Hieronymus, Commentarii, in Ezechielem, 10, Caput XXXII
| 1 | (Vers. 1 seq.) Et factum est duodecimo anno, in mense duodecimo (sive decimo), in una die [Vulg. tacet die] mensis, factum est verbum Domini ad me, dicens: Fili hominis, assume lamentum super Pharaonem regem Aegypti, et dices ad eum: Leoni gentium assimilatus es, et draconi qui est in mari, et ventilabas cornu in fluminibus tuis, et conturbabas aquas pedibus tuis, et conculcabas flumina earum [Vulg. eorum] (sive tua). Propterea haec dicit Dominus Deus: Expandam super te rete meum in multitudine populorum multorum, et extraham te in sagena mea (sive extraham te in hamo). Et proiiciam (sive extraham) in terram: super faciem agri abiiciam te (sive campi replebuntur tui): et habitare (sive sedere) faciam super te omnia volatilia coeli, et saturabo de te bestias universae terrae, et dabo carnes tuas super montes, et implebo colles [Vulg. addit tuos] (sive valles) sanie tua (vel sanguine tuo) et irrigabo terram (sive irrigabitur terra) putore [Vulg. fetore; al. poedore] sanguinis tui (sive stercoribus tuis) super montes, et valles implebuntur ex te. |
| 2 | Et operiam cum extinctus fueris, coelum, et nigrescere faciam stellas eius: Solem nube tegam, et lunam non dabit lumen suum. Omnia luminaria coeli moerere faciam (sive contenebrescent) super te: et dabo tenebras super terram tuam, dicit Dominus Deus. Et irritabo cor populorum multorum cum induxero contritionem (sive captivitatem) tuam in gentibus super terras (sive in terra) quam nescis. Et stupescere faciam (sive contristabuntur) super te populi: (vel gentes multae) et reges eorum horrore nimio formidabunt super te, cum volare coeperit gladius meus super facies eorum, et obstupescent repente singuli pro anima sua in die ruinae (sive exspectantes ruinam suam a die ruinae) tuae. Quia haec dicit Dominus Deus: Gladius regis Babylonis veniet tibi. In gladiis fortium (sive gigantium) deiiciam multitudinem (sive fortitudinem) tuam: inexpugnabiles gentes omnes hae (sive pestilentes de gentibus cunctis): et vastabunt (sive perdent) superbiam (vel iniuriam) Aegypti, et dissipabitur multitudo eius (sive conteretur omnis fortitudo illius). Et perdam omnia iumenta eius quae erant super aquas plurimas (sive ab aquis multis): et non conturbabit eas pes hominis ultra, neque ungula iumentorum turbabit (sive calcabit) eas. Tunc purissimas reddam aquas eorum (sive ut aliquando quiescant aquae eorum), et flumina eorum quasi oleum adducam (sive ut oleum fluent), ait Dominus Deus, cum dedero terram Aegypti desolatam (sive perditam). Deseretur autem terra a plenitudine sua (sive cum plenitudine) quando percussero (sive disseminavero) omnes habitatores eius: et scient quia ego sum Dominus. |
| 3 | Planctus est, et plangent eum filiae gentium super Aegyptum et super multitudinem eius (sive omni fortitudine illius) plangent eum, ait Dominus Deus. Editionem utramque miscemus, in his dumtaxat in quibus discrepant. Alioquin ubi unus sensus est, Hebraicum sequimur. |
| 4 | In multis autem exemplaribus, iuxta LXX, duodecimus annus et mensis decimus ponitur; iuxta caeteros autem interpretes, decimus annus et duodecimus mensis, ut vel iam capta sit Ierusalem, et gaudium Pharaonis, malis sibi imminentibus, auferatur: vel certe capienda, et suis magis miseriis doleat, quam aliorum captivitate laetetur. |
| 5 | Et interim breviter quaedam historiae fundamenta iacientes, quid Hebraei super hoc loco intelligant percurramus. Leoni comparatur Pharao, non unius gentis, sed multarum gentium; sive draconi in mari, ut terram aquasque possideat qui irrigatione fluminum erigebatur in superbiam, quae cornu vocatur, et multitudine exercitus sui, omnes aquas transiens poterat conturbare: idcirco expandere se dicit rete suum super multitudinem eius, et extrahere eum sagena sua vel hamo, et proiicere, sive extendere eum super terram, qui quasi coluber multis spiris fuerat involutus, ut a cunctis coeli volatilibus devoretur. |
| 6 | Cumque non solum aves, sed omnes bestiae terrae eum laceraverint, reliquae carnes eius, montes et valles camposque complebunt, ita ut cuncta vermibus scateant. Haec autem loquitur per metaphoram, ut postquam volatilia coeli et bestiae carnibus eius fuerint saturatae, id est, exercitus eius, et universa multitudo reliqua pars in vermes et saniem convertatur. |
