Hieronymus, Commentarii, in Abacuc, 1, Caput II
| 1 | (Vers. 1.) Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem, et contemplabor ut videam quid dicatur mihi et quid respondeam ad arguentem me. LXX: Super custodiam meam stabo, et ascendam super petram, et contemplabor ut videam quid loquatur in [Al. ad] me, et quid respondeam ad correptionem meam. Symmachus manifestius est persecutus: Quasi custos super speculam stabo, et stabo velut inclusus, et contemplabor ut videam quid dicatur mihi, et quid respondeam, et contradicam adversum arguentem me. Pro munitione et petra, in cuius locum Symmachus interpretatus est conclusum, in Hebraeo ponitur MASUR, quod Theodotio gyrum, Aquila et quinta editio circinum transtulerunt. |
| 2 | Primae causationi responderat Dominus: Aspicite in gentibus, et videte, et admiramini, et obstupescite. Ad quam propheta quasi superioris dicti agens poenitentiam, temperaverat quidem quaestionem, dicens: Domine Deus meus, sancte meus, et non moriemur [Abac. I, 12]. Sed nihilominus cum veneratione et laudibus Dei ipsum fuerat sciscitatus: Mundi sunt oculi tui ut non videas malum, et respicere ad iniquitatem nescis [Abac. I, 13]. Quare non respicis super iniqua agentes, et taces, devorante impio iustiorem se? Et quae esset iusti devoratio, exsecutus in partibus est: ut fierent homines quasi pisces maris, et quasi reptilia. |
| 3 | Et quod hamo, et sagena, et rete suo omnes ad interitum traherentur, et non esset finis interfectionis eorum. Itaque quia propheta est, et propterea quaerit, et dubitare se dicit, ut quod illi responderetur, respondeatur omnibus: Stabo, inquit, in specula mea, id est, in prophetiae meae sublimitate, et videbo post captivitatem populi, et eversionem civitatis et templi, et deinceps quid sequatur. |
| 4 | Vel certe ita: Custodiam omni diligentia cor meum, et stabo super Christum petram. Et hoc gyro et circino quasi muro sepiar, ne ad me leo rugiens possit irrumpere, et videbo quid mihi post secundam quaestionem respondeat Deus: et postquam mihi responderit, et me corripuerit male fuisse conquestum, quid ego quoque ei debeam respondere. Eleganter autem et miro sensu humanam describit impatientiam, quam in disceptationibus semper habere consuevimus: ut antequam nobis ex adverso aliquis respondeat, et sciamus in quo nos arguerit, ad respondendum paremur. |
| 5 | Ex quo ostenditur responsionem non rationis esse, sed contentionis. Si enim esset ratio, responsio debuerat exspectari, et sic videre utrum respondere deberet, an consentire rationabili responsioni. Sed et hoc notandum ex eo quod dixerat, Ut videam quid loquatur in me, propheticam Visionem et eloquium Dei non extrinsecus ad prophetas fieri, sed intrinsecus et interiori homini respondere. |
| 6 | Unde et Zacharias: Et angelus, inquit, qui loquebatur in me [Zach. I, 9]. Et in Psalmis: Audiam quid loquatur in me Dominus [Psal. LXXXIV, 9]. |
| 7 | (Vers. 2 seqq.) Et respondit mihi Dominus, et dixit: Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit eum, quia adhuc visus procul, et apparebit in finem, et non mentietur: si moram fecerit, exspecta illum: quia veniens veniet, et non tardabit: ecce qui incredulus est, non erit recta anima eius in semetipso. Iustus autem in fide sua vivet. LXX: Et respondit ad me Dominus, et dixit: Scribe visionem, et manifeste in buxum [Al. buxo] ut persequatur qui legit ea: quia adhuc visio [Al. visioni] in tempus, et orietur in finem, et non in vacuum. |
| 8 | Si defecerit, sustine eum, quia veniens veniet, et non tardabit: si retraxerit se, non placebit animae meae in eo. Iustus autem ex fide mea vivet. Pro tabulis et buxo, quod Hebraice dicitur ALLUOTH [Al. LUTH], Symmachus interpretatus est paginas. Et ubi Septuaginta posuerunt: Iustus autem ex fide mea vivet, omnes aequaliter transtulerunt, ex fide sua vivet. Denique Symmachus significantius intepretans ait: Iustus autem per fidem propriam suam vivet, quod Graece dicitur, ὁ δίκαιος τῇ ἑαυτοῦ πίστει ζήσει: BAEMUNATHO quippe, quod interpretatur in fide sua, si IOD et non VAU litteram haberet in fine, ut Septuaginta putaverunt, et legeretur BAEMUNATHI, recte transtulissent, in fide mea. Nunc autem similitudo litterae VAU et IOD, quae mensura tantum inter se distant, causa erroris fuit. Hoc quare dictum sit, sequens disputatio comprehendit. Iuxta repromissionem quae ad sanctum virum in Isaia fit, dicens: Adhuc loquente te, dicam, ecce adsum [Isai. LXV, 24], nunc quoque prophetae respondit Dominus, et praecepit ut scribat visionem, et digerat [Al. dirigat] eam super tabulas, id est, manifestius scribat. |
| 9 | Tabulas autem puto illas, de quibus et apostolus loquitur ad Corinthios: Epistola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris: quae cognoscitur et legitur ab omnibus hominibus: manifestati, quoniam estis epistola Christi, ministrata [Al. manifestata] a nobis, et scripta non atramento, sed spiritu Dei viventis, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus [II Cor. III, 23]. Sed et Salomon tale quid significat in Proverbiis dicens: Describe eam super latitudinem cordis tui [Prov. III, 3]. Scribere autem iubetur planius, ut possit lector currere, et nullo impedimento velocitas eius, et legendi cupido teneatur. |
| 10 | Et hoc praecipit, quia adhuc visio procul est, et in tempore constituto. Et cum finis rerum advenerit, tunc etiam ille veniet, et probabitur prophetia vera opere completa. Quod si forte pro cupiditate tua, o lector, et videndae visionis ardore, paululum tibi visum fuerit moram facere quod promissum est, noli desperare venturum; sed exspecta patienter: me enim habes, qui tibi polliceor et dico: Veniens veniet, et non tardabit. Si quis autem incredulus est huius sponsionis meae, et me dicente, veniens veniet, et non tardabit, coeperit ambigere, et in se tacitus fluctuare, putans non esse venturum quod moratur ad tempus; hic meae animae displicebit, iuxta illud: Neomenias et sabbata vestra odit anima mea [Isai. I, 13]. Quod autem animam suam Deus dixit, pro mente et cogitatione debemus accipere, ut sit intellectus: meo sensui displicebit. |
