BRID. RAMES. GLOSSAE.---Coelum superioris circuli proprio discretum termino, et aequalibus undique spatiis collocatum, virtutes continet angelicas, quae ad nos exeuntes aetheria sibi corpora sumunt, ut possint hominibus etiam in edendo similari, eademque ibi reversae deponunt. Hoc Deus aquis glacialibus temperavit, ne inferiora succederentur elementa. Dehinc inferius coelum non uniformi, sed multiplici solidavit, nuncupans eum firmamentum propter sustentationem superiorum aquarum.

Coelum subtilis igneaeque naturae, rotundumque, et a centro terrae aequis spatiis undique collectum. Unde et convexum mediumque quacunque cernatur, inenarrabili celeritate quotidie circumagi sapientes mundi dixerunt, ita ut rueret, si non planetarum occursu moderaretur: argumento siderum nitentes, quae fixo semper cursu circumvolant, septentrionalibus breviores gyros circa cardinem peragentibus. Cuius vertices extremos, quos circa sphaera coeli volvitur, polos nuncupant, glaciali rigore tabentes. Horum unus ad Septentrionalem plagam consurgens Boreus, alter devexus in Austros, terraeque oppositus, Australis vocatur, quem interiora Austri Scriptura sancta nominat.

Coelum, id est, firmamentum, subtilis naturae, utpote ex aquis et igneae naturae, id est, qualitatis, propter sidera igneam naturam habentia, quae in eo collocata sunt. Rotundumque, scilicet, est. Rotundum non in modum pilae, sed a parte polorum in longitudine porrectum, et a centro, id est, a medio puncto, vel medietate terrae. Undique, id est, declivum, collectum illud coelum. Quantum est ab hoc loco terrae ad coelum tantum ex utraque parte terrae spatium ad coelum protenditur. Est enim orbis terrae in medio totius mundi, id est, coeli, positus, non in latitudinis solum gyro, quasi instar scuti rotundus; sed instar potius pilae undequaque versum, id est divexum, aequali rotunditate persimilis. Neque enim in tantae mole magnitudinis quamvis enormem, id est, grandem, montium valliumque distantiam, quantum in pila ludicra, unum digitum addere vel demere crediderim. Omnia enim elementa supra terram sunt, et quasi ab ea sustinentur, terra autem a nullo sustinetur elemento, quia terra humillimum tenet locum. Psalmista dicit: Extendens coelum sicut pellem. Ad litteram: Extendit Deus coelum sicut pellem, quia sicut pellis animantium totum corpus tegit, sic coelum totam terram supra et infra circumdat. Unde, scilicet quia rotundum est et convexum, propter inclinatiorem partem austrini poli. Convexum, id est, curvum in modum camerae. Mediumque scilicet, est. Medium est ipsum coelum quacunque cernatur, sicut circinus in quacunque sui parte consideretur, medius est. Ipsum quoque coelum medium omnibus videtur, quia medietas illius super terram est semper. Et videtur etiam connexum, id est, inclinatum. In quacunque enim parte terrae stetur, medium putatur in coelum esse. Quacunque, id est, in quamcunque partem. Et ubicunque cernatur ipsum coelum, semper medietas eius videtur. Circumagi, scilicet ipsum coelum, id est, circumferri. Sapientes, id est, philosophi. Rueret, id est, caderet. Planetarum. Planetae enim contra mundum feruntur, ideo mundus temperatur et retinetur. Moderaretur, id est, tardaretur, vel temperaretur. Argumento, vel ostensione, id est, exploratione. Quid sit et quare dicatur argumentum, iam supra scriptum est.

Est enim revera orbis idem in medio totius mundi positus, non in latitudinis solum gyro, quasi instar scuti rotundus, sed instar potius pilae undique versum aequali rotunditate persimilis. Macrobius, in prima libri sui parte, ita commemorat. Coelum enim ab omni parte terrae aequabiliter distat. Et ut a nostra habitatione, ita et a lateribus et a parte quae ad nos habetur inferior pari altitudinis immensitate suspicitur. Nisi ergo omnia pondera ferrentur in terram, imbres qui extra latera terrae defluunt, non in terram, sed in coelum caderent. Quod vilitatem ioci scurrilis excedit. Esto enim sphaera terrae, cui ascripta sunt, A B C D. Circa hanc sit aeris orbis, cui ascripta sunt, E F G L M, et utrumque orbem, id est, terrae et aeris, dividat linea ducta ab E usque ad L. Erit superior ista quam possidemus, et illa sub pedibus. Nisi ergo caderet omne pondus in terram, parvam nimis imbrium partem terra susciperet ab A usque ad C. Latera vero aeris, id est, ab F usque ad E, et a G usque ad L, humorem suum in aerem coelumque deiicerent. De inferiori autem hemisphaerio pluvia in exteriora, et ideo naturae ignota, deflueret sicut ostendit subiecta descriptio.

