Hieronymus, Commentarii, in Abacuc, 1, Caput I
| 1 | (Vers. 1, 2.) Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies? vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis? Quare ostendisti mihi iniquitatem et dolorem [Vulg. laborem], videre praedam et iniustitiam contra me? LXX: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies? vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis? Quare mihi ostendisti labores et dolores, videre miseriam et impietatem? Interim secundum litteram causatur adversum Deum propheta, cur Nabuchodonosor templum vastet, et Iudam: cur Ierusalem quondam urbs Domini destruatur? Quare clamet populus, et non exaudiatur? vociferetur ad Dominum oppressus a Chaldaeis, et non salvetur? Quare etiam ipse propheta, vel populus ex cuius persona nunc loquitur, ad hoc vixerit, et hucusque perductus sit, ut iniquitatem hostium et suum videat laborem? Cur iniustitia praevaleat adversum se? Et hoc dicit prae mentis angustia, nesciens aurum in igne conflari, et tres pueros de camino puriores exisse, quam intraverunt [Dan. III]. Sed et generaliter accipere possumus, quod ex persona humanae impatientiae videns propheta peccatores abundantes, et in saeculo possidere divitias, filios eorum quasi novellam plantationem in adolescentia sua, et filias ornatas quasi similitudinem templi, cellaria eorum plena eructantia ex hoc in illud, oves eorum fetosas et multiplicatas in viis suis, et caetera quae in centesimo quadragesimo tertio psalmo plenius scribuntur in querulam vocem et plenam doloris erumpat. |
| 2 | Quare respicis contemptores, et taces, conculcante impio iustiorem se: et facis homines quasi pisces maris, et quasi reptilia non habentia ducem? Tale quid et in septuagesimo secundo psalmo legimus: Mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus mei [Psal. LXXII, 2], et reliqua. Et rursum in eodem psalmo: Et si est scientia in excelso. |
| 3 | Ecce enim peccatores et abundantes in saeculo obtinuerunt divitias, et reliqua usque, manus meas. Haec autem loquuntur nescientes iudicia Dei investigabilia [Rom. XI], et profundum divitiarum sapientiae et scientiae eius, quod non ita videat Deus ut videt homo. Homo tantum praesentia respicit: Deus futura et aeterna cognoscit [I Reg. XVIII]. Et quomodo si aegrotus et aestuans febribus aquam frigidam postulet, et dicat ad medicum: Vim patior, crucior, uror, exanimor: usquequo, medice, clamabo, et non exaudies? Et respondeat ei sapientissimus et clementissimus medicus: Scio quo tempore debeam dare quod postulas: non misereor modo, quia misericordia ista crudelitas est, et voluntas tua contra te petit. Ita et Dominus Deus noster sciens clementiae suae pondera atque mensuras, interdum non exaudit clamantem, ut eum probet, et magis provocet ad rogandum, et quasi igne excoctum iustiorem et puriorem faciat. |
| 4 | Quod intelligens apostolus secundum id quod misericordiam est consecutus a Domino, ait: Non deficiamus in tribulationibus [Ephes. III, 13]; et benedicit Deum omni tempore [Psal. XXXIII]; et scit quia qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit [Mat. X, 22]. Et gloriatur in labore et dolore. Et cum Ieremia dicit: Tribulationem, et miseriam invocabo. Ut quomodo alius invocat Deum: sic sanctus vir et bellator invictus, ad exercendum se et probandum, tribulationem et miseriam venire desideret. |
| 5 | (Vers. 3, 4.) Et factum est iudicium et contradictio potentior: propter hoc lacerata est lex, et non pervenit usque ad finem iudicium: quia impius praevalet adversus iustum, propterea egreditur iudicium perversum. LXX: Contra me factum est iudicium, et iudex accipit: propterea lacerata est lex, et non pervenit ad finem iudicium: quia impius praevalet adversus iustum, propterea egreditur iudicium perversum. Adhuc propheta vel populus loquitur ad Dominum, quod non veritate adversus se, sed potentia iudicatum sit, et nihil ex lege et iustitia sustinuerit. |