| 7 | Tunc inquit, coeli tenebris obvolventur: sol, et luna, et caetera luminaria non dabunt lumen suum, sed super te cuncta nigrescent: nihilque tibi laetum erit, et ad tuum interitum omnes populi et cuncti reges eorum horrore nimio formidabunt conspicientes gladium meum huc illucque volitare et nulli parcere, et in tua ruina, ruinam similem pertimescent. |
| 8 | Ut autem scias quis iste sit gladius, audi manifestius: Gladius regis Babylonis veniet tibi: in gladiis fortium, sive gigantium deiiciam omnem multitudinem tuam. Qui gigantes, inexpugnabiles gentes sunt, quae Babylonii regis tenebantur exercitu. Isti vastabunt sive disperdent superbiam Egypti, et omnem multitudinem eius: nihilque in Aegypto remanebit, sed cum hominibus, et iumenta brutaque animalia pariter auferentur. |
| 9 | Et tanta erit solitudo in Aegypto, ut nec pede hominis, nec ungula iumenti aquae illius conturbentur, sed quieta sint omnia: et aquae fluminum eius quasi oleum fluant purissimae ac nitentes, nullo per eas transeunte, nec earum fluenta turbante. Hoc autem fiet propter Aegypti solitudinem, quae redigetur in desertum ab omni multitudine sua: quando habitatores eius Dominus percusserit, ut intelligant qui remanserint quod ipse sit Dominus. Idcirco planctus est Pharaonis, et plangent eum filiae gentium in circuitu. |
| 10 | Non solum autem super illo, sed et super multitudine eius, quae, Domino vastante, deleta est. Haec super simplici littera cursim dixisse sufficiat, veniamus ad intelligentiam spiritualem. Nec puto magnopere laborandum nosse qui sit Pharao rex Aegypti, cum supra plenius dixerimus, eam videlicet potestatem, cui Aegyptus credita est; vel una provincia, vel Aegyptus totius mundi, quae non est leo condita, sed proprio vitio assimilata leoni gentium. |
| 11 | Homo enim cum in honore esset, non intelligit; comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis [Psal. XLVIII, 13]. De hoc leone et Petrus loquitur: Adversarius noster diabolus quasi leo rugiens circuit, quaerens quem devoret [I Petr. V, 8]. Et in nono psalmo [Ps. IX, 9] scriptum est: Insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca sua; insidiatur ut rapiat pauperem. |
| 12 | Et in Ieremia Spiritus sanctus ait: Leo de silva percussit eos [Ier. V, 6]. Draconem autem dici diabolum (pro quo Aquila interpretatus est Leviathan, nomen draconis exponens) iuxta superiorem explanationem multis testimoniis docui, qui dixerat: Mea sunt flumina et ego feci ea. Iste igitur draco fluminibus suis quasi cornibus ventilabat plurimas nationes: quae super Marcione, Valentino, Ario, Eunomio, caeterisque haereseon principibus intelligere possumus, qui imitantur ecclesiasticos viros, dicentes ad Dominum Salvatorem: In te inimicos nostros ventilabimus cornu [Ps. XLIII, 6]: et non ventilant ad salutem, ut de terra ad coelum levent, sed ut in profondum abiiciant. |
| 13 | Denique sequitur: Et conturbabas aquas pedibus tuis; iuxta illud Apostoli: Qui autem conturbat vos, portabit iudicium [Gal. V, 10]. Non vult enim aquas Siloe bibere, quae vadunt cum silentio [Isa. VIII], sed aquas Aegypti turbidas atque coenosas, quae antequam pedibus conculcarentur draconis, purae erant, et suo fluentes ordine: postquam autem pedibus illius conturbatae sunt, cursus sui ordinem perdiderunt. |
| 14 | Neque enim utuntur haeretici testimoniis Scripturarum sibi cohaerentibus, sed conturbant omnia. Et quia ipse est inimicus et ultor, non solum aquas alienas draco Aegyptius conturbat pedibus suis, sed conculcat flumina sua, ne parcat eis, quos semel in suam redegerit potestatem. Quod devitare cupiens iustus, precatur: Non veniat mihi pes superbiae [Ps. XXXV, 12]. Et in alio loco, conculcatus petit ne iterum conculcetur: Miserere, inquit, mei, Domine, quoniam conculcavit me homo [Ps. LV, 1]. Inimicus autem homo diabolus est, de quo et alter psalmus loquitur: Ut non magnificetur ultra homo super terram. |
| 15 | Propterea haec dicit Dominus Deus: Expandam super te rete meum, in multitudinem populorum multorum [Ps. IX, 18]. Rete Domini veteris et novi Testamenti ratione contextum, mittitur super draconem, qui habitat in populorum multitudine, et semper turbis et populorum multitudine delectatur: ut extrahat eum in sagena sua, sive in hamo suo. |
| 16 | Ista est sagena, quae in mare huius saeculi mittitur, et extrahit pisces multos alios eligendos, et alios abiiciendos [Matth. XIII]. Sive iste est hamus, de quo in Iob scriptum est: Adduces autem draconem in hamo, et circumdabis capistrum circa nares eius (Iob XL, 19); pro quo interpretatus est Aquila: Extrahes Leviathan in hamo, et funibus colligabis linguam eius. Extrahitur autem draco, sive Leviathan de mari hamo, vel sagena Domini, ut proiiciatur, sive extendatur super terram, et omnes spirae eius, quibus suas insidias occultabat, aperiantur et proferantur in publicum, et in terram abiiciantur, et iaceat qui in coelo posuerat os suum, et se Altissimo similem esse iactabat. |