De coeli autem nomine sic dicit sanctus Ambrosius in libris quos scripsit de creatione mundi: Coelum Graeco vocabulo οὐρανὸς dicitur. Apud Latinos autem propterea coelum appellatur, quia impressa stellarum lumina veluti signa habens, tanquam caelatum dicitur, sicut argentum quod signis eminentibus refulgens coelatum vocatur. Huius enim esse subtilem naturam etiam Scriptura demonstrat, dicens quod firmaverit coelum sicut fumum. Partes autem eius, eous, axis, clima, cardines, convexa, poli, hemisphaeria. Eous est, quo coelum continetur. Unde et Ennius: Vix solum complevere Eoum, cum terroribus coeli. Axis, est Septentrionalis linea recta, quae per mediam pilam sphaerae tendit; et dicta axis, quod in ea sphaera ut rota volvitur, vel quia ibi plaustrum est. Clima, cardo vel pars coeli. Climata coeli, id est, plagae vel partes: quatuor sunt, ex quibus prima pars orientalis est, unde aliquae stellae oriuntur. Secunda occidentalis, ubi nobis aliquae stellae occidunt. Tertia Septentrionalis, ubi sol pervenit in diebus maioribus. Quarta Australis, ubi sol pervenit noctibus maioribus. Oriens autem ab ortu solis est nuncupatus; occidens, quod diem faciat occidere atque interire. Abscondit enim lumen mundo, et tenebras superinducit. Septentrio autem a septem stellis axis vocatur, quaeque in ipso revolutae rotantur. Hic proprie et vertex dicitur, eo quod vertitur. Meridies autem vocata, vel quia ibi sol facit medium diem, quasi medidies: vel quia tunc purius micat aether. Merum enim purum dicitur, cardines coeli extremae partes sunt axis, et dicti cardines eo quod per eos vertitur coelum, vel quia sicut cor volvuntur. Gregorius papa: Dic rogo si nosti gyros coeli, terrae cardines, aquarum abyssos, ubi finiuntur, ubi suspensi sunt. Scimus autem quia quod ex nihilo factum est pendet in nihilo. Sed si est aliquid quod dicitur nihilum, iam nihilum non est. Si autem nihil est nihilum, nusquam mundi moles dependet, nec est ubi sit quod creatum est ut sit. Quomodo ergo nusquam est, quod novimus quia est? Convexa autem coeli extrema eius sunt, a curvitate dicta, ut est illud: Convexum quoties claudit nox humida coelum

Convexum enim curvum est, quasi conversum seu inclinatum, et admodum circumflexum. Poli sunt circuli, qui currunt per axem. Horum alter est septentrionalis, qui nunquam occidit, appellaturque Boreus; alter Australis, qui nunquam videtur, et Austronotus dicitur; et dicti poli, quod sint axium cycli, ex usu plaustrorum, a poliendo scilicet nominati. Sed polus Boreus videtur semper, Austronotus nunquam, quia dextra coeli altiora sunt, pressa Austri. Sphaera est aequalis rotunditas undique ita.

Sphaera coeli species est quaedam in rotundum formata, cuius centrum terra est, ex omnibus partibus conclusa. Hanc sphaeram nec principium habere dicunt, nec terminum, pro eo quod rotunditate sui quasi circulus unde incipiat, vel ubi desinat, non facile comprehenditur. Aequaliter enim ex omni parte fertur esse collecta, et ad omnia similiter respiciens, atque a centro terrae spatiis aequis distincta; ipsaque sui aequalitate ita stabilis, ut eam in nullam partem declinare undique aequalitas collecta permittat, ac nullo fulcimento subvecta sustentetur. Hemisphaeria dimidia pars sphaerae est. Hemisphaerion super terram est ea pars coeli quae a nobis tota videtur: hemisphaerion sub terra est, quae videri non potest, quandiu sub terra fuerit.

