, philyrae, quae ad chartas, funes, stragulas, vestes, et ad varios alios usus praeparabantur. Papyri originem ex locis palustribus, usumque ad luminaria optime describit Ennodius in benedictione cerei, opusc. Papyrum ad alimenta ignium lympha transmisit.] papyrum posuit; quas allato igne succendit, sicque aqua arsit in lampadibus ac si oleum fuisset.
3	Perpende igitur, Petre, cuius meriti vir iste fuerit, qui necessitate compulsus, elementi naturam mutavit.
4	PETR. Mirum est valde quod audio; sed nosse vellem cuius humilitatis apud se esse intus potuit iste, qui tantae excellentiae foris fuit.
5	GREGOR. Inter virtutes animum congrue requiris, quia multum valde est quod tentatione sua intus mentem lacessunt mira quae foris fiunt. Sed si huius Constantii venerabilis unum quod fecit audis, cuius humilitatis fuerit, citius agnosces.
6	PETR. Postquam facti illius tale miraculum dixisti, superest etiam ut me de humilitate mentis eius aedifices.
7	GREGOR. Quia valde opinio sanctitatis eius excreverat, multi hunc ex diversis provinciis anxie videre sitiebant. Quadam vero die ex longinquo loco ad videndum eum quidam rusticus venit. Eadem vero hora casu contigerat, ut sanctus vir stans in ligneis gradibus, reficiendis deserviret lampadibus. Erat autem pusillus valde, exili forma atque despecta.
8	Cumque is qui ad videndum eum venerat quisnam esset inquireret, atque obnixe peteret ut sibi debuisset ostendi, hi qui illum noverant monstrarunt quis esset. Sed sicut [Prat., Big., Lyr., primus Aud., Gemet. et unus Carn., stultae mentes hominis, vel hominum.] stultae mentis homines merita ex qualitate corporis metiuntur, eum parvulum atque despectum videns, ipsum hunc esse coepit omnino non credere.
9	In mente etenim rustica inter hoc quod audierat et videbat, quasi facta fuerat quaedam rixa; et aestimabat tam brevem per visionem esse non posse, quem tam ingentem habuerat per opinionem. Cui ipsum esse dum a pluribus fuisset assertum, despexit et coepit irridere, dicens: Ego grandem hominem credidi, iste autem de homine nihil habet.
10	Quod ut vir Dei Constantius audivit, lampades quas reficiebat protinus laetus relinquens, concitus descendit, atque in eiusdem rustici amplexum ruit, eumque ex amore nimio constringere coepit brachiis, et osculari, magnasque gratias agere quod is de se talia iudicasset, dicens: Tu solus in me apertos oculos habuisti. Qua ex re pensandum est cuius apud se humilitatis fuerit, qui despicientem se rusticum amplius amavit.
11	Qualis enim quisque apud se lateat, contumelia illata probat. Nam sicut superbi honoribus, sic plerumque humiles sua despectione [Aud. et Lyr., gloriantur.] gratulantur. Cumque se et in alienis oculis viles aspiciunt, idcirco gaudent, quia hoc iudicium confirmari intelligunt, quod de se et ipsi apud semetipsos habuerunt.
12	PETR. Ut agnosco, vir iste magnus foris fuit in miraculis, sed maior intus in humilitate cordis.
13	ΚΕΦΑΛ. Ε′. Περὶ Κωνσταντίου [Caetera quae in titulo leguntur, desunt in Cod. Colb.; παραμονάριος autem optime respondet voci Latinae Mansionarius; et à παραμονή derivatur, quod custodiam, vel stationem militarem ad custodiam palatii significat. Mansionarius enim Ecclesiae dicitur, qui eius est custos et assiduus in ea ministrat. Infra, l. III, c. 24, indiscriminatim idem Theodorus vocatur modo, φύλαξ, custos, modo παραμονάριος, Mansionarius. Idem occurrit cap. 25, seq., de Abundio.] παραμοναρίου ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου Στεφάνου πλησίον τῆς πόλεως Ἀγκώνων.
14	Παρὰ συνεπισκόπου μου τινὸς μεμάθηκα, ἥνπερ διηγοῦμαι ἀφήγησιν, ὅστις ἐν τῇ Ἀγκώνων πόλει, ἐπὶ πολλοὺς χρόνους ἐν τῷ μοναχικῷ διέπρεψε σχήματι, σπουδαίως καὶ ἐν πάσῃ εὐλαβείᾳ ἐκεῖσε πολιτευσάμενος· ὧ τινι συμμαρτυροῦσι καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων τινὲς προβεβηκότες ἤδη λοιπὸν, καὶ ἐκ τῶν αὐτόθι γεγονότες μερῶν, [Colb., ὡς ἐν τῇ πλησίον.] ὡς ὅτι πλησίον τῆς αὐτῆς πόλεως Ἀγκώνων, ἐκκλησία τοῦ ἁγίου πρωτομάρτυρος Στεφάνου διάκειται.
15	Ἀνὴρ δέ τις τῇ πολιτείᾳ πάνυ εὐλαβέστατος, Κωνστάντιος τοὔνομα, ἐν αὐτῇ προσκαρτερῶν, τὴν τῆς ἐκκλησίας δουλείαν ἐπετέλει. Ἡ οὖν φήμη τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ πᾶσιν ἀνθρώποις κατάδηλος διὰ πλάτους γέγονεν· ἐξ ὅλης γὰρ τῆς καρδίας αὐτοῦ τὰ ἐπίγεια βδελυξάμενος, ὅλῃ τῇ τοῦ νοὸς διαθέσει εἰς μόνα τὰ οὐράνια ἔσπευδεν.
16	Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ ἔλαιον ἐν τῇ αὐτῆ ἐκκλησίᾳ παρέλειψεν, ὥστε παντελῶς μὴ ἔχειν τὸν προλεχθέντα τοῦ Θεοῦ δοῦλον ὅθεν τὰς κανδήλας ὀφείλῃ ἅψαι. Γεμίσας δὲ πάσας ὕδατος, καὶ πρὸς συνήθειαν ἐν μέσω τὸ [Reg., ἀπρίν. Colb., αὐτρὴν. Retinemus ἀπτρὴν, quod significat ellychnium. Vide Gloss. Gr. Cang. Ἀπὸ τεῦ ἅπτω accendo derivatum videtur.] ἀπτρὴν βαλὼν, προσαγαγὼν τὸ πῦρ ἧψεν· οὕτως δὲ τὸ ὕδωρ ἐν ταῖς κανδήλαις ἧψεν, [Colb., ὡς ὅτι ἐλαιον.] ὡς ὅτε ἔλαιον ὑπῆρχεν.
17	Κατανοήσας (Sic) οὖν, Πέτρε, ποίας δικαιοσύνης ὁ ἄνθρωπος οὗτος γέγονεν, ὅστις τῇ ἀνάγκῃ τῆς στενώσεως νυττόμενος, τὴν τοῦ στοιχείου φύσιν ἐνήλλαξεν.
18	ΠΕΤΡ. Ὄντως σφόδρα θαυμαστόν ἐστιν ὅπερ ἀκούω, ἀλλ᾽ ἤθελον γνῶναι ἐν ποίᾳ ταπεινώσει ἔνδον ὑπῆρχεν ὁ τοσαύτῃ ὑψώσει ἔξωθεν διαλάμπων.
19	ΓΡΗΓΟΡ. Μεταξὺ [Reg., τῶν σημείων.] τῶν δυνάμεων ἐν ποίοις ἡ ψυχὴ διάκειται, καλῶς ἐπιζητεῖς· σφόδρα γὰρ τὸν νοῦν ἔνδον ἐκπλήττουσιν ἐν τῇ δοκιμασίᾳ ἅπερ ἔξωθεν γίνονται θαύματα. Τούτου δὲ τοῦ σεβασμίου Κωνσταντίου ἒν ὅπερ ἐποίησεν ἐὰν ἀκούσῃς, ταχέως μαθήσῃ, ποίας ταπεινώσεως γέγονεν.
20	ΠΕΤΡ. Ἡνίκα περὶ τοῦ τοιούτου θαύματος διηγήσω, ἔξεστι λοιπὸν, ὅπως με καὶ περὶ τῆς ταπεινώσεως τοῦ νοὸς αὐτοῦ οἰκοδομήσῃς.
21	ΓΡΗΓΟΡ. Ἐν τῷ σφόδρα τὴν φήμην τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ [Colb., πλατύνεσθαι.] πλατυνθῆναι, πολλοὶ ἐκ διαφόρων χωρῶν συνερχόμενοι, τοῦτον θεωρῆσαι ἐπεθύμουν. Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ γεωργός τις ἐκ τῶν ἐκ μήκους διακειμένων τόπων πρὸς τὸ θεάσασθαι αὐτὸν παραγέγονεν· κατ᾽ αὐτὴν δὲ τὴν ὥραν συνέβη τὸν ἅγιον τοῦτον ἄνδρα ἐν ξυλίνω τετραποδίω ἱστάμενον, τὰς κανδήλας σκευάζειν.
22	Πάνυ γὰρ [Uterque Cod., σεμνὸς ὑπῆρχεν] στενὸς ὑπῆρχεν τῇ ἡλικίᾳ, καὶ ἰσχνὸς τῇ τοῦ σώματος κατασκευῇ, καὶ ἀειδὴς τῇ μορφῇ. Ἐπιμελῶς δὲ τοῦ παραγενομένου γεωργοῦ πρὸς τὸ θεάσασθαι αὐτὸν ἐπιζητοῦντος τίς ὁ εὐλαβέστατος ἀνὴρ Κωνστάντιος ὑπάρχει, καὶ ὅπως αὐτῷ ὀφείλῃ ἐπιδειχθῆναι δυσωποῦντος, οἱ τοῦτον σαφῶς ἐπιστάμενοι, τῷ γεωργῷ αὐτὸν ὑπέδειξαν.
23	Καθάπερ δὲ οἱ ἄφρονι λογισμῷ χρώμενοι, καὶ ἐκ τῆς τοῦ σώματος κατασκευῆς τὴν ἀρετὴν ἀνδρὶ ὁρίζονται, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ οὗτος, [Iidem, σεμνὸν καὶ ἄμορφον; error videtur.] στενὸν καὶ ἄμορφον τὸν ἅγιον θεασάμενος, οὐδαμῶς [Mss., ἐπίστευσεν.] ἐπίστευε τοῦτον εἶναι περὶ οὗ ἀκήκοεν.
24	Ἐν δὲ τῷ λογισμῷ αὐτοῦ ἀμφιβολία τις ὑπῆρχεν, ὧν τε περὶ αὐτοῦ ἦν ἀκούσας᾽, καὶ περὶ ὧν ἐθεάσατο· διελογίζετο γὰρ ἐν ἑαυτῷ μὴ δύνασθαι τοιοῦτον [Reg., μικρὸν. Colb., σεμνὸν.] στενὸν εἶναι, ὃν ἐν πολλῷ μεγέθει διὰ τῆς φήμης εἶχεν.
25	Ὡς δὲ ἐκ πλείστων ἀκούσας, φανερὸν αὐτῷ γέγονεν, ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει περὶ οὗ ἀκήκοεν, ἤρξατο καταγελᾷν, καὶ βδελύττεσθαι αὐτὸν, λέγων· Ἐγὼ μέγαν ἄνθρωπον θεάσασθαι προσεδόκουν, οὗτος δὲ ἀνθρώπου οὐδὲν ἔχει.
26	Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος Κωνστάντιος τοῦτο ἀκούσας, καταλείψας ἃς ἐπεμελεῖτο κανδήλας, μετὰ σπουδῆς κατῆλθε, καὶ εἰς τὸν τοῦ γεωργοῦ ἀσπασμὸν ἔδραμεν, καὶ μετὰ πολλοῦ πόθου ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶ τοῦτον περιλαβὼν, ἤρξατο αὐτὸν καταφιλεῖν καὶ μεγάλας χάριτας αὐτῷ ὁμολογεῖν, ὅτι περὶ αὐτοῦ οὕτως ἔκρινεν· ἔλεγε γὰρ αὐτῷ, Ὅτι σὺ μόνος τοὺς ὀφθαλμούς σου ἔσχες ἀνεωγμένους εἰς ἐμέ.
27	Ἐκ τούτου οὖν τοῦ πράγματος κατανοῆσαί ἐστι ποίας παρ᾽ ἑαυτῷ ταπεινώσεως ὑπῆρχεν, ὅς τις τὸν βδελυσσόμενον αὐτὸν γεωργὸν περισσοτέρως μᾶλλον ἠγάπησεν· ἑκάστου γὰρ τὴν ἔνδον κεκρυμμένην προαίρεσιν ἡ προσαγομένη ὕβρις δοκιμάζει· καθάπερ γὰρ οἱ ὑπερήφανοι ταῖς τιμαῖς, οὕτως οἱ ταπεινόφρονες ἐπὶ τῇ ἑαυτῶν ἐξουδενώσει ἀγάλλονται· ὅταν δὲ καὶ ἐν τοῖς τῶν ἀλλοτρίων ὀφθαλμοῖς ἐξουδενημένοι ὁρῶνται, πλειόνως χαίρονται, καὶ τὴν ἑαυτῶν κρίσιν στηριχθῆναι πιστεύουσιν, ὅτι ὁποίους ἑαυτοὺς εἶχον, τοιοῦτοι καὶ παρ᾽ ἐκείνων ἐνομίσθησαν.
28	ΠΕΤΡ. Ὡς οἶμαι, ὁ ἀνὴρ οὗτος μέγας μὲν γέγονεν ἔξωθεν ἐν θαύμασι, μείζων δὲ ἔνδοθεν ἐν ταπεινοφροσύνη.
1	GREGORIUS. Eiusdem quoque Anconitanae antistes Ecclesiae vir vitae venerabilis Marcellinus fuit [Martyrol., 9 Ian.], [Gemet., cuius gressum nimius dolor contraxerat.] cuius gressum dolore nimio podagra contraxerat, eumque familiares sui sicubi necesse erat in manibus ferebant. Quadam vero die per culpam incuriae eadem civitas Anconitana succensa est.
2	Cumque vehementer arderet, concurrerunt omnes ut ignem exstinguerent. Sed illis aquam certatim proiicientibus, ita crescebat flamma, ut iam totius urbis interitum minari videretur. Cumque propinquiora sibi quaeque loca ignis invaderet, iamque urbis partem non modicam consumpsisset, et obsistere nullus valeret, deductus in manibus venit episcopus, et tanta periculi necessitate compulsus, familiaribus suis se portantibus praecepit, dicens: [Hoc exemplum refert Vener. Beda in Vita sancti Cuthberti, c. 14.] Contra ignem me ponite.
3	Quod ita factum est, atque in eo loco est positus, ubi tota vis flammae videbatur incumbere. Coepit autem miro modo in semetipsum incendium retorqueri, ac si reflexione sui impetus exclamaret se episcopum transire non posse. Sicque factum est ut flamma incendii illo termino refrenata, in semetipsa refrigesceret, et contingere ulterius quidquam aedificii non auderet.
4	Perpendis, Petre, cuius sanctitatis fuerit aegrum hominem sedere, et exorando flammas premere?
5	PETR. Et perpendo et obstupesco.
6	ΚΕΦΑΛ. ς′. Περὶ Μαρκελλίνου ἐπισκόπου τῆς αὐτῆς πόλεως.
7	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἐν τῇ αὐτῇ τοίνυν τῆς Ἀγκώνων πόλεως ἐκκλησίᾳ ἐπίσκοπος γέγονεν ἀνὴρ πάνυ τῇ πολιτείᾳ εὐλαβέστατος, Μαρκελλῖνος τοὔνομα, οὗτινος τὴν τῶν ποδῶν βάσιν ἡ τῆς ποδαλγίας νόσος συνέσπασεν, ὥστε κινηθῆναι αὐτὸν μὴ δύνασθαι· ἀλλ᾽ ὅπου χρεία ἦν αὐτὸν ἀπελθεῖν, ἐν ταῖς χερσὶν τῶν οἰκείων αὐτοῦ ὑπουργῶν τοῦτον βαστάζεσθαι.
8	Ἐν [Reg., μιᾷ δὲ τῶν ἡμερῶν.] μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ διὰ πταίσματός τινος ἀμέλειαν ἡ αὐτὴ πόλις Ἀγκὼν ἐνεπυρίσθη. Τοῦ δὲ πυρὸς σφοδρῶς τὴν πόλιν κατανεμομένου, συνέδραμον ἅπαντες, εἴπως κατασβέσαι αὐτὸ δυνηθῶσι.
9	Πρὸς ὃ δὲ τῷ πυρὶ ὕδωρ ἐπέχυνον, πλειοτέρως ἡ φλὸξ ὑπερηύξανεν, ὥστε λοιπὸν παντελῆ ἀπώλειαν τῇ αὐτῇ πόλει ἀπειληθῆναι. Ἐν ὅσω δὲ διαφόρους τόπους τὸ πῦρ κατέφλεξεν, καὶ οὐ μικρὸν μέρος λοιπὸν τῆς πόλεως κατενεμήσατο, μηδενὸς ὑποστῆναι δυναμένου, ὁ ἐπίσκοπος χερσὶ βασταζόμενος κατέλαβε, καὶ τῇ ὀδύνῃ τῆς τοῦ πυρὸς ἀνάγκης νυττόμενος, τοῖς αὐτὸν βαστάζουσιν ἐκέλευσε, λέγων· Κατέναντι τοῦ πυρὸς ἐμὲ θήσατε, ὅπερ λοιπὸν καὶ γέγονεν καὶ ἐν ἐκείνω τῷ τόπω ἐτέθη, ἐν ᾧ πᾶσα ἡ τῆς φλογὸς δύναμις ἐπιβληθεῖσα ἐφαίνετο.
10	Ἤρξατο δὲ θαυμαστῷ τρόπω τὸ πῦρ πρὸς ἑαυτὸ ὑποστρέφειν, ὥστε φωνῆς δίκην κεκραγέναι τῇ τῆς ὑποστροφῆς αὐτοῦ δυναστείᾳ, μὴ δύνασθαι τὸν ἐπίσκοπον παρελθεῖν. Οὕτω τοίνυν γέγονεν, ὥστε τὴν τοῦ ἐμπυρισμοῦ φλόγα χαλιναγωγηθεῖσαν, ἐν αὐτῷ τῷ ὁροθεσίω ψυχρὰν θεῖναι, καὶ τοῦ λοιποῦ μὴ ἅψασθαί τινος τῶν κτισμάτων.
11	Κατανοεῖς, Πέτρε, ποίας ἁγιωσύνης ὑπῆρχεν οὗτος ὁ ἄνθρωπος, ὅτι ἀσθενὴς ὢν, καὶ καθεζόμενος, δι᾽ εὐχῆς τὴν φλόγα κατέπαυσεν;
12	ΠΕΤΡ. Κατανοῶ, καὶ λίαν ἐκπλήττομαι.
1	GREGORIUS. De vicino nunc loco tibi aliquid narrabo, quod et viri venerabilis [Syracusani, de quo saepe in epistolis.] Maximiani episcopi, et Laurionis, quem nosti veterani monachi, qui uterque nuncusque superest, relatione cognovi; qui scilicet Laurio in illo monasterio quod iuxta Nepesinam urbem [Vide, cap. seq., notam a et b (col. 185, not. b et c).] Suppentonia vocatur, ab Anastasio viro sanctissimo nutritus est.
2	Qui nimirum Anastasius, vitae venerabilis viro [Nonnosi meminit sanctus Gregorius, lib. olim. II, ind. 11, epist. 50, nunc l. III, epist. 51.] Nonnoso praeposito monasterii, quod in Soractis monte situm est, et propinquitate loci et morum magnitudine, et virtutum studiis assidue iungebatur [Martyrol., 2 Sept.]. Idem vero Nonnosus sub asperrimo sui monasterii degebat Patre: sed eius mores mira semper aequanimitate tolerabat.
3	Sicque fratribus praeerat in mansuetudine, sicut crebro Patris iracundiam ex humilitate mitigabat. Quia vero eius monasterium in summo montis cacumine situm est, ad quemlibet parvum hortum fratribus excolendum nulla patebat planities: unus autem brevissimus locus in latere montis excreverat, quem ingentis saxi naturaliter egrediens moles occupabat.
4	Quadam die dum Nonnosus vir venerabilis cogitaret, quod saltem ad condimenta olerum nutrienda locus idem aptus potuisset existere, si hunc moles saxi illius non teneret, occurrit animo, quod eamdem molem [In Ed. ante Guss., quingenta; corrigitur hic error ex Mss. tam. Angl. quam Gall., et ex Graeca vers.] quinquaginta boum paria movere non possent. Cumque de humano labore facta esset desperatio, ad divinum se solatium contulit, seque illic nocturno silentio in orationem dedit.
5	Cumque mane facto ad eumdem locum fratres venirent, invenerunt molem tantae magnitudinis ab eodem loco longius recessisse, suoque secessu largum fratribus spatium [In Editis contra Mss. fidem additur, ad excolendum hortum.] dedisse.
6	Alio quoque tempore cum idem vir venerabilis lampades vitreas in oratorio lavaret, una ex eius manibus cecidit, quae per innumeras partes fracta dissiluit: [Germ., Compend. et unus Theod., qui vehementissime.] qui vehementissimum Patris monasterii furorem timens, lampadis protinus omnia fragmenta collegit, atque ante altare posuit, seque cum gravi gemitu in orationem dedit.
7	Cumque ab oratione caput levasset, sanam lampadem reperit, quam timens per fragmenta collegerat. Sicque in duobus miraculis duorum Patrum virtutes imitatus est: in mole scilicet saxi, factum [Cognomento Thaumaturgi, Neocaes. in Ponto episc., in cuius Vita a sancto Gregorio Nyss. conscripta legitur hoc miraculum.] Gregorii qui montem movit; in reparatione vero lampadis, virtutem [Qui Aretii in Etruria fuit episcopus et pro martyre colitur die 7 Aug.] Donati, qui fractum calicem pristinae incolumitati restituit.
8	PETR. Habemus, ut video, de exemplis veteribus nova miracula.
9	GREGOR. Visne aliquid in operatione Nonnosi de imitatione quoque Elisaei cognoscere?
10	PETR. Volo, atque inhianter cupio.
11	GREGOR. Dum quadam die in monasterio vetus oleum deesset, iamque colligendae olivae tempus incumberet, sed fructus in oleis nullus appareret, visum Patri monasterii fuerat ut circumquaque fratres in colligendis olivis ad exhibenda extraneis opera pergerent, quatenus ex mercede sui operis aliquantulum monasterio oleum deportarent.
12	Quod vir Domini Nonnosus fieri cum magna humilitate prohibuit, ne exeuntes fratres ex monasterio dum lucra olei quaererent, animarum damna paterentur. Sed quia in monasterii arboribus olivae paucae inesse videbantur, eas colligi praecepit, et in praelo mitti, et quamlibet [Germ., parum oleum. Norm., parvum oleum.] parum olei exire potuisset, sibimet deferri.