| 11 | Sicut autem displicebit ille qui, me promittente, dubitaverit venturum esse quod spondeo; ita iustus qui crediderit promissioni meae, vivet in fide sua. His quasi lineis capituli huius pictura descripta est. Quod autem dicit, huiuscemodi est, ita dumtaxat ut et translationem Septuaginta misceamus. Scribe in corde tuo, et quasi parvuli qui prima elementa accipiunt litterarum, curvos apices et trementem manum in buxo erudiunt, et ad recte scribendum meditatione consuescunt; ita tu quoque qui ex persona ambigentis locutus es populi, in tabulis cordis tui et in buxo pectoris scribe quod dico. Visio enim est quae promittitur iubeturque describi, et scribi manifestius, ut nullo involvatur nubilo, et nullis aenigmatum obscuretur ambagibus: manifesta spes manifestam habeat sponsionem. |
| 12 | Hoc autem, o propheta, praecipio, non quod tu nescias (non enim esses propheta, si ignorares), sed ut quod tu manifestius scripseris, lector absque impedimento et difficultate possit legere atque percurrere; quod Septuaginta transtulerunt: ὅπως διώκῃ ὁ ἀναγινώσκων, id est, ut persequatur qui legit; iuxta illum sensum, qui ad Timotheum scribitur: Persequer iustitiam, et pietatem et fidem, charitatem, patientiam, mansuetudinem [I Tim. VI, 11]. Et ad Romanos: Hospitalitatem sectantes [Rom. XII, 13]. Et ad Corinthios: Persequimini charitatem [I Cor. XIV, 1]. Ipsa autem visio de qua tibi dixi: scribe visionem, et manifesta in buxo, ut possit persequi qui legit, adhuc in tempore constituto est, de quo Salvator ait: Tempore acceptabili [Al. accepto] exaudivi te, et in die salutis auxiliatus sum tibi [Isai. XLIX, 8]. Et orietur in consummatione mundi, et in extrema diei hora, de qua loquitur et Ioannes: Filioli, nunc hora novissima est [I Ioan. II, 18]. Et non frustra veniet: salvabit enim multos, et cum reliquiis Israelitici populi multitudinem gentium congregabit. |
| 13 | Quod si paululum se subtraxerit, et votis tuis, lector, qui legere iuberis in buxo, et in tabulis, quas propheta descripsit, venire tardius visio coeperit, exspecta eam: quia veniens veniet, et non tardabit. Si autem dubitaverit fides tua, et putaveris non evenire quod spondeo, habebis pro grandi poena quod meae animae displicebis. |
| 14 | Iustus autem qui credit verbis meis, et de his non ambigit quae polliceor, habebit praemium vitam sempiternam. Nec statim debes arguere vel in te interficiendo, vel in illo vivificando, quod apud me acceptio personarum sit, quia ipse vivificationis suae causa est, qui ex fide sua vivit: sicut tu ex eo quod te subtraxisti, et credere noluisti, displicuisti animae meae. |
| 15 | Manifeste autem in his de adventu Christi prophetia est. Unde et proposita quaestio solvitur, quod donec ille veniat, iniquitas dominetur in mundo, et iudicium non perveniat ad finem: et verus Nabuchodonosor capiat rete suo et sagena homines quasi pisciculos, et rationabile [Al. rationale] animal quasi reptile, non habens principem. |
| 16 | Porro quod pro visione interpretati sumus, quia adhuc visus procul: et si moram fecerit, exspecta illum, id est, visum: non putet aliquis errore deceptus pro visione quae est generis feminini, visum posuisse, qui est generis masculini, et minus usitatum est in Latino. Siquidem HAZON, quod Aquila interpretatur ὁραματισμὸν, apud Hebraeos genere masculino visus dicitur, et usque ad finem sub eodem genere visionis, id est, visus, masculina declinatio conservatur. Septuaginta autem dicentes, scribe visionem: et postea, si defecerit, sustine eum: quia veniens veniet, et non tardabit: si subtraxerit se, non placebit animae meae in eo, primum interpretati sunt visionem genere feminino, quae apud Hebraeos, ut diximus, masculini est. |
| 17 | Deinde secundum Hebraicum genus, ubi declinatur masculine, sustine eum, et non placebit animae meae in eo, ipsi quoque masculino genere declinaverunt. Cum utique debuerint iuxta id quod primum interpretati sunt visionem, etiam in reliquis femininum genus ponere visionis, ut dicerent, exspecta eam: quia veniens veniet: quod si se subtraxerit, non placebit animae meae in ea, id est, in visione. Hoc propterea, ne quod sciebamus, videremur tacere. Caeterum non ignoro secundum interpretationem eorum posse et ita accipi: Scribe visionem in qua Christus repromittitur, et prophetiae tuae vel in buxo, vel in tabulis, vel, ut Symmachus transtulit, paginis, hunc texe sermonem, quod tempore constituto, et in consummatione mundi veniat Filius meus, qui salvet oves perditas domus Israel, et alias quoque oves antiquis ovibus copulet, et unum efficiens gregem iungat duas virgas, quas Ezechiel, id est, virtus Dei, sociatas et sibi invicem cohaerentes tenet in prophetali manu [Ezec. VII]. Quod si paululum, o propheta, vel tu, popule (ex cuius persona dubitare visus est et propheta meus), se subtraxerit Christus, et visus fuerit retardare, exspecta illum, veniens enim veniet, et non tardabit; et caetera quae iam supra exposuimus. |
| 18 | Porro quod Apostolus LXX magis testimonio abusus est, ad Romanos scribens: Iustus autem ex fide mea vivet [Rom. I, 17], et non eo quod habetur in Hebraico, causa perspicua est. Scribebat enim Romanis, qui Scripturas Hebraicas nesciebant: nec erat ei cura de verbis, cum sensus esset in tuto, et damnum ex eo praesens disputatio non haberet. Alioquin ubicumque diversus est sensus, et aliter scriptum est in Hebraico, aliter in LXX, nota eum uti his testimoniis quae a Gamaliele doctore legis didicerat. |
| 19 | (Vers. 5 seqq.) Et quomodo vinum potantem decipit, sic erit vir superbus, et non decorabitur, qui dilatavit quasi infernus animam suam, et ipse quasi mors, et non adimpletur. Et congregabit ad se omnes gentes, et coacervabit ad se omnes populos. Numquid non omnes isti super eum parabolam sument, et loquelam aenigmatum eius, et dicetur: Vae ei qui multiplicat non sua: usquequo aggravat contra se densum lutum? numquid non repente consurgent qui mordeant te: et suscitabuntur lacerantes te, et eris in rapinam eis? Quia tu spoliasti gentes multas, spoliabunt te omnes qui reliqui fuerint de populis propter sanguinem hominis, et iniquitatem terrae, civitatis et omnium habitantium in ea. LXX: Qui autem arrogans est et contemptor, vir superbus, nihil perducit ad finem: qui dilatavit sicut infernus animam suam, et iste quasi mors, non adimpletur. Et congregabit ad se omnes gentes, et accipiet ad se omnes populos: nonne universa haec adversum eum parabolam sument, et propositionem ad narrationem eius, et dicent: Vae qui multiplicat sibi quae non sunt sua: usquequo aggravat torquem suam graviter, quia subito consurgent mordentes eum, et vigilabunt insidiatores tui, et eris in rapinam illis? Quia tu exspoliasti gentes multas, exspoliabunt te omnes reliqui populi propter sanguinem hominum et impietates terrae, et civitatis, et omnium habitatorum eius. Cum haec de Christi adventu sint repromissa, sive, ut quibusdam placet, de visionis fine, et de completione auxilii Dei: quod qui crediderit esse venturum, vivet ex fide sua: qui vero incredulus fuerit, Domini animae displicebit: Nabuchodonosor rex Babylonius decipietur superbia sua. |