| 17 | Unde sequitur: Et habitare, sive sedere faciam super te omnia volatilia coeli et saturabo de te bestias universae terrae, secundum illud quod scriptum est: Dedisti eum escam populis Aethiopum [Ps. LXXIII, 14]. Qui vel volatilia vocantur, vel bestiae terrae [Matth. XIII] [Luc. VIII]. Volatilia, quae sementem, ut diximus, iuxta viam rapiunt. Bestiae terrae, vitiis efferatae, quod ad haereticos atque gentiles referri potest. |
| 18 | Quod autem sequitur: Et dabo carnes tuas super montes, et implebo colles tuos sanie tua; sive, implebo valles sanguine tuo, hunc habet sensum: ut volatilia coeli, et bestias terrae, deceptorum populos intelligamus, crudelitatemque gentilium, montes autem ad principes referamus haereseon, qualis fuit Valentinus et Marcion, collesque successores eorum qui saturantur sanie draconis; sive valles, quae implentur draconis sanguine, inferiores quosque credentium. |
| 19 | Aut certe montes adversarias potestates, quae in aere discurrunt, et valles, quae inferna penetrant, et aeternis suppliciis mancipatae sunt. Porro quod dicitur: Et irrigabo terram putore [Al. paedore] sanguinis tui super montes, sive, irrigabitur terra de stercoribus tuis super montes, et valles implebuntur ex te, illud significat quod omnis superbia et arrogans haereticorum tumor, non tam vitali et puro, quam putrido atque fetenti sanguine compleatur, iuxta illud quod scriptum est: Pone eos sicut stercus terrae [Ps. LXXXII, 11]. De quo sanctus a Domino liberatur: Qui suscitat de terra inopem, et de stercore erigit pauperem. |
| 20 | Ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui [Ps. CXII, 7, 8]. Valles autem in ima depressae, ut supra diximus, aut inferna significant, aut humilem haereticorum sensum propter voluptatem et terrenas opes cuncta facientium. Quod autem iungitur: Et operiam cum exstinctus fueris, coelum, et nigrescere faciam stellas eius: solem nube tegam et luna non dabit lumen suum, omnia luminaria coeli moerere, vel tenebrescere faciam super te, et dabo tenebras super terram tuam, ait Dominus Deus, si sequamur litteram, penitus intelligi non potest. |
| 21 | Quando enim interfecto Pharaone, sive dracone sol, et luna, et stellae non dederunt lumen suum, et coelum opertum est tenebris, iuxta illud poeticum (Verg. Georg. 1, 468): | Impiaque aeternam timuerunt saecula noctem. |
Ergo hoc dicendum est, quod exstincto Pharaone, qui transfigurabat se in Angelum lucis, de quo in alio loco scriptum est: Lux impiorum exstinguetur (Iob XVIII), coelum sive coeli operientur tenebris. De quibus et Paulus loquitur: Et spiritualia nequitiae in coelestibus [Ephes. VI, 12]. Et nigrescere faciet Dominus stellas eius, vel draconis, vel coeli. |
| 22 | Super quo et Iudas Apostolus scribit: Sidera errantia, quibus caligo tenebrarum in aeternum reservatur (Iudae XIII). Sol quoque nube tegetur, sol iniquitatis, qui contrarius est soli iustitiae, nube autem, vel ipso Domino Salvatore, qui descendit in Aegyptum super nubem levem [Isa. XIX], nullo peccatorum pondere praegravatam, vel prophetis et apostolis, de quibus legimus: Mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem [Isa. V, 6]. Et in Psalmis: Veritas tua usque ad nubes [Ps. XXXV, 6]. Cum autem sol iniquitatis fuerit obscuratus, luna quam haereticorum sentimus Ecclesiam, et quae a sole iniquitatis lumen putabatur accipere, non dabit lumen suum, nec decipiet credentes falsi nominis scientia. |
| 23 | Omnia quoque luminaria et quidquid videtur in haereticis esse doctrinae, exstincto dracone, siccabitur, sive moerebunt, principe perdito, ita ut ipse Dominus terram haereticorum operiat tenebris, ignorantia scilicet veritatis, ut caeci caecos ducant in foveam, et habitatores terrae mittantur in tenebras exteriores, ubi est fletus et stridor dentium. |
| 24 | Post haec dicitur: Et irritabo cor populorum multorum, cum induxero contritionem, sive captivitatem tuam in gentibus super terram quam nescis, ut qui prius Pharaoni servierant, irascantur contra eum, videntes captivitatem eius ad aliam terram, quam draco nesciebat esse, perductam. Nec debemus ambigere bonas esse terras, quas Pharao nesciat, scilicet quando captivitas Pharaonis alia captivitate mutatur, de qua dicitur ad Salvatorem: Ascendens in altum, captivam duxit captivitatem: accepit (sive, iuxta Apostolum [Ephes. IV, 8], dedit) dona hominibus [Psal. LXVII, 19]. Et stupescere, inquit, faciam super te populos multos, ut qui prius Pharaonis admirabantur potentiam, postea eum admirentur de suo culmine cecidisse. |