13	Factumque est, et susceptum in parvo vasculo oleum fratres Nonnoso Dei famulo detulerunt: quod ipse protinus ante altare posuit, cunctisque egredientibus oravit, atque accersitis postmodum fratribus praecepit, ut hoc quod detulerant oleum levarent, et per cuncta vasa monasterii exigue fundendo dividerent, quatenus benedictione eiusdem olei omnia infusa viderentur: quae protinus ut erant vacua claudi fecit.
14	Die vero altera aperta omnia plena reperta sunt.
15	PETR. Probamus quotidie impleri verba Veritatis, quae ait: Pater meus usque modo operatur, et ego operor [Ioan. V, 27].
16	ΚΕΦΑΛ. Ζ′. Περὶ Νοννώσου δευτεραρίου μονῆς τῆς εἰς τὸ Σεραφθὴν ὄρος.
17	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Περὶ πλησιάζοντος τόπου νῦν σοί τι διηγήσομαι, ὅπερ παρὰ ἀνδρῶν εὐλαβῶν ἀφηγουμένων μεμάθηκα, Μαξιμιανοῦ λέγω δὴ τοῦ ἐπισκόπου καὶ Λαυρίονος γέροντος μοναχοῦ, ὅνπερ καὶ σὺ ἔγνως, οἵτινες καὶ μέχρι τοῦ νῦν περίεισιν.
18	Ὅς τις Λαυρίων ἐν τῷ μοναστηρίω τῷ διακειμένω πλησίον τῆς [Reg., Νεμεσίας. Colb., Νεσπεσίας.] Νεπεσίας πόλεως, ὅπερ Ὑπόκρημνον καλεῖται, παρὰ Ἀναστασίου ἀνδρὸς ἁγιωτάτου ἀνετράφη. Ὁ οὖν αὐτὸς Ἀναστάσιος, λίαν ὑπάρχων τῇ πολιτείᾳ σεβάσμιος, πάνυ προσέκειτο Νοννώσω τῷ δευτεραρίω τῆς μονῆς, τῆς ἐν τῷ Σεραφθὴν ὄρει διακειμένης, καὶ διὰ τὴν τοῦ τόπου πλησιότητα, καὶ διὰ τὴν τῶν ἠθῶν μεγίστην κοσμιότητα.
19	Ὁ δὲ αὐτὸς Νοννῶσος ὑπὸ σκληρότατον πατέρα τὸν τῆς μονῆς αὐτοῦ διῆγεν· ἀλλὰ τὴν σκληρότητα τῶν τούτου ἠθῶν, θαυμασίως πάντοτε τῇ μακροθυμίᾳ ὑπέφερεν. Καὶ οὕτω τοῖς ἀδελφοῖς ἐν πρᾳότητι προΐστατο, ὥστε τὸν τοῦ πατρὸς θυμὸν, διὰ τῆς ἑαυτοῦ ταπεινοφροσύνης πάντοτε κατεπρᾴϋνε.
20	Τὸ δὲ αὐτὸ μοναστήριον ἐν τῇ ἀκροτάτῃ τοῦ ὄρους κορυφῇ διακείμενον ὑπάρχει· ὅθεν πρὸς τὸ ποιῆσαι τοῖς ἀδελφοῖς μικρὸν κηπάριον οὐδεμία ἰσότης ἐν τῷ τόπω ἐφαίνετο. Ἐν δὲ τῷ τοῦ ὄρους πλαγίω [Colb. habet adhuc σεμνός, pro στενός; Reg., μικρός.] στενὸς τόπος ὑπῆρχεν, ὃν ἐπεκράτει λίθου παμμεγέθους ἀπόκλασμα.
21	Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ ὁ εὐλαβέστατος ἀνὴρ Νοννῶσος ἐν ἑαυτῷ διελογίζετο ἐπιτήδειον τὸν τόπον ὑπάρχειν πρὸς κήπου ποίησιν, ἐὰν μῆ ὁ λίθος αὐτὸν ἐπεκράτει. Τοῦτον δὲ μετακινῆσαι πεντήκοντα ζεύγη βοῶν οὐκ ἠδύναντο· ὅθεν λοιπὸν οὐκ ἦν ἐλπὶς [Reg., δι᾽ ἀνθρωπίνων χειρῶν.] δι᾽ ἀνθρωπίνου καμάτου τοῦτο γενέσθαι.
22	Ἀρίστην δὲ βουλὴν βουλευσάμενος, ἐπὶ τὴν θεἳκὴν καταφεύγει βοήθειαν, καὶ ἐν ἐκείνω τῷ τόπω εἰς εὐχὴν ἑαυτὸν δέδωκεν ἐν τῇ νυκτερινῇ ἡσυχίᾳ. Πρωΐας δὲ γενομένης ἐν αὐτῷ τῷ τόπω οἱ ἀδελφοὶ παρεγένοντο, καὶ ἰδοὺ τὸ μέγεθος τοῦ τοιούτου λίθου εὗρον [Colb., μηκόθεν; et paulo post πλατυσμὸν γεγονότα πρός.] μακρόθεν ἐξ ἐκείνου τοῦ τόπου ὑποχωρῆσαν, καὶ τῇ αὐτοῦ ὑποχωρήσει πλατυσμὸν γενέσθαι πρὸς κήπου ποίησιν τοῖς ἀδελφοῖς.
23	Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ, ἐν ὅσω ὁ αὐτὸς σεβάσμιος ἀνὴρ κανδήλας ἐν τῷ εὐκτηρίω ἔπλυνεν, μία ἐκ τῶν αὐτοῦ χειρῶν εἰς τὴν γῆν πεσοῦσα συνετρίβη, ὥστε εἰς πλεῖστα κλάσματα γενέσθαι αὐτήν.
24	Τὴν δὲ τοῦ πατρὸς σφοδροτάτην ὀργὴν φοβούμενς, ἅπαντα τὰ τῆς κανδήλης κλάσματα συναγαγὼν, ἐνώπιον τοῦ θυσιαστηρίου ἔθηκεν, ἑαυτὸν δὲ εἰς εὐχὴν δέδωκε. Πληρώσαντος δὲ αὐτοῦ τὴν εὐχὴν, καὶ ἀναστάντος, ὑγιῆ τὴν κανδήλαν εὗρεν, ἧς τὰ κλάσματα φοβούμενος ἦν συναγαγών.
25	Ὁ σεβάσμιος οὖν οὗτος ἀνὴρ ἐν τοῖς δυσὶ τούτοις θαύμασι, δύο πατέρων τὴν δύναμιν ἐν τῇ ἐπιδείξει τῶν σημείων ἐμιμήσατο· ἐν τῇ μεταθέσει τοῦ λίθου, Γρηγορίου τοῦ λόγω τὸν λίθον μετακινήσαντος· ἐν δὲ τῆς κανδήλης [Uterque Cod. Reg., sc. et Colb., ἀνακτήσει.] ἀνακτίσει, τὴν τοῦ Δονάτου δύναμιν, ἥτις τὸ κεκλασμένον ποτήριον ἐν τῇ πρώτῃ ὑγιότητι ἀπεκατέστησεν.
26	ΠΕΤΡ. Καθὼς θεωρῶ, ἔχομεν ὅμοια τῶν παλαιῶν νέα θαύματα.
27	ΓΡΗΓ. Θέλεις ἐν τῇ τοῦ Νοννώσου ἐργασίᾳ ὅμοιόν τι τῶν τοῦ Ἐλισσαίου [Colb., νοῆσαι.] γνωρίσαι;
28	ΠΕΤΡ. Θέλω καὶ πάνυ ἐπιθυμῶ.
29	ΓΡΗΓ. Ἐλαίου ποτὲ ἐν τῷ μοναστηρίω λεῖψις γέγονεν, ἦν δὲ λοιπὸν ὁ καιρὸς τοῦ σωρεῦσαι ἐκ τῶν δένδρων τὰς ἐλαίας, ἀλλ᾽ οὐδαμῶς καρπὸς ἐν τοῖς τοῦ μοναστηρίου δένδροις ἐφαίνετο. [Mss., βουλὴ δὴ (vel οὖν) τῷ πατρί.] Βουλῆς οὖν ὁ πατὴρ τῆς μονῆς γέγονεν, ὅπως οἱ ἀδελφοὶ πέριξ πρὸς τοὺς ἔχοντας ἐλαίας ἐπὶ τῷ συνάξαι ἀπέλθωσιν, [Reg., ἅπως.] ὅπως ἐκ τοῦ μισθοῦ τῆς ἐργασίας αὐτῶν δυνηθῶσιν ὀλίγον ἔλαιον ἐν τῇ μονῇ ἐνέγκαι.
30	Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος Νοννῶσος, μετὰ πολλῆς ταπεινοφροσύνης τοῦτο γενέσθαι ἐκώλυσε, μήπως τῶν ἀδελφῶν τῆς μονῆς ἐξερχομένων, ἐν ὅσω κέρδη ἐλαίου ζητοῦσι, ψυχικὴν ζημίαν ὑπομείνωσι.
31	Μᾶλλον δὲ ἐν τοῖς τοῦ μοναστηρίου δένδροις τούτους ἀπελθεῖν ἐκέλευσεν, ὀλίγαι γὰρ ἐλαίαι ἐν αὐτοις ἐθεωροῦντο, καὶ αὐτὰς σωρευθῆναι καὶ ἐν τῷ ἐλαιοτριβείω βληθῆναι προσέταξεν, [Reg., ἴσως ὀλίγον ἔλαιον.] καὶ εἴ τι ὀλίγον ἔλαιον ἐξελθεῖν δυνήσηται, ὅπως αὐτῷ προσαγάγωσι.
32	Γέγονε τοίνυν καὶ ἐν [Colb., σεμνοτάτῳ ἀγγείῳ. Reg., μικροτάτῳ. Saepe Zacharias utitur voce σεμνὸς, ad significandum parvum, exiguum, ut infra videbimus, c. 9, σεμνοῦ παιδαρίου. Et paulo post, σεμνοτάτῳ ἀγγείῳ. Plurima deinceps exempla vocis huius hoc sensu usurpatae recurrent.] στενωτάτω ἀγγείω τὸ ἔλαιον οἱ ἀδελφοὶ δεξάμενοι, Νοννώσω τῷ τοῦ Θεοῦ δούλω [Reg., ἀπήγαγον. (Sic.)] ἀπήγαγον. Ὅπερ αὐτὸς δεξάμενος ἔμπροσθεν τοῦ θυσιαστηρίου τέθεικε· καὶ πάντων ἐξελθόντων, μόνος ἔνδον τῆς ἐκκλησίας ἀπέμεινεν, καὶ ἑαυτὸν εἰς εὐχὴν δέδωκε.
33	Μετὰ δὲ τοῦτο φωνήσας τοὺς ἀδελφοὺς, ἐκέλευσεν ἵνα ὅπερ αὐτῷ προσήγαγον ἔλαιον ἐπάρωσι, καὶ εἰς ὅλα τὰ τοῦ μοναστηρίου ἀγγεῖα κατ᾽ ὀλίγον ἐκχέοντες διαμερίσωσιν, ὅπως ἐκ τῆς τοῦ ἐλαίου εὐλογίας ἅπαντα πιανθῶσι, καὶ ταῦτα σάβουρα ὄντα παρευθὺ κλεισθῆναι πεποίηκεν.
34	Ἐν δὲ ἄλλῃ ἡμέρᾳ ἀνοιχθέντα, ἅπαντα γέμοντα εὑρέθησαν.
35	ΠΕΤΡ. Πιστεύομεν καθ᾽ ἡμέραν πληροῦσθαι τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καὶ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὰ ῥήματα, ἅπερ προε ῥηκεν· Ὁ πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κᾀγὼ ἐργάζομαι.
1	GREGORIUS. Eodem quoque tempore venerandus vir Anastasius, cuius superius memoriam feci [Cap. 7], sanctae Romanae Ecclesiae, cui Deo auctore deservio, notarius fuit [Martyrol., 11 Ian.]. Qui soli Deo vacare desiderans, scrinium deseruit, monasterium elegit, atque in eo loco [In Ed. quem praefatus sum Suppentoniam vocari.] quem praefatus sum, qui Suppentonia vocatur, per annos multos in sanctis actibus vitam duxit, eique monasterio solerti custodia praefuit.
2	Quo videlicet in loco ingens desuper rupes eminet, et profundum subter [Propter hoc praecipitium locus hic Ὑπόκρημνον Graece vocatur. Fortasse etiam Suppentonia dicitur, quod superpendeat, et quasi pensilis immineat.] praecipitium patet. Quadam vero nocte cum iam omnipotens Deus eiusdem venerabilis viri Anastasii labores remunerare decrevisset, ab alta rupe vox facta est, quae producto sonitu clamaret, dicens: Anastasi, veni.
3	Quo vocato alii quoque septem fratres vocati sunt ex nomine. Parvo autem momento ea quae fuerat emissa vox siluit, et octavum fratrem vocavit. Quas dum aperte voces congregatio audisset, dubium non fuit quin eorum qui vocati fuerant obitus appropinquasset. Intra paucos igitur dies primus venerandus vir Anastasius, caeteri autem in eo ordine ex carne educti sunt, quo de rupis vertice fuerant vocati.
4	Frater vero ille ad quem vocandum vox parum siluit, atque eum ita nominavit, morientibus aliis, paucis diebus vixit, et tunc vitam finivit; ut aperte monstraretur quia interiectum vocis silentium parvum vivendi spatium signaverit. Sed mira res contigit, quia venerabilis vir Anastasius dum de corpore exiret, erat quidam frater in monasterio qui super cum vivere nolebat: provolutus vero eius pedibus coepit cum lacrymis ab eo postulare, dicens: Per illum ad quem vadis, te adiuro, ne septem dies super te in hoc mundo [Excusi, vivam. Sequimur unanimem Mss. consensum, et vers. Graecam in qua legitur, ποιῆσαι facere.] faciam; ante cuius septimum diem etiam ipse defunctus est, qui tamen in illa nocte inter caeteros non fuerat vocatus, ut aperte claresceret, quia eius obitum sola venerabilis Anastasii intercessio obtinere potuisset.
5	PETR. Cum idem frater et vocatus inter caeteros non est, et tamen sancti viri intercessionibus ex hac luce subtractus est, quid aliud datur intelligi, nisi quod hi qui apud Dominum magni sunt meriti, obtinere aliquando possunt ea etiam quae non sunt praedestinata?
6	GREGOR. [Germ. et nonnulli, obtinere.] Obtineri nequaquam possunt quae praedestinata non fuerint [Gratian., caus. 23, q. 4, c. 21, Obtineri]; sed ea quae sancti viri orando efficiunt, ita praedestinata sunt, ut precibus obtineantur. Nam ipsa quoque perennis regni praedestinatio ita est ab omnipotenti Deo disposita, ut ad hoc electi ex labore perveniant, quatenus postulando mereantur accipere quod eis omnipotens Deus ante saecula disposuit donare.
7	PETR. Probari mihi apertius velim, si potest praedestinatio precibus iuvari.
8	GREGOR. Hoc quod ego, Petre, intuli, concite valet probari. Certe etenim nosti, quia ad Abraham Dominus dixit: In Isaac vocabitur tibi semen [Genes. XXI, 13]. Cui etiam dixerat: Patrem multarum gentium constitui te [Ibid. XVII, 4]. Cui rursum promisit, dicens: Benedicam tibi, et multiplicabo semen tuum sicut stellas coeli, et [Excusi, sicut arenam maris. Caetera omissa supplevimus ex Mss.] sicut arenam quae est in littore maris [Ibid., XXII, 17]. Ex qua re aperte constat quia omnipotens Deus semen Abrahae multiplicare per Isaac praedestinaverat, et tamen scriptum est: Deprecatus est Isaac Dominum pro uxore sua, eo quod esset sterilis, qui exaudivit eum, et dedit conceptum Rebeccae [Genes. XXV, 21]. Si ergo multiplicatio generis Abrahae per Isaac praedestinata fuit, cur coniugem sterilem accepit?
9	Sed nimirum constat quia praedestinatio precibus impletur, quando is in quo Deus multiplicare semen Abrahae praedestinaverat, oratione obtinuit [Germ. et plur., ut filium.] ut filios habere potuisset.
10	PETR. Quia secretum ratio aperuit nihil mihi dubietatis remansit.
11	GREGOR. Vis tibi aliquid de Tusciae partibus narrem, ut cognoscas quales in ea viri fuerint, et omnipotentis Dei notitiae quantum propinqui?
12	PETR. Volo, atque hoc omnimodo exposco.
13	ΚΕΦΑΛ. Η′. Περὶ Ἀναστασίου ἡγουμένου μονῆς τῆς Ὑπόκρημνον ὀνομαζομένης.
14	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἐν αὐτῷ τοίνυν τῷ χρόνω ὁ σεβάσμιος ἀνὴρ Ἀναστάσιος, οὗτινος ἀνωτέρω μνείαν ἐποιησάμην, [Uterque, νοτάριος.] νωτάριος ὑπῆρχε ταύτης τῆς τῶν Ῥωμαίων ἁγίας τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίας, ᾗ Θεοῦ χάριτι νυνὶ δουλεύω ἐγώ.
15	Ὅς τις Θεῷ μόνω ἐν ἡσυχίᾳ δουλεῦσαι ἐπιθυμῶν, τὸ σκρίνιον καταλείψας, τὸν μονήρη βίον ἐξελέξατο, καὶ ἐν τῇ προμνημονευθείσῃ μονῇ, ἥτις Ὑπόκρημνον καλεῖται ἀποταξάμενος, ἐπὶ πολλοὺς χρόνους διαρκέσας, ἐν ἁγίᾳ ἀναστροφῇ τὴν ζωὴν παρήγαγε· τῆς δὲ αὐτῆς μονῆς ἀγρύπνω φυλακῇ καὶ τὴν ἡγεμονίαν ἐπὶ ἔτη ἱκανὰ ἐνεχειρίσθη.
16	Ἐν αὐτῷ οὖν τῷ τόπω παμμεγέθης λίθος ἄνωθεν ὑπέρκειται, καὶ βαθύτατος κρημνὸς κάτωθεν θεωρεῖται. Ὅτε δὲ λοιπὸν ὁ παντοδύναμος Θεὸς τοῦ αὐτοῦ σεβασμίου ἀνδρὸς Ἀναστασίου τοῖς κόποις ἄνεσιν παρασχεῖν ἐκέλευσεν, ἐν μιᾷ νυκτὶ ἐκ τοῦ ὕψους τοῦ λίθου φωνὴ γέγονεν μετὰ ἤχου λέγουσα· Ἀναστάσιε, δεῦρο.
17	Αὐτοῦ δὲ κληθέντος, ἕτεροι ἑπτὰ ἀδελφοὶ ἐξ ὀνόματος ἐκλήθησαν. Μικρὸν δὲ τῆς γενομένης φωνῆς σιωπησάσης, καὶ τὸν ὄγδοον ἀδελφὸν ἐκάλεσε. Πᾶσα οὖν ἡ [Mss., συνοδία, et quidem melius; neque tamen aliquid mutare praesumpsimus, quia quemadmodum dicitur ἐξοδία et ἐξοδεία exitus, ita dici posse videtur συνοδία et συνοδεία conventus.] συνοδεία φανερῶς τῆς φωνῆς ἐκείνης ἀκούσασα, ἐν πληροφορίᾳ γέγονεν, ὅτι τῶν κεκλημένων ὁ θάνατος ἐπλησίασε.
18	Μεταξὺ οὖν ὀλίγων ἡμερῶν πρῶτος ὁ εὐλαβέστατος ἀνὴρ Ἀναστάσιος, καὶ οἱ λοιποὶ κατ᾽ ὄρδινον τῶν δεσμῶν τοῦ σώματος ἀπολυθέντες, πρὸς κύριον ἐξεδήμησαν, ὃν τρόπον ἐκ τῆς κορυφῆς [Colb., τοῦ ὄρους.] τοῦ λίθου ἐκλήθησαν.
19	Ὁ δὲ ἀδελφὸς ἐκεῖνος, ὃν ἡσυχάσασα ἡ φωνὴ μετ᾽ ὀλίγον ἐκάλεσε, τελευτησάντων τῶν ἄλλων ζήσας ὀλίγας ἡμέρας, καὶ αὐτὸς λοιπὸν ἐν κυρίω ἐτελειώθη, ὥστε δειχθῆναι, ὅτι τὸ διάστημα τῆς σιγῆς τοῦ καλοῦντος, μικρὰν ἀναμονὴν αὐτῷ τοῦ ζῇν [Ita Mss., ubi Editi habent προεσήμαινεν.] προεσήμανεν. Θαυμαστὸν δὲ πρᾶγμα μετὰ τοῦτο συνέβη· τοῦ γὰρ σεβασμίου ἀνδρὸς Ἀναστασίου ἐκ τοῦ παρόντος βίου μεταστάντος, ἀδελφός τις ἐν τῷ μοναστηρίω ὑπῆρχεν, ὅς τις ἐπανω αὐτοῦ ζῆσαι οὐκ ἤθελεν.
20	Τοῖς δὲ ποσὶν αὐτοῦ προσκυλινδούμενος, μετὰ δακρύων ἱκέτευεν αὐτὸν, λέγων· Οὕτως ἔχοι σε πρὸς ὃν ἀπέρχη, μὴ ἐάσῃς με ἐπάνω σου ἑπτὰ ἡμέρας ἐν τῷ κόσμω τούτω ποιῆσαι. Πρὸ οὖν τῆς ἑβδόμης ἡμέρας καὶ αὐτὸς λοιπὸν ἐτελεύτησεν, ὅστις οὐκ ἦν ἐν ἐκείνῃ τῆ νυκτὶ μετὰ τῶν ἄλλων κεκλημένος.
21	Φανερὸν [Mendose οὐκ pro οὖν in Ed. irrepsit.] οὖν ὑπάρχει, ὅτι τὴν τούτου μετάστασιν μόνη ἡ τοῦ εὐλαβεστάτου Ἀναστασίου προσευχὴ ὑπακουσθεῖσα ἠδυνήθη ποιῆσαι.
22	ΠΕΤΡ. Ἡνίκα ὁ ἀδελφὸς οὗτος κεκλημένος μεταξὺ τῶν ἄλλων οὐκ ἦν, ἀλλὰ ταῖς εὐχαῖς τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς ἐκ τοῦ κόσμου τούτου μετέστη, τί ἕτερον δίδοται νοεῖν, εἰ μὴ ὅτι οἱ παρὰ τῷ κυρίω τέλειοι ὄντες, δικαίως ὑπακουσθῆναι πολλάκις [Colb., ἠδύναντο.] δύνανται, καὶ εἰς αὐτὰ ἅπερ προωρισμένα οὐχ ὑπάρχουσιν.
23	ΓΡΗΓΟΡ. Ὑπακουσθῆναι οὐδαμῶς δύνανται ἐν τοῖς μὴ ὑπάρχουσι προωρισμένοις, ἅπερ δὲ εὐχόμενοι οἱ ἅγιοι ἄνδρες ποιοῦσιν, ἤδη λοιπὸν προωρισμένα εἰσὶν, ὅπως διὰ προσευχῆς τούτων ἐπιτεύξωνται.