| 20 | Et quomodo vinum contra potantem facit, et postquam surrexerit, neque pes, neque mens suum officium tenent; omnisque laetitia, et mentis exhilaratio vertitur in ruinam: sic vir superbus non decorabitur, nec voluntatem suam perducet ad finem, et iuxta Symmachum οὐκ εὐπορήσει, hoc est, in rerum omnium erit penuria. |
| 21 | Qui, quasi mors et infernus, non saturatur occisis: et omnes gentes cunctosque populos suo imperio subiugans, finem avaritiae non putavit. Nonne cum inebriatus fuerit poculo Domini, et meraco calice consopitus, omnes super eum per comparationem loquentur, πρόβλημα? Vae ei qui totum orbem vastans, non saturatur rapinis, nec desinit exspoliare iam nudos, et ad hoc tantum saevit, ut devoret, et iniquitatis et praedarum onere quasi gravissima torque se deprimat. |
| 22 | Simulque considera quam eleganter multiplicatas divitias densum appellaverit lutum. Numquid non repente consurgent Medi atque Persae, qui Babyloniorum imperium destruentes, mordeant eum primum, et postea lacerent: fiatque eis Nabuchodonosor in rapinam, et vastator totius orbis exspolietur a reliquis populis, qui manum et crudelitatem illius evadere potuerunt? Hoc autem ei fiet propter sanguinem hominis, id est, Iudae, et iniquitatem terrae, videlicet Israel, et civitatis, haud dubium quin Ierusalem et omnium habitantium in ea generaliter populum significans. Discutiamus et Septuaginta. Omnia quae de Babylone et Nabuchodonosor diximus, referri possunt ad mundum istum, et ad diabolum, qui vere arrogans et superbus, et aliquid esse se credens, nihil perducet [Al. perducit] ad finem. Siquidem conatus eius et omnis labor habebit interitum: qui in similitudinem inferni, et mortis, non saturatur occisis, et omnium gentium deceptione laetatur, et ad se populos congregat. |
| 23 | Qui cum eum viderint missum in Abyssum, et tartaro traditum, ea quae in prophetis parabolice, et αἰνιγματωδῶς legerant, videntes esse completa, et interpretantes super eo, consona voce memorabunt: Vae diabolo, qui multiplicavit sibi non sua. |
| 24 | Vae perdici, quae congregavit quae non peperit. Usquequo? vel increpantium est vox ista, vel iudicii diem demonstrantium. Et aggravans torquem suam infinito pondere. Et pulchre, quia arrogans et superbus est (superbia autem proprie in extensione colli et cervicis erectione monstratur), torques gravissima sit, ut curvet quod fuerat erectum. Et istud eveniet quia subito consurgent qui mordeant eum, vel angeli, cum quibus diabolus tradetur in poenam, vel qui ab eo tenti fuerant, agentes postea poenitentiam: et ad Christi vexilla conversi, mordebunt eum, iuxta illud quod alibi dicitur: Viri pacifici tui posuerunt insidias tibi [Ierem. XXVIII]. Denique sequitur: Et evigilabunt insidiatores tui, id est, quos ante consopieras, quos inebriaveras, illorum insidiis subiacebis, vastantium regnum tuum, et eos qui captivi fuerunt in Christi turmas redigentium. |
| 25 | Tu enim depraedatus es gentes multas, et Iudaicum populum ornatu et vestibus, quas ei dederam, spoliasti: idcirco omnes reliqui populi, qui tuo imperio non subiecerint [Al. subiecere] cervicem, spoliabunt te, et nudum facient. Quia et tu interfecisti gentes plurimas, et fudisti sanguinem earum. Sed et terrae impietas, id est, Iudaicae, et civitatis Ierusalem, et omnium habitatorum eius (qui dixerunt adversum Creatorem suum: Crucifige, crucifige eum: sanguis eius super nos et super filios nostros , revertetur in caput tuum, et exspoliationis tuae causae erunt. |
| 26 | Potest autem hoc ipsum et de Antichristo interpretari, qui intantum erit arrogans et superbus, ut in templo Dei sessurus sit, faciens se Deum. Et, quasi infernus et mors, tantos interficiet, et ad se congregabit, ut, si fieri possit, decipiat etiam electos Dei [Marc. XIII]. Congregabit quoque ad se omnes gentes, et universos populos in suum ducet errorem. |
| 27 | Qui cum postea interfectum illum spiritu oris Christi viderint, intelligent vera esse quae de eo ante praedicta sunt, et dicent omnia quae sequuntur, eadem intelligentia, qua exposuimus super diabolum. Quod autem dicit, exspoliabunt te omnes reliqui populi propter sanguinem hominum, et impietatem terrae, et civitatis, et omnium habitantium in ea, reliquos populos sanctos intelligamus, qui Antichristo non servierunt, a quibus exspoliabitur impius propter impietatem quam exercuit in universam terram, et vastationem civitatis Ecclesiae, et persecutionem omnium, qui habitaverunt in ea. |
| 28 | Tanta enim vastitas, et tanta impietas in fine rerum, Antichristo saeviente, grassabitur in Ecclesiis, et multiplicata iniquitate multorum, intantum refrigescet charitas [Mat. XXIV], ut Dominus qui cordis arcana cognoscit, et quod futurum est, non ignorat, dixerit: Putas, veniens Filius hominis inveniet fidem super terram [Luc. XVIII, 8]? Possumus quoque secundum Ioannem apostolum (qui scribit: Sicut audistis quia Antichristus veniet, nunc autem Antichristi multi sunt [I Ioan. II, 18]: unde et cognoscimus quoniam novissima hora est) omnes haereticos, et universum dogma perversum arrogantium sibi scientiam, et simplicitatem Ecclesiae contemnentium, qui nihil perducunt ad finem, sed delectantur mortibus plurimorum, arrogantes et superbos dicere, et totam continentiam capituli super eorum intelligentiam temperare: qui vere multiplicant sibi non sua, et quasi gravissimum lutum et ponderosam torquem, qua pertrahantur ad poenas, sibi congregantes, spoliant gentes multas, et effundunt sanguinem hominum, et impietatem exercent in Ecclesiam et in omnes habitatores eius. |
| 29 | Sed reliqui populi, Ecclesiastici videlicet viri, qui non fuerint eorum errore decepti, subito consurgent, et evigilabunt quasi de gravi somno, et mordebunt eos, et insidiabuntur illis, et habebunt eos in praedam. Quidam putant hoc quod dicitur: Vae qui multiplicant sibi quae non sunt sua, et caetera, de divitibus posse accipi, qui possessionum terminos dilatant, et ea quae non sunt hominis, hominis arbitrantes, congregant sibi, a quibus subito relinquentur. |