| 25 | Reges quoque populorum horrore nimio formidabunt super eum, quorum regna Domino diabolus ostendit, et de quibus in psalmo dicitur: Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum [Ps. II, 2]. Hoc autem fiet cum volare coeperit gladius Domini super facies eorum, subauditur regum, sive populorum. Gladius autem Domini intelligendus est vivens sermo Dei, et efficax, et acutus super omnem gladium ex utraque parte acutum, qui volat atque discurrit et perstringit cernentium oculos vultusque deterret, ut obstupescentes super ruina Pharaonis, se in illo videant esse deiectos. |
| 26 | Et Domini quidem gladius, de quo scriptum est: Ecce hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum [Luc. II, 34], iacentes elevat, et male erectos, humilitate commutat. Gladius autem regis Babylonis veniet super draconem Aegyptium, ut in gladiis fortium, sive gigantium deiiciat Dominus multitudinem eius, qui regem Aegypti sectabatur. Inexpugnabiles, inquit, sive pestilentes de gentibus omnes isti, ut mali ad puniendum tradantur peioribus, de quibus scriptum est: Immissionem per Angelos pessimos [Ps. LXXVII, 49]. Et Apostolus: Quos tradidi, inquit, Satanae, ut discant non blasphemare, vel in interitum carnis, ut spiritus salvus fiat [I Tim. I, 20]. Cum autem per huiuscemodi ministros deiecta fuerit superbia Aegypti, et multitudo illius dissipata, perdentur omnia iumenta illius, quae erant super aquas plurimas, et non conturbabit eas pes hominis ultra. |
| 27 | Si enim beatus qui seminat super aquas, ubi bos et asinus calcat [Isa. XXXII]: e contrario infelix qui simplices quidem suo ultra poterit errore retinere, ita ut pes hominis non calcet in eis, quo ne signum quidem sapientiae atque rationis aquae Aegyptiae in se habere videantur. Ungula quoque iumentorum non turbabit eas, ut de limpidissimis atque nitentibus faciat turbidas atque coenosas. |
| 28 | Tunc reddentur non ab alio, sed ab ipso Domino, aquae purissimae, quae draconis fuerant dominatione turbatae: ita ut flumina earum labantur quasi oleum, et sint veri luminis nutrimentum. Haec autem fient, cum dederit Dominus terram Aegypti desolatam, et perdiderit multitudinem eius, et percussi fuerint omnes habitatores illius, ut isto profectu scire possint quod ipse sit Dominus. |
| 29 | Quod autem iungitur: Planctus est, et plangent eum filiae gentium super Aegyptum, et super multitudinem eius plangent eum, ait Dominus Deus, perspicuum est animas omnium gentium, quae prius oppressae fuerant sive earum gentium quae nequaquam in Aegypto morabantur, sed in regione viventium, interfectum draconem plangere, et omnem multitudinem eius: non spe salutis, sed quod de tanta potentia suo vitio et superbia deiectus sit in aeterna supplicia. |
| 30 | (Vers. 17, seq.) «Et factum est in duodecimo anno, in quinta decima mensis, factum est verbum Domini ad me, dicens: Fili hominis, cane lugubre super multitudinem Aegypti, et detrahe eam ipsam, et filias gentium robustarum ad terram ultimam, cum his qui descendunt in lacum. Quo pulchrior es, descende, et dormi cum incircumcisis. In medio interfectorum gladio cadent: gladius datus est: attraxerunt eam, et omnes populos eius. |
| 31 | Loquentur ei potentissimi robustorum de medio inferni, qui cum auxiliatoribus eius [al. suis] descenderunt, et dormierunt cum incircumcisis, interfectisque gladio. Ibi Assur et omnis multitudo eius, in circuitu illius sepulcra illius, omnes interfecti, et qui ceciderunt gladio, quorum data sunt sepulcra in novissimis laci: et facta est multitudo eius per gyrum sepulcri eius, universi interfecti cadentesque gladio qui dederant quondam formidinem in terra viventium. |
| 32 | Ibi Aelam et omnis multitudo eius per gyrum sepulcri illius [Vulg. sui]: omnes hi interfecti ruentesque gladio, qui descenderunt incircumcisi ad terram ultimam: qui posuerunt terrorem suum in terra viventium: et portaverunt ignominiam suam cum his qui descendunt in lacum. In medio interfectorum posuerunt cubile eius in universis populis eius: in circuitu eius sepulcrum illius. |
| 33 | Omnes hi incircumcisi, interfectique gladio. Dederant [Vulg. Dederunt] enim terrorem [Vulg. addit suum] in terra viventium, et portaverunt ignominiam suam cum his qui descendunt in lacum: in medio interfectorum positi sunt. Ibi Mosoch et Thubal, et omnis multitudo eius in circuitu illius sepulcra eius. |
