LIBER PRIMUS SHOW APPARATUS
| 1 | Qui cupiunt animis placidum rescire Tonantem, |
| 2 | Hoc carmen prae mente legant, dum voce recensent. |
| 3 | Agnoscent quod templa poli, quod moenia coeli |
| 4 | Auctorem confessa suum veneranter adorent, |
| 5 | Quinque plagae, septemque poli, sol, lunaque, et astra. |
| 6 | Sidera, signa, noti, nix, imber, grando, pruinae, |
| 7 | Fulmina, nimbus, hiems, tonitrus, lux, flamma, procellae, |
| 8 | Coelum, terra, iubar, chaos, axis, flumina, pontus, |
| 9 | Vel quidquid natura dedit praecepta creare. |
| 10 | Hoc agit, et sequitur variis sub casibus iras, |
| 11 | Et pia vota Dei miseris hinc, inde beatis |
| 12 | Pro meritis morum, pro certo tramite vitae. |
| 13 | Paupertas, mors, vita, salus, opulentia, languor, |
| 14 | Taedia, tristitiae, splendor, compendia, damnum, |
| 15 | Gaudia, nobilitas, virtus, prudentia, laudes, |
| 16 | Affectus, moeror, gemitus, successus, egestas, |
| 17 | Ira potestatum, trux indignatio regum, |
| 18 | Omnia quae veniunt, bona, gaudia, tristia, acerba, |
| 19 | Descendunt ex arce Dei, de sede Tonantis, |
| 20 | Cui pietas aeterna manet, lux, spiritus, [ardor, |
| 21 | Et cui dicuntur laudes sine fine perennes; |
| 22 | Et merito, quia fine carens primordia nescit. |
| 23 | Rerum causa Deus tetrum chaos igne resolvens, |
| 24 | Igne creata fovet, nam totum flamma vaporat, |
| 25 | Et flammae pascuntur aquis, quibus omnia constant, |
| 26 | Nubibus, et radiis solis pascentia anheli. |
| 27 | Inde potens generare manet natura creatrix, |
| 28 | Inter se retinens, quidquid per saecla refundit. |
| 29 | At pietas quia Dei virtute modesta est, |
| 30 | Clade repentina nunquam punire nocentes |
| 31 | Assumit, cohibet poenam, poenamque minatur, |
| 32 | Conscia quo Dominum possit mens nostra precari, |
| 33 | Et peccatorum veniam non laesa mereri. |
| 34 | Sic impune reis licuit peccasse fatendo. |
| 35 | Ante prophetarum dictis patuere futura, |
| 36 | Sed postquam Christus descendit ab aethere, culpam |
| 37 | Dissolvens nostram, ne esset ignara, iuvatur |
| 38 | Gens hominum, natura docet, quaecunque propiaquant, |
| 39 | Ne lateat mortale genus, quod cuncta pericia |
| 40 | Praemonet ante Deus pius, atque elementa fatigat, |
| 41 | Prodigiis, signisque creent ut monstra timorem. |
| 42 | Nam sibi dissimiles saepe expavere vel ipsae |
| 43 | Quadrupedes partus, steriles fecundior artus |
| 44 | Accendit vapor, et pariturae viscera mulae. |
| 45 | Nec modo quadrupedes: mulier quae protulit, horret, |
| 46 | Et pavet infelix enixa puerpera partus. |
| 47 | Sic peccata parant casus inferre sinistros. |
| 48 | Quid iam peccantes vita mereantur iniqua, |
| 49 | Significat damnans hominis natura reatum. |
| 50 | Quid fera, quid pecudes, quid peccavere volucres? |
| 51 | Quid coelum, quid terra, polus, quid pontus et astra, |
| 52 | Quid solis radit, quid lunae frigidus orbis? |
| 53 | Nonne fatigantur dantes per tempora signa? |
| 54 | Nam ventura monet per tot praesagia corvus |
| 55 | Proditor, et sit quid post tempora certa futurum |
| 56 | Cornix effatur; pecudes volucresque loquuntur, |
| 57 | Quod hominis mala lingua tacet, fera bellua; pisces |
| 58 | Prospiciunt proprii generis servare figuras, |
| 59 | Contra naturam dum turpia membra rebellant. |
| 60 | Iam micat unde polo veniens quicunque cometes, |
| 61 | Hinc mortes et monstra creat, hinc unda cruorem |
| 62 | Inficit, et spumis rubicundior alveus exit, |
| 63 | Hinc calidas pluit imber aquas, et roscida tellus |
| 64 | Sanguine puniceas spicis producit aristas, |
| 65 | Et viola est mentita rosam pallore fugato, |
| 66 | crubor infelix et candida lilia tinxit. |
| 67 | Tertia sors erebi terrae praerumpit hiatum, |
| 68 | Et discit perferre diem, violare serenum |
| 69 | Audet, et exsangues coelo producere manes, |
| 70 | Vivida funereis admiscens ora sepultis |
| 71 | Pestibus, Herculeos mundo mentita furores; |
| 72 | Cum niger umbrarum veniens exercitus orbem |
| 73 | Appetit, invadens non humida tempora lunae. |
| 74 | Auditum mugire solum, solisque tenebras |
| 75 | Quis neget, et stellas alieno tempore visas, |
| 76 | Caeruleum pallore diem, roseumve colore, |
| 77 | Lunaremque globum fuscata lampade tectum, |
| 78 | Et mare purpureum nudato littore siccum, |
| 79 | Piscibus Oceani proprias sitientibus undas? |
| 80 | Nescia mentiri rerum cognata fidelis |
| 81 | Conservat natura fidem pietate parentis, |
| 82 | Participans, quaecunque fient, mundoque minentur, |
| 83 | Ostentis ventura monens, ut pectore laeto, |
| 84 | Si bona sunt ventura, bonis nos ante fruamur, |
| 85 | Si mala portendant, liceat pacare precando |
| 86 | Naturae coelique Deum post saecla manentem. |
| 87 | Nemo ferire volens se praemonet inde cavendum: |
| 88 | Sed qui terret, amat. Sic indulgentia poenam |
| 89 | Praevenit, et nullos cupiunt tormenta reatus. |
| 90 | Non negat Omnipotens veniam cuicunque roganti, |
| 91 | Supplicium cum saepe neget, licet inde minetur |
| 92 | Omnibus, et nullum feriat censura Tonantis, |
| 93 | Ni vitium peccantis agat perstando maligne. |
| 94 | Et quemcunque ferit, moderanter temperat ictus, |
| 95 | Corrigit errantem, nec punit morte repente, |