| 6 | Unde et ipsum iudicium non habuerit finem suum. Finis autem iudicii est iudicare iuste. Et hoc quare loqui audeat, in consequentibus monstrat, dicens: Quia impius Nabuchodonosor praevaluit adversus iustum Iudam [IV Reg. XXII], et hanc esse causam, quod dixerit iudicium non pervenisse ad finem; quia iniquum sit et perversum, ut Iosias rex iustus a rege Aegyptio trucidetur [IV Reg. XXIII]; ut Daniel, Ananias, Misael, et Azarias, serviant [Dan. III]; et imperet Babylonius imperator, et inter scorta et concubinas suas Balthasar potet in phialis Dei [Dan. V]. Haec propheta de suorum temporum statu (sequimur enim quia semel voluisti et historiae vilitatem). Caeterum iuxta LXX communis ad Deum querela sanctorum est, quare contra eos iniustum iudicium fiat, et innoxium in persecutionibus sanguinem fundant: ac [Al. at] si quando ante tribunal steterint iudicium saecularium, iudex, acceptis muneribus, condemnet insontem, et reum liberet. |
| 7 | Quod quidem non solum de iudicibus saeculi, sed interdum de Ecclesiarum quoque principibus dici potest, quod propter munera lacerent legem, et non perducant usque ad finem iudicium, et impius praevaleat adversus iustum: et magis in iudicio peccatum divitis, quam pauperis veritas defendatur. Unde querimonia est, iudicium exire perversum: sed non debemus super hac rerum inaequalitate turbari, videntes et in principio mundi ab impio Cain interfectum Abel iustum [Genes. IV], et postea exsulante Iacob, regnare in domo patris Esau [Gen. XXVIII], et Aegyptii luto et latere affligunt filios Israel: et Dominus contra quem nunc querela dirigitur, crucifigitur a Iudaeis [Ioan. XIX], et Barabbas latro eligitur [Ioan. XVIII]. Dies me deficiet, si voluero enumerare quomodo in isto saeculo, impiis praevalentibus, opprimantur iusti. |
| 8 | (Vers. 5.) Aspicite in gentibus et videte, et admiramini, et obstupescite, quia opus factum est in diebus vestris, quod nemo credet cum narrabitur. LXX: Videte contemptores et respicite, et admiramini mirabilia et disperdimini: quia opus ego operor in diebus vestris, quod non credetis, si quis narraverit. Symmachus pro eo quod diximus: quia opus factum est in diebus vestris, interpretatus est, quia opus fiet in diebus vestris: caetera similiter. |
| 9 | Rursum in principio capituli, ubi in Hebraico scriptum est RAU BAGGOIM, et nos transtulimus, aspicite in gentibus, et LXX posuerunt, videte contemptores, excepto Aquila et Symmacho et Theodotione, qui cum nostra interpretatione concordant, in alia quadam editione ἀνωνύμῃ reperi videbitis calumniatores, et in alia similiter absque auctoris titulo, videbitis declinantes. Igitur ad superiores querelas causantis prophetae et dicentis: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies? et reliqua usque ad finem huius exordii, vox Domini respondentis inducitur, ut hanc iniquitatem quam in solo Israel fieri putat, cernat in gentibus: et quod Chaldaeis, non ut propheta arbitrabatur, Iudas tantum et Ierusalem traditi sint; sed omnes per circuitum nationes: et tantum eum esse valiturum, ruiturumque postea, ut si quis praedixerit quod futurum est, pro rei magnitudine videatur incredulum. Sed et hoc quod LXX et caeteri interpretes ediderunt: Videte contemptores, sive videbitis calumniatores et declinantes, cum sensu huius loci congruit, et ex ipso sermone arguuntur audaciae, et contemptus in Dominum: ex quorum persona propheta clamaverat, quare ausi sint Dei comtemnere maiestatem, et temerarie loqui, et quantum in se est, Dei providentiam calumniari, et declinare a Domino coarguentes eum iniquitatis. |
| 10 | Videbitis ergo contemptores, et tunc admirabimini, et omnem vestram querelam pro nihilo computabitis, cum perspexeritis me facere in diebus vestris; ne forte dicatis: Quid ad nos pertinet de futuro? Opus quod tam grande erit, et vestram omnem opprimet causationem: ut si quis nunc futurum esse praedixerit, fidem non facile accommodetis. Quod autem hoc opus sit, in consequentibus demonstratur. |