24	Καὶ αὐτὴ γὰρ ἡ τῆς αἰωνίου βασιλείας κληρονομία παρὰ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ τοῖς ἐκλεκτοῖς [Uterque, προορισθεῖσα.] προορισθεῖσα ὑπάρχει, διὰ δὲ καμάτου πολλοῦ καὶ δεήσεως λαμβάνειν αὐτοὺς [Iidem, εὐδόκησεν.] ηὐδόκησεν, ἅπερ πρὸ τῶν αἰώνων δωρήσασθαι προώρισεν.
25	ΠΕΤΡ. Ἤθελον τηλαυγῶς μοι δειχθῆναι, ἐὰν δύνηται ἡ προόρισις τῇ εὐχῇ συνεργῆσαι.
26	ΓΡΗΓΟΡ. Τοῦτο, Πέτρε, ὅπερ ἐγὼ προεθέμην, συντόμως [Reg., δύνασθαι ἐπιγνῶναι.] δύναται ἐπιγνῶναι. Καθὼς οὖν ἐπίστασαι, τῷ Ἀβραὰμ ὁ Θεὸς εἶπεν· Ἐν Ἰσαὰκ κληθήσεταί σοι σπέρμα. Καὶ πάλιν· Πατέρα πολλῶν ἐθνῶν τέθεικά σε.
27	Καὶ πάλιν ὑπέσχετο αὐτῷ, λέγων· Εὐλογῶν εὐλογήσω σε, καὶ πληθύνων πληθυνῶ τὸ σπέρμα σου ὡς τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ὡς τὴν ἄμμον τὴν παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης. Ὅθεν λοιπὸν φανερὸν καθέστηκεν, ὅτι ὁ παντοδύναμος Θεὸς, διὰ τοῦ Ἰσαὰκ πληθῦναι τὸ σπέρμα τοῦ Ἀβραὰμ προώρισε. [Mss., γέγραπται γὰρ ὅτι. Colb. addit, σπέρμα, post κύριον.] Γέγραπται δὲ, ὅτι Ἰσαὰκ ᾐτήσατο τὸν Κύριον περὶ τῆς γυναικὸς αὐτοῦ, διὰ τὸ εἶναι αὐτὴν στεῖραν, καὶ εἰσήκουσεν αὐτοῦ, καὶ ἔδωκεν αὐτῇ σύλληψιν τῇ Ῥεβέκκᾳ.
28	Ἐὰν οὖν τὸ σπέρμα τοῦ Ἀβραὰμ διὰ τοῦ Ἰσαὰκ πληθῦναι προώρισε, διατί σύζυγον στεῖραν ἔλαβεν. Ἐντεῦθεν οὖν [Reg. pro φανερὸν, habet δῆλόν ἐστιν ὅτι.] φανερὸν ὑπάρχει, ὅτι ἡ προόρισις ταῖς εὐχαῖς πληροῦται, ἐν τῷ δι᾽ εὐχῆς ὑπακουσθῆναι τὸν Ἰσαὰκ τεκνοποιῆσαι, ἐν ᾧ ὁ Θεὸς πληθῦναι τὸ [Idem Cod., σπέρμα αὐτοῦ προώρισεν.] σπέρμα τοῦ Ἀβραὰμ ἦν προορίσας.
29	ΠΕΤΡ. Οὐδέν μοι τῆς ἀπιστίας καταλέλειπται· τὸ γὰρ μυστήριον ἡ πληροφορία ἐφανέρωσε.
30	ΓΡΗΓΟΡ. Θέλεις ἐκ τῶν τῆς Τουσκίας μερῶν σοι τί διηγήσομαι [Forte leg. διηγήσωμαι, ἵνα γνῷς τὸ ποταποὶ ἄνδρες ἐν αὐτῇ ἐγένοντο, καὶ πόσον τῷ παντοδυνάμω Θεῷ τῇ γνώσει ἐπλησίαζον;
31	ΠΕΤΡ. Θέλω, καὶ τοῦτο παντὶ τρόπω αἰτῶ.
1	GREGORIUS. Fuit vir vitae venerabilis Bonifacius nomine, qui in ea civitate quae Ferentis dicitur [Ita melius Codex Reg. DCCCC an., San Germ. et Mss. pene omnes; ubi Excusi habent, episcopatus officium tenuit, et moribus impl.] episcopatum officio tenuit, et moribus implevit [Martyrol. 14 Maii]. Huius multa miracula is qui adhuc superest Gaudentius presbyter narrat. Qui nutritus in eius obsequio, tanto valet de illo quaeque veracius dicere, [Carnot., Germ. et primus Theod., quanto ei.] quanto eis hunc contigit interesse. Huius Ecclesiae gravis valde paupertas inerat, quae bonis mentibus esse solet custos humilitatis, nihilque aliud ad omne stipendium, nisi unam tantummodo vineam habebat: quae quodam die ita grandine irruente vastata est, ut in ea paucis in vitibus vix parvi rarique racemi remanerent.
2	Quam cum Dei praedictus vir reverentissimus Bonifacius episcopus fuisset ingressus, magnas omnipotenti Deo gratias retulit, quia in ipsa sua adhuc inopia sese angustiari cognovit. Sed cum iam tempus exigeret ut ipsi quoque racemi qui remanserant, maturescere potuissent custodem vineae ex more posuit, eamque solerti vigilantia servari praecepit.
3	Quadam vero die mandavit Constantio presbytero nepoti suo, ut cuncta vini vascula in episcopio, omniaque dolia, ita ut ante consueverat, pice superfusa praepararet. Quod cum nepos illius presbyter audisset, valde admiratus est quod quasi insana praeciperet, ut vini vascula praeparari faceret, qui vinum minime haberet; nec tamen praesumpsit inquirere cur talia iuberet, sed iussis obtemperans, omnia ex more praeparavit. [Hoc testimonio utitur Adrian. P., epist. ad Carol. M., pro septima synodo, cap. 16, Tom. VII Concil.] Tunc vir Dei vineam ingressus racemos collegit, ad calcatorium detulit, omnesque exinde egredi praecepit, solusque ibi cum uno parvulo puerulo remansit, quem in eodem calcatorio deposuit, et calcare ipsos paucissimos racemos fecit.
4	Cumque ex iisdem racemis parum aliquid vini deflueret, coepit hoc vir Dei suis manibus in parvo vase suscipere, et per cuncta dolia omniaque vasa quae parata fuerant, pro benedictione dividere, ut ex eodem vino omnia vascula vix infusa viderentur. Cum vero ex liquore vini parum aliquid in vasis omnibus misisset, vocato protinus presbytero, iussit pauperes adesse.
5	Tunc coepit vinum in calcatorio crescere ita ut omnia quae allata fuerant pauperum vascula impleret. Quibus cum se idonee satisfecisse conspiceret, ex calcatorio iussit puerum [Plurimi mss., ascendere. In Ed. Gilot., Vatic. et nonnullis, discedere, quod versioni Graecae magis consonum.] descendere, apothecam clausit, atque [Note: Caret hac voce Compend.] impresso sigillo proprio munitam reliquit, moxque ad Ecclesiam rediit. Die vero tertia praedictum Constantium presbyterum vocavit, et oratione facta apothecam aperuit, et vasa in quibus tenuissimum liquorem infuderat, ubertim vinum fundentia invenit, ita ut pavimentum omne excrescentia vina invaderent, si adhuc episcopus tardius intrasset.
6	Tunc terribiliter presbytero praecepit ne quousque ipse in corpore viveret, hoc miraculum cuiquam indicaret; pertimescens videlicet ne in virtute facti favore humano pulsatus, inde intus inanesceret, unde foris hominibus magnus appareret: exemplum etiam Magistri sequens, qui ut nos ad viam humilitatis [Secundus Theod., introduceret. Editi ante Guss., duceret.] instrueret, de semetipso discipulis praecepit, dicens ut ea quae vidissent, [Germ. et Compend., minime dicerent. Paulo post tamen legitur: iussit ut nemini dicerent.] nemini dicerent, quousque Filius hominis a mortuis resurgeret [Matth. XVII, 9].
7	PETR. Quia occasio apta se praebuit, libet inquirere quidnam sit quod Redemptor noster cum duobus caecis lumen reddidit, iussit ut nemini dicerent, et illi abeuntes diffamaverunt eum [Secundus Carnot., in totam regionem.] in totam terram illam [Matth. IX, 27]. Nunquidnam unigenitus Filius, Patri et sancto Spiritui coaeternus, hac in re velle habuit, quod non potuit implere, ut miraculum quod taceri voluit, minime potuisset abscondi?
8	GREGOR. Redemptor noster per mortale corpus omne quod egit, hoc nobis in exemplum actionis praebuit, ut pro nostrarum virium modulo eius vestigia sequentes, inoffenso pede operis praesentis vitae carpamus viam. Miraculum namque faciens, et taceri iussit, et tamen taceri non potuit; ut videlicet et electi eius exempla doctrinae illius sequentes, in magnis quae faciunt, latere quidem in voluntate habeant, sed ut prosint aliis, prodantur inviti; quatenus et magnae humilitatis sit quod sua opera taceri appetunt, [Tertius Carnot., et primus Theod., et magnae aedificationis.] et magnae utilitatis sit quod eorum opera taceri non possunt.
9	Non ergo voluit Dominus quidquam fieri, et minime potuit; sed quid velle eius membra debeant, quidve de eis etiam nolentibus fiat, doctrinae magisterio exemplum dedit.
10	PETR. Placet quod dicis.
11	GREGOR. Adhuc pauca aliqua quae de Bonifacii episcopi opere supersunt, quia eius memoriam fecimus, exsequamur. Alio namque tempore beati Proculi martyris natalitius propinquabat dies, quo in loco vir nobilis Fortunatus nomine manebat: qui magnis precibus ab eodem venerabili viro postulavit ut cum apud beatum martyrem missarum solemnia ageret, [Compend., ad benedicendum.] ad benedictionem dandam in suam domum declinaret.
12	Vir autem Dei negare non potuit quod ab eo ex Fortunati mente charitas poposcit. Peractis igitur missarum solemniis, cum ad praedicti Fortunati venisset mensam, prius quam Deo hymnum diceret, sicut quidam ludendi arte victum solent quaerere, repente ante ianuam cum simia vir astitit, et cymbala percussit. Quem sanctus vir [Germ., quem sequitur Gussan., omittit, audiens, reluctantibus omnibus aliis Mss.] sonitum audiens dedignatus, dixit: Heu, heu, mortuus est miser iste, mortuus est miser iste.
13	Ego ad mensam refectionis veni, os adhuc [Val. Cl., ad laudandum Deum.] ad laudem Dei non aperui, et ille cum simia veniens percussit cymbala. Subiunxit tamen et ait: Ite et pro charitate ei cibum potumque tribuite; scitote tamen quia mortuus est. Qui infelix vir dum panem ac vinum ex eadem domo percepisset, egredi ianuam voluit, sed saxum ingens subito de tecto cecidit, eique in verticem venit.
14	Ex qua percussione prostratus in manibus iam semivivus levatus est: die vero altera secundum viri Dei sententiam funditus finivit vitam. Qua in re, Petre, pensandum est quantus sit viris sanctis timor exhibendus; templa enim Dei sunt. Et cum ad iracundiam vir sanctus trahitur, quis alius ad irascendum nisi eiusdem templi inhabitator excitatur?
15	Metuenda ergo tanto est ira iustorum, quanto et constat quia in eorum cordibus ille praesens est, qui ad inferendam ultionem quam voluerit, invalidus non est.
16	Alio quoque tempore praedictus Constantius presbyter nepos eius, equum suum duodecim aureis vendidit, quos in propriam arcam ponens, ad exercendum opus aliquod discessit. Cum subito ad episcopium pauperes venerunt, qui importune precabantur ut eis sanctus vir Bonifacius episcopus ad consolationem suae inopiae aliquid largiri debuisset.
17	Sed vir Dei quia quid tribueret non habebat, aestuare coepit in cogitatione ne ab eo pauperes vacui exirent. Cui repente ad memoriam rediit, quia Constantius presbyter nepos eius, [De hoc loquendi modo iam dictum est supra, ad cap. 4.] equum quem sedere consueverat, vendidisset, atque hoc ipsum in arca sua pretium haberet. Absente igitur eodem nepote suo accessit ad arcam, et pie violentus claustra arcae comminuit, duodecim aureos tulit, eosque indigentibus, ut placuit, divisit.
18	Itaque Constantius presbyter reversus ex opere, arcam fractam reperit, et caballi sui pretium quod in eam posuerat, non invenit. Coepit itaque voce magna perstrepere, et cum furore nimio clamare: Omnes hic vivunt, solus ego in domo hac vivere non possum. Ad cuius nimirum voces venit episcopus, omnesque qui in eodem episcopio aderant.
19	Cumque eum locutione blanda vir Dei temperare voluisset, coepit ille cum iurgio respondere, dicens: Omnes tecum vivunt, solus ego hic ante te vivere non possum: redde mihi [Intelligit aureos de quibus supra. De solido aureo Cassiod. l. I Var., epist. 10: Sex millia denariorum solidum esse voluerunt (veteres) scilicet ut radiantis metalli formata rotunditas aetatem mundi quasi sol aureus convenienter includeret. Vide Cang. in Gloss. et notas in Epist. ubi de solido saepe loquendi occasio.] solidos meos. Quibus vocibus commotus episcopus, beatae Mariae semper virginis Ecclesiam ingressus est, et elevatis manibus extenso vestimento, stando coepit exorare, ut ei redderet unde presbyteri furentis insaniam mitigare potuisset.
20	Cumque subito oculos ad vestimentum suum inter extensa brachia reduxisset, repente in sinu suo duodecim aureos invenit ita fulgentes, tanquam si ex igne producti eadem hora fuissent. Qui mox de Ecclesia egressus, eos in sinum furentis presbyteri proiecit, dicens: Ecce habes solidos quos quaesisti; sed hoc tibi notum sit, quia post mortem meam tu huius Ecclesiae episcopus non eris propter avaritiam tuam.
21	Ex qua sententiae veritate colligitur quia, eosdem solidos presbyter pro adipiscendo episcopatu parabat. Sed viri Dei sermo praevaluit, nam idem Constantius in presbyteratus officio vitam finivit.
22	Alio quoque tempore duo ad eum Gothi hospitalitatis gratia venerunt, qui Ravennam se festinare professi sunt. Quibus ipse parvum vas ligneum vino plenum manu sua praebuit, quod fortasse in prandio itineris habere potuissent: ex quo illi quoadusque Ravennam pervenirent, [Editi, biberunt. Gothi autem aliquantis, mutata Codicum mss. interpunctione. In duob. Aud., Bigot. et Pratell., pro biberunt, legitur biberent.] biberunt Gothi. Aliquantis autem diebus in eadem civitate morati sunt, et vinum quod a sancto viro acceperant, quotidie in usu habuerunt.
23	Sicque usque ad eumdem venerabilem Patrem [Sex mss. Norm., ferentes, quibus accenseri potest Val Cl., ubi legitur, deferentes. Plerique Editi Norm. mss. consentiunt. Plurimae sunt urbes in Italia quae Ferentum, Ferentia, Ferentanum, Ferentinum dicuntur, sive in Apulia, sive in Latio, sive in Etruria. Porro ea de qua hic agitur Ferentia, est in Etruria, olim episcopalis, cui Viterbium, quinque tantum mill. distans, in sede episcopali successit. De urbe Tusciae sive Etruriae loqui Gregorium ex his verbis, quae caput octavum claudunt manifestum est: Vis tibi aliquid de Tusciae partibus narrem, etc.] Ferentis reversi sunt, ut nullo die cessarent bibere, et tamen vinum eis ex illo vasculo nunquam deesset, ac si in illo vase ligneo quod Episcopus dederat, vinum non augeretur, sed nasceretur.
24	Nuper quoque de eiusdem loci partibus senex quidam clericus advenit, qui ea de illo narrat, quae silentio non sunt premenda. Nam dicit quod quadam die ingressus hortum, magna hunc [Ita Mss. At in Editis, erucarum. In Codicibus tamen mss. postea legitur, ad easdem erucas.] erucae multitudine invenit esse coopertum: qui omne olus deperire conspiciens, ad easdem erucas conversus, dixit: Adiuro vos in nomine Domini Dei nostri Iesu Christi, recedite hinc, atque haec olera comedere nolite.
25	Quae statim ad viri Dei verbum ita omnes egressae sunt, ut ne una quidem intra spatium horti remaneret. Sed quid mirum quod haec de episcopatus eius tempore narramus, quando iam apud omnipotentem Deum ordine simul et moribus creverat, dum illa magis miranda sint quae eum hic senex clericus adhuc puerulum fecisse testatur? Nam ait quod eo tempore quo cum matre sua puer habitabat, egressus hospitium, nonnunquam sine linea, crebro etiam sine tunica revertebatur, quia mox ut nudum quempiam reperisset, [Editi, vel, vestiebat, hic se exspolians; vel, vestiebat, hoc; vel, vestiebat nunc; contradicentibus mss. Angl. et nostris.] vestiebat hunc, se expolians, ut se ante Dei oculos [Val. Cl. et longip., illius obtentu mercedis. Germ., Lyr. et secundus Aud., illius obtentu mercede vest. Compend., illius operatione mercedis vest.] illius mercede vestiret. Quem mater sua frequenter increpare consueverat, dicens quod iustum non esset ut ipse inops pauperibus vestimenta largiretur.
26	Quae die quadam horreum ingressa, pene omne triticum quod sibi in stipendio totius anni paraverat, invenit a filio suo pauperibus expensum. Cumque semetipsam alapis pugnisque tunderet, quod quasi anni subsidia perdidisset, supervenit Bonifacius puer Dei, eamque verbis quibus valuit consolari coepit. Quae cum nihil consolationis admitteret, hanc rogavit ut ab horreo exire debuisset, in quo ex omni eorum tritico parum quid inventum est remansisse.
27	Puer autem Dei sese illic protinus in orationem dedit, qui post paululum egressus, ad horreum matrem reduxit, quod ita tritico plenum inventum est, sicut plenum ante non fuerat, cum mater illius totius anni sumptus se congregasse gaudebat. Quo viso miraculo cumpuncta mater, ipsa iam coepit [Gemet. ac Prat., rogare; primus Aud., Big. et Lyr., cogere.] agere ut daret, qui sic celeriter posset quae petiisset accipere.
28	Haec itaque in hospitii sui vestibulo gallinas nutrire consueverat: sed eas [Longip., ex vicinitate.] ex vicino rure vulpes veniens auferebat. Quadam vero die dum in eodem vestibulo puer Bonifacius staret, vulpes ex more venit, et gallinam abstulit. Ipse autem concitus Ecclesiam intravit, et se in orationem prosternens, apertis vocibus dixit: Placet tibi, Domine, ut de nutrimentis matris meae manducare non possim? Ecce enim gallinas quas nutrit vulpes comedit. Qui ab oratione surgens, Ecclesiam est egressus.
29	Mox autem vulpes rediit, gallinam quam ore tenebat dimisit, atque [Primus Aud. et Lyr., ipsa hora moriens. Secundus Aud., cum Gemet., ipse moriens.] ipsa moriens ante eius oculos in terram cecidit.
30	PETR. Valde mirum [Addunt Excusi, videtur, vel, mihi videtur, invitis Mss.] quod exaudire preces in se sperantium etiam in rebus vilibus dignatur Deus.
31	GREGOR. Hoc, Petre, ex magna Conditoris nostri dispensatione agitur, ut per minima quae percipimus, sperare maiora debeamus; exauditus namque est in rebus vilibus puer sanctus et simplex, ut in parvis disceret quantum de Deo praesumere in magnis petitionibus deberet.
32	PETR. Placet quod dicis.
33	ΚΕΦΑΛ. Θ′. Περὶ Βονιφατίου ἐπισκόπου πόλεως Φέρνης.
34	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἀνήρ τις ὑπῆρχεν ἐναρέτου πολιτείας [Colb., ὀνόματι Βονιφάτιος.] Βονιφάτιος τοὔνομα ἐν τῇ Φερνήτῃ λεγομένῃ πόλει. Ὅς τις τὴν ταύτης ἐπισκοπὴν πᾶσι τρόποις χρηστότητος κατεκόσμησε. Περὶ τούτου πολλὰ θαυμάσια διηγεῖται Γαυδέντιος [Reg., ὁ ἐπίσκοπος ὅστις.] ὁ πρεσβύτερος, ὅς τις καὶ νῦν περίεστιν ὁ ἐν τῇ αὐτοῦ ὑπουργίᾳ ἀνατραφείς.
35	Τοσαῦτα γὰρ περὶ αὐτοῦ ἐπ᾽ ἀληθείας δύναται λέγειν, ὅσα καὶ ὄψει παρὼν ἐθεάσατο. Τούτου τὴν ἐκκλησίαν σφοδροτάτη πτωχεία κατεῖχεν· τοῖς δὲ ἀγαθοῖς λογισμοῖς συνεῖναι διαπαντὸς εἴθιστο, φυλακτήριον τούτους τῆς ταπεινοφροσύνης κεκτημένος.
36	Οὐδὲν δὲ ἕτερον εἰς πᾶσαν διοίκησιν εἶχεν, εἰ μὴ ἕνα καὶ μόνον ἀμπελῶνα. Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ χαλάζης ἐπελθούσης, καὶ αὐτὸς κατελύθη, ὥστε μὴ ἀπομεῖναι ἐν αὐτῷ σταφυλὴν, εἰ μὴ [Reg., ὅπου ἓν βοτρύδιον εἰς ὀλίγα φύλλα, εἰς ὅν.] ὅπου καὶ ἓν βοτρύδιον εἰς ἀραιὰ κλήματα, εἰς ὃν ὁ προλεχθεὶς εὐλαβέστατος ἀνὴρ Βονιφάτιος ὁ ἐπίσκοπος εἰσελθὼν, εὐχαριστηρίους ὕμνους τῷ παντοδυνάμω Θεῷ ἀνεπεμψε, καὶ τοι ἐν τοιαύτῃ πτωχείᾳ καὶ στενώσει ὑπαρχων.
37	Ὅτε δὲ λοιπὸν ὁ καιρὸς [Colb., ἔφθασεν τοῦ.] κατέλαβε τοῦ ὡριμάσαι αὐτοὺς τοὺς ἐναπομείναντας ὀλίγους βότρυας, φύλακα τοῦ ἀμπελῶνος κατὰ τὸ ἔθος κατέστησε· καὶ τοῦτον ἀλρύπνω φυλακῇ τηρεῖσθαι ἐκέλευσεν.
38	Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ Κωνσταντίω τῷ πρεσβυτέρω τῷ ἑαυτοῦ ἀνεψιῷ, προσέταξεν, ὅπως ὅλα τὰ ἐν τῷ ἐπισκοπίω τοῦ οἴνου σκεύη [Idem Cod., πληθυνθῶσι.] πληθυνθῶσι, καὶ πισσοθῶσι, καθὼς ἔθος ὑπῆρχεν. Ὅπερ ὁ πρεσβύτερος ὁ αὐτοῦ ἀνεψιὸς ἀκούσας, λίαν ἐθαύμασεν, ὅτι οἶνον μὴ ἔχων, τὰ σκεύη τοῦ οἶνου ἑτοιμάσαι ἀνυγιῶς ἐκέλευσεν.