| 34 | Omnes hi incircumcisi, interfectique cadentes gladio, qui dederunt formidinem suam in terra viventium. Et non dormient cum fortibus, cadentibusque, et incircumcisis, qui descenderunt ad infernum cum armis suis, et posuerunt gladios suos sub capitibus suis: et fuerunt iniquitates eorum in ossibus eorum, quia terror fortium facti sunt in terra viventium. |
| 35 | Et tu ergo in medio incircumcisorum contereris, et dormies cum interfectis gladio. Ibi Idumaea, et reges eius, et omnes duces eius qui dati sunt cum exercitu suo cum interfectis gladio, et qui cum incircumcisis dormierunt, et cum his qui descenderunt [Vulg. descendunt] in lacum. Ibi principes Aquilonis omnes: et universi Sidonii (sive venatores) qui deducti sunt cum interfectis paventes, et in sua fortitudine confusi, quia [Vulg. qui] dormierunt incircumcisi cum interfectis gladio, et portaverunt confusionem suam cum his qui descendunt in lacum. Vidit eos Pharao, et consolatus est super universa multitudine sua, quae interfecta est gladio, Pharao, et omnis exercitus eius, ait Dominus Deus. Quia dedi [al. dedit] terrorem meum in terra viventium, et dormivit in medio incircumcisorum cum interfectis gladio, Pharao et omnis multitudo eius, ait Dominus Deus.» Multum in hoc loco Septuaginta interpretum editio, et ordine et translatione discordat, et quaedam in ea de Theodotione addita sunt. |
| 36 | Unde necesse habuimus et ipsam ponere, nequaquam parcentes longitudini, et studiosi lectoris diligentiae servientes. |
| 37 | LXX. Et factum est in duodecimo anno in quinta decima mensis: factus est sermo Domini ad me: dicens: Fili hominis, plange super multitudinem Aegypti, et deducent filias eius gentes mortuas in profundum terrae, ad eos qui descendunt in foveam (Porro sub asteriscis additum est: + De aqua pulcherrima descende; + et dormi cum incircumcisis ** Rursum ordo sequitur): In medio vulneratorum gladio cadent cum eo, et dormiet omnis fortitudo eius, et dicent tibi gigantes, in profundo foveae, descende, quo melior es, descende, et dormi cum incircumcisis in medio vulneratorum gladio. Ibi Assur, et omnis congregatio eius. (Quodque sequitur: ÷ Omnes vulnerati ibi dati sunt, ÷ et sepulcrum eius in profundo foveae, ÷ et facta est congregatio eius ** in Hebraico non habetur, sed a Septuaginta additum est. Rursum dicitur): In circuitu sepulcri eius omnes vulnerati qui ceciderant gladio. (Et iterum de Theodotionis Editione sub asteriscis additum est: + Qui dederunt sepulcra eius in lateribus laci; + et facta est congregatio in circuitu sepulcri eius. + Omnes isti vulnerati, cadentesque gladio. Post quae posuere Septuaginta): Qui dederunt timorem suum in terra vitae. |
| 38 | Ibi Aelam, et omnis fortitudo eius in circuitu sepulcri eius, omnes vulnerati, et cadentes gladio: et qui descendunt incircumcisi in terrae profundum, qui dederunt terrorem suum in terra vitae, et acceperunt tormentum suum cum his qui descendunt in foveam in medio vulneratorum. Ibi dati sunt Mosoch, et Thubal, et omnis fortitudo eorum in circuitu sepulcri eius, omnes vulnerati eius, universi incircumcisi, et vulnerati gladio, qui dederunt terrorem suum super terram vitae, et non dormierunt cum gigantibus qui ceciderunt ab aeterno: qui descenderunt in infernum cum armis quibus utebantur ad bella, et posuerunt gladios suos sub capitibus suis, et factae sunt iniquitates eorum in ossibus eorum, quia terruerunt gigantes in vita sua. |
| 39 | Et tu in medio incircumcisorum contereris, et dormies cum vulneratis gladio. Ibi Edom, et reges eius, et omnes principes Assur, qui dederunt fortitudinem eius in vulnere gladii: isti cum vulneratis dormierunt cum his qui descenderunt in foveam. Ibi principes Aquilonis omnes universi magistratus Assur, qui descenderunt vulnerati cum terrore suo, et in fortitudine sua confusi dormierunt incircumcisi cum vulneratis gladio, et abstulerunt tormentum suum cum descendentibus in foveam. |
| 40 | Videbit eos Pharao, et consolationem accipiet super omni fortitudine eorum: vulnerati gladio Pharao, et omnis fortitudo eius, dicit Dominus Deus. Quia dedi formidinem eius super terram vitae, et dormiet in medio incircumcisorum cum vulneratis gladio, Pharao et omnis multitudo eius, dicit Dominus Deus. Non ignoro, fastidiosam fore delicato lectori tantam inter duas editiones discrepantiam. Sed quid faciam calumniatoribus meis, qui si aliquid de LXX interpretum translatione subtraxero, me sacrilegum et absque timore Domini vociferantur, maxime qui cum in fidei veritate discordent, et Manichaeorum sequantur errores, in eo imperitorum animas commovent, si de veteri quidpiam monstrare potuerint mutatum consuetudine, libentius errare cupientes, quam aliquid ab aemulo verum discere. Et interim iuxta historiam manifestus est sensus. |
