BRID. RAM. GLOSSAE.---Hebdomada Graece a septenario numero nomen accepit. Hebdomada Graece, Latine septimana, quod septem habeat mane, id est, per septem dies currat. Inter hebdomadam per b, et hepdomadam per p, hoc distat, quod hebdo est concipio, unde hebdomadae dicuntur conceptiones; hepda vero, per p, dicuntur septem. Unde hepdomada dicitur septimana. Marcus Varro, in libris, id est, de Hebdomadibus, septenarii numeri virtutes varias describit. Marcus Varro, homo omnium acutissimus, et sine ulla dubitatione doctissimus, XLI libros scripsit antiquitatum, inter quos sex de temporibus composuit. De quo Terentianus elegantissimo versiculo breviter ait: «Vir doctissimus undecunque Varro, qui tam multa legit, ut aliquid ei scribere vacasse miremur; tam multa scripsit, quam multa vix quemquam legere potuisse credamus.» Si vis audire quid de eo beatus Augustinus dicit, lege librum de Civitate Dei sextum. Is numerus, id est septenarius, septentrionem maiorem minoremque facit in coelo, et vergilias, quas Graeci pleiadas vocant, et stellas errantes. Ipse quoque zodiacus septenario numero non caret. Nam in septimo signo fit solstitium a bruma, in septimo bruma a solstitio, in septimo aequinoctium ab aequinoctio. Luna quoque pene quater septenis diebus integrum suum conficit cursum. Prima ergo singularis illa hebdomada, et a qua caeterae formam capessunt, septem dies tantum habuit. Ubi notandum, quod non ideo senarius numerus est perfectus, quia Dominus in eo mundi opera perfecerit, sed, sicut Augustinus ait, scilicet in lib. de Civitate Dei undecimo, in eo scilicet numero, id est, senario. Quia numerus ille est perfectus, id est, senarius. Par numerus est, qui dividi aequis partibus potest, ut duo, quatuor, octo. Impar vero numerus est, qui dividi aequis partibus nequit, uno medio vel deficiente, vel superante, ut tria, quinque, septem, novem. Perfectus autem numerus est, qui suis partib. adimpletur, ut senarius, qui non indiget adiunctione alterius ad perfectionem, sed divisus non plus habet, quam perfectus, nec minus. Sic et viginti octo faciunt intra centenarium; sic intra millenarium CDXCVI; intra ex, VIII, CXXVIII. Ut etiam per hunc, scilicet, senarium. Qui scilicet senarius, suis, scilicet, in partibus primus impletur. Ideo primus, quia sunt etiam alii perfecti, qui similiter implentur suis partibus. Sexta scilicet parte, id est, unum; tertia scilicet parte, id est, duo; et dimidia scilicet parte, id est, tria. Ad huius exemplum divinae hebdomadis, secunda scilicet hebdomada, hominibus observanda mandatur. Secunda hebdomada, quae a prima formam accepit, septem similiter dies deinceps habuit. Verum gentiles cum observationem a populo Israel hebdomadis ediscerent, mox hanc in laudem suorum deflexere deorum. Pagani ex pagis Atheniensium dicti, ubi exorti sunt. Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio vocabulum pagani sortiti sunt. Gentiles sunt, qui sine lege sunt, et nondum crediderunt. Dicti autem gentiles, quia ita sunt, ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt, sub peccato scilicet idolis servientes, et necdum regenerati, proinde gentiles primitus nuncupabantur. Ipsi dicuntur Graece ethnici. Ethnici enim ex Graeco in Latinum interpretantur gentiles. Ethnos enim Graece gens dicitur. Eisdem utique monstris suos dies quibus et errantia sidera consecrantes.