39	Οὐ μέν τοί γε ἐπετόλμησεν ἐκζητῆσαι, διατί τοιαῦτα προσέταξεν, ἀλλὰ τῇ κελεύσει αὐτοῦ ὑπακούσας, πάντα κατὰ τὸ ἔθος ἡτοίμασε. Τότε ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ εἰς τὸν ἀμπελῶνα εἰσελθὼν, τὴν εὑρεθεῖσαν σταφυλὴν συνάξας, εἰς τὴν ληνὸν ἀπήγαγεν, καὶ πάντας ἐκεῖθεν [Mss., ἐξελθεῖν ἐκέλευσεν, καὶ μόνος μετὰ σεμνοῦ.] ἐξελθεῖν κελεύσας, μόνος μετὰ ἑνὸς σεμνοῦ παιδαρίου ἔνδον ἀπέμεινεν.
40	Ἐν δὲ τῇ ληνῷ τὸ παιδίον βαλὼν, πατηθῆναι αὐτοὺς τοὺς ὀλίγους βότρυας πεποίηκεν. Ἡνίκα δὲ ἐξ αὐτῶν οἶνος ὀλίγος προελθεῖν ἤρξατο, τοῦτον ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ταῖς ἰδίαις χερσὶν ἐν [Reg., μικροτάτῳ.] σεμνοτάτω ἀγγείω δεξάμενος, εἰς ὅλα τὰ ἑτοιμασθέντα σκεύη εὐλογίας χάριν διεμέρισεν· ὥστε μόλις πάντα τὰ ἀγγεῖα ἐκ τοῦ αὐτοῦ οἴνου πιανθῆναι.
41	Μετὰ δὲ τὸ βληθῆναι ἐν ἅπασι τοῖς ἀγγείοις ταύτην τὴν εὐλογίαν, καλέσας τὸν πρεσβύτερον, παρευθὺ τοὺς πτωχοὺς παραγενέσθαι ἐκέλευσε. Τότε ἤρξατο ὁ οἶνος ἐν τῇ ληνῷ αὐξάνειν, ὥστε ἅπαντα τὰ ἐνεχθέντα τῶν πτωχῶν ἀγγεῖα γεμισθῆναι.
42	Τοῦτο οὖν θεασάμενος καὶ πληροφορηθεὶς, τὸ παιδίον ἐκ τῆς ληνοῦ ἐκέλευσεν ἀνελθεῖν· τὴν δὲ ἀποθήκην κλείσας, καὶ τὴν ἰδίαν σφραγίδα ἐπιθέμενος, μετὰ ἀσφαλείας κατέλιπε, καὶ εὐθέως ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ὑπέστρεψε.
43	Μετὰ δὲ τρίτην ἡμέραν, τὸν προλεχθέντα Κωνστάντιον τὸν πρεσβύτερον καλέσας, καὶ εὐχὴν ποιήσας, τὴν ἀποθήκην ἤνοιξε. Τὰ δὲ σκεύη ἐν οἷς ὁ ἐκπιεσθεὶς ὀλίγος οἶνος ἐβλίθὴ, δαψιλῶς τὸν οἶνον ἐκχύνοντα εὗρεν· ὥστε εἰ ἐδέησε τὸν ἐπίσκοπον ὀλίγον βραδύναι τοῦ εἰσελθεῖν, τὴν γῆν τῆς ἀποθήκης πᾶσαν ἐπὶ τοῦ ὑπερεκχεομένου οἴνου [Colb., πιανθῆναι.] σκεπασθῆναι. Τότε τῷ πρεσβυτέρω μετὰ αὐστηρότητος ἐκέλευσεν, ἵνα μηδενὶ τὸ θαῦμα τοῦτο ἐξείπῃ, ἕως οὗ ὁ ἐπίσκοπος ἐκ τῆς παρούσης ζωῆς μετέλθῃ, φοβούμενος μή πως ἐν τῇ γεγονυίᾳ δυνάμει τοῦ θαύματος, διὰ τοῦ τῶν ἀνθρώπων ἐπαίνου, βλάβην τινὰ ὑπομείνῃ· [Hanc periodum ac sententiam Zacharias addidit, cum in Latino textu nulla sint eius vestigia. Significat autem: Multum enim nocere consuevit bonis operibus, hominum laus.] πάνυ γὰρ τὰς πράξεις τὰς ἀγαθὰς ὁ τῶν ἀνθρώπων ἔπαινος παραβλάπτειν εἴωθεν· καὶ ἐν τούτω τῷ τοῦ διδασκάλου ὑποδείγματι ἐξακολουθῶν, ὅστις ἡμᾶς ἐν τῇ ταπεινῇ ὁδῷ τῆς ταπεινοφροσύνης ὁδηγῶν, τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς ἐνετείλατο, λέγων, περὶ ὦν ἐθεώρουν σημείων, ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν, ἕως οὗ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἁναστῇ
44	ΠΕΤΡ. Προφάσεως εὐκαίρου ἀναφανείσης, ἐπιζητῆσαι θέλω τί βούλεται εἶναι, ὅτι ὁ λυτρωτὴς ἡμῶν Θεὸς, ἐν ὅσω τοῖς δυσὶ τυφλοῖς τὸ φῶς ἐχαρίσατο, ἐκέλευσεν ὅπως μηδενὶ εἴπωσιν· ἐκεῖνοι δὲ ἀπελθόντες, διεφήμισαν αὐτὸν ἐν πάσῃ τῇ γῇ ἐκείνῃ; μή τί γε ὁ μονογενὴς τοῦ πατρὸς Υἱὸς, καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος συναΐδιος ἐν τούτω τῷ πράγματι θέλημα εἶχεν, ὅπερ οὐκ ἠδυνήθη πληρῶσαι· ὥστε τὸ θαῦμα, ὅπερ σιωπηθῆναι ἤθελε, μηδαμῶς [Mss., ἠδυνήθη.] δυνηθῆναι ἀποκρυβῆναι.
45	ΓΡΗΓ. Ὁ λυτρωτὴς ἡμῶν Θεὸς, διὰ τοῦ θνητοῦ σώματος, ἕκαστον ὅπερ εἰργάσατο, ἡμῖν ὑπόδειγμα [Reg., εἰργάσατο ἵνα ἡμεῖς.] πράξεως παρέσχετο· ἵνα καὶ ἡμεῖς δυνάμεις σημείων ἐργαζόμενοι, τρόπω τοιούτω τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦ ἐπακολουθοῦντες, ἀπροσκόπτω ποδὶ ἐν τοῖς τῆς παρούσης ζωῆς ἔργοις ὁδεύσωμεν, θαυμασίως νομοθετήσας, καὶ ἡσυχάζειν κελεύσας, καὶ μᾶλλον σιωπηθῆναι οὐκ ἠδυνήθη· ὥστε λοιπὸν καὶ τοὺς ἐκλεκτοὺς τοὺς τῷ ὑποδείγματι τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας ἀκολουθοῦντας, ἐν οἷς ἐργάζονται μεγίστοις θαύμασι, κρυβῆναι μὲν ταῦτα, πρόθεσιν ἔχειν, ἀλλ᾽ ἵνα καὶ ἕτεροι ὠφεληθῶσι, φανερὰ καθίστανται· τοῦτο δὲ καὶ ταπεινοφροσύνη μεγίστη ὑπάρχει, ὄτι τὰ ἔργα αὐτῶν κρυβῆναι θέλουσι, καὶ ὠφέλειαν μείζονα ἐν τῷ ταῦτα σιωπηθῆναι μὴ δύνασθαι.
46	Οὐδαμῶς δέ τι ὁ κύριος γενέσθαι ἠθέλησεν, ὅπερ ποιῆσαι οὐκ ἠδυνήθη· εἴ τι δὲ περὶ αὐτοῦ λέγεται θελῆσαι, καὶ μὴ θελῆσαι, σωματικῶς αὐτοῦ τοῖς ἀνθρώποις ἐπιδημοῦντος, εἰς ἡμετέραν διδασκαλίαν [Reg., ὑπόδειγμα γέγονεν. Colb., ὐποδείγματα δέδωκεν.] ὑπόδειγμα δέδωκεν.
47	ΠΕΤΡ. Ἀρέσκει ὃ λέγεις.
48	ΓΡΗΓ. Ἀκμὴν ὀλίγα τινὰ τῶν ἔργων Βονιφατίου τοῦ ἐπισκόπου, ἅπερ κατελείψαμεν, οὗτινος μνείαν ἐποιησάμεθα, διεξελθεῖν δίκαιον ἡγοῦμαι. Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ τοῦ μακαρίου [Mss., Πρόκλου.] Προκούλου τοῦ μάρτυρος ἡ τῆς ἑορτῆς ἐπλησίαζεν ἡμέρα.
49	Ἐν αὐτῷ δὲ τῷ τόπω ἀνήρ τις εὐγενέστατος κατῴκει, Φορτουνᾶτας τοὔνομα· ὅστις τῷ σεβασμίω τούτω ἀνδρὶ πολλὴν ἱκεσίαν προσήγαγεν, ἵνα τὴν λειτουργίαν ἐπιτελοῦντος αὐτοῦ τῆς τοῦ μακαρίου μάρτυρος ἑορτῆς, εὐλογίαν ἐν τῷ οἴκω αὐτοῦ ἐπικλίνη δοῦναι· ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος τοῦτο οὐ παρῃτήσατο, διὰ τὸ μετὰ πίστεως καὶ εἰλικρινοῦς ἀγάπης τὸν Φορτουνᾶτον τοῦτο αἰτήσασθαι· τῆς δὲ ἁγίας τοῦ Θεοῦ λειτουργίας τελεσθείσης ἐν τῇ τοῦ μάρτυρος ἑορτῇ, ἐν ὅσω εἰς [Colb. Τὴν τοῦ προλεχθέντος μάρτυρος μνήμην Φουρτουνάτου εἰς τὴν τράπεζαν ἦλθεν πρινὴ αὐτῷ τὴν ὁρωμένην τροφὴν ἐν τῇ τραπέζῃ Θεῷ προσενέγκαι ὡς ἔθος τισί τῶν, etc., quae minime probanda.] τὴν τοῦ προλεχθέντος Φορτουνάτου τράπεζαν ἦλθε, πρὶν ἢ αὐτὸν τὴν ὡρισμένην εὐχὴν ἐν τῇ τραπέζῃ τῷ Θεῷ προσενέγκαι, ὡς ἔθος τισὶ τῶν προσαιτούντων ὑπάρχει μετὰ παιγνιδίου ζητεῖν τροφὴν, παρευθὺ ἔμπροσθεν τῆς θύρας ἀνήρ τις [Colb., μετὰ σύστρων πάρεστι καὶ. Legendum fortasse σείστρων. Σεῖστρον est crepitaculum quoddam. In Latino, huic voci respondet Simia, cum qua quid Sistrum commune habeat, non videmus.] μετὰ σίστρων παρέστη, καὶ τὰ κύμβαλα ἔκρουσεν.
50	Ὁ δὲ ἅγιος ἀνὴρ οὗτος, τὸν ἦχον τῶν κυμβάλων βδελυξάμενος, ἔφη· Οὐαὶ, οὐαὶ, ἀπέθανεν ὁ ἐλεεινὸς οὗτος· ἐγὼ ἐν τῇ τραπέζῃ τῆς εὐφροσύνης ἐλθὼν, τὸ στόμα μου ἀκμὴν εἰς τὴν τοῦ Θεοῦ αἴνεσιν οὐκ ἤνοικα, κᾀκεῖνος μετὰ σίστρων ἐλθὼν, κύμβαλα ἔκρουσεν.
51	Προσθεὶς δὲ εἶπεν· Ἀπέλθετε διὰ τὴν ἀγάπην, καὶ τούτω τροφὴν καὶ ποτὸν δωρήσασθε· ἵνα δέ γινώσκητε, ὅτι ἀπέθανεν. Ὁ δὲ ἐλεεινὸς οὗτος ἀνὴρ, ἄρτον καὶ οἶνον ἐκ τοῦ αὐτοῦ οἴκου λαβὼν, τὴν θύραν ἐξελθεῖν θέλων, λίθος μέγας [Reg., ἐκ τῶν κεραμίων . . . . κατὰ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ ἔκρουσε καὶ, etc. Colb. habet etiam κατὰ pro μετὰ quod in quibusdam editis legitur.] ἐκ τοῦ κεράμου αἰφνίδιον πεσὼν, κατὰ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ δέδωκεν, καὶ τοῦτον πεσόντα ἡμιθανῆ ἐν ταῖς χερσὶν ἐβάστασαν· ἐν δὲ ἄλλῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὴν τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ ψῆφον τέλει τοῦ βίου ἐχρήσατο.
52	Ἐξ οὗ πράγματος, Πέτρε, κατανοῆσαί ἐστι πῶς φοβεροὶ οἱ ἅγιοι τοῦ Θεοῦ ἄνθρωποι τυγχάνουσι, ναοὶ γὰρ Θεοῦ ὑπάρχουσι. Καὶ ἐὰν εἰς ὀργὴν συμβῇ αὐτοὺς κινηθῆναι, ὁ ἐν αὐτοῖς κατοικῶν δι᾽ αὐτῶν τὴν δύναμιν ἐργάζεται.
53	Τοσοῦτον οὖν φοβερός ἐστιν ὁ τῶν δικαίων θυμὸς, ὅτι ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν ἀεὶ παρών ἐστιν ὁ τὴν ἐκδίκησιν ἐπαγαγεῖν δυνάμενος, οἵαν αὐτοὶ βούλωνται.
54	Εν ἄλλω τοίνυν καιρῷ ὁ προλεχθεὶς Κωνστάντιος ὁ πρεσβύτερος ὁ τούτου ἀνεψιὸς, τὸν ἑαυτοῦ ἵππον εἰς δώδεκα νομίσματα πέπρακε· καὶ ταῦτα ἐν τῇ ἰδίᾳ [Mss., ἄρκλᾳ. Paulo post Reg. habet ἐργάζεσθαι.] ἄρκλῃ βαλὼν, πρὸς τὸ ἐργάσασθαι ἐξῆλθεν.
55	Αἰφνίδιον δὲ πτωχοὶ ἐν τῷ ἐπισκοπίω κατέλαβον, οἵτινες ἀναιδῶς τὸν ἅγιον τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον Βονιφάτιον τὸν ἐπίσκοπον ἐδυσώπουν, ὅπως [Reg., αὐτοῖς ὅτι οὗν δωρήσηται πρὸς τὴν τῆς.] αὐτοῖς εἴ τι οὗν δωρήσηται πρὸς τὸ τὴν τῆς πτωχείας ἔνδειαν παραμυθήσασθαι.
56	Ὁ δὲ ἅγιος οὗτος ἀνὴρ, μὴ ἔχων τι δοῦναι, ἤρξατο στενοχωρεῖσθαι τῷ λογισμῷ, μὴ θέλων τοὺς πτωχοὺς κόλπω κενῷ ἐξαποστεῖλαι. Εἰς μνήμην δὲ αὐτῷ ἦλθεν, ὅτι Κωνστάντιος ὁ πρεσβύτερος ὁ αὐτοῦ ἀνεψλὸς, τὸν ἵππον αὐτοῦ πέπρακε, καὶ τὸ [Mss., λογάριον. Λογάριον, aut λογάριν proprie non significat pretium, sed summam pecuniae, et certam nummorum quantitatem, ut probat coacervatis testimoniis eruditissimus Cangius, in Gloss. Gr. Hinc λογαρισμὸς est ratio, subductio, numeratio.] λογάριν ὅπερ ἔλαβεν, ἐν τῇ [Colb.: ἄρκλᾳ αὐτοῦ· ἐν. Reg., ἄρκλᾳ αὐτοῦ ἔχει ἐν δὲ ταῖς ἀπουσίαις αὐτοῦ εἰσελθὼν ἐν ᾧ τόπῳ ἔκειτο καὶ σκοπῷ.] ἄρκλῃ αὑτοῦ εἶχεν.
57	Ἐν ταῖς ἀπουσίαις οὖν τούτου εἰσελθὼν, ἐν ᾧ τόπω ἡ ἄρκλα ἔκειτο, καὶ σκοπῷ εὐσεβείας τὰ κλεῖθρα αὐτῆς συντρίψας, ἐπαρὼν τὰ δώδεκα νομίσματα ταῦτα, τοῖς δεομένοις, καθὼς αὐτῷ [Colb., ἤρεσκεν.] ᾔρεσε, διεμέρισεν.
58	Ὑποστρέψας δὲ ἐκ τοῦ ἔργου Κωνστάντιος ὁ πρεσβύτερος, καὶ τὴν κλείδωσιν τῆς ἄρκλης κεκλασμένην θεασάμενος, μὴ εὑρὼν δέ τὸ λογάριν, ὅπερ εἰς τὴν τιμὴν τοῦ ἵππου ἦν λαβὼν, ἤρξατο μετ᾽ ὀργῆς μεγάλῃ τῇ φωνῇ κράζειν καὶ λέγειν· Πάντας ἐνταῦθα ἔνι ζῆσαι, μόνος δὲ ἐγὼ ἐν τῷ οἴκω τούτω ζῆσαι οὐ δύναμαι.
59	Εἰς τὰς φωνὰς δὲ αὐτοῦ ὁ ἐπίσκοπος, καὶ πάντες ὅσοι ἦσαν ἐν τῷ ἐπισκοπίω παρεγένοντο. Καὶ θέλων αὐτὸν ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ καταπρα̈ῦναι, ἤρξατο λόγοις κολακευτικοῖς παραινεῖν αὐτόν.
60	Ἐκεῖνος δὲ μετὰ ὕβρεως ἀπεκρίθη λέγων· Πάντες μετὰ σοῦ ζῶσι, μόνος ἐγὼ ἔμπροσθέν σου ζῆσαι οὐ δύναμαι, ἀπόδος μοι τὸ λογάριν μου. Κινηθεὶς δὲ ὁ ἐπίσκοπος ταῖς τούτου φωναῖς, ἐν τῷ ναῷ τῆς ἁγίας θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας εἰσελθὼν, [Φελόνιον proprie accipitur pro veste sacra maxime ad episcoporum et presbyterorum usum. Vide Germanum patriarcham CP., in Mystagog. Et emin. card. Bona, Rerum Liturg., l. I, c. 24, num. 8. Quandoque tamen φελόνιον est vestimentum commune idem significans quod Latine penula; quo nomine in scriptoribus nostro Gregorio coaevis non raro intelligitur vestis etiam vilioris genus. Greg. Tur., I, de Vit. vet. Patr., c. 4, ita susciperet penulam pauperis, ac si veneraretur logam militis.] τὸ φελόνιον αὐτοῦ φορῶν, καὶ ἐκτείνας τὰς χεῖρας [Colb., Εἰς τὸν οὐρανὸν ἤρξατο.] ἤρξατο εὔχεσθαι, ὅπως αὑτῷ ὁ Θεὸς χορηγήσῃ, ὅθεν τῷ πρεσβυτέρω δυνηθῇ ἀποδοῦναι ἅπερ αὐτῷ ἐπεζήτει, καὶ τὸν θυμὸν καταπαῦσαι.
61	Εὐχρμένου δὲ αὐτοῦ, καὶ τὰς χεῖρας ὑποκάτω τοῦ φελονίου ὑψωμένας ἔχοντος, τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς ἑαυτὸν ἐπιστρέψας, ἄφνω ἐν μέσω τῶν δύο αὐτοῦ χειρῶν ἐν τῷ [Colb., ἐπενδύματι.] ἐπενδύτῃ δώδεκα νομίσματα εὗρεν, οὕτως ἀπαστράπτοντα, ὡς ὅτι ἐν αὐτῇ [Idem, τῇ ἡμέρᾳ.] τῇ ὥρᾳ ἐκ τοῦ πυρὸς ἦσαν ἐξελθόντα.
62	Παρευθὺς οὖν ἐκ τῆς ἐκκλησίας ἐξελθὼν, εἰς τὸν κόλπον αὐτοῦ τοῦ θυμωθέντος πρεσβυτέρου ἔῤῥιψε, λέγων· Ἰδοὺ ἔχεις τὸ λογάριν, ὅπερ ἐζήτησας, τοῦτο δέ σοι γνωστὸν ἔστω, ὅτι μετὰ θάνατόν μου, ἐν ταύτῃ τῇ ἐκκλησίᾳ ἐπίσκοπος σὺ οὐ μὴ γενήσῃ διὰ τὴν κνηπίαν σου.
63	Τοῦτο δὲ ἀληθὲς ὑπῆρχεν, ὅτι ὁ πρεσβύτερος διὰ τὸ ἐπιτυχεῖν τῆς ἐπισκοπῆς τὸ λογάριν ἡτοίμαζεν. Ἀλλ᾽ ὁ λόγος τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ οὐ διήμαρτεν· [Mss., ὁ γὰρ αὐτὸς Κωνστάντιος ἐν τῷ τοῦ.] ἐν τῷ τοῦ πρεσβυτέρου γὰρ τάγματι ὢν, τὸ τῆς παρούσης ζωῆς τέλος ἐδέξατο.
64	Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ δύο τινὲς Γότθοι, ἐν Ῥαβέννῃ φάσκοντες ἀπέρχεσθαι, παρὰ τῷ ἁγίω τούτω ἀνδρὶ εἰς μονὴν ὑπεδέχθησαν. Προπέμπων δὲ αὐτοὺς, μικρὸν σκεῦος ξύλινον οἴνου γεμίσας, τῇ οἰκείᾳ χειρὶ τούτοις ἐπιδέδωκεν· ὅπερ ἐν τῇ ὁδῷ ἀριστώντων αὐτῶν ἴσως ἀρκέσαι αὐτοῖς ἠδύνατο.
65	Ἕως οὗ δὲ ἐν Ῥαβέννῃ εἰσῆλθον, δαψιλῶς [Iidem Cod., ἐξ αὐτοῦ ἔπινον.] ἐξ αὐτοῦ πίνοντες, καὶ ἐν αὐτῇ τῇ πόλει δὲ ὀλίγας ἡμέρας διατρίψαντες, ὁ παρὰ τοῦ ἁγίου τούτου ἀνδρὸς δοθεὶς αὐτοῖς οἶνος ἐν τῷ [Reg., μικροτάτῳ.] σεμνοτάτω σκεύει, οὐ διέλειψεν· ἀλλὰ καὶ ὑποστρέψαντες πρὸς αὐτὸν, ἤγαγον ἐκ τοῦ αὐτοῦ οἴνου, καθ᾽ ἡμέραν εἰς κόρον πίνοντες, καὶ μηδέποτε ἐν τῷ αὐτῷ σκεύει ἐπιβαλόντες· [Reg., ἀλλὰ ἀεννάως βλυστάνων οὕτως διήρκεσεν.] ἀλλ᾽ ὡς ἵνα ἔβρυεν, οὕτω διήρκεσε.