| 41 | In eodem enim anno duodecimo, et in eodem, ut putamus, mense, sed non in una, ut supra, mensis, verum in quinta decima die, nequaquam super Pharaone, sed super fortitudine, sive multitudine Aegypti planctus assumitur, qui detrahitur de superbia sua cum universis filiabus suis, sive gentium robustarum ad terram ultimam, id est, in profundum inferni, diciturque ad regem Aegypti: Quo melior es, ut mortem merearis evadere? Cum enim Assur, et Aelam, id est, Persae, et Mosoch, qui interpretantur Cappadoces, et Thubal, quos alii Iberos, alii Italos intelligi volunt: Idumaei quoque et principes Aquilonis, ac Sidonii cum universis exercitibus suis, quorum auxilio horrorem cunctis gentibus praebuerunt, mortui sint, et interfecti gladio, et posuerint gladios suos sub capitibus suis, quod dictum ἐμφατικώτερον accipiendum est, tu solus poteris non eadem sustinere? Quin potius cum videris tantam tecum apud inferos multitudinem dormientium, et sepulcrum tuum fortissimorum quondam principum circumdari memoriis, habebis consolationem, leviora tormenta aestimans consortio plurimorum. |
| 42 | Haec interim iuxta simplicem sensum strictim dixisse sufficiat. Nunc eadem brevitate, quantum explanationis patitur difficultas, spiritualis intelligentiae summa quaeque carpamus. Supra una mensis die factus est sermo Domini ad Prophetam: hic quinta decima. In prima autem eis, hoc est, in kalendis, mensis exordium est: in quinta decima, quando totus lunae orbis impletur, et siquidem primus mensis fuerit, azymorum est prima dies; sin autem septimus, scenopegiarum, quando figuntur tabernacula (quae solemnitates apud Hebraeos, vel maxime sunt). Fit autem planctus super fortitudinem Aegypti, ut fortis in malo esse desistat: et recipiat infirmitatem, et quando infirmior fuerit, tunc fortior. |
| 43 | Pro fortitudine Aegypti, in Hebraico habet multitudinem. Lata enim et spatiosa via est quae ducit ad mortem, et multi ingrediuntur per eam [Matth. VII, 13]: sicut e contrario dicitur ad Israel: Vos autem estis pauci inter omnes gentes [Deut. XXVIII]: semper enim virtus rara est, et arcta et angusta via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui ingrediuntur per eam. |
| 44 | Quod autem Aegyptus plangitur, et mortuae filiae eius, iuxta LXX, sive gentium robustarum deducuntur ad terram ultimam in lacum, sive in foveam profundissimam, significantur animae in Aegypto huius saeculi commorantes quae perdiderunt eum qui dicit: Ego sum vita [Ioan. XIV, 6]: et peccatis mortuae, pondere eorum ad inferos detrahuntur, dicente peccatore: Quoniam iniquitates meae supergressae sunt caput meum, et sicut onus grave gravatae sunt super me [Ps. XXXVII, 5]. Istae sunt de quibus scriptum est in alio loco: Ingredientur in inferiora terrae, tradentur in manus gladii, partes vulpium erunt [Ps. LXII, 10]. Qui enim fodit foveam, incidet in eam [Eccli. XXVII, 29] [Ps. VII, 16]. Unde et legimus: Lacum aperuit, et effodit eum, et incidit in foveam quam fecit. |
| 45 | Quodque sequitur: Quo pulchrior es descende, et dormi cum incircumcisis, proprie ad Pharaonem regem Aegypti sermo dirigitur, sive ut in LXX de Theodotione additum est, ad ipsam Aegyptum: De aqua pulcherrima descende, et dormi cum incircumcisis. Quod specialiter ad eum pertinet, qui in baptismate Christi renatus, et audiens cum Ecclesia: Quae est ista quae ascendit dealbata, innitens super fratruelem suum [Cant. VIII, 5]? postea vel fornicatione, vel aliis vitiis sordidatus, eiicitur de Ecclesia, et dicitur ad eum: De aqua pulcherrima descende, et dormi cum incircumcisis, id est, cum immundis, iuxta illum sensum quem ponit Apostolus: Nos sumus circumcisio [Philipp. III, 3], qui in spiritu Deo servientes, et gloriantes in Domino, et non in carne confidentes. |
| 46 | Hi omnes in medio vulneratorum, sive interfectorum cadent cum Pharaone, illo gladio quem venit mittere Dominus super terram. Sicut enim Christi gladius bonos a malis separat, dicens: Non veni pacem mittere super terram, sed gladium [Matth. X, 34]: sic haereticorum gladius omnes truncat [Al. trucidat] populos, et vulneratos ad infernum deducit. |