| 96 | Si peccare diu parcat quicunque profanus. |
| 97 | Sed cum perstat homo semper delicta sequendo |
| 98 | Sentiet iratum poena plectente furorem. |
| 99 | Nemo Deum sentit, quoties irascitur ulli, |
| 100 | Indulget, cohibetque minas pietatis amore, |
| 101 | Donec ab excelsis veniat vindicta coercens; |
| 102 | Impete terribili gravis irruit ira repente, |
| 103 | Sensim rursus adest nullo terrore iuvante, |
| 104 | Et non agnoscit Dominum quicunque furentem, |
| 105 | Donec in extremos gemitus recidente ruina |
| 106 | Ingravat incautum graviori pondere frangens. |
| 107 | Sed non est omnis manus exstirpanda reorum; |
| 108 | Solos quippe necat, quos cernit nolle reverti, |
| 109 | Addere sed gravibus peccatis crimina dura. |
| 110 | Nam mox tempus adest veniens, quo vota recurrant |
| 111 | Ad meliora semel, sed non reditura secundo, |
| 112 | Ac scelus abiiciant lacrymis, et corde reatum. |
| 113 | Quis genus humanum nescit servare volentem |
| 114 | Auctorem, dominumque Deum? cui contulit orbem, |
| 115 | Per tot facta Deus quod sexta luce creavit. |
| 116 | Prima dies nam lucis erat, mors una tenebris: |
| 117 | Lux datur ante polos, lux clari causa diei, |
| 118 | Lux iubar aethereum, lux noctis limes, et umbrae, |
| 119 | Lux facies rebus cunctis, et lux elementis, |
| 120 | Lux genitis factisque calor, lux gratia solis, |
| 121 | Lux decus astrorum, lux aurea cornua lunae, |
| 122 | Lux fulgor coeli, lux et primordia mundi, |
| 123 | Lux splendor flamm e, lux magni temporis index, |
| 124 | Lux opus auctoris primum, lux cardo pudoris, |
| 125 | Lux honor agricolis, requies lux omnibus aegris, |
| 126 | Lux aevi meta, lux quae dat tempora metis, |
| 127 | Qua bene constructa mundi primordia lucent. |
| 128 | Clarus ubique Deus, nunquam maculabilis auctor, |
| 129 | Quem non obscurant quacunque ex parte tenebrae, |
| 130 | Nec celantur ei quaecunque obscura geruntur. |
| 131 | Initium factis lucem dat lucis origo. |
| 132 | Quanta spes mundi praemissa est principe luce? |
| 133 | Quae totum praecessit opus quod continet orbis, |
| 134 | Quae solis praevenit iter, lumenque coruscum, |
| 135 | Cuius iussit ope clarescere cuncta creata. |
| 136 | Altera quippe dies coeli convexa meretur, |
| 137 | Et supra coelos ingentia flumina dantur, |
| 138 | Ac dominatur aqua glomeratis fontibus alma, |
| 139 | Ignibus aethereis coelesti sede locatis. |
| 140 | Unda beata nimis, meruit quae tecta polorum, |
| 141 | Celsa favore Dei, iussu suspensa Tonantis. |
| 142 | Limitibus contenta suis elementa morantur, |
| 143 | Nec flammas restinguit aqua, glaciemve teporat |
| 144 | Flammeus ignis aquae. Servant sub lege tenorem |
| 145 | Incorrupta suum, non impugnata vicissim: |
| 146 | Nec discreta quidem, sed nec permixta morantur. |
| 147 | Tertia caeruleum ponti lux edidit aequor, |
| 148 | Fluctibus immensis pelagi freta glauca liquescunt, |
| 149 | Et mare navigerum quatitur spumantibus undis. |
| 150 | Ipsa dies terram meruit de fluctibus actam. |
| 151 | Eruitur tellus vasto demersa profundo, |
| 152 | Et solidante globo gravior per inane pependit, |
| 153 | Axe ferente solum, sunt pro radicibus undae: |
| 154 | Quam molles portant, ceu fundamenta, liquores, |
| 155 | Arida materies rapitur de corde fluenti |
| 156 | Nondum mater humus, cuius pars solvit arenas, |
| 157 | In glebas pars membra ligat, pars saxea turget, |
| 158 | Et cautes stat montis apex, pars flumina mergit, |
| 159 | Planitie pars tensa iacet, pars littora curvat, |
| 160 | Pars datur in tumulos, pars aspera rupibus horret, |
| 161 | In scopulos pars certa riget, pars valle profunda |
| 162 | Cingitur, et colles tumidi iuga celsa supinant, |
| 163 | Atque humiles campos spatiis aequalibus aptant. |
| 164 | Pars data dulcifluis undantis fontibus agri. |
| 165 | Promitur herba virens, it surculus omnis in auras, |
| 166 | Et semper vestita comis frondescit oliva. |
| 167 | Omnia poma virens profert, nec parturit arbor, |
| 168 | Linguae laurus honos solvit donanda poetis. |
| 169 | Torta per obliquos it vitis in orbe corymbos, |
| 170 | Verberat et palmes ramos fluitante flagello; |
| 171 | Vinea pampineos subarundinat ebria campos, |
| 172 | Munera laetitiae spondens pendentibus uvis, |
| 173 | Fructibus et variis redolent florentia rura. |
| 174 | Una parens tellus non unum fundit odorem, |
| 175 | Sed quot sunt herbae, tot permiscentur odores. |
| 176 | India tunc primum generans pigmenta per herbas |
| 177 | Eduxit sub sole novo, rudibusque racemis. |
| 178 | Est locus in terra diffundens quatuor amnes, |
| 179 | Floribus ambrosiis gemmato cespite pictus, |
| 180 | Plenus odoriferis nunquam marcentibus herbis, |
| 181 | Hortus in orbe Dei cunctis felicior hortis. |
| 182 | Fructus inest anni, cum tempora nesciat anni. |
| 183 | Illic floret humus semper sub vere perenni, |
| 184 | Arboreis hinc inde comis vestitur amoene, |
| 185 | Frondibus intextis ramorum murus opacus |
| 186 | Stringitur, atque omni pendent ex arbore fructus, |
| 187 | Et passim per prata iacent: non solis anheli |
| 188 | Flammatur radiis, quatitur nec flatibus ullis, |
| 189 | Nec coniuratis furit illic turbo procellis. |