66	Γέρων τις κληρικὸς, ἀρτίως ἐκ τῶν μερῶν ἐκείνων ἐνταῦθα κατέλαβεν, ὅστις περὶ τοῦ αὐτοῦ ἁγίου ἀνδρὸς Βονιφατίου ταῦτα [Colb., διηγήσατο.] διηγεῖται, ἅπερ σιωπηθῆναι οὐχ ἠγοῦμαι δίκαιον. Ἑλεγε γὰρ, ὅτι ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς τὸν κῆπον, εὗρε πολὺ πλῆθος κάμπης, ὥστε ὅλον τὸν κῆπον σκεπασθῆναι, πᾶν δὲ λάχανον ἀπολλύμενον θεασάμενος, πρὸς τὴν αὐτὴν κάμπην ἐπιστραφεὶς, εἶπεν· Ὀρκίζω ὐμᾶς ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, [Reg., ἀναχωρῆσαι.] ἀναχωρήσατε ἐντεῦθεν, καὶ τὸ λάχανον τοῦτο φαγεῖν μὴ τολμήσητε.
67	Ἐν δὲ τῷ λόγω τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ εὐθέως ἅπαν τὸ πλῆθος ἐκεῖνο ἐξῆλθεν, ὡστε μηδὲ ἓν ἔνδον τοῦ κήπου ἀπομεῖναι. Τί δὲ θαυμαστὸν, ὅτι ταῦτα ἅπερ ἐν τῷ τῆς ἐπισκοπῆς αὐτοῦ χρόνω πεποίηκε διηγούμεθα, [Mss., χάριτι γὰρ τοῦ θεοῦ.] ὅτε χάριτι τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ, σὺν τῷ τῆς ἰερωσύνης τάγματι καὶ τοῖς θαύμασιν ἅμα ἐπηύξησεν; ἐκεῖνα δὲ θαυμασιώτερα μᾶλλον ὑπάρχουσιν, ἅπερ ἀκμὴν νηπίου αὐτοῦ ὀντος πεποιηκέναι αὐτὸν ἐμαρτύρει ὁ γέρων οὖτος ὁ κληρικός.
68	Ἔλεγε γὰρ περὶ αὐτοῦ, ὅτι ἔτι παρὰ τῇ μητρὶ ὢν, πάνυ νήπιος ὑπάρχων, ἐξερχόμενος ἐκ τοῦ οἴκου αὐτοῦ, ποτὲ μὲν ἄνευ [Ὑποκαμίσιον subucula est seu camisia, Gallice chemise. Interula etiam dicitur, quasi vestis interior. Aliquando pro veste sacra intelligitur; docetque Symeon Thessalon., de Sacris Ordinat., c. 2, idem esse ac penula seu φελόνιον. Verum hic nonnisi pro communi profanaque veste accipi potest. Idem statuendum de voce στιχάριον quae, etsi aliquando ecclesiasticam vestem, aut monachicam significet, eo tamen loci est strictioris tunicae genus, etiam laicorum usui concessae.] ὑποκαμισίου, ποτὲ δὲ ἄνευ στιχαρίου ὑπέστρεφεν. Ἡνίκα γὰρ γυμνόν τινα ἐθεάσατο, ἀποδυόμενος ἅπερ ἠμφίεστο, τοῦτον ἐνέδυε, μόνοις τοῖς τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ ὀφθαλμοῖς τοῦτο κατοπτεύεσθαι θέλων, παρ᾽ οὗ καὶ τὸν μισθὸν ἤλπιζε.
69	Συχνοτέρως δὲ παρὰ τῆς οἰκείας μητρὸς ἐπετιμᾶτο λεγούσης, μὴ εἶναι δίκαιον, αὐτὸν ἐνδεῆ ὑπάρχοντα, τοῖς πτωχοῖς ἐνδύματα δωρεῖσθαι. Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ εἰς τὸ ὅῤῥεον εἰσελθοῦσα, σχεδὸν ὅλον τὸν σῖτον ὃν εἰς διοίκησιν τοῦ οἴκου αὐτῆς παντὸς τοῦ ἐνιαυτοῦ ἑτοιμάσασα ἦν, εὗρε παρὰ τοῦ υἱοῦ αὐτῆς τοῖς πτωχοῖς παραδοθέντα.
70	Τοῦτο δὲ θεασαμένη ἤρξατο θρηνεῖν, καὶ τὸ πρόσωπον αὑτῆς τύπτειν, ὡς τοῦ ἐνιαυτοῦ παντὸς τὴν τροφὴν ἀπολέσασα. Ἐν τούτοις δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ παῖς Βονιφάτιος κατέλαβεν, ὅστις αὐτὴν λόγοις παραινετικοῖς καταπραύνειν ἤρξατο.
71	Εἰς οὐδὲν δὲ τὴν αὐτοῦ παραίνεσιν ταύτης λογισαμένης, παρακαλεῖν αὐτὴν ἤρξατο, ὅπως ἐκ τοῦ ὁῤῥέου ἐξέλθῃ, ᾧ σῖτος ὀλίγος ἐναπομείνας ἦν. Ταύτης δὲ ἐξελθούσης, ὁ τοῦ Θεοῦ παῖς ἑαυτὸν εἰς εὐχὴν ἐν αὐτῷ τῷ τόπω ὑπέστρωσεν, καὶ μετ᾽ ὀλίγον ἐξελθὼν τὴν ἑαυτοῦ μητέρα εἰς τὸ ὃῤῥεον εἰσήγαγεν, ὅπερ παραχρῆμα γέμον σίτου εὑρέθη ὑπερεκπερισσοῦ τοῦ πρώην, οὗπερ ἡ μήτηρ αὐτοῦ σωρεύσασα ἦν, χαίρουσα εἰς τὴν τοῦ παντὸς ἐνιαυτοῦ διοίκησιν· τοῦτο δὲ τὸ θαῦμα θεασαμένη, κατανυγεῖσα ἤρξατο λέγειν αὐτῷ διαδοῦναι ὅπου βούλεται, ἡνίκα οὕτω συντόμως δύναται λαβεῖν, ὅπερ παρὰ τοῦ Θεοῦ αἰτεῖται.
72	Ἡ αὐτὴ τοίνυν ἐν τῷ τοῦ οἴκου αὐτῆς προαυλίω ἔθος εἶχεν [Reg., ὄρνιθας . . . ταύτας ἐλάμβανεν.] ὀρνίθια ἀνατρέφειν. Ἐκ δὲ προσπαρακειμένου ἀγροῦ ἀλώπηξ ἐρχομένη, ταῦτα ἐλάμβανεν. Ἐν μιᾷ δὲ ἡμήρᾳ, ἐν ὅσω ἐν τῷ αὐτῷ προαυλίω ὁ παῖς Βονιφάτιος ἵστατο, ἡ ἀλώπηξ κατὰ τὸ ἔθος ἐλθοῦσα, ὀρνίθιον ἥρπασεν.
73	Αὐτὸς δὲ συντόμως εις τῆν ἐκκλησίαν εἰσελθὼν, καὶ ἑαυτὸν εἰς εὐχὴν ὑποστρώσας δεόμενος, ἔλεγεν· Ἀρέσκει σοι, κύριε, ἵνα ἐξ ὧν ἡ μήτηρ μου ἀνατρέφει ὀρνέων φαγεῖν μῆ δυνηθῶ· [Colb., ἀλώπηξ ταῦτα κατέφαγεν.] ἅπαντα γὰρ ἡ ἀλώπηξ αὕτη κατέφαγεν. [Reg., ἀναστάντος οὖν αὐτοῦ ἐκ τῆς εὐχῆς καὶ τῆς ἐκκλησίας ἐξελθόντος παραχρῆμα.] Ἀναστὰς οὖν ἐκ τῆς εὐχῆς, καὶ ἐξελθὼν ἰκ τῆς ἐκκλησίας, παραχρῆμα ἡ ἀλώπηξ ὑποστρέψασα, τὸ ὀρνίθιον ὅπερ ἐν τῷ στόματι κατεῖχεν, εἴασεν, αὐτὴ δὲ ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ ἐν τῇ γῇ πεσοῦσα ἀπέθανεν.
74	ΠΕΤΡ. Λίαν θαυμαστὸν ὑπάρχει, ὅτι ἐν πράγμασιν εὐτελεστάτοις ταῖς εὐχαῖς τῶν εἰς αὐτὸν ἐλπιζόντων ὑπακοῦσαι καταξιοῖ ὁ Θεός.
75	ΓΡΗΓΟΡ. Τοῦτο, Πέτρε, ἐκ μεγίστης [Colb., τοῦ ποιητοῦ.] τοῦ κτιστοῦ ἡμῶν οἰκονομίας γίνεται, ἵνα διὰ τῶν μικρῶν ὧν λαμβάνομεν, καὶ περὶ τῶν μεγάλων ἐλπίζειν πιστεύωμεν. Εἰσηκούσθη τοίνυν ἐν πράγμασιν εὐτελεστάτοις ὁ ἄκακος καὶ ἅγιος παῖς οὗτος, ὅπως ἐν τοῖς μικροῖς μάθῃ πόσον ὀφείλει καὶ ἐν τοῖς μεγίστοις παρὰ τῷ Θεῷ αἰτήμασι κατατολμῆσαι.
76	ΠΕΤΡ. Ἀρέσκει ὃ λέγεις.
1	GREGORIUS. Alius quoque vir vitae venerabilis in eisdem partibus fuit Fortunatus nomine, Tudertinae antistes Ecclesiae [Martyrol., 14 Octob.], qui in effugandis spiritibus [Primus Theod. et Val. Cl., spiritibus immundis. Secundus Theod. et Longip., spiritibus malignis.] immensae virtutis gratia pollebat, ita ut nonnunquam ab obsessis corporibus legiones daemonum pelleret, et continuae orationis studio intentus, obiectas contra se eorum multitudines superaret. Huius viri familiarissimus fuit [De defensoribus agitur saepe in epistolis. Lege praesertim epist. olim 25, l. IV, nunc l. V, epist. 29, Ind. 13, ubi quidquid ad eorum officium, institutionem, conditionemque spectat, exponitur.] Iulianus nostrae Ecclesiae defensor, qui ante non longum tempus in hac urbe defunctus est.
2	Cuius ego quoque hoc didici relatione quod narro, quia saepe gestis illius [Germ., Longip., Val. Cl., primus Carnot., Big. et secundus Theod., usu. Retinemus ausu, suadentibus aliis Mss. et vers. Graeca.] ausu familiaritatis intererat, eiusque post memoriam ad instructionem nostram quasi favi dulcedinem in ore retinebat.
3	Matrona quaedam nobilis in vicinis partibus Tusciae nurum habebat, quae intra breve tempus quo filium eius acceperat, cum eadem socru sua ad dedicationem oratorii beati Sebastiani martyris fuerat invitata. Nocte vero eadem qua subsequente die ad dedicationem praedicti oratorii fuerat [Procedere, apud Ambrosium, Gregorium, aliosque ecclesiasticos auctores, significat loca sacra adire, et religionis causa ad ea se conferre, aut etiam rem sacram facere. Gregorius, l. olim IV, epist. 39: Nunquam cum eo procedere praesumas. Idem, l. olim XI, epist. 59, nunc 48 libri XIII, hortandus est (Ianuarius episcopus Calarit.) ut quoties aliquam molestiam senserit, non procedat, hoc est sacrificium non celebret, ut patet ex epistolae contextu. Vide Ambr., serm. 17, et consule Menardum in notis ad sacrament., p. olim 177, et ad concordiam Reg., p. 746.] processura, voluptate carnis devicta, a viro suo sese abstinere non potuit; cumque mane facto conscientiam deterreret perpetrata [Ex Hieronymo, in Apolog. ad Pammach., patet Romanos pro piaculo habuisse ecclesias adire post copulam etiam licitam: Quare, inquit, ad martyres ire non audent? Quare non ingrediuntur ecclesias? Haec mulier, haud dubie sacram Eucharistiam percepit, quod coniugibus post opus carnale legibus ecclesiasticis est interdictum. Lege Can. 21, Omnis homo de consecratione, dist. 2, et Mabill., in notis ad epist. Vaselini abbatis, t. I Annal., p. 346.] carnis delectatio, processionem vero imperaret verecundia, plus erubescens vultum hominum, quam Dei iudicium metuens, cum socru sua [Norm., primus Carnot. et duo Theod., ad dedicandum oratorium.] ad dedicationem oratorii processit.
4	Mox vero ut reliquiae beati Sebastiani martyris oratorium ingressae sunt, eamdem praedictae matronae nurum malignus spiritus arripuit, et coram omni populo vexare coepit. Eiusdem vero oratorii presbyter dum eam vehementissime vexari conspiceret, ex altari protinus sindonem tulit, eamque operuit; sed hunc simul repente diabolus invasit.
5	Et quia ultra vires voluit quidquam praesumere, compulsus est cognoscere in sua vexatione quid esset. Hi vero qui aderant, puellam in manibus ex oratorio sublatam ad domum propriam deportaverunt. Cumque hanc antiquus hostis vexatione continua vehementer attereret, propinqui sui eam carnaliter amantes, et amando persequentes, ad obtinendum salutis remedium maleficis tradiderunt; ut eius animam funditus exstinguerent, cuius carni magicis artibus ad tempus prodesse conarentur.
6	Ducta est itaque ad fluvium, atque in aquam mersa; ibique diutius incantationibus agere malefici moliebantur, ut is qui eam invaserat diabolus exiret. Sed miro omnipotentis Dei iudicio, dum arte perversa unus ab ea repellitur, in eam subito legio intravit. Coepit ex hoc illa tot motibus agitari, tot vocibus clamoribusque perstrepere, quot spiritibus tenebatur.
7	Tunc inito consilio parentes eius suae perfidiae culpam fatentes, hanc ad venerabilem virum Fortunatum episcopum duxerunt, eique reliquerunt. Qua ille suscepta, multis se diebus ac noctibus in orationem dedit; tantoque annisu precibus incubuit, quanto et in uno corpore contra se assistere legionis aciem invenit. [Ita legere cogunt Mss. Excusi mutaverunt cum in quam.] Cum non post multos dies ita sanam atque incolumen reddidit, ac si in ea ius proprium diabolus nunquam habuisset.
8	Alio quoque tempore idem vir omnipotentis Dei famulus ex obsesso quodam homine immundum spiritum excussit. Qui malignus spiritus cum vesperascente iam die secretam ab hominibus horam cerneret, peregrinum quempiam esse se simulans, circuire coepit civitatis plateas et clamare: O virum sanctum Fortunatum episcopum! ecce quid fecit? peregrinum hominem de hospitio suo expulit.
9	Quaero ubi requiescere debeam, et in civitate eius non invenio. Tunc quidam in hospitio cum uxore sua et parvulo filio ad prunas sedebat, qui vocem eius audiens, et quid episcopus ei fecerit requirens, hunc invitavit hospitio, sedere secum iuxta prunas fecit. Cumque vicissim aliqua confabularentur, parvulum eius filium idem malignus spiritus invasit, atque in easdem prunas proiecit, ibique mox eius animam excussit.
10	Qui orbatus miser, vel quem ipse susceperit, vel quem episcopus expulisset, agnovit.
11	PETR. Quidnam hoc esse dicimus, ut occidendi ausum in eius hospitio antiquus hostis acciperet, qui hunc peregrinum aestimans, ad se hospitalitatis gratia vocasset?
12	GREGOR. Multa, Petre, videntur bona, sed non sunt, quia bono animo non fiunt. Unde et in Evangelio Veritas dicit: Si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit [Matth. VI, 25]. Quia cum perversa est intentio quae praecedit, pravum est omne opus quod sequitur, quamvis esse rectum videatur. Ego namque hunc virum, qui dum quasi hospitalitatem exhiberet orbatus est, non pietatis opere delectatum aestimo, sed episcopi derogatione; nam poena subsequens innotuit, quia praecedens illa susceptio sine culpa non fuit.
13	Sunt namque nonnulli, qui idcirco bona facere student, ut gratiam alienae operationis obnubilent; nec pascuntur bono quod faciunt, sed laude boni qua [In duob. prioribus Carnot., qua caeteris praeeminent. Consentit Val. Cl.] caeteros premunt. Qua de re existimo hunc virum qui malignum spiritum in hospitalitatem suscepit, ostentationi potius intendisse quam operi, ut meliora quam episcopus fecisse videretur; quatenus ipse susciperet eum, quem vir Domini Fortunatus expulisset.
14	PETR. Ita est ut dicis; nam finis operis probabat, quod munda [Germ., Val. Cl., Longip., secundus Theod., Comp. et Prat., munda susceptio in op.] intentio in operatione non fuerit.
15	GREGOR. Alio quoque tempore, cum oculorum quidam lumen amisisset, ad hunc deductus intercessionis eius opem petiit, et impetravit. Nam cum vir Dei oratione facta oculis eius [Crucis signum a veteribus Christianis frequentissime usurpatum disce ex Tert., l. de Coron. mil., c. 3. De eiusdem vero efficacia in patrandis miraculis lege Petavium, tom. II, in Epiph., p. 57. Narrat Gregorius Naz., orat. 3 in Iulianum, hunc apostatam summo in metu ac discrimine ad crucis signum confugisse, eoque daemones fugasse.] signum crucis imprimeret, ab eis, protinus luce reddita, nox caecitatis abscessit. Praeterea equus cuiusdam militis in rabiem fuerat versus, ita ut a multis teneri vix posset: sed et quoscunque potuisset invadere, eorum membra morsibus dilaniaret.
16	Tunc utcunque a multis ligatus ad virum Dei deductus est. [Big., qui mox ut . . . dedit, quod olim in primo Aud. lectum. In Val. Cl. legitur quoque, dedit, pro edidit.] Qui mox eius capiti extensa manu signum crucis edidit, cunctam eius rabiem in mansuetudinem mutavit, ita ut postea mitior existeret, quam ante illam insaniam fuisset. Tunc idem miles equum suum, quem celerrimo miraculi imperio a sua vesania vidit immutatum, eidem sancto viro decrevit offerendum.
17	Quem cum suscipere ille renueret, ipse vero in precibus, ne despiceretur eius oblatio, perseveraret, sanctus vir mediam duarum partium viam tenens, et petitionem militis audivit, et munus recipere pro exhibita virtute recusavit; prius namque dignum pretium praebuit, et postea equum qui sibi offerebatur accepit. Quia enim si non susciperet, eum contristari conspexerat, charitate cogente emit quod necessarium non habebat.
18	Neque hoc silere de huius viri virtutibus debeo, quod ante dies fere duodecim agnovi. Quidam namque ad me deductus est senex pauper; atque ut mihi senum collocutio esse semper amabilis solet, studiose hunc unde esset inquisivi, qui se esse de Tudertina civitate respondit. Cui inquam: Quaeso te, Pater, num Fortunatum episcopum nosti?
19	Qui ait: Novi, et bene novi. Tunc ipse subiunxi: Dic, rogo, si qua illius miracula nosti, et desideranti mihi qualis vir fuerit innotesce. Qui ait: Homo ille longe fuit ab istis hominibus quos videmus modo. Nam quidquid ab omnipotenti Deo petiit, ita dum peteret impetravit. Cuius hoc unum narro miraculum, quod ad praesens animo occurrit.
20	Quadam namque die Gothi iuxta Tudertinam civitatem venerunt, qui ad partes Ravennae properabant, et duos parvos puerulos de possessione abstulerant, quae possessio praefatae Tudertinae civitati subiacebat. Hoc cum viro sanctissimo Fortunato nuntiatum fuisset, protinus misit, atque eosdem Gothos ad se evocari fecit. Quos blando sermone alloquens, eorum prius studuit asperitatem placare, ac post intulit, dicens: Quale vultis pretium dabo, et puerulos quos abstulistis reddite, mihique hoc gratiae vestrae munus praebete.
21	Tunc is qui prior eorum esse videbatur, respondit dicens: Quidquid aliud praecipis, facere parati sumus, nam istos puerulos nullatenus reddemus. Cui venerandus vir blande minatus est, dicens: Contristas me, [Abest fili a German. Norm. et fere omnibus Mss. Legitur in Graeca vers.] fili, et non audis patrem tuum: noli me contristare, [Excusi, reluctantibus Mss., nam non expedit tibi.] ne non expediat tibi.
22	Sed idem Gothus in cordis sui feritate permanens, negando discessit. Die vero altera digressurus, rursus ad episcopum venit, quem eisdem verbis pro praedictis puerulis iterum episcopus rogavit. Cumque ad reddendum nullo modo consentire voluisset, contristatus episcopus dixit: Scio quia tibi non expedit quod me contristato discedis.
23	Quae Gothus verba despexit, atque ad hospitium reversus, eosdem pueros de quibus agebatur, equis superimpositos cum suis hominibus praemisit. Ipse vero statim ascendens equum subsecutus est. Cumque in eadem civitate ante beati Petri apostoli ecclesiam venisset, [Ita Mss. Quod emendantes Editores mutaverunt in, equi eius.] equo eius pes lapsus est; qui cum eo corruit, et eius coxa mox fracta est, ita ut in duabus partibus os esset divisum.
24	Tunc levatus in manibus, reductus est ad hospitium. Qui festinus misit, et pueros quos praemiserat reduxit, et viro venerabili Fortunato mandavit, dicens: Rogo te, Pater, mitte ad me diaconum tuum. Cuius diaconus dum ad iacentem venisset, pueros quos redditurum se episcopo omnino negaverat, ad medium deduxit, eosque diacono illius reddidit, dicens: Vade, et dic domino meo episcopo: Quia maledixisti mihi, ecce percussus sum; sed pueros quos quaesisti, recipe, et pro me, rogo, intercede.
25	Susceptos itaque puerulos diaconus ad episcopum reduxit, [Aquae bened. usum, et ex usu miraculum, vide apud Epiphan., in haer. 30 Ebionit., n. 12, et apud Photium, cod. 96, ubi refertur Eucliae cuiusdam filium ab Chrysostomo aquae bened. aspersione a morbo desperatissimo fuisse liberatum. Vide etiam Hist. Tripart. l. IX, ubi ex Theodorito refertur, Marcellum Apameae episc. iussisse aquam bened. aspergi. Quod dum fuisset factum, daemon effugit, non ferens aquae virtutem.] cui benedictam aquam venerabilis Fortunatus statim dedit, dicens: Vade citius, et eam super iacentis corpus proiice. Perrexit itaque diaconus, atque ad Gothum introgressus, benedictam aquam super membra illius aspersit. Res mira et vehementer stupenda!
26	mox ut aqua benedicta Gothi coxam contigit, ita omnis fractura solidata est, et saluti pristinae coxa restituta, ut hora eadem de lecto surgeret, et ascenso equo ita coeptum iter ageret, ac si nullam unquam laesionem corporis pertulisset. Factumque est ut qui sancto viro Fortunato pueros cum pretio reddere obedientiae subiectus noluit, eos sine pretio poena subactus [Gussanv., renitentibus aliis tum excusis, tum manu exaratis, coactus donavit.] daret. His igitur expletis studebat adhuc senex de eo et alia narrare.
27	Sed quia nonnulli aderant ad quos exhortandos occupabar, iamque diei tardior hora incubuerat, venerabilis Fortunati facta diu mihi audire non licuit, quae audire, si liceat, semper volo.
28	Sed die alia idem senex rem de illo magis adhuc mirabilem narravit, dicens: In eadem Tudertina urbe Marcellus quidam, bonae actionis vir, cum duabus sororibus suis habitabat: qui eveniente molestia corporis, [German., Longip. et secundus Theod., ipso sacratissimo vespere ascendente iam Sabbato pasch.] ipso sacratissimo vesperascente iam Sabbato paschali, defunctus est.