| 11 | (Vers. 6 seqq.) Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos, gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua: horribilis et terribilis est: ex semetipsa iudicium, et onus eius egredietur. Leviores pardis equi eius, et velociores lupis vespertinis, et diffundentur equites eius: equites namque eius de longe venient: volabunt quasi aquila festinans ad comedendum: omnes ad praedam venient, facies eorum ventus urens: et congregabit quasi arenam captivitatem, et ipse de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi eius erunt: ipse super omnem munitionem ridebit, et comportabit aggerem, et capiet eam: tunc mutabitur spiritus, et pertransibit et corruet: haec est fortitudo eius Dei sui. LXX: Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos gentem amaram et velocem, quae ambulat super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua: terribilis et illustris est: ex semetipsa iudicium eius erit, et assumptio eius ex se egredietur: Et exsilient super pardos equi eius, et velociores erunt lupis Arabiae, et equitabunt equites eius, et impetu venient de longinquo: et volabunt quasi aquila prompta ad comedendum, consummatio in impios veniet resistentes faciebus eorum ex adverso, et congregabit quasi arenam captivitatem: et ipse in regibus delectabitur, et tyranni ludibria eius: et ipse in omnem munitionem illudet, et mittet aggerem, et obtinebit eam: tunc mutabit spiritum, et pertransiet, et propitiabitur: haec est fortitudo Dei mei. Quod vobis dixeram: Aspicite in gentibus, et videte, et miramini, et obstupescite: quia opus fiet in diebus vestris, quod nemo credet cum narrabitur, hoc est quod sequens sermo describit: Ecce ego suscitabo Nabuchodonosor, et Chaldaeos, gentem pugnacissimam et velocem, cuius roboris, et ad bellandum audaciae, omnes pene Graeci, qui barbaras historias conscripserunt, testes sunt. |
| 12 | Haec non est contenta finibus suis, sed huc illucque discurrens super terrae latitudinem pervagatur. Et hoc est opus eius, non ut terram vomere exerceat; sed ut rapto vivat et gladio, et ut possideat urbes non suas: antequam manum inferat, antequam prorumpat ad bellum, terrorem portat in vultu. Quod autem ait: Ex semetipsa iudicium et onus eius egredietur, pro quo interpretatus est Symmachus: ipsa sibi iudicabit, et decreto suo egredietur, vel ita intelligendum est, de sua gente constituet principes, et potestas eius, et gladius aliarum gentium satellites non habebit, vel certe quomodo fecit, fiet ei, et sic vastabitur, ut ipsa vastavit. Equi quoque et equites, qui de longe venient, tam pernices ad persequendum et cuncta populanda erunt, ut pardos superent, et lupos vespertinos. |
| 13 | Siquidem lupi saeviores esse dicuntur nocte vicina, et tota die fame ad rabiem concitati. Volabunt ergo equites non ad pugnandum, quia nullus resistet; sed ad discurrendum ut aquila, cui in volatilibus omnia subiacent, festinans ad devorandum. Et quomodo ad flatum venti urentis virentia cuncta arescunt, ita ad aspectum eorum omnia vastabuntur, tantusque erit numerus captivorum et praedae, ut per ὑπερβολὴν, etiam arenae possit aequari. |
| 14 | Ipse quoque, id est, Nabuchodonosor, in universo orbe regnabit, et ante currum suum triumphans de regibus, eos habebit irrisui, et inter delicias computabit: tantaeque potentiae et superbiae erit, ut naturam superare contendat, et urbes munitissimas robore sui exercitus capere. Veniet enim Tyrum, et iacto in mari aggere, peninsulam faciet de insula, et introitum inter fluctus maris in urbem terra praebebit. |
| 15 | Quam ob causam et super omnem munitionem ridebit, et comportabit aggerem, et capiet eam, id est, munitionem, sive Tyrum; quod quidem in Ezechiele perspicue demonstratur, ubi dicitur: Nabuchodonosor, rex Babylonis, subiugavit exercitum suum opere magno adversum Tyrum. Omne caput calvum, et omnis humerus depilatus, et merces non data est ei, et exercitui eius contra Tyrum, et operi in quo servivit adversum eam [Ezech. XXIX, 19]. Cum autem comportaverit aggerem, et nihil viribus eius obvium fuerit, tunc mutabitur spiritus eius in superbiam: et Deum esse se credens, imaginem auream statuet in Babylone, quam universas gentes adorare compellet. |
| 16 | Quod cum fecerit, transibit in bestiae figuram, et postea corruet: pro quo Aquila et Symmachus transtulerunt καὶ πλημμελήσει, id est, et delinquet: hanc habente Scriptura sancta consuetudinem, ut VASAM, id est, delinquet, ponat pro eo quod est, desinet esse quod fuerat. |
| 17 | Tale quid et nos habemus in linguae nostrae idiomate, dicentes: Vapulavit exercitus, pro eo quod est, interfectus et caesus est: Et, peccavit vinea et ager, pro eo quod est, vindemia et fruges non habuere proventum. Quod autem in fine capituli dicitur: Haec est fortitudo eius Dei sui, εἰρωνικῶς est legendum, ut sit sensus: Haec est fortitudo eius, quam dedit ei Bel deus suus. |