| 190 | Non glacies districta domat, non grandinis ictus |
| 191 | Verberat, aut gelidis canescunt prata pruinis. |
| 192 | Sunt ibi sed placidi flatus, quos mollior aura |
| 193 | Edidit exsurgens nitidis de fontibus horti. |
| 194 | Arboribus movet illa comas, de flamine molli |
| 195 | Frondibus impulsis, immobilis umbra vagatur; |
| 196 | Fluctuat omne nemus, et nutant pendula poma. |
| 197 | Ver ibi perpetuum communes temperat auras, |
| 198 | Ne laedat flores, et ut omnia poma coquantur. |
| 199 | Non apibus labor est ceris formare cicutas: |
| 200 | Nectaris aetherei sudant ex arbore mella, |
| 201 | Et pendent foliis iam pocula blanda futura, |
| 202 | Pendet et optatae vivax medicina salutis: |
| 203 | Caetera depingit variis natura figuris. |
| 204 | Auroram iam quarta dies praemiserat undis, |
| 205 | Et rutilante polo compresserat astra rubore. |
| 206 | Mox solis radiare globum iubet igne salutis: |
| 207 | Flamma salutaris perfundit lumine mundum, |
| 208 | Cuncta salutifero rident elementa vapore, |
| 209 | Cuius ab igne suo lunam iubet ire secundam; |
| 210 | Nigra tenebrarum corrumpere tempora noctis, |
| 211 | Et trepidum proferre diem comitante quiete: |
| 212 | Candida somnigeris collustrat cornibus axes, |
| 213 | Quae numero est crescente brevis, sed plena minore. |
| 214 | Flammeus ornatus coeli per sidera fulsit: |
| 215 | Officia et stellis, numeros, et nomina iussit, |
| 216 | Tempora distribuit, loca contulit, ignibus egit, |
| 217 | Limitibus fixit, iubar induit, axe rotavit, |
| 218 | Cursibus aptavit, coeli regionibus addit. |
| 219 | Agminis innumeri nec flammea sidera coelum |
| 220 | Destituunt quaecunque die, sed luce premuntur |
| 221 | Luminis immensi radiato vertice fusi. |
| 222 | Nec mirum, si clara latent sub sole corusco |
| 223 | Sidera, quo mundum monstrat mensura minorem, |
| 224 | Qui fovet igne pio coelum, mare, sidera, terras, |
| 225 | Concepta virtute Dei, quem sphaera polorum |
| 226 | Sustinet, et sentit dominum per cuncta tonantem, |
| 227 | Cuius ab imperio veniunt, quaecunque ministrant, |
| 228 | Omnia: iussus agit totum, sub lege laborat |
| 229 | Miles et ipse Dei, cum lunam, et sidera cuncta |
| 230 | Ostentat, sub vere novo, sub tempore primo, |
| 231 | Sub tirone die veterana in saecla paratus. |
| 232 | Vidit quinta dies animalia cuncta profundi. |
| 233 | In corpus solidantur aquae, nervique ligantur. |
| 234 | Musculus humor erat, fluctus durescit in ossa, |
| 235 | Atque oculi gemmantur aquis humore gelato: |
| 236 | Et quot sunt fluctus, tot forsan in aequore pisces |
| 237 | Luserunt fluido per caerula vasta natatu, |
| 238 | Et crispante freto perflabant naribus undas, |
| 239 | Terrigenis factura cibos post cuncta creandis. |
| 240 | Exsilit inde volans gens plumea laeta per auras, |
| 241 | Aera concutiens pennis crepitante volatu: |
| 242 | Ae varias fundunt voces modulamine blando, |
| 243 | Et, puto, collaudant Dominum meruisse creari. |
| 244 | Hae niveo candore nitent, has purpura vestit, |
| 245 | His croceus plumae color est, has aureus ornat, |
| 246 | Albentes aliis pennae solidantur ocellis, |
| 247 | Atque hyacinthus adest per colla et pectora fulgens. |
| 248 | Eminet his cristatus apex, has lingua decorat, |
| 249 | Et brevitas formae pensatur voce canora. |
| 250 | Has virides pennae reddunt, has discolor ornat |
| 251 | Pluma, per innumeras currens pictura volucres: |
| 252 | Et rudibus tenuem subtexunt aera pennis. |
| 253 | Ipsa dies folium ramis, et floribus herbas |
| 254 | Evomit, et spicis acuit seges omnis aristas. |
| 255 | Silva comis vestita viret, nidosque loquaces |
| 256 | Exhibet, et varias decantat garrula voces, |
| 257 | Cum vagabunda volat commotis plausibus ales, |
| 258 | Frondibus insidens vento cum fronde movetur, |
| 259 | Unguibus ad ramos infixa tenacibus haerens. |
| 260 | Pennigerum vernare nemus vapor urget in usus |
| 261 | Pignoris, et molli durescunt ova tepore: |
| 262 | Pennantur membrata globis, animantur, anhelant, |
| 263 | Rumpuntur, confracta sonant, nutrita volatus |
| 264 | Tentant, et rudibus librantur in aera pennis. |
| 265 | Sed cum discordent inter se elementa coacta, |
| 266 | Fetibus eductis concordant unda, vel ignis. |
| 267 | Unda creat volucres, producit flamma volucres. |
| 268 | Pabula montis erant, sed non qui pasceret herbas, |
| 269 | Affuit: intactae senuissent floribus herbae, |
| 270 | Ni pascenda daret tellus iumenta per agros. |
| 271 | Sexta dies phoebi rutilo processerat ortu, |
| 272 | Cum natura parens gignit animantia terris. |
| 273 | Cornibus erumpunt armata fronte iuvenci. |
| 274 | Et per prata vagum sequitur sua bucula taurum. |
| 275 | Cervus in arva fugax palmatis cornibus errat, |
| 276 | Et velox prorumpit equus, pecus utile bellis. |
| 277 | Impia terribiles producit terra leones. |
| 278 | Simplicitas ovium fraudes passura luporum, |
| 279 | Et raucos timuit discurrens dama molossos. |
| 280 | Spumat aper, mortes lunato dente minatus, |
| 281 | Et latus obliquans meditatur praelia torvus. |
| 282 | Nec massyla fames duros descendat in armos, |
| 283 | Aut aper alter eat spumantia bella movere. |