29	Cuius corpus cum longius esset efferendum, die eodem sepeliri non potuit. Cumque mora esset temporis ad explendum debitum sepulturae, sorores eius, morte eius afflictae, cucurrerunt flentes ad venerabilem virum Fortunatum, eique magnis vocibus clamare coeperunt: Scimus quia apostolorum vitam tenes, leprosos mundas, caecos illuminas, veni, et resuscita mortuum nostrum.
30	Qui mox ut cognovit earum fratrem defunctum, flere ipse etiam de morte eius coepit, eisque respondit, dicens: Recedite, et haec dicere nolite, quia fussio omnipotentis Dei est, cui contraire nullus hominum potest. Illis itaque discedentibus, tristis ex morte eius mansit episcopus. Subsequente autem die Dominico ante exsurgentis lucis crepusculum, vocatis duobus diaconibus suis, perrexit ad domum defuncti; accedensque ad locum ubi corpus iacebat exanime, ibi se in orationem dedit.
31	Expleta autem prece surrexit, et iuxta corpus defuncti sedit; non autem grandi voce defunctum per nomen vocavit, dicens: Frater Marcelle. Ille autem, ac si leviter dormiens, ad vicinam vocem [German. et plerique Norm., quamvis modica fuisset excitatus.] quamvis modicam fuisset excitatus, statim oculos aperuit, atque ad episcopum respiciens, dixit: O quid fecisti? o quid fecisti? Cui episcopus respondit, dicens: Quid feci?
32	At ille: Duo hesterno die venerunt, qui me eiicientes ex corpore in bonum locum duxerunt, hodie autem unus missus est qui dixit: Reducite eum, quia Fortunatus episcopus in domum eius venit. Quibus verbis expletis, mox ex infirmitate convaluit, et in hac vita diutius mansit. Nec tamen credendum est quia locum quem acceperat perdidit, quia dubium non est quod intercessoris sui precibus potuit post mortem melius vivere, qui et ante mortem studuit omnipotenti Deo placere.
33	Sed cur multa de eius vita dicimus, cum nunc usque ad corpus illius tot virtutum documenta teneamus? Daemoniacos quippe absolvere, aegros curare quoties ex fide petitur, ut vivus consueverat hoc indesinenter facere, et apud mortua sua ossa perseverat. Sed libet, Petre, adhuc ad Valeriae provinciae partes narrationis meae verba reducere, de quibus me eximia valde miracula ex ore venerabilis Fortunati, cuius longe superius memoriam feci [Scilicet initio cap. 4], contigit audisse. Qui crebro ad me nunc usque veniens, dum facta mihi veterum narrat, nova refectione me satiat.
34	ΚΕΦΑΛ. Ι′. Περὶ Φορτουνάτου ἐπισσκόπου [In eodem Cod. legitur simpliciter, ἐπισκόπου.] πόλεως Τουδερεως.
35	ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἄλλος τοίνυν ἀνὴρ πάνυ εὐλαβοῦς πολιτείας, ἐν τοῖς αὐτοῖς τῆς Τουσκίας γέγονε μέρεσι, Φορτουνᾶτος ὀνόματι, τῆς Τουδέρεως δὲ ἐκκλησίας κατέστη ἐπίσκοπος· ὅστις παρὰ Θεοῦ χάριν εἰληφὼς, φυγαδευτὴς τῶν ἀκαθάρτων πνευμάτων ὑπῆρχεν ἐξαίσιος, ὥστε ἐνίοτε τὰς τῶν δαιμόνων λεγεῶνας ἐκ τῶν σωμάτων ἐν οἷς κατῴκουν διώκων, τὰς ἐπερχομένας αὐτῷ παρ᾽ αὐτῶν πλείστας ἐπιβουλὰς, διὰ τῆς ἐπιμόνου καὶ καρτερικῆς εὐχῆς ὑπερέβαινεν.
36	Τούτου τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς οἰκειότατος ἐν ἀγάπῃ γέγονεν Ἰουλιανὸς ὁ τῆς ἡμετέρας ἐκκλησίας δεφένσωρ. Ὅστις οὐ πρὸ πολλοῦ καιροῦ ἐν ταύτῃ τῇ πόλει ἐτελεύτησεν· ἣν δὲ λέγω διήγησιν ὑπ᾽ αὐτοῦ μεμάθηκα.
37	Οὗτος οὖν ἐν πολλῇ παῤῥησίᾳ πρὸς αὐτὸν ὑπάρχων, τὰ τῶν πράξεων αὐτοῦ ἀκριβῶς ἐπίστατο. Ὅστις τὴν τούτων γλυκύτητα εἰς ἡμέτερον στηριγμὸν, καθάπερ μέλιτος κηρίον διὰ τῆς μνήμης ἐν τῷ στόματι ἀεὶ περιέφερεν.
38	Ἐλεγε δὲ, ὅτι ματρῶνά τις εὐγενεστάτη ἐν [Ita Ed. cum Reg. Ms. Colb. habet ἐν τοῖς γειτνιῶσι.] τοῖς γειτνιάζουσι τῆς Τουσκίας μέρεσιν, οὐ πρὸ πολλοῦ καιροῦ νύμφην εἰς τὸν υἱὸν αὐτῆς ἦν λαβοῦσα· ἥτις ἅμα τῇ ἑαυτῆς πενθερᾷ εἰς ἐγκαινισμὸν εὐκτηρίου τοῦ μακαρίου μάρτυρος Σεβαστιανοῦ ἦν κληθεῖσα.
39	Τῇ δὲ νυκτὶ ἐκείνῃ ἤμελλεν ἡ τῶν ἐγκαινίων ἡμέρα τοῦ προλεχθέντος [Colb., εὐκτηρίου ἐπιφύειν τῇ . . . . . ἡδονῇ κινηθεῖσα ἐκ.] εὐκτηρίου ἐπιφαίνειν, τῇ τῆς σαρκὸς ἡδονῇ νικηθεῖσα, ἐκ τοῦ ἑαυτῆς ἀνδρὸς ἐγκρατεύσασθαι οὐκ ἠδυνήθη.
40	Πρωΐας δὲ λοιπὸν γενομένης, μὴ εὐλαβηθεῖσα τὴν γενομένην τῆς σαρκὸς ἡδυπάθειαν, προελθεῖν [Uterque Mss., ἡρετίσατο.] ᾑρετίσατο, τὸ τῶν ἀνθρώπων μᾶλλον πρόσωπον ἐρυθριῶσα, ἢ τὴν τοῦ Θεοῦ κρίσιν φοβηθεῖσα, ὅθεν μετὰ τῆς ἑαυτῆς πενθερᾶς εἰς τὸν ἐγκαινισμὸν τοῦ εὐκτηρίου προῆλθεν.
41	Ἡνίκα δὲ τὰ λείψανα τοῦ ἁγίου μάρτυρος Σεβαστιανοῦ ἐν τῷ εὐκτηρίω εἰσῆλθον, τὴν προλεχθεῖσαν τῆς ματρώνης νύμφην, πνεῦμα πονηρὸν κρατῆσαν, ἐνώπιον παντὸς τοῦ λαοῦ δαιμονισθῆναι πεποίηκεν.
42	Ὁ δὲ τοῦ εὐκτηρίου πρεσβύτερος, σφοδρῶς ταύτην δαιμονιζομένην θεασάμενος, ἐκ τοῦ θυσιαστηρίου τὴν σινδόνα λαβὼν, ταύτην ἐσκέπασε. Παραυτὰ δὲ καὶ εἰς αὐτὸν ὁ διάβολος εἰσῆλθε, διὰ τὸ ὑπὲρ [Mss., δύναμίν τι ἀποτολμᾷν ποιῆσαι.] δύναμιν τοῦτόν τι ἀποτολμῆσαι· ἵνα ἐν τῇ ἑαυτοῦ ὀχλήσει συνωθούμενος, γνῷ τί ἐστιν ὃ πέπονθεν.
43	Οἱ δὲ ἐκεῖσε εὑρεθέντες, τὴν κόρην ἐν ταῖς χερσὶν ἐκ τοῦ εὐκτηρίου ἄραντες, εἰς τὸν ἴδιον οἶκον ἀπήγαγον. Ἐν ὅσω δὲ ταύτην ὁ ἀρχέκακος ἐχθρὸς σφοδροτάτῃ βίᾳ ὀχλῶν συνέτριβεν, οἱ πλησίον αὐτῆς σωματικῶς αὐτὴν ἀγαπῶντες, καὶ σπεύδοντες διὰ τῆς θεραπείας σωτηρίας αὐτὴν τυχεῖν, φαρμακοὺς αὐτῇ προσήγαγον, ὅπως τὸ σῶμα ταῖς μαγικαῖς τέχναις πρὸς καιρὸν ἐπιμελήσασθαι θέλοντες, τὴν ψυχὴν ἐκ βάθρων σβέσωσιν.
44	Ἀπηνέχθη τοιγαροῦν εἰς ποταμὸν, καὶ ἐν τῷ ὕδατι βληθεῖσα, πολλαῖς ἐπιλαλιαῖς οἱ φαρμακοὶ χρησάμενοι, ἐβούλοντο ὅτι ὁ ἐπιβὰς αὐτῇ διάβολος ἐξελεύσηται. Ἀλλὰ θαυμαστὴ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ ἡ κρίσις γέγονεν.
45	Ἐν ὅσω γὰρ διὰ τῆς ἐξεστραμμένης τέχνης ὁ εἷς δαίμων ἀπ᾽ αὐτῆς διωχθῆναι προσεδοκᾶτο, ἄφνω εἰς αὐτὴν [Iidem, λεγαιὼν.] λεγεὼν εἰσῆλθεν. Ἤρξατο οὖν ἡ κόρη τοσαύτῃ δονήσει τοῦ σώματος συντρίβεσθαι, καί τοσαύταις ὑλακτεῖν φωναῖς, ὥστε πᾶσι φανερὸν γενέσθαι ὑπὸ πλήθους δαιμόνων αὐτὴν βασανίζεσθαι.
46	Τότε οἱ ταύτης γονεῖς βουλὴν ἀγαθὴν βουλευσάμενοι, καὶ τὸ αἴτιον τῇ ἑαυτῶν ἀπιστίᾳ ἐπιγράψαντες, ταύτην πρὸς τὸν εὐλαβέστατον ἄνδρα Φορτουνᾶτον τὸν ἐπίσκοπον ἀπήγαγον, [Reg., δεόμενοι καὶ παρακαλοῦντες αὐτὸν βρηθῆσαι . . . ὑπεχάρησαν.] δεόμενοι αὐτοῦ βοηθῆσαι τῇ χειμαζομένῃ· παρ᾽ αὐτῷ δὲ ταύτην καταλείψαντες, ἀνεχώρησαν.
47	Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ταύτην δεξάμενος, καὶ ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας καὶ νύκτας ἐν τῇ πρὸς Θεὸν δεήσει ἑαυτὸν δεδωκὼς, τοσαύτῃ ἐπιμονῇ ταῖς εὐχαῖς ἐχρήσατο, ὅσον τὴν τῆς λεγεῶνος πληθὺν τὴν ἐν τῷ ἑνὶ σώματι οὖσαν, ἀνθισταμένην αὐτῷ εὗρεν.
48	Οὐ μετὰ πολλὰς δὲ ἡμέρας οὗτος αὐτὴν ὑγιῆ καὶ ἐῤῥωμένην τοῖς γονεῦσιν ἀπέδωκεν, ὡς ὅτε οὐδέποτε ἐν αὐτῇ ὁ διάβολος ἐξουσίαν ἔσχεν.
49	Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ, ὁ σεβάσμιος οὗτος ἀνὴρ ὁ [Reg., ὁ ἀληθῶς τοῦ.] ἀληθινὸς τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ δοῦλος, ἄνθρωπόν τινα ὑπὸ πνεύματος ἀκαθάρτου κρατούμενον, διὰ τῆς ἁγίας αὐτοῦ εὐχῆς ἠλευθέρωσεν.
50	Τὸ δὲ ἐξεληλυθὸς πονηρὸν πνεῦμα, πρὸς ἑσπέραν ἤδη λοιπὸν τῆς ἡμέρας κλινούσης, καὶ τῆς νυκτὸς ἐπελθούσης, πάντων ἐν ἡσυχίᾳ ὄντων, ξένον τινὰ ἑαυτὸν προσποιησάμενον, τὰς τῆς πόλεως πλατείας γυρεύειν ἤρξατο, κράζων καὶ λέγων· Ὢ τοῦ ἁγίου ἀνδρὸς Φορτουνάτου τοῦ ἐπισκόπου· τί πεποίηκεν; ἰδοὺ γὰρ ξένον ἄνθρωπον ἐκ τοῦ κελλίου αὐτοῦ ἐξέβαλε.
51	Ζητῶ [Mss., που ὀφείλω.] που ὤφελον ἀναπαῆναι [Forte leg. gr|ἀναπαυθῆναι], καὶ ἐν τῇ πόλει αὐτοῦ τόπον οὐχ εὑρίσκω. Ταυτης δέ φωνῆς ἀνήρ τις ἀκούσας, ἐν τῷ οἴκω αὐτοῦ, ἅμα τῆς ἑαυτοῦ συμβίου καὶ σεμνοῦ παιδίου παρὰ τῇ πυρᾷ καθεζόμενος, τοῦτον καλέσας, καὶ ἐπιζητήσας τί αὐτοῦ ὁ ἐπίσκοπος πεποίηκεν, ἐν τῷ αὐτῷ οἴκω τοῦτον εἰσήγαγε, καὶ πλησίον ἕαυτοῦ [Reg. et Colb., παρὰ τὴν πυρὰν.] παρὰ τῇ πυρᾷ καθίσαι αὐτὸν πεποίηκε.
52	Καθεζομένων δὲ αὐτῶν, καὶ πρὸς ἀλλήλους ὁμιλούντων, τὸ αὐτὸ πονηρὸν πνεῦμα [In Reg., εἰς τὸ αὐτοῦ παιδύν (forte, παιδίον) εἰσελθὸν.] ἐν τῷ αὐτοῦ σεμνῷ παιδίω εἰσελθὸν, ἐν τῇ πυρᾷ αὐτὸ ἔῤῥιψε, καὶ παραχρῆμα εν αὐτῷ τῷ πυρὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀποδοῦναι πεποίηκε.
53	Τοῦτο οὖν ὁ ἐλεεινὸς ἐκεῖνος ὑπομείνας ἐπέγνω, τίνα ὁ ἐπίσκοπος ἐξήγαγε, καὶ τίνα οὗτος ὑπεδέξατο
54	ΠΕΤΡ. Τί οὖν τοῦτο λέγομεν; πῶς τὴν τοῦ φονεῦσαι ἐξουσιαν ἐν τῷ οἴκω τούτου ὁ ἀρχέκακος ἐχθρὸς ἔλαβεν, ὅστις τοῦτον ξένον νομίζων ὑπάρχειν, ὑποδοχῆς χάριν ἐν τῷ ἑαυτοῦ κελλίω προσελάβετο;
55	ΓΡΗΓΟΡ. Πόλλα, Πέτρε, θεωροῦνται νομιζόμενα καλὰ εἶναι, ἀλλ᾽ οὐκ εἰσὶ, διότι ἀγαθῇ [Reg., προαιρέσει.] διαθέσει οὐ γίνονται. Ὅθεν καὶ ἐν τῷ εὐαγγελίω ἡ ἀψευδὴς τοῦ κυρίου λέγει φωνή· Ἐὰν ὁ ὀφθαλμός σου [Uterque, σκοτεινός ἐστιν.] πονηρός ἐστιν, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται.
56	Ἐν ἑκάστω γὰρ πράγματι, ἐὰν μετὰ δολιότητος ἡ ἀρχὴ γένηται, πᾶν τὸ ἐπακολουθοῦν ἔργον σκολιὸν εὑρίσκεται, κἂν εἰ ὀρθὸν εἶναι νομίζοιτο. Ἐγὼ οὖν τοῦτον τὸν ἄνδρα, ὃν ξενοδοχίαν ποιῆσαι θελήσαντα, τυφλώσει περιπεσόντα ἀκήκοα, οὐχὶ ἕνεκεν εὐσπλαγχνίας τοῦτο ποιῆσαι αὐτὸν ὑπολαμβάνω, ἀλλὰ τὸν ἐπίσκοπον μεμφόμενος.
57	Ἡ γὰρ ὑπακολουθήσασα κρίσις φανερὸν τοῦτο πεποίηκεν, ὅτι ἡ γενομένη ὑποδοχὴ ἄνευ πταίσματος οὐκ ἦν. Εἰσὶ τοιγαροῦν οὐκ ὀλίγοι, οἵτινες ἔργον ἀγαθὸν ποιῆσαι ἐπιτηδεύουσιν, ἵνα τὴν τοῦ ἀλλοτρίου ἔργου ἀρετὴν συσκιάσωσιν· οὐδὲ γὰρ ἕνεκα μισθαποδοσίας τὸ ἀγαθὸν ποιεῖν προαιροῦνται, ἀλλ᾽ ἐπαινεῖσθαι θέλοντες, καὶ ἵνα τὰ τῶν ἄλλων καλὰ ἀνατρέψωσιν.
58	Ὅθεν ὑπολαμβάνω καὶ τοῦτον τὸν ἄνδρα τὸ πονηρὸν πνεῦμα ὑποδοχῆς χάριν δεξάμενον, τῇ ἐπιδείξει μᾶλλον, ἢ συμπαθείας ἕνεκεν τοῦτο ποιήσαντα· ὥστε κρειττότερον αὐτὸν ἐν τούτω τοῦ ἐπισκόπου φανῆναι, ὅτι ὃν ἄνθρωπος τοῦ Θεωῦ Φορτουνᾶτος ἐξήγαγεν, [Reg., αὐτὸς ὑπεδέξατο. Colb., ὑποδέξασθαι ἐσπούδασεν.] αὐτὸς ὑποδέξασθαι ἔσπευσεν.
59	ΠΕΤΡ. [Colb., καθ᾽ ἃ προείρηκας.] Καθάπερ εἴρηκας, οὕτως ἐστί· τὸ τέλος γὰρ τοῦ ἔργου ἀπέδειξε, καὶ ἀμφιβολία ἐν τούτω οὐχ ὑπάρχει.
60	ΓΡΗΓ. Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ τὸ τῶν ὀφθαλμῶν φῶς τις [Reg., ἀποβαλλόμενος. Colb. idem habet cum unico λ.] ἀποβαλὼν, πρὸς τὸν ἅγιον τοῦτον ἄνδρα ἀπηνέχθη, δεήσεις αὐτῷ προσάγων τοῦ βοηθείας παρ᾽ αὐτοῦ [Uterque, ἐπιτεύξασθαι.] ἐπιτεύξεσθαι, ὅπερ καὶ γέγονε.
61	Τοῦ γὰρ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ εὐχὴν ποιήσαντος, καὶ τοῖς τούτου ὀφθαλμοῖς τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ ἐπιθέντος, παραχρῆμα τὸ φῶς ἀπέλαβε, τοῦ σκότους τῆς τυφλώσεως φυγαδευθέντος. [Haec vox non semper militem gregarium significat, sed aliquando officialem, alicuius praefecturae dignitate insignem. Nonnulli volunt stratiotas speciatim appellatos aliquos, inter imperatoris custodes; quod doctissimo Cangio non probatur.] Στρατιώτου πάλιν τινὸς τὸν ἵππον λύσσα σφοδροτάτη κατεῖχεν, ὥστε τοῦτον μόλις ὑπὸ πολλῶν κρατηθῆναι δύνασθαι· εἰς οὓς γὰρ ἐπιβῆναι ἠδυνήθη τούτων τὰ μέλη τοῖς δήγμασι κατέπληττε.
62	Ὅτε οὖν ὑπὸ πολλῶν κρατηθεὶς ἐδέθη, πρὸς τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον Φορτουνᾶτον ἀπηνέχθη. Ὅστις παρευθὺ τὴν ἑαυτοῦ ἐκτείνας χεῖρα, καὶ ἐπὶ τὴν τοῦ ἵππου κεφαλὴν τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ ποιησας, πᾶσαν αὐτοῦ τὴν λύσσαν εἰς πραότητα μετέβαλεν· ὥστε πραότερον αὐτὸν μᾶλλον ἔκτοτε γενέσθαι ὑπὲρ τὸ πρότερον, πρὶν ἢ τὴν λύσσαν ἐκείνην σχῇ.
63	Τότε ὁ στρατιώτης ἐκεῖνος τὸν ἑαυτοῦ ἵππον, ὅνπερ θαυμασίᾳ κελεύσει συντόμως ἐκ τῆς λύσσης ἰαθέντα ἐθεάσατο, τῷ ἁγίω τούτω ἀνδρὶ προσενέγκαι ἔκρινε. [Ita restituimus ex Mss. Prius legebatur: μὴ βουλόμενος . . . ἐπίσκοπος.] Μὴ βουλομένου δὲ τὸν ἵππον τοῦ ἐπισκόπου δέξασθαι, αὐτὸς ἀπέμενεν ἱκετεύων μὴ παροικτρωθῆναι τὴν αὑτοῦ προσφοράν.
64	Ὁ δὲ ἅγιος ἀνὴρ οὗτος, μέσην ὁδὸν κρατήσας, καὶ τὴν τοῦ στρατιώτου αἴτησιν ἐπλήρωσε, καὶ τὸ δῶρον δέξασθαι διὰ τὸ γενόμενον θαῦμα οὐκ ἠθέλησε. Πρότερον οὖν δικαίαν [Reg., τιμὴν δέδωκε τῷ στρατιώτῃ καὶ τότε τὸν ἵππον.] τιμὴν δεδωκὼς, τότε τὸν ἵππον τὸν προσενεχθέντα αὐτῷ ἐδέξατο.
65	Εἰ μὴ γὰρ τοῦτον λαβεῖν κατεδέξατο, πάνυ ὁ στρατιώτης θλιβῆναι ἤμελλεν. Τῆς οὖν ἀγάπης ἀναγκαζούσης, ἠγόρασεν, οὗπερ χρείαν οὐκ εἶχεν.
66	Οὐδὲ τοῦτο παρασιωπηθῆναι δίκαιον κρίνω ἐκ τῶν τοῦ ἁγίου τούτου ἀνδρὸς [Reg., θαυμάτων.] δυνάμεων, ὅπερ πρὸ τῶν δώδεκα τούτων ἡμερῶν ἔγνων. Γέρων γάρ τις πτωχὸς ἦλθε πρός με. Ὡς δὲ προσφιλής μοι πάντοτε τῶν γερόντων ἡ συντυχία ὑπάρχει, νουνεχῶς τοῦτον πόθεν ἐστὶν ἠρξάμην ἐπερωτᾷν· ὅστις καὶ ἀπὸ τῆς πόλεως Τουδέρεως ἑαυτὸν εἶναι ἔφασκεν.