| 30 | Quod autem non sit hominis, id est, animalis rationabilis, terrena possessio, et Dominus demonstrat, dicens: Si in alieno non fuistis fideles, quod vestrum est, quis dabit vobis [Luc. XVI]? totumque capituli textum super hac persona edisserunt. Sed nescio an possint quaestionis et solutionis propheticae ordinem servare. |
| 31 | (Vers. 9.) Vae qui congregat avaritiam malam domui suae: ut sit in excelso nidus eius, et liberari se putat de manu mali: cogitasti confusionem domui tuae: concidisti populos multos, et peccavit anima tua. Quia lapis de pariete clamabit, et lignum quod inter iuncturas aedificiorum est, respondebit. LXX: O qui multiplicat avaritiam malam domui suae, ut ponat in excelso nidum suum, et eruatur de manu malorum, cogitasti confusionem domui tuae: consumpsisti populos multos: et peccavit anima tua; propter quod lapis de pariete clamabit, et scarabaeus de ligno loquetur ea. Adhuc ad ipsum sermo est, qui sibi coacervet mala, et divitiarum multitudinem non intelligat causam esse ruinae suae domus; simulque per metaphoram superbiae arguitur, quod ad a vium similitudinem in excelso posuerit nidum suum, et arbitratus sit erui se de manu mali, id est, numquam venire in hostium potestatem: quod superbiae consilium, et arrogans cogitatio finem habuit ignominiam. |
| 32 | Interfecisti populos multos, et in aliis occidendis contra animam tuam desaevisti, et in tanta [Al. in tantum] crudelitate bacchatus es, ut, si dici potest, lapides civitatis et ligna parietum quos subvertisti, tuam ferociam clamitent. Tale quid et Dominus in Evangelio contra Pharisaeos obiurgantes, quare non increparet pueros acclamantes sibi: Osanna in excelsis filio David, benedictus qui venit in nomine Domini, Osanna in excelsis. |
| 33 | Non legistis, inquit, quia scriptum est [Psal. VIII, 3]: Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem? Et si isti tacuerint, lapides clamabunt [Matth. XXI, 9, 16]. Licet enim plerique ita intelligendum putent: si Iudaei lacuerint, multitudo me gentium confitebitur: tamen haec est expressior et verior intelligentia: etiamsi homines tacerent [Al. taceant], et signorum meorum multitudinem lingua invidens non loquatur, tamen lapides ipsi, et fundamenta murorum, et parietum aedificatio meam poterunt magnitudinem personare. |
| 34 | Quod ut significantius fiat, ponamus litteraturae quoque saecularis exempla. Crispus (Sallustius) loquitur in historiis: «Saguntini fide atque aerumnis inclyti, prae mortalibus, studio maiore quam opibus, quippe apud quos [Al. queis] etiam tum semiruta moenia, domus intectae, parietesque templorum ambusti, manus Punicas ostentabant.» Simile quid et Tullius ad Caesarem pro Marcello: «Parietes, medius fidius! (ut mihi videtur) huius curiae tibi gratias agere gestiunt, quod brevi tempore futura sit illa auctoritas in his maiorum suorum et suis sedibus.» Porro quod nos interpretati sumus: Et lignum quod inter iuncturas aedificiorum est, respondebit: pro quo Septuaginta posuerunt: Et scarabaeus de ligno loquetur ea, manifestius more suo transtulit Symmachus, καὶ συνδεσμὸς οἰκοδομῆς ξύλινος ἀποφθέγξεται αὐτὰ, id est, et iunctura aedificii lignea loquetur ea. Theodotio quoque, καὶ συνδεσμὸς ξύλου φθέγξεται αὐτά: necnon et quinta editio, καὶ συνδεσμὸς ξύλου φθέγξεται αὐτά: quae et ipsae interpretationes cum Symmachi et nostra interpretatione concordant; quod enim lingua Hebraica dicitur CHAPHIS, lignum significat, quod ad continendos parietes in medio structurae ponitur; et vulgo apud Graecos appellatur ἱμάντωσις. Hoc est ergo iuxta historiam quod prophetalis sermo significat: lapides parietum qui a te destructi sunt, et ligna eorum ambusta tuam crudelitatem sonabunt. Reperi, exceptis quinque editionibus, id est, Aquilae, Symmachi, Septuaginta, Theodotionis, et quinta, in duodecim prophetis et duas alias editiones, in quarum una scriptum est: Quia lapis de [Al. in] pariete clamabit quasi vermis in ligno loquens: et in altera: Lapis enim de pariete vociferabitur, et σκώληξ de ligno loquetur ea. Sed et Aquila aliud quiddam quam nos diximus posuit, καὶ μάζα, id est, et massa de ligno respondebit. Quorum interpretatio quid sibi velit, in Septuaginta translatorum expositione dicemus, in quibus pro vae, o positum est, et dirigitur sermo vel ad diabolum vel Antichristum, vel ad haereticos, qui multiplicant sibi avaritiam malam. |
| 35 | Mala autem dicitur avaritia, ad distinctionem bonae, ut sit bona avaritia doctoris Ecclesiastici, qui numquam satiatur multitudine sectatorum, et quanto plures habuerit discipulos, tanto magis ad doctrinae studium concitetur. Vae ergo ei qui multiplicat sibi avaritiam pessimam, ut congreget domui suae conventicula perversa, et ponat in alto nidum suum, ut eruatur de manu malorum. |
| 36 | Pollicentur enim et diabolus et Antichristus et haeretici, eos qui suum dogma suscipiant, fore in coelestibus possessuros regna coelorum, et gehennae incendia non sensuros. Et cum haec repromiserint, consilium ipsorum ad perfectum venire non poterit: sed erit consilium confusionis et ignominiae domus [Al. domui] eorum, postquam quae fuerant repromissa, falsa ipse rerum finis ostenderit, cum [Al. tunc] probabitur confusionis esse consilium, non salutis. |
| 37 | Iste, ut diximus, perversitatis doctor consumpsit populos multos, et quanto plures habuit in comitatu suo, tanto magis deliquit contra animam suam. Denique Ecclesiae eius lapides, et κάνθαρος, id est, scarabaeus de ligno, clamabunt contra avaritiam superbi, eo quod omnes gentes sua persuasione deceperit. |
| 38 | Lapides, stolida corda credentium doctrinis haereticorum possumus intelligere, et scarabaeum de ligno, magistros quosque perversos, qui turpis lucri gratia assumentes praedicationem crucis, loquuntur ex utero. Deus enim eorum venter est, et omnia ciborum causa faciunt, qui rediguntur in stercus (quia scarabaeus vel cantharus vermis est stercoris); et ad hoc tantum assumunt crucem, ut avaritiam et superbiam magistri sui diaboli doceant ore vipereo. |
| 39 | Si quando videris haereticorum quempiam, quasi recondita et occulta mysteria contra Ecclesiam loqui, et domum diaboli domui praeferre Christi, dicito: Lapis de pariete clamat, et cantharus de ligno loquitur. Legi in cuiusdam volumine, propterea cantharum super haereticis intelligi, quia dogmata habeant stercori comparanda. |