| 284 | Gignitur omne genus pecudum, genus omne ferarum |
| 285 | Inter prata vagum nullo custode per herbas. |
| 286 | Instar montis habens incedit bestia mole. |
| 287 | Promitur anguis hians, quatiens sub dente venenum, |
| 288 | Et maculosa repit squamis per viscera serpens |
| 289 | Atra venena nocens missura e flatibus oris, |
| 290 | Et subito sparsura graves per sibila mortes, |
| 291 | Atque eadem membris impertitura medelas. |
| 292 | Sed ne cuncta simul passim per cuncta fuissent, |
| 293 | Distribuit loca certa Deus, et tempora fixit. |
| 294 | Tempore non uno veniunt, quae saeva vocantur. |
| 295 | Non semper movet arma leo, nec scorpius ictus |
| 296 | Semper habet, nec semper agit fera vipera morsus, |
| 297 | Nec semper tollunt ad vulnera colla cerastae, |
| 298 | Nec semper furit unda maris, nec semper adurit |
| 299 | Solis ubique calor, pro tempore temperat ignes |
| 300 | Pro regione plagae, pro tempore temperat undas, |
| 301 | Et modo bellantes fluctus freta pigra iacebunt. |
| 302 | Ipse polus, qui grande tonat, sine nube serenus |
| 303 | Iam tacet, et puro redeunt sua lumina coelo. |
| 304 | Multa locis data sunt variis dispersa per orbem. |
| 305 | Arida vipereos angues suscepit arena, |
| 306 | Humida sortitur tenus fera colla leonum, |
| 307 | India cum gemmis et eburnea monstra minatur. |
| 308 | Bellua divinos inter generatur odores, |
| 309 | Ambrosiasque rapit male frangens bestia messes, |
| 310 | Incertusque color tigris per mille colores |
| 311 | Montibus Hyrcanis venit, atque effeta marito |
| 312 | Mittitur, ut vincat currens orbata procel as. |
| 313 | Cornibus erectis sortita est Africa damas, |
| 314 | Concava suscipiunt per montes saxa dracones. |
| 315 | Caetera distribuit diversis semina terris, |
| 316 | Plurima coniunxit, sed cespite multa diremit. |
| 317 | Munera praeterea funduntur divitis auri, |
| 318 | Protulit eximias et ditior India gemmas, |
| 319 | Producunt niveos et littora rubra lapillos; |
| 320 | Flammantes, viridesque tulit Babylonia crustas, |
| 321 | Persida nobilitant pretiosis littora gemmis, |
| 322 | Frigidus et roseo carbunculus ardet honore; |
| 323 | Seres fila trahunt nullo sub pollice ducta, |
| 324 | Balsama Caesareos plorant virgulta per agros, |
| 325 | Et nimis ambrosium lacrymae daut munus odoris. |
| 326 | Cinnamon interior profert sub Phoenice tellus, |
| 327 | Solis amica nimis: nam non de sole perusta |
| 328 | Haec nardi flores, haec portio fundit amomum. |
| 329 | Omnibus his genitis, animal rationis amicum |
| 330 | Formatur virtute Dei, limatur in artus, |
| 331 | Ut dominanter eat moderatior omnibus unus, |
| 332 | Naturae iussu quae protulit omnia princeps. |
| 333 | Ast hominem non terra parit, non pontus ab undis, |
| 334 | Non coelum, non astra creant, non purior aer: |
| 335 | Sed dominaturum cunctis dominator, et auctor |
| 336 | Plasmavit per membra virum de pulvere factum. |
| 337 | Limus adhuc deformis erat, membratur in artus |
| 338 | Corporeos species hominis, coelestis imago. |
| 339 | Conspicitur nova forma viri, sine mente parumper, |
| 340 | Spiritus infusus subito per membra cucurrit, |
| 341 | Et calefacta rubens tenuit praecordia sanguis. |
| 342 | Mox rubuere genae, totos rubor inficit artus, |
| 343 | Iam cutis est, qui pulvis erat, iam terra medullas |
| 344 | Ossibus includit, surgunt in messe capilli, |
| 345 | Orbe uncant gemino gemmantia lumina visus, |
| 346 | Et vocem compago dedit, nova machina surgens |
| 347 | Auctorem laudare suum, gavisa, quod esset. |
| 348 | Tunc oculos per cuncta iacit, miratur amoenum |
| 349 | Sic florere locum, sic puros fontibus amnes |
| 350 | Quatuor undisonas stringenti gurgite ripas |
| 351 | Ire per arboreos saltus, camposque virentes |
| 352 | Miratur: sed quid sit homo, quos factus ad usus, |
| 353 | Scire cupit simplex, et non habet unde requirat: |
| 354 | Quo merito sibimet data sit possessio mundus, |
| 355 | Et domus alma nemus per florea regna paratum; |
| 356 | Ac procul exspectat virides iumenta per agros, |
| 357 | Et de se tacitus, quae sint haec cuncta requirit, |
| 358 | Et quare secum non sint haec ipsa, volutat |
| 359 | Nam consorte carens, cum quo conferret, egebat. |
| 360 | Viderat Omnipotens haec illum corde moventem, |
| 361 | Et miseratus ait: Demus adiutoria facto, |
| 362 | Participem generis: tanquam si diceret auctor, |
| 363 | Non solum decet esse virum, consortia blanda |
| 364 | Noverit, uxor erit, cum sit tamen ille maritus, |
| 365 | Coniugium se quisque vocet, dulcedo recurrat |
| 366 | Cordibus innocuis, et sit sibi pignus uterque, |
| 367 | Velle pares, et nolle pares, stans una voluntas, |
| 368 | Par animi concors, paribus concurrere votis, |
| 369 | Ambo sibi requies cordis sint, ambo fideles, |
| 370 | Et quicunque datur casus, sit causa duorum. |
| 371 | Nec mora, iam venit alta quies, oculosque supinat |
| 372 | Somnus, et in dulcem solvuntur membra soporem. |
| 373 | Sed cum iure Deus, nullo prohibente, valeret |
| 374 | Demere particulam, de qua pius ipse pararat, |
| 375 | Ne vi ablata daret iuveni sua costa dolorem, |
| 376 | Redderet et tristem subito, quem laedere nollet, |