| 18 | Ad cuius cultum omnes nationes etiam per Scripturam et comminationem mortis saevissimo imperio compellebat. Haec iuxta Hebraicum: nunc veniamus ad LXX, ut, propositis singulis sententiis, interpretationem allegoricam coaptemus. Ecce ego suscitabo Chaldaeos gentem amaram et velocem, quae ambulat super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua. Comminatur Deus adversum contemptores et calumniantes providentiam suam, suscitaturum se Chaldaeos, qui interpretatur quasi daemonia; vel angelos pessimos significans, qui ministrant furori eius et irae, et tribulationi quam infert in peccatores: vel animas hominum pessimorum, per quas [Al. quos] merentes cruciat. Hi autem Chaldaei, gens amara est et velox, non parcens et cito explens quod sibi fuerit imperatum. Et ambulat super latitudinem terrae. |
| 19 | Lata enim et spatiosa via est quae ducit ad mortem : per quam ambulabat et ille dives in Evangelio, qui fulgebat in purpura [Luc. XVI], et illi de quibus dicitur: Qui dormiunt super lectos eburneos, et deliciis affluunt in stratis suis. Qui comedunt vitulos de armentis lactentes, et bibunt defoecatum vinum, et primis unguntur unguentis [Amos. VI, 4]: qui quia in lata ambulant via, latitudo terrae appellantur, quae Chaldaeorum vestigiis premitur. |
| 20 | Noluerunt enim ambulare per arctam et angustam viam, quae ducit ad vitam, et per quam ambulabat Paulus glorificans [Al. glorians] Deum in tribulatione et angustia [I Cor. VI, 12]. Ambulant autem Chaldaei super latitudinem terrae, ut possideant tabernacula non sua. Omnis enim rationabilis anima licet per vitium et culpam suam hospitium facta sit Chaldaeorum, tamen per naturam tabernaculum Dei est. |
| 21 | Et quamquam in Evangelio pessimus daemon loquatur: Vadam in domum meam unde exivi [Matt. XII, 44], non est ei credendum; siquidem nulla rationabilis creatura ad hoc facta est, ut habitaculum daemonis sit. Sequitur: Terribilis et illustris est: ex ipso iudicium eius erit, et assumptio eius ab eo egredietur. Terribilis est Chaldaeus propter multa variaque supplicia quae infert in contemptores; illustris, quia assumit sibi divinitatis gloriam. |
| 22 | Et per oracula sua et falsa responsa, et curationes morborum, quos ipse immiserat, apud imperitos et contemptores Dei videtur illustris. Erit enim contemptoris iudicium atque supplicium ex eo, hoc est, ex semetipso, sive ex Chaldaeo. Ipsi enim secundum apostolum tradentur ad poenam, ut discant non blasphemare [I Tim. I]: a quo qui egerit poenitentiam, et ad Deum conversus fuerit, egredietur, cum prius manibus illius teneretur, et esset Chaldaei assumptio. Si quando viderimus multo aliquem tempore servisse diabolo, et postea ad Deum esse conversum, dicamus de eo: Et assumptio eius egressa est ab eo. Quicumque enim egerint poenitentiam, et dereliquerint daemones, quibus quasi equi prius ad sedendum terga praebebant; et velocitate pardorum et luporum vespere equites suos abiecerint et eliserint, et vacuo levique dorso ad eum portandum venerint, qui super pullum asinae mansuetus et pauper ascendit [Ioan. XII], hi quasi de longe properantes, et non contenti cursu et impetu assument volatum, et venient quasi aquila, ut sermonis Dei vescantur carnibus, et famem tanti temporis saturent. |
| 23 | In eo enim quod dicitur, καὶ ἐξιππάζονται οἱ ἱππεῖς αὐτοῦ, et LXX transtulerunt: Et equitabuntur equites eius, iuxta sensum quem supra posuimus, interpretatus est Symmachus, effundentur equites eius, id est, corruent et allidentur in terram. |
| 24 | Lupi autem Arabiae, id est vesperi et Occidentis hi recte vocantur, quibus conversatio pessima occubuit, et ante in caligine constituti, toto gradu vesperam derelinquunt, quam cum reliquerint, et volaverint prompti, ut comedant carnes verbi Dei, tunc consummatio veniet in impios, id est, in Chaldaeos qui resistebant vultibus poenitentium ne reverterentur ad Dominum suum. |