| 40 | Unde et Apostolus, doctrinae veteris errorem dicit se reputasse in scybala, id est, in stercora [Philipp. III]. Non quod Lex vetus, ut Manichaei arbitrantur, ad comparationem Evangelii scybala computetur (quod impium est dicere, cum unius Dei utrumque sit Testamentum), sed quod doctrinae Pharisaeorum, et praecepta hominum, et Deuterosis (δευτερώσεις) Iudaeorum stercora dicantur ab Apostolo. |
| 41 | Scio quemdam de fratribus, lapidem, qui de pariete clamaverit, intellexisse Dominum Salvatorem, et scarabaeum de ligno loquentem, latronem qui Dominum blasphemaverit: quod licet pie possit intelligi: tamen quomodo cum universo prophetiae contextu possit aptari, non invenio. Sunt nonnulli qui putent cantharum de ligno loquentem, et ad Salvatoris personam referri posse, quod impium esse ex ordine ipso sermonis apparet. |
| 42 | Cantharus enim de ligno loquetur ea, non intelligitur in bonam, sed in malam partem, id est, loquetur avaritiam pessimam multiplicantis adversus domum suam, et confusionem diaboli, et caetera quae de iniquitate eius et scelere praecesserunt. Quod autem ait Aquila, et massa de ligno respondebit, Massam referimus ad illum sensum, quem Dominus posuit in Evangelio: Cavete vobis a fermento Pharisaeorum [Matth. XVI, 11]. Cumque dubitarent apostoli, et quidnam esset, scire non possent, Evangelista interpretatus est, dicens: Dixerat autem eis de doctrina Pharisaeorum. Recte igitur doctrina haereticorum de ligno loquitur: aliter enim persuadere non possunt, nisi gloriam ligni suae perversitati praeferant. Necnon et illud quod dixeramus: Quia lapis de pariete clamabit, sicut vermis in ligno loquens [Al. loquitur], vel lapis de pariete vociferabitur, et σκώληξ de ligno loquetur ea, quidam e nostris vermem in ligno loquentem illum esse aiunt, qui dicit in psalmo: Ego autem sum vermis et non homo [Ps. XXI, 7]; et avem vocalem ad eiusdem personam referunt, qui ait: Factus sum quasi passer solitarius in tecto [Psal. CI, 8], et caetera his similia. |
| 43 | (Vers. 12 seqq.) Vae qui aedificat civitatem in sanguinibus, et praeparat urbem in iniquitate: numquid non haec sunt a Domino exercituum? laborabunt enim populi in multo igne, et gentes in vacuum, et deficient: quia replebitur terra, ut cognoscant gloriam Domini quasi aquae operientes mare. LXX: Vae qui aedificat civitatem in sanguinibus, et praeparat urbem in iniquitatibus: nonne haec sunt a Domino omnipotente? et defecerunt populi multi in igne, et gentes multae coangustatae sunt: quia replebitur terra ut cognoscat gloriam Domini, quasi aquam ad operiendum maria. Nulli dubium est quin iuxta litteram adhuc contra Nabuchodonosor loquatur sermo propheticus; et plangat eum quod aedificet Babylonem in sanguinibus, et plurimorum ruinis ac mortibus illius moenia construat. |
| 44 | Qui quia hoc fecerit urbi, quam in sanguinibus construxerat, postea quae a Domino inferantur, auscultat. Sequitur enim: Numquid non haec a Domino sunt exercituum? id est, quae dicuntur. Laborabunt populi in multo igne, et gentes in vacuum, id est, incensa Babylone, frustra populi laborabunt, et nitentur in nihilum, et deficient populi gentis Chaldaicae. |
| 45 | Quia replebitur terra ut cognoscat gloriam Domini, id est, cum Babylon fuerit eversa, manifesta fiet omnibus potentia virtutis Dei, quasi aquae operientes mare: sic gloria Domini terra universa complebitur, sicut aquae alveum et fundum contegunt maris. Haec ut diximus, iuxta litteram. Caeterum perspicuum est, quod et diabolus, et Antichristus, et haereticorum perversa doctrina aedificent civitatem in sanguinibus, id est, Ecclesiam suam in eorum quos deceperunt, interitu, et praeparent urbem in iniquitatibus, loquentes contra Deum iniquitatem, et ponentes in excelso os suum. |
| 46 | Quod cum fecerint, manifeste ostenditur, quia ex semetipsis aedificent civitatem in sanguinibus, et praeparent eam in iniquitatibus. Sequitur enim: Non sunt haec a Domino omnipotente? id est, talis aedificatio non est a Domino sabaoth, quem nunc LXX interpretati sunt, omnipotentem. Deficient enim multi populi, et quamvis infinitae gentes in eorum ducantur errorem, tamen vel lassabuntur, quod magis significat ὀλιγοψύχησαν: vel certe coarctabuntur in angustum, et Ecclesiae multitudini non poterunt comparari. |
| 47 | Illis quippe in igne deficientibus (quod sentitur, aut diaboli principis sui igne consumptis, aut certe succensis igne Domini, de quo ait: Ignem veni mittere super terram, et quam volo ut ardeat [Luc. XII, 49], et de priore cursu retractis, et agentibus poenitentiam, et coeptum iter deserentibus, quod sonat ὀλιγοψυκία), replebitur universa terra gloria Domini, quando ad praedicationem apostolorum in universum orbem exierit sonus eorum, sicut aquae operientes mare [Psal. XVIII], id est, ut omnem salsuginem, et amaritudinem saeculi, quam terra biberat, pluente desuper diabolo, aquae Domini operiant; et efficiant maris locum et amaritudinis pristinae non apparere. |
| 48 | Unde et in psalmo dicitur, Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata [Psal. XXXI, 1]. Potest autem (quamquam non conveniat ordini lectionis, nec ad praesentem Scripturae textum faciat) et super Ierusalem intelligi civitatem plenam sanguine prophetarum, de qua Scriptura commemorat [Matth. XXIII], quod redundaverit in ea sanctorum sanguis a porta usque ad portam. |
| 49 | Et quae dicit in Domini passione: Sanguis eius super nos, et super filios nostros [Matth. XXVII, 25]. Et ad quam Deus loquitur in Isaia: Cum levaveritis manus ad me, non exaudiam vos: manus enim vestrae sanguine plenae sunt [Isai. I, 15]. Haec aedificata est in iniquitatibus: in qua iuxta eumdem prophetam iustitia dormivit. |
| 50 | Nec est aedificatio eius a Domino sabaoth. Unde defecerunt populi multi in igne: et gentes multae lassatae sunt eo tempore quo Vespasiani et Titi circumdata est exercitibus, et ad diem solemnem Paschae venientes, urbe quasi carcere sunt reclusi: et fame et penuria defecerunt, et usque ad extremas ruinas Hadriani eos perduxit obsidio [Al. obsidium]. Subversa autem civitate sanguinum, et urbe iniquitatum, et populis igne consumptis, et gentibus quae ad auxilium eorum venerant, huc illucque dispersis, et dimittentibus lassas manus, repleta est universa terra gloria Christi, et quasi aquis, ita sermonibus et doctrina eius universus mundus coopertus est. |