| 377 | Fur opifex vult esse suus: nam posset et illam |
| 378 | Pulvere de simili princeps formare puellam. |
| 379 | Sed quo plenus amor toto de corde veniret, |
| 380 | Noscere in uxore voluit sua membra maritum. |
| 381 | Dividitur contexta cutis, subducitur una |
| 382 | Sensim costa viro, sed mox reditura marito. |
| 383 | Nam iuvenis de parte brevi formatur adulta |
| 384 | Virgo, decora, rudis, matura tumentibus annis, |
| 385 | Coniugii, sobolisque capax, quibus apta probatur, |
| 386 | Et sine lacte pio crescit infantia pubes. |
| 387 | Excutitur somno iuvenis, videt ipse puellam |
| 388 | Ante oculos astare suos, pater, inde maritus, |
| 389 | Non tamen ex coitu genitor, sed coniugis auctor. |
| 390 | Somnus erat partus, conceptus semine nullo, |
| 391 | Materiem sopita quies produxit amoris |
| 392 | Affectusque novos blandi genuere sopores. |
| 393 | Constitit ante oculos nullo velamine tecta. |
| 394 | Corpore nuda simul niveo, quasi nympha profundi. |
| 395 | Caesaries intonsa comis, gena pulchra rubore, |
| 396 | Omnia pulchra gerens, oculos, os, colla manusque, |
| 397 | Vel qualem possent digiti formare Tonantis. |
| 398 | Nescia mens illis, fieri quae causa fuisset: |
| 399 | Tunc Deus et princeps ambos coniuxit in unum, |
| 400 | Et remeat sua costa viro; sua membra recepit, |
| 401 | Accipit et foenus, cum non sit debitor ullus. |
| 402 | His datur omnis humus, et quidquid iussa creavit, |
| 403 | Acris, et pelagi foetus, elementa duorum |
| 404 | Arbitrio commissa manent. His, Crescite, dixit |
| 405 | Omnipotens, replete solum de semine vestro, |
| 406 | Sanguinis ingeniti natis nutrite nepotes, |
| 407 | Et de prole novos iterum copulate iugales, |
| 408 | Et dum terra fretum, dum coelum sublevat aer, |
| 409 | Dum solis micat axe iubar, dum luna tenebras |
| 410 | Dissipat, et puro lucent mea sidera coelo, |
| 411 | Sumere, quidquid habent pomaria nostra, licebit: |
| 412 | Nam totum quod terra creat, quod pontus, et aer |
| 413 | Protulit, addictum vestro sub iure manebit, |
| 414 | Deliciaeque nuent vobis, et honesta voluptas: |
| 415 | Arboris unius tantum nescite saporem. |
| 416 | Dixerat ista Deus: sanxit natura, quod inquit |
| 417 | Omnipotens. Mirata diem, discedere solem, |
| 418 | Nec lumen remeare putat terrena propago; |
| 419 | Solanturque graves lunari luce tenebras, |
| 420 | Sidera cuncta notant coelo radiare sereno. |
| 421 | Ast ubi purpureum surgentem ex aequore cernunt |
| 422 | Luciferum vibrare iubar, flammasque ciere, |
| 423 | Et reducem super astra diem de sole rubentem, |
| 424 | Mox revocata fovent hesterna in gaudia mentes, |
| 425 | Temporis esse vices noscentes, luce diurna |
| 426 | Coeperunt sperare dies, ridere tenebras. |
| 427 | Tot bona facta Deus non obliviscitur unquam, |
| 428 | Quae propter hominem fecit, sanxitque manere. |
| 429 | Huic Dominus pietatis opem subducere non vult, |
| 430 | Proiicere nec plasma suum. Scit conditor aevi, |
| 431 | Esse nihil prorsus se praeter ubique rogandum, |
| 432 | Et nisi subveniat, succurrens non erit ullus. |
| 433 | Inde malo bonus est homini Deus, omnibus auctor. |
| 434 | Spes, opifex, dominus, rector, dux, arbiter, index, |
| 435 | Continua bonitate pius, virtute modestus, |
| 436 | Simplicitate bonus, et culmine celsior omni. |
| 437 | Ibant per flores, et tota rosaria bini |
| 438 | Inter odoratas messes lucosque virentes |
| 439 | Simpliciter pecudum ritu, vel more ferarum, |
| 440 | Corporibus nudis, sed nescia corda ruboris, |
| 441 | Quae pars membrorum secretior esset habenda. |
| 442 | Unde rudes scirent, quid moribus esset honestum? |
| 443 | Quod digitos, oculosque putant, hoc quaeque pudenda. |
| 444 | Publica iungebant affectibus oscula passim, |
| 445 | Nec rubor ullus erat, cum staret origo pudoris, |
| 446 | Illicitumque sibi prorsus nihil esse putabant. |
| 447 | Et bene credebant, quibus omnia iussit ad usum, |
| 448 | Arboris unius fructu sub lege negato. |
| 449 | Vomere non tellus, non rastro iussa domari, |
| 450 | Quaerere nec sudor fructus quocunque labore |
| 451 | Cogitur, aut campos aliquo de fonte rigare, |
| 452 | Imbriferis semper pluviis absentibus uber |
| 453 | Cespes, et arbitrio crescit fetura marito. |
| 454 | Praeterea solis datus est locus ille duobus, |
| 455 | Deliciis hominum tantum constructus opacis. |
| 456 | Non placidas sustentat aves, non ore cruentas, |
| 457 | Unguibus armatas nescit perferre volucres, |
| 458 | Omne genus pecudum nescit, genus omne ferarum. |
| 459 | Solus ibi irrepsit squamoso corpore serpens, |
| 460 | Fraudibus imbutus mortis, caput omne malorum, |
| 461 | Pectore vipereo mellitum ex ore venenum |
| 462 | Funereo sub dente parans spumante palato. |
| 463 | Ergo ibi livor edax contusum dente venenum |
| 464 | Invidiae mordacis habens sub fronte modesta, |
| 465 | Quaerit opem sceleri, per quam fallatur honestas, |
| 466 | Simplicitasque cadat, vel credula corda reatum |
| 467 | Incurrant non fraude sua, sed clade perenni. |
| 468 | Fortia corda viri non expugnanda per anguem |
| 469 | Praesensit pietatis inops, et coniugis aures |
| 470 | Aggreditur sub voce pia, sermone maligno |
| 471 | Insidiosus adit heu! mollia corda puellae, |
