Gregorius Magnus, Epistolae, 9, EPISTOLA CXXVII. (Ex actis et opusculis sancti Columbani, ac aliorum sanctorum veteris Scotiae et Hiberniae, primum editis a P. Flemingo Franciscano an. 1667.) In celebratione Paschae, reiecto Victorii cyclo, Scotorum morem sequendum, cui Anatolius ab Hieronymo laudatus favit. De episcopis per simoniam ordinatis, aut post lapsum tempore diaconatus; ac de monachis monasteria sua deserentibus consulit sanctum Gregorium, quem videre summopere cupit. Laudat eius Pastoralem librum, petitque expositiones in Ezechielem et in Cantica.
| 1 | Domino sancto, et in Christo Patri [Forte mendo librario omissum papae] Romano, pulcherrimo Ecclesiae decori, totius Europae flaccentis augustissimo quasi cuidam flori, egregio speculatori, theoria utpote divina castulitatis [Ita ms.] potito, Ego Bargoma [Sic ms.] vilis columba in Christo mitto salutem. |
| 2 | Gratia [Gratias in Ms.] tibi et pax a Deo Patre nostro Iesu Christo. |
| 3 | [Magna hic labes, prout in Ms. expressa] Libet me, o sancte papa, hyperbolicum tecum non sit interrogandum de Pascha, iuxta illud Canticum: Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi; maiores tuos, et dicent tibi (Deuteron. XXXII, 7). |
| 4 | Licet enim mihi, nimirum micrologo, illud cuiusdam egregium Sapientis elogium, quod dixisse fertur, quamdam [In Ms. quemdam] videns contupictam [Forte comptem pictam]: Non admiror artem, sed admiror frontem, ad te clarum a me vili scribendo potest inuri; tamen tuae evangelicae humilitatis fiducia fretus, tibi scribere praesumo, et mei doloris negotium iniungo. |
| 5 | Vanitas namque scribendi nulla est, ubi necessitas cogit, quamvis maioribus, scribi. |
| 6 | Quid ergo dicis de Pascha 21 aut 22 lunae quod iam (tua [tui in Ms.] tamen pace dictum sit) non esse Pascha, nimirum tenebrosum a multis comprobatur calcalenteris? Non latet enim, ut credo, efficaciam tuam, quantum Anatolius, mirae doctrinae vir, ut sanctus ait Hieronymus, cuius Eusebius Caesariensis episcopus in Ecclesiastica excerpta inseruit Historia, et sanctus Hieronymus in suo hoc idem de Pascha opus collaudavit catalogo, de hac lunae aetate vituperando disputet; qui contra Gallicanos Rimarios, de Pascha, ut ait, errantes, horrendam intulit sententiam, dicens: Certe [Ms. Certe, inquiens], si usque ad duarum vigiliarum terminum, quod noctis medium indicat, ortus lunae tardaverit, non lux tenebras sed lucem tenebrae superant; quod certum est in Pascha non esse probabile, ut aliqua pars tenebrarum luci dominetur, quia solemnitas dominicae Resurrectionis lux est, et non est communicatio luci cum tenebris. |
| 7 | Et si in tertia vigilia luna exconduerit, non est dubium lunam 21 vel 22 exortum esse, in qua verum Pascha non est possibile immolari. |
| 8 | Nam qui huc lunae aetate Pascha definiunt possibile celebrari, non solum illud auctoritate divinae Scripturae affirmare non possunt, sed et sacrilegii et contumaciae crimen et animarum periculum incurrunt; dum affirmant veram lucem posse immolari cum aliqua dominatione tenebrarum, quae omnibus tenebris dominatur. |
| 9 | Necnon in sancti dogmatis legimus libro: Pascha, id est solemnitas dominicae Resurrectionis ante transgressum vernalis aequinoctii 16 initium non potest celebrari, ut scilicet aequinoctium non antecedat; quod utique Victorius in suo transgressus est cyclo, et per hoc Galliae iamdudum invexit errorem, seu, ut humilius dicam, confirmavit inolitum. |
| 10 | Quippe qua ratione utraque stare possunt, ut scilicet Resurrectio Domini ante suam celebretur passionem, quod vel putari absurdum est; aut septem dies Domini iussione in lege sanciti, in quibus tantum legitime Phase Domini comedi mandatum est (qui a 14 luna usque ad 20 numerandi sunt), contra ius fasque transcendantur? Luna enim 21 aut 22 extra ius lucis est, utpote post medium noctis tunc temporis exorta; et tenebris lucem superantibus, lucis solemnitas nefas est, ut aiunt, agi. |
| 11 | Quare ergo tu tam sapiens, nimirum cuius clarissima per orbem, ut antiquitus, sacri ingenii diffusa sunt lumina. |