| 51 | (Vers. 15 seqq.) Vae qui potum dat amico suo, mittens fel suum et inebrians, ut aspiciat nuditatem eius. Repletus est ignominia pro gloria: bibe tu quoque, et consopire: circumdabit te calix dexterae Domini, et vomitus ignominiae super gloriam tuam: quia iniquitas Libani operiet te, et vastitas iumentorum [Vulg. animalium] deterrebit eos, de sanguinibus hominum et iniquitate terrae, et civitatis, et omnium [Al. hominum] habitantium in ea. LXX: Vae qui propinat proximo suo subversione turbida, et inebrians, ut aspiciat in speluncis eorum: saturitatem ignominiae de gloria bibe et tu: et commovere, circumdedit te calix dexterae Domini, et congregata est ignominia super gloriam tuam: quia impietas Libani operiet te, et miseria bestiarum terrebit te: propter sanguinem hominum, et impietates terrae et civitatis, et omnium habitantium in ea. Pro subversione turbida, Symmachus interpretatus est, καὶ ἀφιὼν ἀκρίτως τὸν θυμὸν ἑαυτοῦ, id est, et emittens absque iudicio furorem suum. Theodotio ἀπὸ χύσεώς σου, quod interpretatur ab effusione tua. Quinta editio ἐξ ἀπροσδοκήτου ἀνατροπῆς τῆς ὀργῆς σου, quod significat, de subversione insperata irae tuae. Aquila, ἐξ ἐπιτρίψεως χόλου σου, quod possumus vertere, de emissione furoris tui. In alia editione reperi, οὐαὶ τῷ ποτίζοντι τὸν ἑταῖρον αὐτοῦ ἀέλλην πετομένην, quod ipsum in lingua nostra sonat: Vae qui potum dat amico suo turbinem volantem. Sed et alibi translatum legi: Vae qui potum dat proximo suo ἔκστασιν ὀχλουμένην, id est, amentiam turbidam. Hoc propterea ut verbum Hebraicum MASPHA, quod transtulerunt LXX subversionem, sciri possit quanta apud omnes editiones varietate discordet. |
| 52 | Igitur adhuc contra Nabuchodonosor invectio est, quod oblitus conditionis suae, et quasi ignorans se esse hominem, alteri homini fel et amaritudinem propinarit. Possumus autem eum vel regem intelligere Iudaeae, vel generaliter omnes homines quod inebriaverit eos malis, ut videret Sedeciae et captivorum omnium nuditatem. Pro quo interpretatus est Symmachus et quinta editio, ut videret ignominias eorum. Dicuntur autem haec per metaphoram ebrii hominis, et nuditate turpati, quod Nabuchodonosor omnes inebriaverit calice furoris sui, cunctosque exspoliatos viderit et captivos, et illi qui quondam gloriosi fuerant, in ultimam redacti sint servitutem: hoc enim est quod ait: Repletus est ignominia pro gloria, ut subaudiatur amicus, et proximus, sive consors regni, qui tuum, o Nabuchodonosor, calicem bibit. |
| 53 | Unde quia inebriasti plurimos, tu quoque bibe de calice Domini et consopire: circumdaberis suppliciis dexterae Domini, et cum ignominia vomitus tui omnia quae absorbueras, egeres, et de sublimi gloria ad ultima deduceris mala. Quia iniquitas Libani operiet te; superbia, inquit, tua et eversio templi, et rapina sanctuarii te depopulabitur atque vastabit. |
| 54 | Et quia semel nominaverat montem Libanum, sub eiusdem translatione victimas, et sacrificia, vel certe multitudinem populorum, quae interfecta est in Ierusalem, animalibus vel bestiis comparat, dicens: Et vastitas animalium opprimet te. Hoc autem omne patieris, quia vastasti Iudam, subvertisti terram repromissionis, et civitatem Ierusalem omnesque habitatores eius. Adivi Liddae quemdam de Hebraeis, qui sapiens apud illos, et δευτερῶτης vocabatur, narrantem huiuscemodi fabulam: Sedecias, inquit, a Nabuchodonosor rege caecatus in Reblatha, hoc est, Antiochiae, variisque irrisus modis, ductus est Babylonem [IV Reg. 25] [Ierem. 39]. Ubi cum quadam die Nabuchodonosor convivii festa celebraret, iussit ei dare potionem, qua hausta, venter potantis solveretur in fluxum: ac subito introductum ante ora epulantium, compulsumque vi ventris pollutum esse stercore, et hoc esse quod nunc hic Scriptura dicat: Vae qui potum dat amico suo, mittens fel suum et inebrians, ut aspiciat nuditatem eius, et ignominiam pro gloria: quod scilicet ille qui rex potentissimus fuerat ad tale dedecus per eum sit deductus. |
| 55 | Unde et comminatur ei Deus quod et ipse bibiturus sit huiuscemodi potionem, et passurus omnia, quae passus est Sedecias. Hoc quam ridiculum sit, me tacente, cognoscitis. Si enim quod sequitur: Bibe tu quoque, et consopire, et circumdabit te calix dexterae Domini, et vomitus ignominiae super gloriam tuam, non de calice intelligunt, sed de malis, quae bibiturus est Nabuchodonosor: ergo et ille calix quo Sedeciae propinatum est, mala sunt intelligenda, non, ut illi volunt, καθαρτικόν. Sin autem dicunt vere factum, et temperatam huiuscemodi potionem, ut supra retuli: ergo et calix iste quem bibiturus est Nabuchodonosor, καθαρτικῷ aestimandus est plenus, ut Deus sabaoth et Dominus omnipotens pro vindicta magna Nabuchodonosor propinet καθαρτικὸν, et faciat eum suo stercore pollui. Hoc adversus Iudaicam traditionem. |
| 56 | Veniamus autem ad intelligentiam spiritualem. Vae tibi, diabole, sive Antichriste, vel haereticorum dogma perversum, qui doctrinis tuis et potione turbida inebrias [Al. inebrians et subvertens et das] populos deceptorum, et subvertis priorem fidem, dans eis potionem, non de Siloa, non de Iordane, non de fontibus Israel, sed de torrente Cedron, et de flumine Aegypti, de quo Ieremias dicit: Quid tibi et viae Aegypti, ut bibas aquam Geon [Ierem. II, 18]? pro quo in Hebraeo scriptum est SIOR, id est, turbidam atque coenosam: quamvis enim de paradiso Scripturarum flumina Aegypti exire credantur: tamen quia conculcantur pedibus Pharaonis, perdiderunt splendorem suum, et violata luto Aegyptio, versa sunt in torrentes, de quibus sanctus quod evaserit, gratulatur dicens: Torrentem pertransivit anima nostra [Ps. CXXIII, 5]. Quod si quis opposuerit torrentem Corath, de quo bibit Elias [III Reg. 17]: et torrentem alium, de quo Dominus bibit in via (ita enim scriptum est: De torrente in via bibet , hoc dicendum, quia quicumque in Aegypto fuerit, et in via huius saeculi, quamvis Moyses et Aaron, quamvis Ieremias sit et Elias, tamen necesse est eum de tentationibus Aegypti et solitudinis bibere, unde et Domini sermo qui ob hoc carnem assumpserat, ut biberet de torrente, considerans maiestatem suam dixit: Pater, si possibile est, transeat calix iste a me [Mat. XXVI, 39]. Rursum videns se esse in Aegypto, et aquas non posse mundari, nisi ipse potasset, ait: Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu vis. Haec propterea, quia diabolus subversione et poculo turbido ac perversis quibusque doctrinis inebriet proximos, id est, rationale animal, et faciat eos quos deceperit, respicere ad speluncas suas. |