| 472 | Ingerit ore cibos crudeli funere plenos. |
| 473 | His semel assumptis reserantur lumina cordis, |
| 474 | Ac permixta bonis patuit doctrina malorum. |
| 475 | Poenituit nescisse dapes, et damna putantur |
| 476 | Temporis exacta spatia: procedere peius |
| 477 | Ausum quippe nefas. Tentat seducta maritum, |
| 478 | Et capit insontem iam noxia femina victum. |
| 479 | Circumventa perit, sed circumscripta fefellit, |
| 480 | Nec circumscriptor serpens impune triumphat, |
| 481 | Nam postquam iuvenis violata mente comedit |
| 482 | Funereos sine lege cibos in morte futurus, |
| 483 | Mox sapit infelix, quid pravum, quid sit honestum: |
| 484 | Cognita simplicitas, sed mox est corde fugata. |
| 485 | Membra pudenda putat partem, quae est prolis origo, |
| 486 | Et qua ventris erat digestio, turpis habetur. |
| 487 | Omnibus ex membris pars mundior illa putatur, |
| 488 | Noxia sola magis fuerat quae in corpore toto, |
| 489 | Os, aditus mortis, quam protulit, atque recepit, |
| 490 | Lingua suada mali: sed et aures limina mortis. |
| 491 | Viderat Omnipotens, homines didicisse pudorem, |
| 492 | Errantes per prata reos, foliisque tegentes |
| 493 | Fecundos artus: dant agnita membra reatum. |
| 494 | Illicitum fas ante putant, licitumque profecto |
| 495 | Creditur esse nefas. Hos increpat ore tonanti |
| 496 | Sacrilegos, qui iura Dei calcando profanant, |
| 497 | Dum quaerunt ullas foliis, vel rupe latebras; |
| 498 | Tunc magis obtunsi, cum credunt posse latere |
| 499 | Omne suum quodcunque Deum, cui cuncta patescunt, |
| 500 | Et merito, quia cuncta facit, fecitque iubendo. |
| 501 | Non fugit artificem, chalybis quae massa caminos |
| 502 | Sustineat, rubigo latens quae viscera ferri |
| 503 | Corrodat, quae missa semel fornace liquescat. |
| 504 | Hic non defossa prodit tellure metalla, |
| 505 | Promittit saxis, et non de pulvere gemmas. |
| 506 | Scit, quibus immittat mordaces fluctibus hamos, |
| 507 | Retibus aut pisces fallat scrutator aquarum; |
| 508 | Et male venturas sperat sibi nauta procellas. |
| 509 | Si pluvialis hiems, aut saxeus urgeat imber, |
| 510 | Non latet agricolam. Sub terris providus undae |
| 511 | Promittit fontes designans ante saporem, |
| 512 | Inspecta tellure semel. Sine flatibus ullis, |
| 513 | Sibila dum reticent, necdum serpente notato, |
| 514 | Praedicit Psyllus vim cuiuscunque veneni. |
| 515 | Signa videt mortis medicus, reducisque salutis, |
| 516 | Et negat, aut spondet victurum iudice visu, |
| 517 | Taedia laetitiae, vel gaudia luctibus indens. |
| 518 | Cur exempla damus homines praescire futura, |
| 519 | Cum, testante Deo, doceantur nosse, quod instat? |
| 520 | Natio viperea, clamans, mortalibus inquit, |
| 521 | Signa poli nostis, praedicitis: Imminet imber, |
| 522 | Et veniet, nec fallit hiems, nec tardat adesse. |
| 523 | Ecce genus hominum ventura scire probatur. |
| 524 | Nec mirum, Christi si sentit imago futurum, |
| 525 | Cum nos venturum moneant animalia multa. |
| 526 | Bucula, rana, grues, formicae, curvus, hirundo |
| 527 | Praedicunt pluvias, nec iam praesagia fallunt. |
| 528 | Quid res exanimes? testis ardente lucer a |
| 529 | Scintillare oleum, fungis crescentibus imbre? |
| 530 | An Deus omnipotens posset nescire latebras |
| 531 | Rupis, et ex foliis vestis contexta caducis |
| 532 | Aspectanti obstare Deo? Tunc voce retractus |
| 533 | Crimine femineo semet peccasse fatetur |
| 534 | Infelix coniux, in coniuge facta redundat, |
| 535 | Et reus accusat, sed non purgandus agebat. |
| 536 | Et sic participem propter solatia cladis |
| 537 | Conscius ascivit socius; ceu femina possit, |
| 538 | Ad scelus horrendum, vel saeva piacula mortis |
| 539 | Supplicio sociante duos, relevare reatum. |
| 540 | Credidit infelix: sed par sententia damnat, |
| 541 | Quos par culpa tenet: gradus illic temporis inter |
| 542 | Est tantum, nam causa ligat communis utrumque. |
| 543 | Exsurgit censura Dei pietate severa, |
| 544 | Et vitae, mortisque simul sententia fertur. |
| 545 | Supplicium infelix, quo mors datur, atque negatur, |
| 546 | Ultio vitalis cohibetur limine mortis. |
| 547 | Poena mori crudelis erat, sed vivere peius. |
| 548 | Otia, delicias perdunt, discuntque labores, |
| 549 | Qui cultore Deo fructum telluris habebant, |
| 550 | Agricola dominus quam nondum verterat unquam. |
| 551 | Ipse rigator erat, sator, altor, messor, arator. |
| 552 | Offendunt hunc ambo pium: truduntur ab horto, |
| 553 | Perpetui flores nec sunt sub iure reorum, |
| 554 | Et vitae mors meta datur cum fine malorum. |
| 555 | Magna Dei pietas, venia qui temperat iras. |
| 556 | Vita gravis hominum subducitur impete mortis, |
| 557 | Quae recidiva magis conversis corde le urgit. |
| 558 | Mors mundanorum requies est certa laborum, |
| 559 | Et male viventi praestatur fine salutis. |
| 560 | Continuans quodcunque nocet pravumque bonumque. |
| 561 | Solus in aeternum Deus est regnator, et auctor, |
| 562 | Virtus trina Deus, triplex Deus omnis et unus, |
| 563 | De quo speratum conceditur omne benignum, |
| 564 | Et quaecunque iubet, praesumptio nulla fefellit, |
| 565 | Nec deest effectus faciendi tempore eodem |