| 25 | Quamobrem consummatio in impios veniet, resistentes vultibus eorum ex adverso. Cum autem illi fuerint consummati, et de manibus eorum erepta captivitas, tunc sermo divinus congregabit quasi arenam Chaldaicae captivitatis, et delectabitur in regibus, et tyranni ludicra eius erunt, videns potentissimum quondam diabolum, et regna eius (quae Salvatori quoque ostendens, ait [Matth. IV, 9]: Haec omnia dabo tibi, si procidens adoraveris me) eius adventu esse destructa; deliciae enim prudentiae sunt, et voluptas sapientiae, cum stultitia destruitur, et tyrannorum quondam potentia superata atque deiecta, vertitur in derisum. |
| 26 | Neque enim solus draco formatus est ut lusui haberetur a Domino, qui est principium plasmationis eius, factus angelis ludicrum. Neque illum solum dabit Deus, quasi passerem parvulo; sed si quis etiam alius crudelis, et mentis tyrannicae fuerit, tradetur sermoni Dei in derisum. |
| 27 | Et ipse ait, in omnem munitionem illudet. Quae autem est alia munitio, nisi illa de qua loquitur Apostolus: Arma enim militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo ad destructionem munitionum, cogitationes destruentia, et omnem altitudinem elevantem se adversus scientiam Dei [II Cor. X, 4, 5]. Si quae igitur fuerint, vel in sermonibus, qui promittunt altitudinem et magnitudinem se habere contrariam veritati, munitiones, vel in omni gloria atque divitiis et fortitudine, quae laudatur in saeculo, omnia destruentur, et sermo Dei universae munitioni illudet. |
| 28 | Et mittet aggerem, et obtinebit eam per aggerem, et terrena quae profert, arguens eam fragilitatis in his quibus sibi videbatur prius aliquid habere fortitudinis. Cum autem hoc fuerit expletum, tunc spiritus convertetur, et nequaquam puniet ut ante punierat, sed pertransiens peccatores rogabit pro eis, et reconciliabit eos pristino Domino: in quibus omnibus ostenditur fortitudo, quae [Al. qui] tanta perfecerit, Dei nostri. Cernitis quam confragosa loca sint, et adversa historiae veritati. Et quomodo ea quae secundum litteram super Chaldaeis interpretati sumus, nunc iuxta tropologiam videantur sonare clementiam et libertatem eorum qui de Chaldaeorum manibus evaserint. |
| 29 | Historia stricta est, et evagandi non habet facultatem. Tropologia libera, et his tantum legibus circumscripta, ut pietatem sequatur intelligentiae, sermonisque contextum, nec in rebus multum inter se contrariis violenta sit copulandis. |
| 30 | (Vers. 12.) Numquid non tu a principio, Domine Deus meus, sancte meus? et non moriemur? Domine, in iudicium posuisti eum, et fortem ut corriperes, fundasti eum? LXX: Nonne tu a principio, Domine Deus meus, sancte meus? et non moriemur? Domine, in iudicium [Al. iudicio] posuisti eum: et plasmavit me, ut arguam in disciplina eius. Symmachus manifestius: Nonne tu a principio, Domine Deus meus, sancte meus, ut non moreremur? Domine, ad iudicandum posuisti eum, fortem ad corripiendum constituisti illum. Ad prophetae querimoniam dicentis: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies? responderat Deus, dicens: Aspicite in gentibus et videte: et post praefationem intulerat: Ecce ego suscitabo Chaldaeos gentem amaram et velocem. Omnique descriptione completa, vel de Nabuchodonosor, vel de diabolo in fine memorat: Tunc mutabitur spiritus, et pertransibit, et corruet, haec est fortitudo eius Dei sui. Quod propheta audiens et intelligens, idcirco Nabuchodonosor contra Iudam, sive diabolum contra credentes accipere potestatem, ut corripiat eos, et post correptionem ipse quoque puniatur in fine, respondit Domino: Ergone tu es, Domine Deus meus, sancte meus (haec autem loquitur blandientis et poenitentis affectu), qui a principio nos creasti? cuius misericordia hucusque subsistimus? Non enim sciebam tantum posse adversarios nostros, nec noveram Nabuchodonosor, vel diabolum mundi huius, et cunctarum accepisse gentium potestatem. Quantum igitur ad vires eius, nullus nostrum ei potest resistere. |
| 31 | Quantum autem ad misericordiam tuam, tuum est omne quod vivimus, quod non ab eo interfecti sumus, et ad mortis opera perducti. Tu enim, Domine, ad iudicandum posuisti eum, ut ipse sit inimicus et ultor, et ut per illum corripias quicumque peccaverit tibi. Sed quia semel Chaldaeos super daemonibus interpretati sumus, et Nabuchodonosor super rege eorum diabolo, debemus descriptionem diaboli et potentiam eius breviter perstringere, ut iuste propheta dicat: Domine, in iudicium posuisti eum, et fortem ut corriperes fundasti eum. Suscitatur adversum incredulos et contemptores natio daemonum, amara ad puniendum, et ubique praesens. Ambulat quoque ubicumque terrarum est latitudo, ut possideat homines, in quibus Christus habitare debuerat. |