| 12 | Pascha tenebrosum colis? Miror, fateor, a te hunc Galliae errorem, ac si Schynteneum, iam diu non fuisse rasum; nisi forte putem quod vix credere possum, dum eum constat a te non fuisse emendatum, apud te esse probatum. |
| 13 | Aliter tamen et honestius tua excusari potest peritia, dum forte notam subire times [Forte, timens] Hermagoricae novitatis, antecessorum et maxime papae Leonis auctoritate contentus es. |
| 14 | Noli te, quaeso, in tali quaestione humilitati tantum aut gravitati credere, quae saepe falluntur. |
| 15 | Melior forte est canis vivus in hoc problemate leone mortuo (Eccle. IX., 4). |
| 16 | Vivus namque sanctus emendare potest, quae ab altero maiore emendata non fuerint [Forte, fuerunt]. |
| 17 | Scias namque nostris magistris et Hibernicis antiquis, philosophis et sapientissimis componendi calculi computariis, Victorium non fuisse receptum, sed magis risu vel venia dignum, quam auctoritate. |
| 18 | Idcirco mihi timido peregrino, magis quam sciolo, tuae dirige fulcrum sententiae, et mature [Ms. habet matura] punctum tuae placabilitatis huic tempestati nos circumdanti compescendae transmittere non dedigneris; quia non mihi satisfacit post tantos quos legi auctores una istorum sententia episcoporum dicentium tantum: Cum Iudaeis Pascha facere [Deest facere hic in Ms.] non debemus. |
| 19 | Dixit hoc olim et Victor episcopus, sed nemo Orientalium suum recepit commentum; sed hoc soporans spina Dagonis, hoc imbibit bubum erroris. |
| 20 | Qualis, rogo, haec frivola et tam impolita, nullis scilicet divinae Scripturae fulta testimoniis sententia: Cum Iudaeis Pascha facere non debemus? Quid ad rem pertinet [Ms. pertinent]? Nunquid Iudaei reprobi Pascha facere credendi sunt nunc, utpote sine templo, extra Ierusalem, Christo tunc figurato, ab iis crucifixo? Aut, nunquid ipsorum esse recte credendum est 14 luna e Pascha [Forte, lunae Pascha, aut luna et Pascha]; et non potius Dei ipsius instituentis Phase esse fatendum est, scientisque solius ad purum quo mysterio 14 luna ad transcensum electa est? Quod forte sapientibus et tui similibus aliquantulum praeluceat. |
| 21 | Qui [Quo in Ms.] hoc opponunt, licet sine auctoritate, Deo improperent quare non sua praescientia antea tunc praecaverit Iudaeorum contumaciam; ut si nollet nos cum eis Pascha facere, novem dies azymorum in lege preciperet, ut vel nostrae solemnitatis initium finem solemnitatis eorum non excederet? Nam si 21 aut 22 Pascha celebrandum, a 14 usque ad 22 novem dies computabuntur; septem scilicet a Deo praecepti, et duo ab hominibus aucti. |
| 22 | Sed si licet hominibus augere per se aliquid divinae censurae, interrogo, ne forte videatur contrarium esse illi Deuteronomii sententiae: Ecce, inquit, verbum quod tibi do, neque adiicias ad illud, neque auferas ab eo (Deut. IV, 2). |
| 23 | Sed haec magis procaciter quam humiliter scribens, scio euripum praesumptionis difficillimae mihi nexisse [Forte, nexuisse], enavigandum fore irogus [Forte, ignorans]. |
| 24 | Nec loci namque nec ordinis est ut magnae tuae auctoritati aliquid quasi discutiendo irrogetur, et ridiculose te mei (nimirum Petri cathedram apostoli et clavicularii legitime insidentem) Occidentales apices de Pascha sollicitent. Sed tu non tam [tam deest in Ms.] me vilem in hac re quam multos et defunctos et viventes haec eamdem quae notavi firmantes magistros considerare debes, et quasi cum eis te trahere colloquium [Mendo hic repetitum, te] crede; pie namque me scito, licet saltuatim et hyperbolice, chilosum os aperire. |
| 25 | Tuum itaque aut excusa aut damna Victorium, sciens, si illum laudaveris, inter te et supradictum Hieronymum fidei futurum fore negotium, qui nimirum Anatolium laudavit, huic contrarium; ita ut qui unum secutus fuerit, alterum recipere non poterit. |
| 26 | Tua itaque consideret vigilantia ut in fide duorum auctorum supradictorum sibi invicem contrariorum probanda nulla sit inter te et Hieronymum in sententia promenda dissonantia, ne nobis undique sint angustiae, ut aut tibi, aut illi consentiamus. |
| 27 | Parce in hoc infirmis, ne scandalum diversitatis ostendas. |