| 47 | Isti sunt gigantes potentissimi, et rebelles, et ponentes in excelsum os suum, et quanto per superbiam se ad excelsa sustollunt, tanto ad profundum foveae, et inferni novissima detrahuntur, qui omnes interfecti sunt gladio. Et ut sciret vel Pharao, vel omnis Aegypti fortitudo, quae ad inferna detracta est, quos haberet in poenis socios, sequens sermo demonstrat: Ibi Assur, et omnis multitudo eius, vel synagoga eius. |
| 48 | Princeps enim haereticorum diabolus, cuius vere congregatio synagoga est, de qua in Apocalypsi dicitur: Qui sunt synagogae Satanae [Apoc. II, 9]. Sequentes autem versiculos, qui obelo praenotantur, praetereundos puto, dicendumque quod habetur in Hebraico: In circuitu illius, sepulcra eorum, videlicet deceptorum ab eo. Qui omnes vulnerati, vel interfecti sunt gladio, et ideo corruerunt, quorum sepulcra data sunt in novissimis laci. |
| 49 | Quod autem lacus vocetur infernus, perspicue psalmus ille demonstrat, in quo poenitens loquitur: Assimilatus sum cum his qui descendunt in lacum [Psal. XXVII, 1]. Quem nequaquam debemus iuxta Latini sermonis proprietatem eum intelligere qui Graece λίμνη dicitur, ut est lacus Tyberiadis, et lacus Larius, et Benachus, multique alii, sed quas non solemus appellare cisternas. |
| 50 | Quos lacus, quia aquas refrigerant, et omnem ab eis calorem spiritus auferunt peccatores cunctique haeretici fodiunt, et quantum in mea memoria est, nullum sanctorum lacum, id est, cisternam fodisse, Scriptura testatur; sed omnes peccatores, quorum fuit Ozias rex leprosus et qui per suam superbiam corruit, de quo scribitur quod homo fuerit terrae operibus incubans, et multas superbiae turres aedificarit in angulis, et lacus foderit [II Par. XXVI]. E contrario ad iustum dicitur: Bibe aquam de tuis vasis, et de puteorum tuorum fontibus [Prov. V, 15]. Et rursum: Fons aquae tuae sit proprius. |
| 51 | Unde loquitur et Dominus: Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibilacus, id est, cisternas, quae aquas continere non possunt [Ier. III, 13]. Sequitur: Et facta est multitudo eius per gyrum sepulcri eius. Hi omnes cingunt Assyrium, et est eorum plurima multitudo, qui universi vulnerati sunt et interfecti, et cadentes gladio. Nemo enim eorum stare potest cum Moyse, nec audire: Qui statis in domo Domini [Psal. CXXXIV, 2]; sed omnes vulnerati interfectique sunt, et cadentes qui quondam dederant formidinem in terra viventium, formidinem autem his qui erant Ecclesiis praepositi, ne in terra viventium facerent populos mortuorum, et simplices quosque deciperent. Unde et Paulus aiebat: Timeo autem, ne forte sicut serpens decepit Evam malitia sua, ita corrumpantur sensus vestri a simplicitate quae est in Christo [II Cor. XI, 3]. Sed hic timor spe Domini mitigatur, dicente Ecclesiastico viro: Dominus illuminatio mea, et salus mea, quem timebo? Dominus protector vitae meae, a quo trepidabo [Ps. XXVI, 1, 2]? Post haec dicitur: Ibi Aelam [Al. Assur], et omnis multitudo eius per gyrum sepulcri eius, haud dubium quin Assyrii. |
| 52 | Aelam in linguam nostram vertitur, ascensus eorum. Omnes enim qui Christi humilitate contempta, diaboli ascendere superbiam, et se in falsi nominis scientia esse aliquid aestimaverunt, Aelamitae sunt nuncupandi, qui Assyriis regis sepulcrum ambiunt, et interfecti sunt vulneratique gladio. Et licet in excelso posuerint os suum, tamen descenderunt immundi, et incircumcisi ad terram ultimam, ut quanto sublimius fuerant elevati, tanto fortius caderent. Isti posuerunt terrorem suum non semel, sed secundo in terra viventium. |
| 53 | Quis enim Ecclesiasticorum ab huiuscemodi Aelamitarum terrore securus est, et non aliquem sui perdidit gregis? Pulchreque Ecclesia Christi appellatur terra viventium, ut e contrario haereticorum conciliabula mortuorum terra esse credantur. Et portaverunt, inquit, ignominiam, sive tormentum suum cum his, quos secum detraxerunt in lacum, et in profundum inferni: quorum cubile in medio interfectorum est: eorum videlicet quos suo mucrone iugularunt, et circumdantur huiuscemodi populis. |
| 54 | Hi populi, Assyrii regis populi sunt, et licet circumcisos esse se iactent: tamen incircumcisi interfectique sunt gladio, et tertio dederunt terrorem atque formidinem in terra viventium. Unde portaverunt tormentum suum atque supplicium in medio eorum, quos suis fraudibus deceperunt. Ibi quoque est, id est, iuxta Assyrium Mosoch, et Thubal, et omnis multitudo eius in circuitu sepulcri eius: omnes incircumcisi interfectique, et cadentes gladio, qui dederant formidinem suam in terra viventium. Pro Mosoch et Thubal, Symmachus et Theodotio interpretati sunt cubile eorum, ut ostenderent cubilia haereticorum, immo foveas sempiternas, Assyrii regis esse supplicia. |