| 566 | Quem penes et sensu praecordia muta loquuntur, |
| 567 | Et, lingua reticente, sonat super aethera sermo, |
| 568 | Ac mens pura Deum potius quam lingua precatur. |
| 569 | Ergo operis memor ipse sui Deus imperat ambos |
| 570 | Sedibus egressos placidis, dominentur ut orbi, |
| 571 | Ac totum, quod mundus habet, sub iure tenerent; |
| 572 | Et quod floret humus, viridis quod germinat herba, |
| 573 | Quod spicat messis, quod ramis parturit arbor, |
| 574 | Quod gemmant vites, quod amoena comantia frondent, |
| 575 | Flumina quod mittunt fontes, quod fluctuat aequor, |
| 576 | Quod pelagi trahit unda, fretum quod littora tundit, |
| 577 | Murmure quod venti flantes vaga marmora crispant, |
| 578 | Quod generant terrae, quod flumina, pontus, et aer, |
| 579 | Usibus humanis data sunt haec cuncta venire. |
| 580 | Ut similis qui factus erat de pulvere Christo, |
| 581 | His dominaretur cunctis sub carne creatis; |
| 582 | Corpora corporibus servirent cuncta subacta. |
| 583 | Spiritus interea servit sine corpore ventus, |
| 584 | Ventus agit nubes, in nubila crassior aer |
| 585 | Cogitur: hinc imbres veniunt, placidumque serenum. |
| 586 | Ventus aut fructus, et ventus spicat aristas, |
| 587 | Ventilat aestivo quas flatu mollior aura, |
| 588 | Deflorat fructus, et decutit arbore flores, |
| 589 | Flatibus accendit flammas, et temperat aestus, |
| 590 | Flatibus alternis redeunt commercia vitae. |
| 591 | Itque, reditque suos repetendo spiritus haustus. |
| 592 | Et reduci vento fibrae pulmonis anhelant, |
| 593 | Faucibus excurrens et naribus aura vicissim |
| 594 | Vitales animat per membra tepentia sensus, |
| 595 | Atque modo gelidis, calidis nunc flatibus ora |
| 596 | Illustrata vigent, et tangunt flabra palatum. |
| 597 | Non haec humanis tantum spiramina membris |
| 598 | Sunt data, sed cunctis animantibus aura recurrit. |
| 599 | Spiritus ille Dei, quo corpora cuncta moventur, |
| 600 | Omnia complectens agitat, fovet, inserit, urget, |
| 601 | Unde genus diversa trahunt et semina rerum, |
| 602 | Moles et immensa, mittenda e fonte perenni. |
| 603 | Artificis formata manu digesta vomuntur |
| 604 | Ordine cuncta suo: manet irrevocabile, munus, |
| 605 | Nec tamen intereunt pereuntia lege diurna. |
| 606 | Quis neget undifluos procedere fontibus amnes |
| 607 | Quorum iam reditus non unquam sperat origo? |
| 608 | Incessanter aquas licet evomat impete pleno, |
| 609 | Iacturam tamen unda negat sentire fluenti, |
| 610 | Omnibus hic mos est de flammis tollere flammas, |
| 611 | Nec minuit quidquam detractus ab ignibus ignis. |
| 612 | Damna aliena solent aliorum lucra parare. |
| 613 | Hi quaestus cui damna parant? in fomite flammae |
| 614 | Detractae cui forte iubar succiditur igni? |
| 615 | Nec carnale genus minuit fetura creando. |
| 616 | Ecce dedit homini plusquam sibi rex Deus auctor. |
| 617 | Formantur virtute Dei mas unus, et una, |
| 618 | Et multos creat unus homo, mansura propago |
| 619 | Maxima fit generis, quam parvula fudit origo. |
| 620 | Parva Deo fuerant succedere nata peremptis, |
| 621 | Ni consumpta daret post saecla resurgere vitae. |
| 622 | Sed ne sit fixum, reditus non esse sepultis, |
| 623 | Cordibus illorum, qui legis sancta profanant, |
| 624 | Annua conspiciant agris frumenta renasci |
| 625 | Mortua per sulcos terram findentis aratri. |
| 626 | Maior et ex truncis surgit radicibus arbor, |
| 627 | Et foliis vestita viret redeuntibus annis. |
| 628 | Pampinus uviferae vitis sarmenta revestit, |
| 629 | Et gemmata rosis redeunt virgulta ruboris. |
| 630 | Ambrosio reduces rumpuntur cortice fructus, |
| 631 | Queis est vita fugax, et par cum flore senectus. |
| 632 | Fit rediviva virens et crinibus herba renatis. |
| 633 | Ligna renascentur reduci sub germine cuncta: |
| 634 | Quae nunc herba fuit, lignum iacet, herba futura. |
| 635 | Squameus exuitur stellato tegmine serpens |
| 636 | Pelle renascenti, rursus redeunte iuventa, |
| 637 | Reptat hians anguis per sibila guttura pandens. |
| 638 | Frontibus arboreis amittunt cornua cervi, |
| 639 | Anguibus assumptis sed mox palmata resurgunt. |
| 640 | Aereas enudat aves iam penna vetusta, |
| 641 | Et nova subvestit reparatas pluma volucres. |
| 642 | Mortua praeterea caecorum lumina dudum, |
| 643 | Nube tenebrarum discussa, luce recepta, |
| 644 | Ad visus rediere suos, vultusque sepulti |
| 645 | Nocturnos perpessa dies oculatur imago. |
| 646 | Mortua pars hominis quoties, pars viva iacebat, |
| 647 | Funera viva gerens, vivax in morte cadaver, |
| 648 | Ac sine morte tamen vitali in morte perempta? |
| 649 | Et rediviva salus reduci per membra vapore |
| 650 | Nascitur, et calidus repetit vitalia sensus, |
| 651 | Ossa tenens, venasque ciens, udansque medullas. |
| 652 | Phoenicis exactam renovat Deus igne iuventam, |
| 653 | Combustusque senex tumulo procedit adultus. |
| 654 | Consumens dat membra rogus sine sorte sepulcri, |
| 655 | Ignibus exstinctis iam mortua flamma resurgit, |
| 656 | Redditur ignis edax redivivo lumine candens, |
| 657 | Et scintilla volans incendia vasta reducit: |
| 658 | Et quod fumus erat, stridet iubar ignis anheli. |
| 659 | Igne vago rutilatur apex, fax caetera lambit, |