67	Ἐγὼ δὲ προσθεὶς εἶπον· Αἰτῶ σε, πάτερ, Φορτουνᾶτον τὸν ἐπίσκοπον γινώσκεις; Αὐτὸς δὲ ἀποκριθεὶς, εἶπε· Γινώσκω, καὶ πάνυ καλῶς αὐτὸν γινώσκω. Ἐγὼ οὖν πρὸς αὐτὸν ἔφην· Εἰπὲ, δυσωπῶ, ἐάν τινα τῶν αὐτοῦ θαυμάτων γινώσκῃς, καὶ ἐπιθυμοῦντός μου [Reg., διήγησαι, cum accentu in antepenult.,---et quidem melius: est enim secunda persona imperativi. EDIT.] διηγῆσαι ὁποῖος ἀνὴρ ὑπῆρχε.
68	Τότε ὁ γέρων ἀποκριθεὶς, εἶπεν· Ὁ ἀνὴρ ἐκεῖνος μακρὰν ὑπῆρχεν [Idem, ἀπὸ τῆς γενεᾶς ταύτης ἧς νῦν θεωροῦμεν.] ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τῆς γενεᾶς ταύτης ὧν νῦν θεωροῦμεν. Εἴτι γὰρ παρὰ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ ᾐτεῖτο, [Colb., τοῦτο πάντοτε ἐλάμβανεν. Reg., τοῦτο πάντως ἐλάμβανεν. ἓν οὖν ἐκ τῶν τούτου θαυμάτων.] εὐθέως τοῦτο ἐλάμβανεν.
69	Ἓν δὲ ἐκ τῶν αὐτοῦ θαυμάτων, ὅπερ μοι πρὸς τὸ παρὸν ἐν τῷ λογισμῷ ὑπεισῆλθε, [Mss., διηγήσασθαι.] διηγήσεσθαι πειράσομαι. Ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ πλησίον τῆς πόλεως Τουδέρεως, Γότθοι κατέλαβον, οἵτινες ἐπὶ τὰ μέρη Ῥαβέννης ἀήρχοντο.
70	Δύο οὖν παιδία σεμνὰ ἀπὸ κτήματος [Iidem, ὑποκειμένου, τῆς αὐτῆς πόλεως τουδέρεως.] ὑποκειμένου ἐπῄρασαν. Ὡς οὖν τούτω τῷ ἁγιωτάτω ἀνδρὶ Φορτουνάτω ἐμηνύθη, εὐθέως ἀπέστειλε, καὶ τοὺς αὐτοὺς Γότθους πρὸς ἑαυτὸν μεταστειλάμενος, ἤρξατο τούτους κολακευτικοῖς λόγοις προσφέρεσθαι, θέλων πρότερον τὴν τούτων καταπραῦναι τραχύτητα.
71	Μετὰ δὲ τοῦτο περὶ τῶν παιδίων λόγον αὐτοῖς προήγαγε, λέγων· Οἵαν θέλετε τιμὴν δίδωμι, καὶ τοὺς παῖδας οὓς ἐπῄρατε ἀπόδοτέ μοι; τοῦτο γὰρ ὑμῶν ποιούντων, μεγάλην μοι χάριν καταβάλλεσθε, καὶ ὡς [Reg., ὡς δῶρόν μοι αὐτοὺς παρέχοντες χάριν ὁμολογῶ.] ὅτι δῶρόν μοι αὐτοὺς παρέχετε, χάριν ὑμῖν ὁμολογῶ.
72	Τοῦτο δὲ ὁ πρῶτος αὐτῶν ἀκούσας ἀπεκρίθη, λέγων· Εἴτι ἡμῖν [Idem. κελεύεις, quod Latinum fidelius reddit.] κελεύσεις ἄλλο, ἕτοιμοί ἐσμεν ποιῆσαι, ἐπεὶ τοὺς παῖδας τούτους οὐδαμῶς ἀποδοῦναι δυνάμεθα. Πρὸς ὃν ὁ σεβάσμιος οὗτος ἀνὴρ μετὰ πραότητος εἶπε· Θλίβεις με, τέκνον, ὅτι οὐκ ἀκούεις μου τοῦ πατρός σου.
73	Μὴ θελήσῃς με θλίψαι, μή πως καὶ οὐ συμφέρῃ σοι. Ὁ οὖν αὐτὸς Γότθος ἐν τῇ τῆς καρδίας αὐτοῦ ἀνημερότητι διαμένων, μὴ πεισθεὶς ἀνεχώρησεν. Ἐν ἄλλῃ δὲ ἡμέρᾳ τῆς πόλεως ἐξερχόμενος, πάλιν πρὸς τὸν ἐπίσκοπον ἦλθε.
74	Τοῖς δὲ αὐτοῖς λόγοις περὶ τῶν προλεχθέντων παιδίων, ἤρξατο αὖθις ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖν. Μὴ πειθομένου δὲ αὐτοῦ ταῦτα ἀποδοῦναι, [Mss., ἀποδοῦναι. λυπηθεὶς ὁ ἐπίσκοπος εἶπε πίστευσον οἶδα ὅτι οὐ συμφέρει σοι.] Θλίβεις με, ὁ ἐπίσκοπος εἶπε· πίστευσον ὅτι οἶδα οὐ συμφέρειν σοι, ὅτι θλιβόμενον καταλιμπάνων με ἀναχωρεῖς.
75	Βδελυξάμενος δὲ ὁ Γότθος τὰ ῥήματα αὐτοῦ, καὶ εἰς τὸ ἄπληκτον αὐτοῦ ὑποστρέψας, τοὺς αὐτοὺς παῖδας περὶ ὧν ὁ ἐπίσκοπος παρεκάλει, τοῖς ἵπποις [Iidem, ἐπιβάσας μετὰ.] ἐπιβιβάσαι μετὰ τῶν ἀνθρώπων αὐτοῦ προέπεμψεν.
76	Ὁμοίως δὲ καὶ αὐτὸς ἐπιβὰς τῷ ἵππω κατόπισθεν αὐτῶν ἠκολούθει. Ἐν δὲ τῇ αὐτῇ πόλει ἔμπροσθεν τῆς ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου Πέτρου ἐλθὼν, τοῦ ἵππου αὐτοῦ ὁ ποὺς ὀλισθήσας, καὶ μετ᾽ αὐτοῦ συμπεσὼν, τὸν [Mss., Τὸ μηρὸν . . . ἐκλάσθη.] μηρὸν τοῦ αὐτοῦ Γότθου ἔκλασεν, ὥστε τὸ ὀστοῦν εἰς δύο μέρη γενέσθαι.
77	Τοῦτον δὲ οἱ παρόντες, ταῖς χερσὶν ἄραντες, ἐν τῷ ἀπλήκτω αὐτοῦ ἀπήγαγον. Παρευθὺς οὖν μετὰ σπουδῆς πολλῆς, ἀποστείλας τοὺς παῖδας ἀνθυπέστρεψεν, οὕσπερ ἦν προπέμψας, περὶ ὧν ὁ ἐπίσκοπος παρεκάλει.
78	Καὶ τῷ αὐτῷ σεβασμίω ἀνδρὶ Φορτουνάτω τῷ ἐπισκόπω ἐδήλωσε, λέγων· Παρακαλῶ σε, τίμιε πάτερ, ἀπόστειλον πρός με τὸν διάκονόν σου. Ἐλθόντος δὲ τοῦ διακόνου πρὸς αὐτὸν, τοὺς παῖδας οὓς παντάπασιν ἀποδοῦναι διανεβάλλετο, εἰς μέσον ἀγαγὼν, τούτους τῷ διακόνω ἀπέδωκε, λέγων· Ἄπελθε καὶ εἰπὲ τῷ κυρίω μου τῷ ἐπισκόπω· Ἱδοὺ δι᾽ ὧν [Colb., κατηρασω μοι.] κατηράσω με πεπληγμένος κεῖμαι.
79	Ἀλλά τοὺς παῖδας οὕσπερ ἐζήτεις ἀπόλαβε, καὶ ὑπὲρ ἐμοῦ, δυσωπῶ, πρεσβείαν ποίησον, ὅπως διὰ τῆς ἁγίας σου εὐχῆς, ἰάσεως τύχω. Δεξάμενος δὲ τοὺς παῖδας παρ᾽ αὐτοῦ ὁ διάκονος, πρὸς τὸν ἐπίσκοπον ὑπέστρεψε.
80	Καὶ ταῦτα αὐτῷ [Uterque Ms., ἀπέγγειλε παρευθὺ οὖν ὁ.] ἀπαγγείλας, παρευθὺ ὁ εὐσεβὴς οὗτος ἀνὴρ Φορτουνᾶτος, εὐλογημένον ὕδωρ τούτω δεδωκὼς ἀπέστειλεν αὐτὸν, λέγων· Ἄπελθε ἐν τάχει, καὶ τὸ ὕδωρ τοῦτο ἐπάνω τοῦ σώματος αὐτοῦ ῥᾷνον.
81	Τοῦ δὲ διακόνου ἀπελθόντος, καὶ πρὸς τὸν Γότθον εἰσελθόντος, τὸ εὐλογημένον ὕδωρ ἐπάνω τῶν μελῶν αὐτοῦ ἔῤῥανε· πρᾶγμα δὲ συνέβη θαυμαστὸν καὶ φρίκης ἄξιον· ἡνίκα γὰρ τὸ ὕδωρ τοῦ μηροῦ τοῦ Γότθου ἥψατο, πᾶσα ἡ συντριβὴ ἐκείνη ἐστερεώθη, καὶ ἐν τῇ προτέρᾳ ὑγείᾳ ὁ μηρὸς αὐτοῦ ἀπεκατέστη· ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ὥρᾳ ἐκ τοῦ κραββάτου ἀναστὰς, καὶ τῷ ἵππω αὐτοῦ ἐπιβας, [Reg., ἐπορεύθη τὴν ὁδὸν αὐτοῦ ὡς.] ἐν τῇ ὁδῷ ᾗ ἤρξατο ἐπορεύθη, ὡς ὅτι [Colb., una voce, οὐδεμίαν.] οὐδὲ μίαν βλάβην ἐν τῷ σώματι αὐτοῦ ἦν ὑπομείνας.
82	Γέγονε δὲ τοῦτο, ἵνα τοὺς παῖδας οὕσπερ μετὰ τιμήματος τῷ ἁγίω ἀνδρὶ Φορτουνάτω τῶ ἐπισκόπω ἀποδοῦναι οὐκ ἤθελε, κολάσει ὑποκείμενος, δῶρον αὐτοὺς [Uterque, ὑποστρέψῃ.] ἀποστρέψῃ. Τῆς διηγήσεως, δέ ταύτης πληρωθείσης, ἤθελεν ἀκμὴν ὁ γέρων καὶ ἄλλα τινὰ περὶ αὐτοῦ μοι διηγήσασθαι.
83	Ἀλλὰ διὰ τὸ πολλοὺς παρεἶναι τοὺς παρ᾽ ἡμῶν νουθετεῖσθαι ὀφείλοντας, καὶ λοιπὸν σχολὴν ἄγειν μὴ δυνάμενος, λοιπὸν δέ καὶ [Reg., τὴν ἡμέραν . . . κλίνουσαν. Ita etiam Colb. hoc solo discrimine quod habet, ἐπικλίνουσαν.] τῆς ἡμέρας πρὸς ἑσπέραν ἤδη κλινούσης, πλεῖόν τι περὶ τῶν ἔργων τοῦ σεβασμίου ἀνδρὸς Φορτουνάτου ἀκοῦσαί με οὐκ [Mss., εὐκαίρησεν.] ηὐκαίρησεν. Ἅπερ εἰ ἐνδεκτὸν ὑπῆρχε, διηνεκῶς ἀκούειν ἤθελον.
84	Ἐν δὲ ἄλλῃ ἡμέρᾳ ὁ αὐτὸς γέρων πρᾶγμα περὶ αὐτοῦ μᾶλλον θαυμασιώτερον διηγήσατο, λέγων· Ἐν τῇ αὐτῇ τῆς Τουδέρεως πόλει, ἀνήρ τις Μάρκελλος [Iidem., ὀνόματι.] τοὔνομα σεμνῶς πολιτευόμενος, ἅμα δυσὶν αὑτοῦ ἀδελφαῖς κατοικῶν, ἀσθενείᾳ σωματικῇ περιέπεσε.
85	Καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἑσπέρᾳ τοῦ ἁγίου Σαββάτου, τῆς ἀναστάσεως τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπιφωσκούσης, τέλει τοῦ βίου ἐχρήσατο. Ἐκ μήκους δὴ τοῦ τόπου ὄντος, ἐν ᾧ τὸ σῶμα ταφῆναι ἤμελλεν τῇ αὐτῇ τοῦ ἁγίου Σαββάτου ἑσπέρᾳ, τοῦτο θάψαι οὐκ ἠδυνήθησαν.
86	Βραδύτητος οὖν γενομένης τοῦ κηδευθῆναι αὐτὸν, αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ θλιβόμεναι, πρὸς τὸν σεβάσμιον ἄνδρα Φορτουνᾶτον τὸν ἐπίσκοπον κλαίουσαι, ἔδραμον, καὶ τοῖς τούτου ποσὶ μετὰ στεναγμοῦ καὶ δακρύων προσκυλινδούμεναι, ἔλεγον· Οἴδαμεν, τίμιε πάτερ, ὅτι τοῖς τῶν Ἀποστόλων ἴχνεσιν ἐξακολουθῶν, πάντα ὅσα τὸν Θεὸν αἰτεῖς, λαμβάνεις· λεπροὺς γὰρ καθαρίζεις, καὶ τοῖς τυφλοῖς [Uterque Ms., τὸ βλέπειν.] τὸ βλέμμα χαρίζῃ· ἐλθὲ οὖν καὶ τὸν ἀρτίως τελευτήσαντα ἡμῶν ἀδελφὸν ἀνάστησον.
87	Ἀκούσας δὲ ὁ ἐπίσκοπος περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ, πάνυ λυπηθεὶς, κλαίειν ἤρξατο, πρὸς δὲ ταύτας ἀποκριθείς, εἶπεν· Ἀποστῆτε ἀπ᾽ ἐμοῦ, [Mss., καὶ τοιαῦτα.] καὶ ταῦτα λέγειν μὴ θελήσητε. Τῇ τοῦ παντοδυνάμου γὰρ Θεοῦ κελεύσει ἡ τούτου τελείωσις γέγονε, καὶ ὅπερ αἰτεῖσθε τὴν ἐμὴν ὑπερβαίνει δύναμιν.
88	Ὑποχωρησάντων δὲ αὐτῶν μετὰ λύπης, ἔμεινεν τῇ ἑσπέρᾳ ὁ ἐπίσκοπος. [Reg., καὶ τοῦ θεοῦ δεόμενος. πρὸ τοῦ] Πρὸ τοῦ δὲ ἡμέραν τοῦ ἁγίου πάσχα διαυγᾶσαι, ὑπὸ τὸν ὄρθρον, καλέσας δύο διακόνους αὐτοῦ, εἰς τὸν οἶκον τοῦ τεθνεῶτος σὺν αὐτοῖς ἀπῆλθε.
89	Προσελθὼν δὲ τῷ τόπω ἐν ᾧ τὸ σῶμα ἄψυχον ἔκειτο, ἐκεῖ ἑαυτὸν εἰς εὐχὴν δέδωκε. Πληρώσαντος δὲ αὐτοῦ τὴν εὐχὴν, ἀνέστη, καὶ πλησίον τοῦ τεθνεῶτος ἐκαθέσθη. [Reg. μικρᾷ δὲ τῇ φωνῇ τὸν αὐτὸν.] Σεμνῇ δὲ τῇ φωνῇ τοῦτον ἐξ ὀνόματος ἐκάλεσε, λέγων· Ἀδελφὲ Μάρκελλε.
90	Τῆς δὲ φωνῆς ταύτης ὁ νεθνηκὼς ἀκούσας, ὡς ὅτι ἐλαφρῷ ὕπνω ἐκάθευδεν ἐξυπνισθεὶς, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀνεῴξας, πρὸς τὸν ἐπίσκοπον ἀτενίσας, εἶπεν· Τί [His verbis absolvitur caput hoc in Colb.] ἐποίησας; Πρὸς ὃν ὁ ἐπίσκοπος ἀπεκρίθη, λέγων· Τί ἐποίησα; Αὐτὸς δὲ εἶπε· Τῇ χθὲς ἡμέρᾳ, δύο τινὲς ἦλθον πρός με, οἵ τινες ἐκ τοῦ σώματος τούτου με ἐξαγαγόντες, εἰς τόπον πάνυ καλόν με ἀπήγαγον.
91	Σήμερον δὲ εἷς ἀποσταλεὶς, εἶπεν· Ἀποστρέψατε αὐτὸν, ὅτι Φορτουνᾶτος ὁ ἐπίσκοπος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἦλθε. Τῶν δὲ ῥημάτων τούτων πληρωθέντων, παρευθὺ καὶ ἐκ τῆς νόσου ἐνίσχυσε, καὶ ἐν ταύτῃ τῇ ζωῇ ἔτη [Reg., ἐπὶ πλείω.] πλείω διέμεινε.
92	Πιστεύομεν δὲ ὅτι οὐδὲ τόπον ὃν ἔλαβεν [Idem, ἀπώλεσε (Sic.)] ἀπώλεσε καὶ δισταγμὸς ἐν τούτω οὐκ ἔστι. Τοῦ γὰρ εὐχομένου ὑπὲρ αὐτοῦ ταῖς πρεσβείαις, ἠδυνήθη μᾶλλον μετὰ τὸ ἀναστῆναι αὐτὸν ἐκ νεκρῶν βέλτιον ζῆσαι.
93	Ὅστις καὶ πρὸ θανάτου ἠγωνίσατο τῷ παντοδυνάμω Θεῷ εὐαρεστῆσαι. Τί δὲ πολλὰ περὶ τῆς τοῦ μακαρίου τούτου Φορτουνάτου πολιτείας λέγομεν; Μέχρι γὰρ καὶ τοῦ παρόντος, ἐν [Idem, ἐν ᾧ τόπῳ. Et paulo post δαιμονιῶντας.] ᾧ τὸ τίμιον αὐτοῦ σῶμα κατάκειται, πλῆθος θαυμάτων ἐπιτελεῖται.
94	Δαιμονιοῦντας γὰρ ἐκ τῆς τῶν ἀκαθάρτων πνευμάτων δουλείας ἐλευθεροῖ, ἀσθενεῖς θεραπεύει, καὶ πᾶσι τοῖς πιστῶς αἰτοῦσι τὰς ἰάσεις παρέχει. Καθάπερ γὰρ ἐν τῇ παρούσῃ ζωῇ περὶ ὧν ἀόκνως τοῦτο ποιεῖν ἔθος εἶχε, καὶ μετὰ τὴν ἐντεῦθεν μετάστασιν, τῇ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ χάριτι, ἐν τῷ τιμίω αὐτοῦ σώματι τὰ αὐτὰ ἐπιτελοῦνται.
95	Ἡδέως δὲ πάλιν, Πέτρε, [Reg., περὶ τῶν μερῶν. (Sic.)] περὶ τῶν μερῶν τῆς Βαλερίας χώρας τὴν τοῦ λόγου διήγησιν ἐπανάγω, περὶ ὧν μέγιστα θαυμάσια συνέβη με ἀκοῦσαι ἐκ στόματος Φορτουνάτου τοῦ ἀνωτέρω παρ᾽ ἡμῶν μνημονευθέντος, ὅστις μέχρι τοῦ παρόντος συχνότερον πρός με [Reg., παραγίνεσθαι.] παραβάλλειν εἴωθε· καὶ τὰς τῶν ἀρχαίων ἀνδρῶν ἀρετάς μοι διηγούμενος, νεαρᾶς εὐφροσύνης με πληροῖ
1	Quidam namque in eadem provincia, [Alius est a Martyrio qui laudatur in hom. 39 in Evang. Hic enim Valeriae, ille Lycaoniae monachus fuit. In illis distinguendis hallucinatus est Guitmundus, lib. II de Eucharistia. Prioris nomen Martyrologio inseritur die 23 Ian.] Martyrius nomine [Martyrol., 23 Ian.], devotus valde omnipotentis Dei famulus exstitit, qui hoc de virtutis suae testimonio signum dedit. Dum quadam die fratres illius panem subcinericium fecissent, eique obliti essent crucis signum imprimere, sicut in hac provincia crudi panes [Ita Reg., German., duo alii Sangerm., Norm., etc. In Editis, signo signari solent.] ligno signari solent, [Hinc Suidae, Κοδρίτης ἄρτος, panis quadratus quatuor in partes dividendus. Quadra itaque est frustum panis. Hinc Iuven., satyr. 5: Ut bona summa putes aliena vivere quadra. Et Horat., l. I, epist. 17: Et mihi dividuo findetur munere quadra. In Moreto etiam Virgilii nomine vulgato: Format opus palmisque suum dilatat in orbem, Et notat impressis aequo discrimine quadris. Etsi ad commodiorem panis divisionem, haec figura crucis imprimeretur pani; nonnihil tamen religionis in signando crucis charactere accedebat. Sic panis trifidus aliquando coquebatur, ut Trinitatem adumbraret. Hinc sanctus Paulinus, epist. 3, ad Alypium, in fine: Panem unum sanctitati tuae unitatis gratia misimus, in quo etiam Trinitatis soliditas continetur.] ut per quadras quatuor partiti videantur, idem Dei famulus adfuit, eisque referentibus signatum non fuisse cognovit.
2	Cumque iam panis ille prunis esset et cineribus coopertus, dixit: Quare hunc minime signastis? Qui hoc dicens, signum crucis digito contra prunas fecit. Quo signante protinus immensum crepitum panis dedit, ac si ingens in ignibus olla crepuisset. Qui dum coctus postmodum fuisset ab igne subtractus, ea cruce signatus inventus est, quam non contactus, sed fides fecit.
3	ΚΕΦΑΛ. ΙΑ′. Περὶ Μαρτυρίου μοναχοῦ χώρας τῆς Βαλερίας.
4	[Idem, οὕτως . . . διηγεῖτό μοι ὅτι. Ita quoque Colb., omisso μοι.] Οὗτος τοίνυν διηγεῖτο, ὅτι ἐν αὐτῇ τῆς Βαλερίας χώρᾳ, ἀνήρ τις ὑπῆρχεν ὀνόματι Μαρτύριος πάνυ σπουδαίως τῷ παντοδυνάμω Θεῷ δουλεύων, ὅστις διὰ τῶν ἔργων τὴν πολιτείαν φανερὰν ἀπέδειξεν.
5	Ἐν μιᾷ γὰρ τῶν ἡμερῶν, [Colb., οἱ αὐτοῦ ἀδελφοί.] οἱ ὑπ᾽ αὐτὸν ἀδελφοὶ, ὑποσπόδιον ἄρτον πεποιήκασι, καὶ τὸν τοῦ τιμίου σταυροῦ τύπον ἐν αὐτῷ ποιῆσαι ἐληθάργισαν, καθὼς ἐν τῇ αὐτῇ χώρᾳ ἔθος ὑπάρχει τοὺς ἄρτους σφραγίζειν· ὥστε διὰ τετάρτων μερίδων τὸν ἄρτον ἐσφραγισμένον θεωρεῖσθαι.