Sphaerae motus duobus axibus volvitur, quorum unus est Septentrionalis, qui nunquam occidit, appellaturque Boreus; alter Australis, qui nunquam videtur, et Austronotus dicitur. His duobus polis moveri sphaeram coeli dicunt, et cum motu eius sidera fixa in ea ab Oriente usque in Occidentem circuire, septentrionibus breviores gyros iuxta cardinem peragentibus.

Sphaera coeli ab Oriente et Occidente semel in die et nocte vertitur viginti quatuor horarum spatiis, quibus cursum suum super terras et sub terras sua volubilitate concludit. Haec igitur super aquas esse posita fertur, ut in ipsis volvatur, eiusque incendium temperent. Si forte aliquis requirit qualiter coelum tam magnam revolutionem in viginti quatuor horis agere possit, videat quomodo Habacuc in puncto horae tanta terrarum spatia bis transmeare potuit. Coelum igitur qua magnitudine vel qua materia constet incertum tenemus; scimus tamen quia incredibili celeritate volvitur. Tanta celeritate sphaera coeli dicitur currere, ut nisi adversus eius praecipitem cursum astra currerent, quae eam remorarent, mundi ruinam faceret. Unde et Lucanus locutus est: Sideribus quae sola fuga moderantur Olympi, Occurruntque polo diversa potentia cursu.

Nam tantus illic sonus est, tantaeque dulcedinis, ut beatus Isidorus ait, ut si humanae aures valerent illum audire, ab Oriente in Occidentem transirent, sequentes motum sphaerae coelestis. Cuius perfectionem sphaerae vel circuli multis argumentationibus tractans Plato, rationabile fabricatoris mundi opus insinuat, primo quod ex linearum quinque angulis zodiacus ductus ex una linea constat; secundo, quod sine initio est, et sine fine; tertio, quod a puncto efficitur. Denuo quod motum ex se habeat, deinde quod careat iudicio angulorum, et quod in se stellarum figuras omnes includat, et quod motum inenarrabilem [Forte inerrabilem] habeat, si quidem sex alii motus errabiles sint ante, a tergo, dextra laevaque sursum deorsumque; postremum et quod necessitate efficiatur ut haec linea ultra circulum duci non possit.

Coelum spiritualiter Ecclesia est, quae in huius vitae nocte sanctorum virtutibus quasi claritate siderum fulget. Pluraliter autem coeli nomine sancti omnes vel angeli intelliguntur. Siquidem coelos etiam prophetas et apostolos accipere debemus, qui pluunt verbis, coruscant miraculis, et de quibus dictum est: Coeli enarrant gloriam Dei, utique quia ipsi adventum et mortem, ipsi quoque resurrectionem Christi velut gloriam mundo annuntiaverunt. Beatus Ambrosius, in libro Hexameron, sic eloquitur, dicens: Legimus in David: Laudate eum coeli coelorum. Utrum enim unum sit coelum, an plures, contentio est, dum alii multos asserunt, alii praeter unum esse negant. Philosophi autem mundi, septem coelos, id est, planetas globorum consono motu introduxerunt, quorum orbibus connexa memorant omnia, quos sibi innexos et velut insertos versari retro, et e contrario caeteris motibus ferri arbitrantur. Siquidem et in ecclesiasticis libris et coeli coelorum leguntur, et apostolus Paulus usque ad tertium coelum fuisse se raptum intelligit; sed de numero eorum nihil sibi praesumat humana temeritas. Fecit autem eos deos, non informes vel confusos, sed ratione quadam ordine suo distinctos. Nam superioris circuli coelum discretum termino, aequalibus undique spatiis collocatum extendit, atque in eo virtutes spiritualium creaturarum constituit. Cuius quidem coeli naturam artifex mundi aquis temperavit, ne conflagratio superioris ignis inferiora elementa succenderet. Dehinc coelum inferioris coeli non uniformi sed multiplici motu solidavit, nuncupans eum firmamentum, propter sustentationem solidarum superiorum aquarum. Iulianus Pomerius, vir sanae prudentiae, primum coelum dicit esse aerium, a quo et aves coeli vocantur. Secundum sidereum, ubi continentur duodecim signa caeteraque astra praeter septem planetas, quod et firmamentum appellatur. Tertium intelligit spirituale, sive mentale, ubi angeli et animae sanctorum in contemplatione Dei sunt positae, contemplantes super se Deum omnipotentem, qui omni creaturae praesidet, ut praesidendo omnia sustineat, sustinendo circumdet, circumdando impleat.