| 57 | Ecclesiae enim dogmata libera sunt: die gratulantur et lumine. Qui autem inebriantur, nocte inebriantur [I Thess. V, 7]: et qui eos inebriant, non ducunt in atria Domini, quae nulla tectorum premuntur umbra, sed in speluncas. Fecerunt enim domum Patris quae fuerat domus orationis, speluncas latronum [Matth. XXI], pollicentes initiationes quasdam et mysteria, et recondita solumque haereticis nota secreta, de quibus loquitur et Isaias: Et manufacta omnia abscondent, inferentes in speluncas et in scissuras petrarum et foramina terrae [Isai. II, 18, 19]. Non ingrediamur ergo in speluncas haereticorum, nec abscondamur ibi, ubi impius Saul stercora doctrinarum suarum egerere consuevit [I Reg. XXIV]: sed magis ascendamus ad speluncam excelsam montis Sina, ubi et Elias vidit Dominum [I Reg. XIX], et Moyses posteriora eius ante conspexit [Exod. XXXIII]. Et Isaias de Domino clamitans: Hic habitabit, ait, in spelunca excelsa [Isai. XXXII, 16]. Si quis autem non habet poculum turbidum et doctrinam haereticam, et magister Ecclesiae est, et omnia facit turpis lucri gratia, et vendit columbas in templo, hoc est dona sancti Spiritus, et in cathedra sacerdotali liberas suffocat aves, iste non facit quidem domum orationis speluncam latronum, sed facit domum Patris domum negotiationis. Post haec sequitur: Saturitatem ignominiae pro gloria bibe tu, et commovere, id est, o diabole, o dogma perversum, o haeretice, qui te putabas calicem esse aureum, quo inebriantur omnes gentes, ut viderent speluncas et secreta tua, pro gloriae magnitudine replere saturitate ignominiae, et reputare in vas fictile opera manuum figuli: bibe et tu de calice Domini, de quo in psalmo dicitur: Calix in manu Domini, vini meri plenus mixto, et inclinavit ex hoc in illud: verumtamen faex eius non est exinanita [Psal. LXXIV, 9]. Et a priori sententia commovere, et noli putare firma esse et stabilia, in quibus primum stare cupiebas: quia circumdedit te calix dexterae [Al. dextera] Domini. Porro quia propinasti proximo tuo subversione turbida, congregabitur ignominia super te, et super gloriam tuam, quam primum te habere credebas: istudque patieris, quia impietas Libani operiet te, secundum illud quod dicitur: Et oratio eius fiat in peccatum [Psal. CVIII, 7]. Libanus enim mons iuxta Graecum sermonem ὁμώνυμος est thuri: thus autem σύμβολον est spiritualis thymiamatis, quod est cultus Dei. |
| 58 | Idcirco haereticorum perversa oratio et non Evangelica simplicitate directa, eis vertetur in peccatum, et impietas cultus Dei operiet eos. Unde sequitur: Et miseria bestiarum terrebit te propter sanguinem hominum, et impietates terrae, et civitatis, et omnium habitantium in ea. Et est sensus: Eos quos tuis fraudibus decepisti, et de ovibus Christi fecisti esse bestias tuas, cum videris in miseria, et pro errore sustinere supplicia: tunc terreberis, tunc iacebis. |
| 59 | Ac ne arbitreris me, quia Libanum et eius bestias nominavi, de brutis animalibus, et non de hominibus loqui, manifestius tibi dico: Sustinebis haec, quia multorum hominum fudisti sanguinem, quos Deo perire fecisti. Et exercuisti impietatem in terra viventium, in terra mansuetorum, et impietas tua in civitate quoque Domini desaevit, id est, in Ecclesia eius; multosque qui habitabant in ea, impietatis tuae fecisti esse participes. Hoc sub persona haereticorum dictum sit. |
| 60 | Caeterum si volumus de Antichristo intelligere; sive de diabolo qui operaturus est in Antichristo, et iste calice suo, quo Christi cupiet subvertere disciplinam, inebriabit plurimos, ut ebrii inegrediantur speluncas eius: sed postquam finis advenerit, pro ea gloria qua se magnificaverat, implebitur ignominia. Implebitur autem, quia bibet suppliciorum calicem, et commovebitur, nequaquam firmus in malitia sua, sed trepidus, et sero poenitens. |
| 61 | Circumdabit enim eum calix dexterae Domini, qui est Dominus atque Salvator, quando interfecerit eum spiritu oris sui, et destruxerit illuminatione adventus sui. Tunc omnis ignominia quam sibi cogitationibus, factis, sermonibus congregavit, veniet super gloriam eius: ut quantum ante putabatur inclytus, tantum postea ignominia plenus sit. |
| 62 | Blasphemavit enim in Deum, et impietas quam exercuit in Libano, operiet eum, et multorum hominum furor, qui adversum Dei Ecclesiam debacchati sunt, ipsi imputabitur: nec poterit elevare cervicem, sed terrore deprimetur in terram. Multos enim homines interfecit, et totum orbem, id est, Ecclesiam Christi et habitatores eius sua impietate vastavit. |
| 63 | Sciendum igitur et hoc capitulum, quod nunc exposuimus, id est: Vae qui potum dat proximo suo subversione turbida; et priora tria in quibus dictum est: Vae qui multiplicat sibi quae non sunt sua, et: Vae qui congregat avaritiam malam domui suae, et: Vae qui aedificat civitatem in sanguinibus, et iuxta historiam, et iuxta anagogen, vel adversum Nabuchodonosor, vel adversus diabolum et Antichristum et haereticos posse aequaliter accipi. |
| 64 | (Vers. 18.) Quid prodest sculptile, quia sculpsit illud fictor suus, conflatile et imaginem falsam? quia speravit in figmento fictor eius, ut faceret simulacra muta. LXX: Quid prodest sculptile, quia sculpserunt illud; formaverunt illud conflatile, imaginem falsam? quia confidit fictor in figmento suo, ut faciat idola muta. Consequenter superioribus [Al. in superioribus] de Nabuchodonosor dicitur, quod fabricatus sit statuam idoli Bel, et posuerit eam in campo Dura: sive, ut in Hebraeo scriptum est, Dora super quo plenius in Daniele legimus [Dan. III]. Miratur itaque Scriptura regis amentiam et stultitiam, quia ipse iusserit statuam auream fieri, et fictor confidat in simulacro quod finxit: quod quidem possumus et generaliter contra omnes idolorum accipere cultores. |
| 65 | Nec putemus unum esse quod sculpitur, et conflatur. Sculpturam quippe possumus in lapidibus et in marmoribus accipere: conflatura vero in his metallis intelligitur, quae solvi possunt atque conflari; verbi gratia, auro, argento, aere, plumbo, stannoque. Hoc dictum sit, ut iuxta tropologiam scire possimus quid sit inter sculptile atque conflatile. |
| 66 | Legimus in Deuteronomio: Maledictus omnis qui fecerit sculptile et conflatile, opus manuum artificis, et posuerit illud in abscondito [Deut. XXVII, 15]. Sculptile et conflatile reor, dogmata esse perversa, quae ab his a quibus facta sunt, adorantur. Vide Arium sculpsisse sibi idolum creaturae, et adorasse quod sculpsit. |