6	Ὁ δὲ αὐτὸς τοῦ Θεοῦ δοῦλος Μαρτύριος [Colb., ἐπιστὰς καὶ τοῦτο πρὸς ἑαυτοὺς ἀφηγουμένους νοήσας.] ἐπιστὰς, τούτων πρὸς ἑαυτοὺς ἀφηγουμένων, ἐπέγνω μὴ εἶναι τὸν ἄρτον ἐσφραγισμένον. Ἤδη δὲ λοιπὸν ἐν τῇ ἀνθρακίᾳ ὑπὸ [Reg., τῆς σποδοῦ. Colb. τῆς στάκτης.] τῆς στάκτης ὁ αὐτὸς ἄρτος ἐκαλύπτετο· πρὸς οὓς εἶπε· Διὰ τί αὐτὸν, ἀδελφοὶ, οὐκ ἐσφραγίσατε; τοῦτο δὲ εἰπὼν, τὴν χεῖρα αὐτοῦ πλησίον τοῦ πυρὸς [Colb., πυρὸς προσεγγίσας τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ. Reg., προσενέγκας τὸν τύπον.] προσενεγκὼν, καὶ τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ ποιήσας, παραχρῆμα τοιοῦτον ψόφον ὁ ἄρτος ἐν τῷ πυρὶ πεποίηκεν, ὥστε νομίζειν ὅτι χύτρα μεγάλη συνετρίβη.
7	Μετὰ δὲ τὸ ὀπτηθῆναι τὸν ἄρτον, καὶ ἐκ τοῦ πυρὸς ἐξελθεῖν, ἐσφραγισμένος τῷ τύπω τοῦ σταυροῦ εὑρέθη, ᾧτινι χεὶρ οὐχ ἥψατο, ἀλλ᾽ ἡ πίστις τοῦτο πεποίηκεν.
1	In eo etiam loco Interorina vallis dicitur, quae a multis verbo rustico Interocrina nominatur, in qua erat quidam vir vitae valde admirabilis, nomine Severus, Ecclesiae beatae Mariae Dei genitricis semper virgnis [Sacerdos hic simplicem presbyterum significat, cum pro episcopo accipi soleat in antiquioribus et huius aevi scriptoribus.] sacerdos [Martyrol., 15 Feb.]. Hunc cum quidam paterfamilias ad extremum venisset diem, missis concite nuntiis, rogavit ut ad se quantocius veniret, suisque orationibus pro peccatis eius intercederet, ut, acta de malis suis poenitentia, solutus culpa ex corpore exiret.
2	Qui videlicet sacerdos inopinate contigit ut ad putandam vineam esset occupatus, atque ad se venientibus diceret: Antecedite, ecce ego vos subsequor. Cumque videret sibi in eodem opere parum aliquid superesse, paululum moram fecit, ut opus quod minimum restabat expleret, quo expleto, coepit ad aegrum pergere. Eunti vero in itinere occurrentes hi qui prius venerant, obviam facti sunt, dicentes: Pater, quare tardasti?
3	Noli fatigari, quia iam defunctus est. Quo audito, ille contremuit, magnisque vocibus se interfectorem illius clamare coepit. Flens itaque pervenit ad corpus defuncti, seque coram lecto illius cum lacrymis [Primus Theod., in terram in orationem dedit.] in terram dedit. Cumque vehementer fleret, in terram caput funderet, seque reum mortis illius clamaret, repente is qui defunctus fuerat animam recepit.
4	Quod dum multi qui circumstabant aspicerent, admirationis vocibus emissis, coeperunt amplius flere prae gaudio. Cumque eum requirerent ubi fuerit, vel quomodo rediisset, ait: Tetri valde erant homines qui me ducebant, ex quorum ore et naribus ignis exibat, quem tolerare non poteram. Cumque per obscura loca me ducerent, subito pulchrae visionis [Compend., iuvenis apparuit.] iuvenis cum aliis nobis euntibus obviam factus est, qui me trahentibus dixit: Reducite illum, quia Severus presbyter plangit, eius enim lacrymis Dominus eum donavit.
5	Qui scilicet Severus protinus de terra surrexit, eique poenitentiam agenti opem suae intercessionis praebuit. Et dum per dies septem de perpetratis culpis poenitentiam aeger redivivus ageret, octava die laetus de corpore exivit. Perpende, Petre, quaeso, hunc de quo loquimur Severum, quam dilectum Dominus attendit, quem contristari nec ad modicum pertulit.
6	PETR. Admiranda sunt valde haec, quae me invenio nunc usque latuisse. Sed quid esse dicimus quod modo tales viri nequeunt inveniri.
7	GREGOR. Ego, Petre, multos tales in hoc saeculo nec modo deesse existimo: neque enim si talia signa non faciunt, ideo tales non sunt. Vitae namque vera aestimatio in virtute est operum, non in ostensione signorum. Nam sunt plerique, qui etsi signa non faciunt, signa tamen facientibus dispares non sunt.
8	PETR. Unde mihi, rogo, ostendi potest, quod sint quidam qui signa non faciunt, et tamen signa facientibus dissimiles non sunt?
9	GREGOR. Numquidnam nescis quoniam Paulus apostolus Petro apostolorum primo in principatu apostolico frater est?
10	PETR. Scio plane, nec dubium est quia etsi minimus omnium apostolorum, plus tamen omnibus laboravit.
11	[I Cor. 15.] GREGOR. Quod bene ipse reminisceris, Petrus [Plerique mss. in mari, vel in mare ped.] super mare pedibus ambulavit [Matth. 14], Paulus in mari naufragium pertulit [II Cor. 11]: [In Germ. et omnibus Norm. En in uno. In tribus Sangerm. et Regio legitur, ibi Paulus, etc. At in omnibus Norm., ubi Paulus ire cum navi non potuit, ibi, etc.] et in uno eodemque elemento ibi Paulus ire cum navi non potuit, ubi Petrus pedibus iter fecit.
12	Aperte igitur constat, quia cum utriusque virtus fuerit dispar in miraculo, utriusque tamen meritum dispar non est in coelo.
13	PETR. Placet, fateor, omnino quod dicis: ecce enim aperte novi, quia vita et non signa quaerenda sunt. Sed quoniam ipsa signa quae fiunt, bonae vitae testimonium ferunt, quaeso te adhuc si qua sunt referas, ut esurientem me per exempla bonorum pascas.
14	GREGOR. Vellem tibi in laudibus redemptoris de viri venerabilis Benedicti miraculis aliqua narrare, [Compend., sed ad haec exempla.] sed ad haec explenda hodiernum tempus video non posse sufficere. Liberius itaque haec loquemur, si aliud exordium sumamus.
15	ΚΕΦΑΛ. ΙΒ′. Περὶ Σευήρου πρεσβυτέρου τῆς αὐτῆς χώρας.
16	Ἐν τοῖς αὐτοῖς τῆς Τουδέρεως πόλεως μέρεσι, μεταξὺ δύο ὀρέων ἐν κοιλάδι τινὶ, ἐπιχωρίως Ἰντεροκρίνα ὀνομαζομένῃ, ἐκκλησία τῆς δεσποίνης ἡμῶν τῆς ἁγίας Θεοτόκου καὶ ἀεὶ παρθένου Μαρίας ὑπάρχει.
17	Ἀνὴρ δέ τις Σευῆρος ὀνόματι [Reg., πάνυ θαυμαστὸς τῇ πολιτείᾳ Colb., πάνυ θαυμαστὸς καὶ θαυμασίας.] πάνυ θαυμασίας διαγωγῆς ἐν τῇ αὐτῇ ἐκκλησίᾳ ἱερεὺς ὑπῆρχεν, οἰκοδεσπότης δέ τις ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ τοῦ θανάτου αὐτοῦ ἐλθὼν, ἐν συντόμω πρὸς τὸν αὐτὸν πρεσβύτερον ἀποστείλας ἐδυσώπει, ἵνα μετὰ σπουδῆς πρὸς αὐτὸν παραγένηται, καὶ ὑπὲρ αὐτοῦ πρεσβείαν ποιήσῃ, ὅπως δι᾽ ἐξομολογήσεως καὶ μετανοίας τὰ πεπραγμένα αὑτῷ ἁμαρτήματα λύσιν λάβωσι, πρὶν ἢ καὶ τοῦ σώματος τούτου ἐξέλθῃ.
18	Συνέβη δὲ κατὰ συγκυρίαν τὸν αὐτὸν [Reg., πρεσβύτερον εἶναι εἰς τὸ τὴν ἄμπελον κλαδεῦσαι, καὶ τοῖς.] πρεσβύτερον, εἰς τὸ τὴν ἄμπελον κλαδεῦσαι, εἶναι ἐπάσχολον, καὶ τοῖς πρὸς αὑτὸν ἐλθοῦσιν, εἶπεν· Ὑμεῖς προλάβετε, καὶ ἰδοὺ κᾀγὼ καταλαμβάνω ὑμᾶς.
19	Θεωρήσας δὲ, ὅτι ὀλίγον ἦν ἐναπομείνας ἐν τῷ ἔργω αὐτοῦ, συνεῖδε μικρὸν προσκαρτερῆσαι, ὅπως πληρώσῃ αὐτό. Τοῦτο δὲ τελειώσας, ἤρξατο πρὸς τὸν ἀσθενοῦντα πορεύεσθαι. Ἀπερχομένου δὲ αὐτοῦ, ὑπήντησαν αὐτῷ ἐν τῇ ὁδῷ οἱ καὶ τὸ πρὶν πρὸς αὐτὸν ἐλθόντες, λέγοντες· Διὰ τί, πάτερ, ἐβράδυνας; μηκέτι οὖν κοπωθῇς, ἐκεῖνος γὰρ ἐτελεύτησεν.
20	Τοῦτο δὲ ὁ πρεσβύτερος ἀκούσας, καὶ σύντρομος γενόμενος, ἤρξατο [Colb., κλαίειν καὶ ὀδύρεσθαι.] ὀδύρεσθαι, καὶ μεγάλῃ τῇ φωνῇ φονευτὴν ἑαυτὸν τούτου καλεῖν. Κλαίων τοίνυν κατέλαβεν ἐν ᾧ τὸ σῶμα τοῦ τελευτήσαντος ἔκειτο, καὶ ἑαυτὸν ἔμπροσθεν τοῦ κραβάτου αὐτοῦ [Mss., μετὰ δακρύων εἰς τὴν γῆν.] εἰς γῆν ἔῤῥιψε, τούτου δὲ σφοδρῶς κλαίοντος, καὶ τὴν κεφαλὴν εἰς τὴν γῆν προσαράσσοντος, καὶ ἑαυτὸν αἴτιον τοῦ θανάτου αὐτοῦ εἶναι λέγοντος, ἄφνω ὁ τελευτηκὼς τὴν ψυχὴν [Uterque, ἀπέλαβε.] ἀνέλαβε.
21	Τοῦτο δὲ οἱ περιεστῶτες θεασάμενοι, καὶ σφόδρα ἐπὶ τῷ θαύματι ἐκπλαγέντες, ἤρξαντο ἐπὶ πλεῖον ἀπὸ χαρᾶς κλαίειν, καὶ τοῦτον ἐπερωτᾷν, τὸ ποῦ ἦν καὶ πῶς ὑπέστρεψεν; Αὐτὸς δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Ἄνδρες τινὲς σοβαροὶ σφόδρα ἦσαν, οἵ τινές με παρέλαβον, ὧν ἐκ τοῦ στόματος καὶ τῶν ῥινῶν πῦρ ἐξήρχετο, ὅπερ ὑποφέρειν οὐκ ἠδυνάμην.
22	Ἐν ὅσω δὲ διὰ σκοτεινῶν τόπων με περιῆγον, ἄφνω νεανίσκος πάνυ εὔοπτος, μετὰ καὶ ἑτέρων ἐν [Iidem, ὑπαντήσει.] ἀπαντήσει ἡμῖν γέγονε, καὶ πρὸς τοὺς σύροντάς με εἶπεν· Ὑποστρέψατε αὐτὸν, ὅτι Σευῆρος ὁ πρεσβύτερος κλαίει περὶ αὐτοῦ.
23	Τοῖς γὰρ ἐκείνου δάκρυσιν ὁ κύριος αὐτὸν ἐδωρήσατο. Ὁ δὲ αὐτὸς Σευῆρος ὁ πρεσβύτερος, ἐκ τῆς γῆς ἀναστὰς, καὶ τῷ Θεῷ εὐχαριστήσας, τοῖς περὶ μετανοίας λόγοις τοῦτον νουθετήσας, καὶ διὰ τῆς αὐτοῦ εὐχῆς ἱλασμὸν τῶν ἁμαρτιῶν ὁ ἀσθενὴς κομισάμενος, ἑβδόμην ἡμέραν ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ ὑποστρέψας πεποίηκε, περὶ τῶν αὐτῷ πεπραγμένων μετάνοιαν ἄγων.
24	Τῇ δὲ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ εὐφραινόμενος, πρὸς κύριον ἐξεδήμησεν. Κατανόησον οὖν ἐν ποίᾳ ἀγαπήσει ὁ κύριος Σευῆρον τὸν πρεσβύτερον εἶχεν, ὃν οὐδὲ πρὸς ὥραν θλιβῆναι ἠνέσχετο.
25	ΠΕΤΡ. Ὄντως θαυμαστά εἰσι σφόδρα, ἅπερ μέχρι τοῦ παρόντος τὴν ἐμὴν διελάνθανεν εἴδησιν· τί δὲ τοῦτο εἶναι λέγομεν, ὅτι τοιοῦτοι ἄνδρες ἀρτίας εὑρεθῆναι οὐ δύνανται.
26	ΓΡΗΓ. Ἐγὼ, Πέτρε, πολλοὺς τοιούτους ἄνδρας καὶ νῦν ἐν τῷ κόσμω τούτω εἶναι οὐκ ἀπιστῷ· οὐδὲ γὰρ ἐὰν σημεῖα τοιαῦτα οὐ ποιοῦσι νῦν, [Reg. οὐ παρὰ τούτῳ, Colb. οὐ παρὰ τοῦτο.] οὐ παρὰ τούτου μὴ εἶναι αὐτοὺς τοιούτους ἀπιστηθήσεται.
27	Πολιτείας οὖν ἐνθέου διάγνωσις ἐν τῇ τῶν ἔργων ὑπάρχει δυνάμει, καὶ οὐχὶ ἐν τῇ τῶν σημείων ἐπιδείξει· εἰσὶ γὰρ πλεῖστοι, οἵτινες σημεῖα μὲν οὐ ποιοῦσι, τῶν δὲ τὰ σημεῖα ποιούντων ἀνόμοιοι οὐκ εἰσί.
28	ΠΕΤΡ. Πόθεν μοι, παρακαλῶ, τοῦτο ἐπιδειχθῆναι δύναται, ὅτι εἰσί τινες οἱ μὴ ποιοῦντες σημεῖα, καὶ τῶν τὰ σημεῖα ποιούντων ἀνόμοιοι οὐκ εἰσί;
29	ΓΡΗΓ. Μή τοί γε οὐ γινώσκεις, ὅτι Παῦλος ὁ ἀπόστολος ἀδελφὸς ὑπάρχει ἐν τῇ ἀποστολῇ Πέτρου [Reg. ἀποστόλου καὶ κορυφ.] τοῦ κορυφαίου τῶν ἀποστόλων;
30	ΠΕΤΡ. Ἀσφαλῶς οἶδα, [Mss. καὶ πέπεισμαι, καὶ δισταγμός.] καὶ δισταγμὸς ἐν τούτω οὐκ ἔστιν· ἀλλ᾽ οὖν γε, εἰ καὶ μικρότερος πάντων τῶν ἀποστόλων ἐστὶ, [Reg. πλεῖον πάντων.] πλείω πάντων ἐκοπίασε.
31	ΓΡΗΓ. Καθὼς ἐπίστασαι, Πέτρος ἐν τῇ θαλασσῃ τοῖς ποσὶ περιεπάτησε, Παῦλος δὲ ἐν τῇ θαλάσσῃ ναυαγίω περιέπεσεν· ἰδοὺ εἰς ἓν καὶ αὐτὸ τὸ στοιχεῖον, ἐν ᾧ Παῦλος μετὰ πλοίου πορευθῆναι οὐκ ἠδυνήθη, Πέτρος τοῖς ποσὶ τὴν ὁδοιπορίαν πεποίηκε.
32	Φανερὸν οὖν καθέστηκεν, ὅτι εἰ καὶ ἐν τῷ θαύματι τῶν ἀμφοτέρων ἡ δύναμις ἀνόμοιος γέγονεν, ἀλλ᾽ οὖν ἀμφοτέρων τὸ ἀξίωμα ἐν οὐρανοῖς ὅμοιον ὑπάρχει.
33	ΠΕΤΡ. Ἀρέσκειν ὁμολογῶ κατὰ πάντα [Mss. ἅπερ λέγεις.] ὅπερ λέγεις· ἰδοὺ γὰρ ἀσφαλῶς ἐπέγνων, ὅτι ὁ βίος καὶ οὐ τὰ σημεῖα ζητοῦνται· καὶ αὐτὰ γὰρ τὰ γινόμενα σημεῖα τοῦ ἐναρέτου βίου ἀπόδειξιν φέρουσιν· δυσωπῶ οὖν, ἐὰν ἀκμήν τινα ὑπολείπονται, φανερά μοι ταῦτα γενέσθαι ὅπως λιμώττοντά με ἐν τοῖς ἀγαθοῖς ὑποδείγμασι διαθρέψῃς.
34	ΓΡΗΓ. Ἤθελόν σοι εἰς αἶνον καὶ δόξαν τοῦ λυτρωτοῦ ἡμῶν Θεοῦ, περὶ ἀνδρός τινος εὐλαβοῦς, ὀνόματι Βενεδίκτου, τινὰ διηγήσασθαι· ἀλλ᾽ ὁρῶ τὸν τῆς ἡμέρας καιρὸν πρὸς τὴν τούτων διήγησιν μὴ δυνάμενον ἐπαρκέσαι.
35	Ὅθεν λοιπὸν ταῦτα, τοῦ Θεοῦ ἰσχὺν παρέχοντος, ἄλλην ἠρχάν συντάξεως [Colb. προβαλλόμενος μετὰ αἰνεσεως διηγοῦμαι, συνεργίᾳ καὶ χάριτι τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ιησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Eadem habet Reg., sed desinit in διηγοῦμαι.] προβαλλόμενος, μετὰ ἀνέσεως διηγοῦμαι.
1	Ἀνήρ τις ὑπῆρχε, τῇ πολιτείᾳ μὲν εὐλαβέστατος, χάριτι δὲ Θεοῦ κεκοσμημένος, τοὔνομα Βενέδικτος· ἲς ἐκ παιδόθεν τῇ τῆς καρδίας καθαρότητι ἐλαμπρύνετο, καὶ τῇ τοῦ σώματος ἁγνείᾳ κεκαλλώπιστο, ἐν οὐδενὶ θελήματι σαρκικῷ τὸ παράπαν τὴν ψυχὴν καθυποτάξας· ἀλλ᾽ ἔτι ἔφηβος ὢν, καὶ σφριγῶν τῷ σώματι ὅπερ ἡδυπαθῶς δρᾶσαι ὴδύνατο, ἑκουσίως ἐβδελύξατο, καὶ λοιπὸν ὡς ξηρὸν τοῦτον τὸν κόσμον μετὰ τοῦ ἄνθους αὐτοῦ ἐλογίζετο.
2	Ὅστις δίκην ἑωσφόρου ἀστέρος ἐκ τῆς Νουρσίας χώρας, τῇ τῶν Ῥωμαίων χώρᾳ ἀνέτειλε· τῇ δὲ τῶν ἐλευθερικῶν γραμμάτων διδαχῇ παραδοθεὶς ὑπῆρχεν. Ἀλλ᾽ ἐν τούτοις πολλοὺς ἀπιέναι διὰ τὰ φθαρτὰ πάθη κατανοήσας, ἐκεῖνον ὃν ἔθετο πόδα ἐν τῇ τῶν μαθημάτων διατρίβῇ, εὐσεβεῖ λογισμῷ τοῦτον ἀνθείλκυσεν· ἵνα μὴ εἰς ἀνήκεστον κρημνὸν ὅλως καταπέσειε. Βδελυξάμενος τοίνυν τῶν γραμμάτων τὴν διδαχὴν, καταλείψας τε τὸν οἶκον καὶ τὰ πατρῷα αὐτοῦ πράγματα, μόνω Θεῷ ἀρέσαι ἐπιθυμήσας, τοῦ ἁγίου καὶ μονήρους βίου τὸ σχῆμα ἐπεπόθησεν.
3	Ἀπέστη τοίνυν τῆς τῶν γραμμάτων παιδεύσεως, γινώσκων ὡς μὴ γινώσκων, καὶ σοφὸς ὡς ἄσοφος. Τούτου τοῦ σεβασμίου πατρὸς τὰ κατὰ Θεὸν κατορθώματα, ἐγὼ μὲν σαρκικοῖς ὀφθαλμοῖς οὐ τεθέαμαι, ἀλλ᾽ ἅπερ ἀκήκοα παρὰ τεσσάρων αὐτοῦ τὸν ἀριθμὸν μαθητῶν διηγουμένων, ταῦτα ἐρῶ· Κωνσταντίνου λέγω δὴ εὐλαβεστάτου πάνυ ἀνδρὸς, ὅστις αὐτοῦ τὴν ποιμαντικὴν ἡγεμονίαν διεδέξατο· Βαλεντίνου, τοῦ πολλοῖς ἔτεσι τὴν ἐν Λατεράνῃ εὐαγεστάτην μονὴν διἳθύναντος· Συμπλικίου, τοῦ τὴν αὐτοῦ συνοδίαν μετέπειτα κατὰ διαδοχὴν τρίτον ποιμάναντος· Ὁνωράτου, τοῦ νυνὶ τοῦ κελλίου αὐτοῦ ἐν ᾧ πρότερον διῆγε, προεστῶτος.
1	Fuit vir vitae venerabilis, gratia Benedictus et nomine, ab ipso suae pueritiae tempore cor gerens senile. Aetatem quippe moribus transiens, nulli animum voluptati dedit: sed dum in hac terra adhuc esset, quo temporaliter libere uti potuisset, despexit iam quasi aridum mundum cum flore.
2	Qui liberiori genere ex provincia Nursiae exortus, Romae liberalibus litterarum studiis traditus fuerat. Sed cum in eis multos ire per abrupta vitiorum cerneret, eum quem quasi in ingressu mundi posuerat, retraxit pedem: ne si quid de scientia eius attingeret, ipse quoque postmodum in immane praecipitium totus iret.
3	Despectis itaque litterarum studiis, relicta domo rebusque patris, soli Deo placere desiderans, sanctae conversationis habitum quaesivit. Recessit igitur scienter nescius, et sapienter indoctus. Huius ego omnia gesta non didici, sed pauca quae narro, quatuor discipulis illius referentibus agnovi: Constantino scilicet reverentissimo valde viro, qui ei in monasterii regimine successit; Valentiniano quoque, qui annis multis Lateranensi monasterio praefuit; Symplicio, qui congregationem illius post eum tertius rexit; Honorato etiam, qui nunc adhuc cellae eius, in qua prius conversatus fuerat, praeest.
1	Οὗτος τοίνυν ὁ πολὺς ἐν ἀρεταῖς διαλάμψας πατὴρ Βενέδικτος, ὡς ἤδη καταλείψας τὴν τοῦ