Inter coelum terramque septem sidera pendent, certis discreta spatiis, quae vocantur errantia, contrarium mundo agentia cursum, id est, laevum, illo semper in dextra praecipiti. Et quamvis assiduae conversione immensae celeritatis attollantur ab eo, rapianturque in occasus, adverso tamen irae motu per suos quaeque, id est, incessus, passus, advertuntur, nunc inferius, nunc superius, propter obliquitatem signiferi vagantia. Radiis autem solis praepedita, anomala, vel retrograda, vel stationaria, fiunt. Inter coelum, in est, firmamentum. Terramque; id est, in aethere septem sidera. De planetis dicit pendent, scilicet, quia non cohaerent. Pendent dicit, quia non sunt fixa in firmamento, sicut caetera sidera. Sol et luna, et quinque planetae non sunt in firmamento positae, sed in aethere pendent, quia ergo vicinae sunt firmamento, ideo in firmamento positae dicuntur. Discreta, distincta. Distantia inter se, et divisa certis spatiis. Contrarium cursum, id est, laevum, id est, sinistrum agentia, quia contra mundum pergunt. Coelum in dextrum ab Oriente in Occidentem flectitur, planetae e regione ab Occidente in Orientem in laevum volvuntur. Quamvis agilitas coelestis spherae tanta sit, ut cursum planetarum praepediat, illasque impetu suo rapiat, atque ideo videntur nobis currere ad Occidentem, cum tamen semper ferantur ad Orientem. Nam cursum suum nunquam amittunt, licet ad cursum sphaerae coelestis videantur ferri. Iste locus varie intelligitur. Primum enim sic: Cum enim homo convertit faciem ad solis occasum, sinistra pars illius de Australi parte erit, contra quam partem omnes planetae currunt ab occasu ad ortum. Vel etiam terra, quae vocatur mundus, scilicet homo supinus, cuius caput ad Orientem est, pedes vero ad occasum, contra cuius sinistram manum omnes planetae currunt. Vel etiam omne, quod est contrarium laevum dicitur; quia ergo contra mundum currunt, ideo dicuntur currere in laevum. Illo, scilicet, mundo, qui semper in dexteram partem volvitur. Praecipiti, id est, volubili. Assidua, id est, continua, quia mundus in unaquaque die circa terras advolvitur cum sua nocte viginti quatuor horis. Item: sol et luna caeteraque planetarum stellae non sunt fixa in coelo, ut caetera sidera; sed in aere feruntur, quae Graece planetae, Latine autem sidera errantia nuncupantur; non quod ipsa errent, quae cursus suos secundum divini imperii dispensationem peragunt, sed nos errare in sui motus investigatione faciant, cum interdum in Austrum, interdum Septentrionem: plerumque, ut quidam dicunt, contra mundum, nonnunquam cum mundo feruntur. Item: Sidera errantia, quae sunt septem, non semper in eodem loco, ubi pridie fecerant ortum, faciunt vel occasum; sed modo ad infima zonae brumalis descendunt, modo ad alta zonae solstitialis ascendunt, modo mediam zonae aquinoctialis lineam repetunt. Sic nimirum, sic sunt haeretici, qui lucem veritatis promittentes, nunquam in eodem statu docendi perdurant; sed modo sic, modo sic, doctrinam informantes, ipsi utique quam sit contemnenda lucis ostentatio quam pollicentur insinuant. Credo quia sol in medio planetarum positus, totum mundum spiritus instar calefacere, et quasi vivificare videtur, quarto circulo solis cursus est collocatus; qui proinde, quia omnibus lucidior est, medius est constitutus, ut tam supernis quam inferioribus lucem praestet. Luna autem ideo proxima terris est posita, ut nocte nobis lucem facilius exhibeat. Ecclesiaste attestante, qui de ipso loquens ait: Ecclesiastes autem appellatur, qui coetum, id est, Ecclesiam congreget. Cohelet Hebraice, Ecclesiastes Graece, concionator Latine. Dictus autem concionator, eo quod concionetur ad populum, id est, loquatur, et sermo eius non specialiter ad unum, sed ad universos generaliter dirigatur, dicens omnia quae in mundo cernimus caduca et brevia esse, et ob hoc minime appetenda. Gyrans gyrando vadit spiritus, et in circulos suos revertitur. Huius versiculi glossam in ante capitulo 26, pleniter invenies. Martis stella, ut puta soli proxima, calore simul et natura fervens. Mars, ares Graece appellatur; ares autem virtus interpretatur. Mars quasi magna virtus vocatur. Mercurius, quasi mercatorum κύριος, id est, dominus. Inter mercatores enim sermo abundat, ideo medius dicitur inter deos et homines, sermo enim inter deos et homines fit. Credebant enim eum aliquando esse in coelo, aliquando in terris. Venus pulchritudine sui aspectus provocat homines ad intuendum, quae sola planetarum praeter solem et lunam umbram facere dicitur. Venus dicitur vesper et lucifer. Saturnus est a saturando dictus: quidam homo erat, ut dicunt, in Italia; qui cum divitiis suis homines fame pereuntes saturaret, Saturnus appellatus est, et in divinum raptus honorem. Iupiter ergo quasi zetos pater, id est, pater fulminum dicitur. Haec enim stella a circulo Saturni accipiens aquam, a Martis stella, quae infra illum est, haurit ignem. Cum autem praegnans igne et aqua, efficitur instar humidi ligni, flamma decocti spargit fulmina in modum vagisideris apparentia. Septem planetae ita sunt in ordine, Saturnus, Iupiter, Mars, Sol, Venus, Mercurius, Luna.