| 32 | Horribilis atque terribilis est, et difficile ab aliquo superari potest, nec ante frangitur, nisi cum magnitudine peccatorum et iniquitatis suae pondere praegravata ad consummationem venerit. Equi eius et equites in similitudinem pardorum et luporum semper sanguinem sitient, et desiderabunt praedas, simulabunt absentiam, et dum non sperantur, cito de longe venient. |
| 33 | Volabunt quasi aquila, quae exaltans volatum, ponere vult inter sidera coeli nidum suum, et semper festinat ad praedam. Et in Ezechiele sub figura Nabuchodonosor et regis Aegyptii super diabolo describitur. Nullus est daemonum qui parcat: omnes ad praedam festini venient: ante faciem eorum ventus urens: quidquid aspexerint, quidquid vultui eorum obvium fuerit, urere desiderabunt et perdere. Rex autem potentissimus erit in medio captivorum, et eorum numerum quasi arenam maris a satellitibus suis hinc inde suscipiet, et ipse de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi eius erunt. |
| 34 | Multos enim sanctos sua supplantatione decipiet, et eos qui sibi videbantur potentissimi, et tyrannidem exercere contra daemones, et eiicere illos de corporibus obsessis, subiiciet servituti suae, et risui deputabit. Ipse vero fortissimus, coacta manu, et perditorum exercitu congregato, de omni munitione ridebit, et quidquid forte fuerit, nitetur evertere. Comportabit enim aggerem, id est, circumdabit opera terrena: et cum terra fuerit aggesta, facile omnem capiet munitionem. |
| 35 | Post tantam autem victoriam mutabitur spiritus eius, et pertransibit os eius usque ad coelum, et Deum se faciens, blasphemare incipiet Creatorem suum. Quod cum fecerit, corruet, et ruina eius ostendet quam fortis divinitas illius fuerit, et idolorum simulatio sub quorum imaginibus suo cultui homines subiugabat. Audiens igitur haec propheta quod tantus talisque sit rex mundi huius, ut congreget captivitatem quasi arenam maris, et triumphet de regibus; et tyranni ridiculi eius sint, et de omni munitione rideat, et comportet primum aggerem, et postea capiat eam; et tantae superbiae sit, ut contra Creatorem suum audeat resistere, et se facere quasi deum, qui prius audacter loquebatur ad Dominum; et se, vel suum populum, sive eos ex quorum persona querebatur, iustos esse memorarat: nunc in blandimentorum verba prorumpit et ait: Ergone tu a principio es, Domine Deus meus, sancte meus? quodque non morimur, nec capimur a tanto hoste, tuae clementiae est. |
| 36 | Tu enim, Domine, constituisti eum quasi carnificem; et fortem fecisti eum, ita ut aut nullus aut rarus eius possit resistere fortitudini. Porro secundum LXX hoc quod in fine dicitur: Et plasmavit me, ut arguerem in disciplina eius, ad personam prophetae referri potest, ut sit sensus: Ego autem propterea inspiratus sum in prophetam, ut arguam delinquentes, et doceam Domini disciplinam. Quidam de [Al. a] Domino dici putant, qui a Patre idcirco plasmatus sit, et corpus assumpserit, ut doctrina Dei Patris homines erudiat. Sed hoc quam discordet a contextu superiorum, et totius loci continentia, non tam mei erit iudicii, quam lectoris. |
| 37 | (Vers. 13, 14.) Mundi sunt oculi tui, ne videas [Al. videant] malum, et respicere ad iniquitatem non poteris. Quare non respicis super iniqua agentes, et taces devorante impio iustiorem se: et facies homines quasi pisces maris, et quasi reptile non habens principem? LXX: Mundus oculus, ne videat mala: et aspicere super dolorem non poteris. Quare aspicis super contemptores, tacebis cum devoraverit impius iustiorem se? Et facies homines quasi pisces maris, et quasi reptilia non habentia ducem. Tale quid et Ieremias ad Deum loquitur: Iustus es, Domine, confiteor: verumtamen iudicia loquar ad te: Quid est quod via impiorum prosperatur, abundant omnes qui praevaricantur et delinquunt? Plantasti eos et radicati sunt, genuerunt filios, et fecerunt fructum: prope es tu ori eorum, et longe a renibus eorum [Ier. XII, 1, 2]. Ergo et Abacuc in eadem sententia: Mundi sunt, inquit, Domine, oculi tui; et scio quoniam malum iniustumque non libenter aspicias, nec potest quisquam de tua dubitare iustitia. |