Macrobius in secunda libri sui parte ita commemorat:

Quia animo facilius illabitur concepta ratio quam sermone descriptio, esto orbis terrae cui ascripta sunt A B C D, et circa A ascribantur N et L, circa B autem M et K, et circa C, G et L, et circa D, E et F, et ducantur lineae rectae a signis ad signa, id est, a G in I, ab M in N, a K in L, ab E in F. Spatia igitur duo adversa sibi, id est, a C usque ad lineam quae in L ducta est, alterum a D usque ad lineam quae in F ducta est, intelligantur pruina obriguisse perpetua. Est enim superior Septentrionalis, inferior Australis extremitas; medium vero ab N usque in L, zona sit torrida. Restat ut cingulis ab I usque ad N de subiecto calore et superiore frigore temperetur. Rursus zona quae est inter L et F accipiat de superiore calore et subdito rigore temperiem. Et licet sint hae duae zonae temperatae, non tamen ambae hominibus nostri generis indultae sunt, sed sola superior, quae est ab I usque ad N, incolitur ab omni quale scire possumus hominum genere, Romani Graecive sint, vel barbari cuiusque nationis. Illa vero ab L usque ad F, sola ratione intelligitur, quod propter similem temperiem similiter incolatur; sed a quibus, neque licuit unquam nobis, nec licebit agnoscere. Interiecta enim torrida utrique hominum generi, commercium ad se denegat commeandi. Manifesta est igitur causa cur haec zona flammis sit semper obnoxia, quippe quam sol totius aethereae flammae, et fons et administrator nunquam relinquat. Ergo ambae partes ultimae, id est, Septentrionalis et Australis, ad quas nunquam solis calor accedit, necessario perpetua premuntur pruina. Duas vero, ut diximus, temperat hinc atque illinc, vicina caloris et frigoris. Denique in hac ipsa zona quam incolimus, quae tota dicitur temperata, partes tamen quae perusto cingulo vicinae sunt, caeteris calidiores sunt, ut est Aethiopia, Arabia, Aegyptus, et Libya, in qua calor ita circumfusi aeris corpus extenuat, ut aut nunquam aut raro cogatur in nubes, et ideo nullus pene apud illos usus est imbrium, rursusque ad fines frigidos pressius accedunt. Adeo premuntur pruina, ut non facile explicetur quanta sit illic frigidae nimietatis iniuria; loca vero quae in medio temperata sunt, quoniam ab utraque nimietate longe recedunt, veram tenent salutaremque temperiem.

IOAN. NOV. SCHOLIA.---Causa autem inaequalitatis. Adhibita sphaera facilis est huius intellectus; demonstratur enim ex terrae rotunditate fieri (iam enim constat esse globum) et quod sol gentibus ad Orientem positis, citius oriatur, tardius ad Occidentem. Quemadmodum Iudaeis ante fit dies, quam nobis, nobis citius quam Hispanis, tum etiam quod pro climatum diversitate, dies hiberni et aestivi, alibi sint breviores et longiores: quorum prius illud vulgo etiam notum est, posterius vero docetur ex mundi inclinatione. Nam proficiscentibus ad meridiem, continuo sidera quaedam videntur versus Austrum oriri, quemadmodum Canopus insignis stella in temone Argonavis, nusquam in Italia conspicitur: Rhodi tantum emicat ex inferiore parte mundi super horizontem, Alexandriae iusto tempore perdurat supra finitorem. Ex eo fit ut hibernos dies gens meridionalis habeat quam nos longiores. Nam et illis sidera quaedam decem horis super terram feruntur, quae nobis vixdum octo. Aestivos autem illi habent breviores; quod enim citra aequatorem est arctois, diutius super horizontem manet, quemadmodum docetur apud Euclidem in sphaerae conversionibus, seu phaenomena inscriptis. Ad hanc rem cosmographi indicandam excogitarunt duo genera circulorum, alios qui per polos ducti dicuntur meridiani, a Septentrione versus Austrum, quorum officium est distinguere horarum discrimina, ac Orientales ab Occidentalibus; alii sunt in sphaera circuli παράλληλοι, qui dividunt meridianos praedictos, distinguuntque climata, ac dierum temporumque inaequalitatem, de quibus dicetur capite sequenti.

Sed nec Italia quidem. De Canopo vide caput septuagesimum secundi libri c. Plinii, unde haec desumpta sunt, qui locus tamen isthic non caret menda.