| 660 | Et cinis exstinctus gelida moriente favilia |
| 661 | Tollitur alta petens erecto crine vagatus. |
| 662 | Mortua lux sub luce cadit, perit aurea luna, |
| 663 | Atque per ascensus, et cornua colligit ignes, |
| 664 | Et dum caeca latet, reparato lumine fulget, |
| 665 | Mentiturque diem lux frigida, solis imago. |
| 666 | Lucifero redeunte polo moriuntur et astra. |
| 667 | Nuntius aurorae subductus morte diurna |
| 668 | Lucifer exstinctas reficit per sidera flammas, |
| 669 | Et nocturnus eques iubar emicat igne corusco. |
| 670 | Roseida puniceum spargens aurora ruborem |
| 671 | Ducit ubique diem, periturum noctis ab umbris: |
| 672 | Et tamen haec de sole perit, quo missa rubebat. |
| 673 | Sol oculus coeli, famulus super astra tonantis, |
| 674 | Cuius ab immensis languescunt sidera flammis, |
| 675 | Ni gelidis animetur aquis per caerula ponti. |
| 676 | Occidit ipse dies, super aequora sole cadente, |
| 677 | Aequore mersus obit, novus aequore mane resurgit. |
| 678 | Vespere nocturno radiata luce rubentem |
| 679 | Purpureis abscondit aquis, redditque diurne |
| 680 | Depositum natura suum sub nocte sepultum, |
| 681 | Mane resurgentem, de fluctibus orbe refecto. |
| 682 | Tot simul exemplis moniti, defuncta renasci |
| 683 | Credamus virtute Dei, qua cuncta creavit, |
| 684 | Et generata vigent sub nutritore Tonante: |
| 685 | Qui cum regna poli teneat stellantis, et alti, |
| 686 | Aera concludit, terram levat, aequora solvit; |
| 687 | Et totum capit una manus, quod sermo creavit. |
| 688 | Unus ubique Deus, dum iussio rumperet una, |
| 689 | Qui tantum pius est, quantum decet omnipotentem, |
| 690 | Et nulla virtute minor, nisi verberis ira, |
| 691 | Et voto, nam sponte bonus pietatis amore. |
| 692 | Quem mens pura iuvat hominum, non victima supplex, |
| 693 | Ut se poeniteant sceleris mala vota reorum, |
| 694 | Et nova succedant animorum corda piorum. |
| 695 | Ille etenim Deus est, quem nulla retardat origo, |
| 696 | Cuius ab aspectu montes, et saxa fluescunt |
| 697 | In cineres, et pulvis erit, quae dura rigebat: |
| 698 | Qui, visa tellure simul, mox pondera mundi |
| 699 | Concutit, et subitum monstrat vaga terra tremorem, |
| 700 | Ac formidatos ostendit pendula motus. |
| 701 | Alveus expavit violento vertice torrens, |
| 702 | Dum reduces sentiret aquas, et sisteret amnem |
| 703 | Visa Dei facies, et marmora glauca fugaret |
| 704 | Gurgitis aequorei, quo mundus cingitur omnis, |
| 705 | Et pelago spatiante fretis, ac littoris aestu |
| 706 | Qui de thesauris ventorum flamina mittit, |
| 707 | Et frenat rapidas in tempestate procellas |
| 708 | Grandinis, atque nivis, qui novit, quae sit origo, |
| 709 | Qui dat fulmineos collisis nubibus ignes, |
| 710 | Qui laxas abscondit aquas, et continet imbres, |
| 711 | Qui scit, quo nitidus crystallus ventre creatur; |
| 712 | Candida materies, glacies duratur aquarum. |
| 713 | Qui noctes hiemis producit sole minore, |
| 714 | Et solis protendit iter flammantibus horis: |
| 715 | Qui lunae saltus statuit, solisque labores; |
| 716 | Qui roseis stellare nemus, vel floribus agros |
| 717 | Imperat; autumni qui dulcia poma saporat, |
| 718 | Et fragiles gemmis variat in vitibus uvas, |
| 719 | Ut cibus, et potus sint ubera dulcia musti; |
| 720 | Qui dat corvorum pullis alimenta, facitque, |
| 721 | Noverit ut vultur, qua sit regione cadaver, |
| 722 | Dux odor, atque sagax quem mos invitat ad escam, |
| 723 | Praepetis aut aquilae senio renovare iuventam, |
| 724 | Quae rostro crescente famem tolerabat obunco: |
| 725 | Qui pascit, quodcunque creat, pietate parentis, |
| 726 | Vitae certa salus per mille pericula mortis, |
| 727 | Debilibus virtus, opulentia maior egenis, |
| 728 | Auxilium miseris, spes, et defensio pressis, |
| 729 | Fessorum virtus, dans nutrimenta salutis. |
| 730 | Qui facit, aeternam mortalia lege latenti |
| 731 | Membra tegant animam vento spirante loquaci. |
| 732 | Qui lunae crescente globo iubet aequora crescant |
| 733 | Fluctibus adiectis, crescant cum fontibus amnes, |
| 734 | Crescat et inclusum capite genus omne cerebri, |
| 735 | Et minuantur aquae, luna minuente, liquentes, |
| 736 | Ac decrescente decrescant lege perenni. |
| 737 | Qui reges et regna domat, sternitque potentes; |
| 738 | Deiicit elatos, et mergit ab arce superbos, |
| 739 | Atque oppressores Deus opprimit, et pius ultor |
| 740 | Elevat elisos, et consolatur adactos |
| 741 | Luctibus et damnis, et vulnera saeva dolentes. |
| 742 | Est nobis vexata salus? pietate medelam |
| 743 | Impendis tu, sancte, tuam medicamine nullo, |
| 744 | Quod species terrena parat languoris ad aestus. |
| 745 | Spes hominum intendens, et vota precantia complens, |
| 746 | Aspice despectum, deiectum attolle parumper, |
| 747 | Confusumque iuva, quia poenitet esse nocentem, |
| 748 | Ut valeam memorare tuas hoc carmine laudes, |
| 749 | Quas potero: nam nemo valet narrare creatus |
| 750 | Vel modicum facientis opus: quo mens mea clamat |
| 751 | Pectore contuso lacrymans, et voce fideli. |
| 752 | Obses sermo tuus nostro nam corde tenetur, |
| 753 | Quo te promittis nimia pietate parentem. |