Ferias vero habere clerum primus papa Sylvester edocuit. Sic legitur in Levitico, cap. XXIII, dicentem Dominum ad Moysen: «Hae sunt feriae Domini sanctae, quas celebrare debebitis temporibus suis. Mense septimo, decima quarta die mensis ad vesperem phasae Domini est; et decima quinta die mensis huius, solemnitas azymorum Domini est, septem diebus azyma comedetis, dies primus erit vobis celeberrimus sanctusque, etc.»

Sabbatum ex veteri Scriptura retinuit, nihil veritus grammaticorum ferulas, qui sicut Kalendas, Nonas et Idus, ita etiam ferias plurali tantum numero proferendas esse decernunt. Ferula gestamen erat grammaticorum, ut ipso etiam gestamine monerent discipulos ferventes et ardentes esse debere ad discendum, quia ferula igneae naturae est, percussus enim ea aliquis potius calorem quam dolorem sentit.

Tertia species hebdomadis in celebratione Pentecostes agitur. Hic septem dies pro uno die ponuntur quia septies septem quadraginta novem, addita monade, fiunt L.

Cum complerentur dies Pentecostes. Male quidam Codices habent Pentecoste; nam Pentecoste nominativo casu quinquagesima dicitur; Pentecostes genitivo, quinquagesimae; Pentecosten accusativo, quinquagesimam. Nulla autem ratio sinit loquendi ut dicamus: Cum complerentur dies quinquagesimam, sed, Cum complerentur dies quinquagesimae; vel certe, sicut in Graeco legitur, numeri singularis: Et cum compleretur dies quinquagesimae. At vero in precibus eiusdem diei dicendum: Et diem sacratissimam Pentecosten celebrantes, id est quinquagesimam. A cuius verbi consuetudine putatur huius diei solemnitas a quibusdam qui Graecam linguam nesciunt, etiam nominativo casu pentecosten appellari debere. Verum notandum, iuxta historiam, quod apud antiquos pentecostes, id est quinquagesimae, quo lex data erat, ab occisione agni computabatur. Hic autem non a Domini passione, sed, sicut beatus Augustinus exponit, ab eius resurrectione dies quinquagesimae, quo Spiritus sanctus est missus, computatur; qui, redeunte signi veteris exemplo, ipse sibi manifestissime die Domini cum suo consecravit adventu, quo etiam temporis articulo verum pascha die Dominico monstravit esse celebrandum. Nam sicut hic, sic et illic in ignis visione Deus apparuit, dicente in Exodo: «Totus autem mons Sinai fumigabat, eo quod descendisset Dominus super eum in igne.» Hic ignis et sonus, sic et in monte utrumque erat et ignis et sonitus; sic illic fumus, hic leguntur linguae divisae velut ignis. Nam in ipsa datione legis et gratiae apparet evidentissima Veteris et Novi Testamenti distantia. Ibi plebs longe stabat territa, hic fideles laetabantur Spiritus sancti gratia accepta; illic timor, hic amor; ibi a monte terruit, hic domum intravit; ibi legem digito in lapide scripsit, hic Spiritu sancto suam gratiam in corde signavit. Lege in ante illam glossam, cuius initium est: Initium sane et causa festivitatis; quae etiam sic finitur: ob reverentiam resurrectionis dominicae tradiderunt. Quarta septimi mensis hebdomada. Quarta septimi mensis hebdomada erat, id est, Septemb., qui septimus est a Martio. Hic ponitur mensis pro una