| 38 | Verumtamen cur pateris Babylonios tanta crudelitate iactari, et ab impio Nabuchodonosor iustum opprimi Israel: non quod perfecte iustus sit [Al. perfectus sit] qui opprimitur, sed quod opprimente se iustior sit. Et quomodo pisces qui non habent principem, et irrationabilia iumenta, et multitudo reptilium absque providentia, subiacet fortiori, et quicumque plus valuerit viribus, dominatur in alterum: sic inter homines, animal rationale, et ad similitudinem tuam conditum, non valebit ratio, non merita; sed vires corporis, et irrationabilis fortitudo. |
| 39 | Si autem voluerimus generaliter intelligere, super providentia, quaerente propheta: Cur diabolus tantum valeat in saeculo, et dominante Deo alter exercet tyrannidem? Istiusmodi sensus erit, et cum superioribus haec expositio iungetur: Novi, Domine Deus meus, sancte meus, quia, te providente et defendente, non morimur; et scio quia propterea posuisti adversarium, ut ipso quasi carnifice, corriperes et non occideres peccatores. Novi quia nihil tibi placeat iniustum, et oculi tui ab omni iniquitate sint puri, nec videre possis dolores eorum, qui iniustitiae sunt subiecti. |
| 40 | Verumtamen causam invenire non possum, cur Abel iustum Cain occidat iniustus [Genes. IV], et taceas? Cur saeviente ceto, et omnia devorante, non solum minores pisciculi, sed ipse quoque tuus devoretur Ionas (Ionae II)? Quare impius vincit, et iustus vincitur? Nec hoc dico quod noverim quemquam iustificari in conspectu tuo, et absque peccato esse, et humanae fragilitatis ignarus sim; sed quomodo Sodoma et Gomorrha comparatione Ierusalem iustae sunt. |
| 41 | Et Publicanus in Evangelio Pharisaei collatione fit iustior [Luc. XVIII]: ita et iste qui opprimitur a diabolo, peccator quidem est; sed opprimente se iustior est. Quare igitur non est mensura, nec pondus, ut si semel iustus opprimitur et subiicitur, non impio, sed iustiori se subiiciatur? Dicam quidquam sine te fieri, et te nolente, tantum posse impium? hoc sentire blasphemum est. |
| 42 | Cum itaque tu sis universitatis rector et Dominus, tu necesse est facias quod sine te fieri non potest. Et haec dicit non quod ipse propheta sic sentiat ut supra testatus sum; sed quod impatientiam humanam in sua persona exprimat: sicut frequenter videmus Apostolum varias hominum in se recipere sententias, et nunc dicere: Video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis [Rom. VII, 23]. Et quasi incipiens sit: Fratres ego non arbitror me comprehendisse: et ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus [Philipp. III, 13]. Ac rursum quasi perfectus sit: Quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus [I Cor. XIII, 9], cum utique non sit unius atque eiusdem, dicere se ex parte cognoscere, et esse perfectum. Ac ne forsitan putes non Apostolicae consuetudinis, sed nostri hoc esse argumenti quod ipse loquitur ad Corinthios: Haec autem, fratres, transfiguravi me et Apollo propter vos, ut in nobis discatis [I Cor. IV, 6]. Alioquin quomodo potest sic habere Deus homines quasi pisces maris, et velut reptilia quae non habent principem: cum angeli singulorum quotidie videant faciem Patris qui in coelis est [Matth. XVIII]: et circumdet angelus Domini in circuitu timentium eum, et eripiat eos [Psal. XXXIII]. Sicut igitur in hominibus etiam per singulos Dei currit providentia, sic in caeteris animalibus generalem quidem dispensationem et ordinem, cursumque rerum intelligere possumus. |
| 43 | Verbi gratia, quomodo nascatur piscium multitudo, et vivat in aquis, quomodo reptilia et quadrupedia oriantur in terra, et quibus alantur cibis. Caeterum absurdum est ad hoc Dei deducere maiestatem, ut sciat per momenta singula quot nascantur culices, quotve moriantur, quae cimicum et pulicum et muscarum sit in terra multitudo, quanti pisces in aqua natent, et qui de minoribus maiorum praedae cedere debeant. Non simus tam fatui adulatores Dei, ut dum potentiam eius etiam ad ima detrahimus, in nos ipsos iniuriosi simus, eamdem rationabilium quam irrationabilium providentiam esse dicentes. |