| 28 | Simpliciter enim ego tibi confiteor quod contra sancti Hieronymi auctoritatem veniens, apud Occidentis Ecclesias haereticus seu respuendus erit; illi enim per omnia indubitatam in Scripturis divinis accommodant fidem. |
| 29 | Sed haec de Pascha sufficiant. |
| 30 | Caeterum de episcopis illis quid iudicas interrogo, qui contra canones ordinantur, id est quos tu Simoniacos et Giltas auctor pestes scripsistis. |
| 31 | Nunquid cum illis communicandum est? Quia, quod gravius est, multi in hac provincia tales esse noscuntur, aut de aliis qui, in Diaconatu violati, postea ad episcoporum gradum eliguntur [Ms. gradare leguntur]? Sunt enim quorum in his novimus conscientias; et cum nostra parvitate id conferentes, certum scire volebant si sine periculo post hoc [Deest aliquid quod sensum compleat, forte, ministrare] possint, id est aut post gradum solidis emptum, aut post in diaconatu adulterium, absconsum tamen dico cum clientelis adulterium, quod apud nostros magistros non minoris censetur esse facinoris. |
| 32 | Tertio interrogationis loco responde adhuc, quaeso, si non molestum est, quid faciendum est de monachis illis qui, pro Dei intuitu et vitae perfectioris desiderio accensi, contra vota venientes, primae conversionis loca relinquunt, et, invitis abbatibus, fervore monachorum cogente, aut laxantur, aut ad deserta fugiunt. |
| 33 | Vennianus auctor Giltam de his interrogavit, et elegantissime illi rescripsit; sed tamen discendi studioso [Ms., studio] semper maior metus accrescit. |
| 34 | Humilius et purius haec omnia et multo plura [Ms., pulchra], quae epistolaris brevitas non admittit, per praesentiam interroganda erant, nisi corporis infirmitas, et meorum cura comperegrinorum domi me vinctum [Deest hic aliquid; forte, teneret cupidum] ad te eundi, ut illam spiritualem vivi fontis venam vivamque undam scientiae coelitus fluentis ac in aeternam vitam salientis haurire [Deest forte possem]. |
| 35 | Et si animum corpus sequeretur, Roma sui iterum rem sustineret contemptus; ut quomodo, docto narrante Hieronymo, legimus quosdam de ultimis Heulini littoris finibus olim venisse Romam, in [Forte, dein], et mirum dictu, aliud extra Romam quaesisse, ita et ego nunc te, non Romam desiderans, salva sanctorum reverentia cinerum, expeterem; licet enim non me sapientem, sed esse sitientem fateor, hoc idem facerem si vacaret [Ms., sed vacare]. |
| 36 | Legi librum tuum Pastorale regimen continentem, stylo brevem, doctrina prolixum, mysteriis refertum, melle dulcius egenti opus esse fateor; mihi idcirco tua sitienti largire, precor, opuscula quae in Ezechielem miro, ut audivi, elaborasti ingenio. |
| 37 | Legi Hieronymi sex in illum libros; sed nec medium exposuit. |
| 38 | Sed si dignaris, aliqua nobis de tuis transmitte relictis in civitatem, extrema scilicet libri exposita transmitte, et Cantica canticorum ab illo loco (Cantic. IV, 6) in quo dicit . . . . . Ibo ad montem myrrhae et collem thuris [Non est in Ms.] usque in finem; aut aliorum aut tuis brevis, deposco, tracta sententiis; et ut totam exponas obscuritatem Zachariae, absconsam propala, ut tibi Occidentalis in his gratias agat caecitas. |
| 39 | Importuna postulo et magna sciscitor; quis nesciat? Sed et tu magna habens [Forte, habes, qui], quia de parvo minus, et de multo plus bene scis esse fenerandum. |
| 40 | Rescribere te persuadeat charitas, exponere non impediat chartae asperitas, quia aera in errorem fuit, et honor debitus cordi est a me tibi dari; meum fuit provocare, interrogare, rogare; tuum, si [Forte, sibi] gratis accepta non negare, talentum fenerari, petenti te panem doctrinae, Christo praecipiente, dare. |
| 41 | Pax tibi, tuisque; meae indulge quod sic audacter scripsi, rogo, procacitati, beate papa; et oro ut pro me vilissimo peccatore vel semel in tuis sanctis orationibus ad communem Dominum ores. |
| 42 | Persuperfluum puto commendari tibi meos, quos Salvator, quasi in suo nomine ambulantes, recipiendos esse decernit; et si, ut audivi a sancto Candido tuo, hoc respondere volueris, temporis antiquitate roborata mutari non posse, manifeste antiquus error est; sed semper antiquior est veritas quae illum reprehendit. |