| 67 | Cerne Eunomium conflasse imaginem falsam, et conflationi suae curvare cervicem. Signanterque Scriptura: Et ponet, inquit, illud in abscondito. Habent enim et ipsi orgia sua, et quasi pro perfectis quibusque discipulis tradunt abscondita sacramenta, quae si ad lucem processerint, statim quod ficta sunt, arguuntur. Nihil igitur eis proderit sculptura et conflatio sua. Sculptura, quae refertur ad lapides, in his dogmatibus intelligitur, quae stultitiam prima fronte demonstrant. Conflatio est ibi, ubi aliqua videtur esse ratio sapientiae saecularis, et velut quodam auro, ita disciplinis philosophorum et splendore eloquentiae idolum conflatum est. |
| 68 | Nihil ergo proderit figmentum fictori suo. Et mutum surdumque simulacrum adoratorem suum audire non poterit. Si quando videris aliquem nolle credere veritati, et ostensa suorum dogmatum falsitate, in coepto studio perseverare, congrue poteris dicere: Sperat in figmento suo, et facit simulacra muta vel surda: κωφὰ quippe apud Graecos utrumque significat: quamquam Symmachus ἄλαλα interpretans, muta magis videatur intellexisse quam surda. |
| 69 | Nec moveat quempiam illud ἰδίωμα Scripturarum, de quo saepe diximus: Quis, putas, fidelis et sapiens dispensator [Luc. XII, 42]? Et in alio loco: Quis sapiens et intelliget [Al. intelligit] haec [Ps. CVI, 43]? eo quod quis, vel quid, pro raro accipiatur: cum possimus et de alio loco pro impossibili hoc ipsum accipere: Quis nos separabit a charitate Christi: tribulatio, an angustia [Rom. VIII, 35]? et caetera. |
| 70 | Et de praesenti capitulo: Quid prodest sculptile, quia sculpsit illud fictor suus? In utroque enim impossibilitas demonstratur, quod nec Apostoli charitatem ulla tribulatio et angustia dividere possit a Christo, nec in idolis sit ulla utilitas. |
| 71 | (Vers. 19, 20). Vae qui dicit ligno, expergiscere; surge, lapidi tacenti [Al. iacenti]: numquid ipse docere poterit? Ecce iste coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in visceribus eius. Dominus autem in templo sancto suo: sileat a facie eius omnis terra. LXX: Vae qui dicit ligno, evigila et exsurge: et lapidi, elevare; et ipsum est imago, et est productio auri et argenti, et omnis spiritus non est in eo. |
| 72 | Dominus autem in templo sancto suo: revereatur a facie eius omnis terra. Et hoc similiter vel adversum Nabuchodonosor, vel adversum omnes qui venerantur idola, accipi potest. Et describitur error humanus, quod argentum, aurum, gemmas et sericum, quibus vel obvoluta, vel operta sunt idola, prae fulgore materiae deos aestimant, cum formam quidem potuerit artifex dare: animam autem, qua vegetantur artus, nequiverit. |
| 73 | Et econtrario Dominus dicitur in templo sancto suo [Psal. X]: non in templo manufacto, sed vel in coelis, vel in unoquoque sanctorum, iuxta apostolum dicentem: An nescitis, quoniam templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis [I Cor. III, 16]? Et alibi: Corpora vestra templum Dei sunt [I Cor. VI, 19]; vel in Filio, sicut ipse ait: Pater in me manens, ipse facit opera [Ioan. XIV, 10]. Aut certe iuxta illud, quod coelos et terras, maria et universum mundum (Virg. VI Aeneid.): Spiritus intus alit; totamque infusa per artus, Mens agitat molem, et magno se corpore miscet: mundus omnis qui coelo constat, et terra, et coelorum circulis clauditur, Dei domus esse perhibetur. Unde et Apostolus confidenter: In ipso enim, ait, vivimus, et movemur, et sumus [Act. XVII, 28]. Quod si quis opposuerit, quomodo spiritus in idolis non esse dicatur, cum omnibus simulacris assideant immundi spiritus, discat Scripturae sanctae consuetudinem, numquam spiritum perversum absolute, sed cum additamento aliquo spiritum nuncupari: sicut ibi: Spiritu fornicationis seducti sunt (Osee IV, 12). Et in Evangelio: Cum autem spiritus immundus exierit de homine [Luc. XI, 24], et caetera his similia. |
| 74 | Spiritus autem ubicumque solus et absolute sine aliquo additamento legitur, semper refertur ad bonam partem, id est, ad Spiritum sanctum, ut est illud Apostoli: Qui seminat in Spiritu, de Spiritu metet vitam aeternam [Galat. VI, 8]. Et alibi: Fructus autem Spiritus est charitas, gaudium, pax [Galat. V, 22]; et in alio loco: Spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis [Galat. V, 16]. Neque hoc dicimus, quod non et Spiritus sanctus cum additamento ponatur: vocatur enim et Spiritus sanctus, et spiritus principalis, et spiritus rectus, et spiritus Dei, et caetera his similia; sed quod Spiritus sanctus, et cum additamento et solus saepe ponatur; spiritus autem perversus nusquam nisi cum additamento lectus sit. Sed et illud dici potest (si quis contentiose spiritum perversum in hoc loco voluerit accipere), quod aliud sit; Omnis spiritus non est in eo; aliud si dixisset: Omnis spiritus non est circa eum: potest enim assidere simulacris; caeterum intrinsecus esse non potest. |
| 75 | Unde et Aquila significantius vertit Hebraicum dicens: Et spiritus eius non est in visceribus, sive in medio eius. Propterea sciendum in quibusdam Hebraicis voluminibus non esse additum, omnis; sed absolute, spiritum legi. Quod si quis ratione superatus in bonam partem acceperit spiritum, et quaesierit, cur si de Spiritu sancto dictum sit, cum additamento legatur: Et omnis spiritus non est in eo? sciat omnem spiritum, diversas gratias intelligi Spiritus sancti: ut sit sensus: Nihil in se gratiae, nihil poterit habere virtutis. |
| 76 | Quod quidem et iuxta tropologiam magis intelligitur, quod in universis idolis haereticorum et figmentis diaboli, nulla sit gratia Spiritus sancti; sed imaginem divinitatis et pulchritudinem dogmatum praeferre videantur, cum in illis nihil spirans sit et vitale. Dicamus et illud, ne lectorem videamur celasse quod novimus, spiritum et ventum apud Hebraeos eodem appellari vocabulo, id est, RUA, et pro sensu loci, vel spiritum accipi solere, vel ventum. |
| 77 | Ergo et in hoc loco, spiritum vel pro vento accipere possumus, quod nihil spiret in idolis; vel pro anima, quod simulacra inanimata sint. Quod autem spiritus accipiatur pro anima, manifeste significat Salvatoris oratio: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum [Luc. XXIII, 46]. Neque enim Iesus aut perversum spiritum (quod cogitare quoque nefas est), aut Spiritum sanctum, qui et ipse Deus est, Patri poterat commendare, et non potius animam suam, de qua dixerat: Tristis est anima mea usque ad mortem [Matth. XXVI, 36, ] [et Marc. XIV]. Et: Nemo potest eripere animam meam a me: sed voluntate mea depono animam meam, et sponte mea rursum assumo eam [Ioan. X, 17, 18]. |