| 44 | Ex quo liber ille apocryphus stultitiae condemnandus est, in quo scriptum est, quemdam angelum nomine Tyri praeesse reptilibus: et in hanc similitudinem piscibus quoque et arboribus, et bestiis universis proprios in custodiam angelos assignatos. |
| 45 | (Vers. 15 seqq.) Totum in hamo sublevavit, traxit illud in sagena sua, et congregavit in rete suum: super hoc laetabitur et exsulabit. Propterea immolabit sagenae suae, et sacrificabit reti suo, quia in ipsis incrassata est pars eius, et cibus eius electus: propter hoc ergo expandit sagenam suam, et semper interficere gentes non cessat [Vulg. parcet]. LXX: Consummationem in hamo sublevavit, et attraxit eum in reti suo, et congregavit eum in sagenis suis: propter hoc laetabitur et gaudebit: propterea immolabit [Al. immolavit] sagenae suae, et incendet reti suo, quia in ipsis incrassavit partem suam, et escae eius electae: propterea expandit rete suum, et semper interficere gentes non cessat. Quia supra pisces nominaverat, dicens: Et facies homines quasi pisces maris, et quasi reptile, quod significantius dicitur in Hebraeo REMES, id est, κινούμενον, omne videlicet quod moveri potest, idcirco μεταφορὰν piscium servat in caeteris, ut quomodo piscator mittit hamum, et rete et sagenam, ut quod hamus non potuit rete comprehendat, quod evaserit rete sagenis latioribus circumdetur: ita et rex Babylonius cuncta vastaverit, et universum hominum genus suam praedam fecerit [Dan. III]. Porro quod ait: Laetabitur atque gaudebit, et immolabit sagenae suae, et sacrificabit reti suo, idolum significat quod fecit in campo Dura [Al. Duram] et simulacrum Belis, cui quasi grandi sagenae immolavit pinguissimas victimas, totas quas vicerat nationes ad cultum eius cogens. |
| 46 | In ipsis quippe, hoc est, in idolis suis incrassatum esse se credens, et suam partem, id est, omnes se habere divitias, quasi grandes pisces etiam principes quosque atque reges suo subiugavit imperio, quas escas electas vocat. Et quia semel piscatione opulentissima saturatus est, et sagenam suam, id est, suum replevit exercitum, propterea gentes interficere, id est, semper pugnare, et iugulare non cessat. |
| 47 | Porro secundum Septuaginta, impius diabolus (qui opprimit iustum, et habet homines quasi pisces maris, et vastat cuncta quasi reptilia non habentia ducem) misit hamum suum contrarium ei hamo, a quo per apostolum Petrum primus captus est piscis, in cuius ore inventus est stater [Matth. XVII]. Et adhaesit hamo eius Adam, et attraxit eum foras de paradiso rete suo: et cooperuit illum sagenis suis, variis et multiplicibus dolis atque fallaciis. |
| 48 | Idcirco laetabitur, et decipulas suas plus arbitrabitur esse quam praeceptum Domini. Et immolabit non hamo (qui perversus sermo intelligitur, et adhuc in principio constitutus), sed reti suo, quia pinguissimas in ipso hostias comprehendit. Et: Per unum hominem peccatores constituti sunt plurimi [Rom. V, 19], et in Adam omnes mortui sumus [I Cor. XV], et universi deinceps sancti cum illo pariter de paradiso eiecti. |
| 49 | Unde et cibi eius electi sunt: ut, secundum Psalmistam: Quaerat a Deo escam sibi [Psal. CIII, 21], prophetas subvertere volens et apostolos. Et quia primum decepit hominem, quotidie universum humanum genus interficere non cessat. Potest autem et de haereticorum accipi perversa multiplicique doctrina, quod et ipsi hamo suo, et rete suo, et sagenis suis plurimos pisces capiant, et multa reptilia comprehendant, et idcirco laetentur, et sermonem suum quo decipere et persuadere potuerunt, quasi Deum adorent, et illum colant, illum exspoliant: ipsi omni arte deserviant, per quem sciant a se tantas victimas interfectas, et tantos potentium atque sanctorum esse deceptos, quos pinguem partem et electas escas Scriptura nunc nominat. |
| 50 | Propterea in similitudinem bestiarum, quae gustatum semel sanguinem semper sitiunt, expandunt rete suum, et hoc omne eorum studium est, ut non paucos, sicut in principio, sed plures interficiant. Non ambigit de interfectione multarum gentium, qui tantam haereseon et perversarum doctrinarum multitudinem diaboli viderit hamo, rete, sagenisque comprehensam: et tamen capturae eorum finis interitus est. |