die. Septimus mensis pro septenario sui ordinis numero, hebdomada appellatur. Vel certe idem septem menses hebdomada appellantur, pro septenarii numeri ratione, quae per septem dies primam fecit hebdomadam. Sciendum namque secundum Augustinum, pontificem omni die per annum intrasse sancta sanctorum, sed non obtulisse sacrificium sanguinis, nisi tantum hac una designata die. Qua etiam ex causa memoratur semel in anno introiisse, semel videlicet offerendo sacrificium sanguinis, qua sola per annum pontifex, derelicto foris populo, intrabat in sancta sanctorum. Una etenim tantummodo per annum solemnitas erat, in qua, pontifice sancta sanctorum intrante, nullum prorsus hominum intra fores templi remanere liceret, sed omnes tempore oblationis iuberentur orare. Haec autem erat statuta solemnitas paschae, septimo mense, decimo die mensis, quae dies propitiationis sive expiationis vocabatur, quia videlicet, oblatis in altare holocausti victimis, sanguis in sancta sanctorum ad expiandum inferebatur. Quinta hebdomada septimi anni, quo totus populus ab agricolandi opere legis imperio vacabat. Hic ponitur annus pro una die, quia isti septem anni pro septenario tantum numero hebdomadis nomine censentur. Sexta anni iubilaei, hoc est, remissionis hebdomada est, quae septem hebdomadibus annorum, hoc est, quadraginta novem annis texitur. Hic ponuntur septem anni pro una die. Anni iubilaei, id est, quinquagesimi, hoc est, remissionis. Quae septem hebdomadibus annorum texitur, id est, conficitur. Namque septem anni septies multiplicati quadraginta novem explicant. Ista sexta hebdomada efficitur, ex hebdomada quintae speciei septies computata, et ideo dicitur ex septem hebdomadibus annorum. In quinta enim hebdomada continentur septem anni; in ista sunt septem septies, id est, quadraginta novem. Superius enim, hoc est in quinta, annus pro una die ponitur: hic septem anni pro una die ponuntur, et in quantum ad septem hebdomades, annus pro una die ponitur; in quantum vero ad unam hebdomadam, septem anni pro una die ponuntur. Qua, scilicet sexta specie hebdomadis expleta, tubae clarius, scilicet quam in aliis solemnitatibus resonabant. Eo enim tempore veniebant omnes in civitatem, et resonabant tubae, et servi emptitii et ancillae dimittebantur liberi, et agri et vineae revertebantur ad pristinum possessorem gratis. Lege in Levitico, c. XXV, ubi scriptum est: «Sex annis seres agrum tuum, ibique de quinta et sexta hebdomada, et de tubis ita scriptum invenies: Numerabis quoque tibi septem hebdomadas annorum, id est, septem septies, quae simul faciunt quadraginta novem; et clanges buccina mense septimo decima die mensis, propitiationis tempore in universa terra vestra, sanctificabisque annum quinquagesimum, et vocabis remissionem cunctis habitatoribus terrae tuae, ipse est enim iubilaeus.» Has igitur tubas, Domino iubente, personabant sacerdotes, quando coram Iosue muri Iericho funditus corruerunt. Quod mystice in hac Ecclesia completur, in qua per septem dies, hoc est, per omne tempus huius vitae praedicatoribus tubam doctrinae insonantibus, omnis fortitudo infidelium ruit.