| 55 | Mosoch interpretatur insania: Thubal, conversio, non in bonum a malo, sed de bono in malum; sive universa, ut offendat omnes haereticos insanire, et pari studio ad peiora converti [Rom. XII]. Nec mirum si insanientes, et coacervati in malum habent multitudinem, cum Egyptii regis socii sint, qui gaudet multitudine. Omnes hi interfecti gladio qui dederant formidinem suam, non semel, nec secundo, sed tertio in terra viventium, de quibus supra plenius diximus. |
| 56 | Sequitur: Et non dormient cum fortibus, sive gigantibus cadentibusque, et non circumcisis, qui descenderunt ad infernum cum armis suis: et posuerunt gladios suos sub capitibus suis; et fuerunt iniquitates eorum in ossibus eorum; quia terror fortium facti sunt in terra viventium. Hi, inquit, qui haereticorum principes exstiterant, ad tantum malitiae pervenere culmen atque cruciatum, ut nec cum fortibus atque gigantibus, qui a principio corruerunt, similia mereantur ferre supplicia. |
| 57 | Qui, nequaquam erroris sui acta poenitentia, descenderunt ad inferos cum armis suis, rebelles contra Deum, et Ecclesiam eius; secum arma deferentes, de quibus scriptum est: Filii hominum dentes eorum arma et sagittae [Psal. LVI, 5]; et posuerunt, ait, gladios suos sub capitibus suis, requiescentes in animo perduelli; et pro summa victoria, sententiarum suarum iacula complexantes: in tantum ut iniquitates eorum fuerint in ossibus eorum, hoc est, fortissima figmenta, et erroris sui dogmata possidentes. Quia terror fortium facti sunt in vita sua, sive in terra viventium. |
| 58 | Quod quarto dicitur, ut fortissimos quosque, et habentes scientiam Scripturarum, et qui essent de regione viventium, sua perversitate terrerent, dum descendunt ad infernum cum armis suis, et ponunt gladios suos sub capitibus suis, et iniquitates eorum usque ad ossa perveniunt. Post haec scriptum est: Et tu ergo in medio incircumcisorum contereris [Rom. XVI, 20], quod vel ad Pharaonem, vel ad fortitudinem, sive multitudinem Aegypti dicitur, et quod ipsa conteratur, iuxta illud quod scriptum est: Deus autem conterat Satanam sub pedibus vestris velociter. |
| 59 | Et dormies, inquit, cum interfectis gladio, somno perpetuo. Ibi cum Assyrio, et cum Aegyptia multitudine erit Idumaea, et reges eius, omnes qui terrenis operibus servierunt, sive sanguine delectati sunt. Etenim Idumaea, et terrenam, et sanguinariam sonat. Omnes reges et universi principes de quibus crebro et Apostolus loquitur [Phil. III], terrenis operibus incubantes, et effundentes quotidie sanguinem eorum quos sua fraude deceperint, cum incircumcisis et immundis dormierunt, et cum his qui descenderunt in lacum, de quibus supra diximus. In ipso comitatu erunt, et principes Aquilonis, a quo exardescunt mala super terram. |
| 60 | Et a quo vel in Ieremia [Ier. I], vel in hoc eodem propheta [Ezech. XXII], olla illa plena carnium ossiumque succenditur. Et non solum principes Aquilonis, verum omnes magistratus Assur, pro quo in Hebraico verius positum est, universi Sidonii, quos nos in venatores vertimus, iuxta illud quod scriptum est: Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium [Ps. CXXIII, 7], pro quo in Hebraico positum est, Sidoniorum. Qui Sidonii, sive venatores, deducentur ad inferos paventes, in sua quondam confisi fortitudine, et dormient immundi, et portabunt confusionem sive tormentum suum, habentes malae conscientiae poenitudinem sempiternam: ita ut ignis eorum non exstinguatur [Isai. LXVI], et vermis eorum non moriatur [Marc. IX]. Quos omnes cum viderit Pharao, consolabitur, vel habens adhuc malitiam pristinam, et multos poenae suae socios habere se cernens, vel certe consolatus est, videns et illos confundi in suppliciis et terroribus suis super universa multitudine sua quae interfecta est gladio, Pharaonis scilicet, vel omnium sociorum eius, praecipueque Assyrii regis, et Mosoch et Thubal et Idumaeorum, et principum Aquilonis, et Sidoniorum. |
| 61 | Hi enim dederant terrorem suum in terra viventium. Quod quinto dicitur, ut omnes istiusmodi nationes cavere, et fugere debeamus, quae cunctis nos sensibus deceperunt, et scire esse horribiles, nec facile posse vitari, nisi omni custodia servaverimus cor nostrum. Dormivit, inquit, et ipse Pharao cum sociis suis interfectis gladio, qui socii, multitudo eius sunt, per latam, et spatiosam viam pergentes ad supplicia sempiterna. |