IOAN. NOV. SCHOLIA.---Hactenus Beda tractavit partes temporis quas facit conversio mundi, id est, naturales; deinceps prosequitur tempora quae sumuntur ex mystico exemplo divinae operationis, quae supra dixit esse constituta ex auctoritate Dei. Est autem hebdoma seu hebdomada Graeca vox, significans septimanam, quam accipimus pro septem dierum spatio, quae temporis rationeque ex mundi ambitu, neque ex stellarum cursu deprehenditur, sed divina praeceptione introducta est ut videlicet per sex dies homines operarentur profana, septimum antem vacatione rerum externarum Deo facerent sacrum. Veluti cum ipse sex diebus mundum creasset, septimo quievit. Huius hebdomadae prima est Sabbatum, reliqui sex ex ordine ab antegresso Sabbato denominantur, ut prima Sabbati, secunda Sabbati, et sic deinceps; ut nos, dies Lunae, Martis, Mercurii, etc., quod gentilitium est. Ecclesia feriarum nomine reliquos dies appellat, quam consuetudinem Sylvester Romanus pontifex introduxit primum.

Sed sicut Augustinus ait: Dominus qui omnia simul, etc. De perfectione numeri senarii et septenarii ex professo agunt Arithmetici, ut Boetius, libro primo Arithmetices; Georgius Valla, lib. 2, capp. 16, 17. Vide Macrobium, super Somnium Scipionis, lib. I, capp. 5, 6. Porro de septenarii encomio multa scripta sunt a Christianis et gentilibus; a Pythagora tum virgo, tum Minerva, tum Ametor appellatur, quod eorum, qui intra denarium sunt nullum gignat, nec a quoquam gignatur. Nam quatuor a binario gignitur; cum quo octonarium parit; sex autem a dyade pariter gignitur, et gignit tria, trinarius vicissim sex et novem, quinarius pariter decem; septem vero sola unitate gignitur, neque ullum alium parit, quando bis VII efficiunt plura quam intra denarium continentur: huius subtilitatis plurimis argumentis praeponunt septenarium. Vide etiam A. Gellium, lib. III, cap. 10.

Primam videlicet diem soli. Gentiles septimanae diebus imposuerunt nomina planetarum cuius rei etiam vestigium servat lingua Germanica; nam diem Dominicum a sole, Sontag; sequentem a luna, Montag; tertii et quarti diei nomina Germanica, quid sibi velint, nondum inveni; quartus a tonitruis. Donnerstag, intelligitur Iovis esse; sequentis nomen a Venere corruptum est, sic tamen ut origo remanserit. Postremus est Saturstag. Vulgo creditum est primam diei horam, quae est ab exortu solis, esse sub dominio eius planetae unde dies nomen habet; secundam sub eo, qui sequitur terram, versus a coelo, et sic deinceps eo ordine quo constituti sunt in coelo, qua serie exacta, ad Saturnum redemit [Locus mendosus. EDIT.], ut, prima hora diei Dominici est solis, secunda Veneris, tertia Mercurii, quarta Lunae, quinta Saturni, sexta, quae est in meridie, Iovis. Sed hoc ratione caret, neque a veteribus astrologis traditum invenio. Cur autem planetarum in dierum assignatione non sit servatus ordo, pulchre Beda reddit rationem physicam, sumptam ex qualitate et visiderum; qua de re vide plura apud Pontanum, in commentariis super C sententias Ptolemaei, et lib. IV de Rebus coelestibus.

Quae Lucifer et vesper. Quando solem matutino ortu praecedit, Lucifer dicitur, colore candenti; quando sequitur, colore quidem refulgenti, vocatur Hesperus; unde Graeci Hespera vocant loca ad occidentem posita, ab occasu enim semper apparet Hesperus noctis initio, quam partem istinc Latini vocant vesperam. Desumpsit autem haec Beda ex II lib. Plinii, cap. 8.

Nunquam ab eo viginti duabus partibus remotior. Apud Plinium legitur viginti tribus, cum quo consentiunt magis quae tradunt recentiores; quare negligentia describendi commissum vitium esse arbitror, aut Bedam memoria lapsum.