Gregorius Magnus, Dialogi, 4, CAPUT XLI Cur in extremis temporibus, tam multa de animabus clarescunt, quae antea latuerunt.
| 1 | GREGORIUS. Ita est; nam quantum praesens saeculum propinquat ad finem, tantum futurum saeculum ipsa iam quasi propinquitate tangitur, et signis manifestioribus aperitur. Quia enim in hoc saeculo cogitationes nostras vicissim minime videmus, in illo autem nostra in alterutrum corda conspicimus, quid hoc saeculum nisi noctem, et quid venturum nisi diem dixerim? |
| 2 | Sed quemadmodum cum nox finiri et dies incipit oriri, ante solis ortum, simul aliquo modo tenebrae cum luce commistae sunt, quousque discedentis noctis reliquiae in lucem diei subsequentis perfecte vertantur, ita huius mundi finis iam cum futuri saeculi exordio permiscetur, atque ipsae reliquiarum eius tenebrae quadam iam rerum spiritalium permistione translucent. |
| 3 | Et quae illius mundi sunt, multa iam cernimus, sed necdum perfecte cognoscimus, quia quasi in quodam mentis crepusculo haec velut ante solem videmus. |
| 4 | PETR. Placet quod dicis. Sed de tanto viro Paschasio hoc animum ad quaestionem movet, quod post mortem ad poenalem locum ductus est, cuius feretri vestis tanti potuit ut malignus spiritus ab obsesso homine fugaretur. |
| 5 | GREGOR. Hac in re magna debet omnipotentis Dei dispensatio et quam sit multiplex agnosci. Cuius iudicio actum est ut idem vir Paschasius et ipse intus ad aliquantum temporis reciperet quod peccasset, et tamen ante humanos oculos mira per corpus suum post mortem faceret, qui ante mortem eis quoque cognoscentibus pia opera fecisset; ut neque hi qui bona eius viderant, de eleemosynarum illius aestimatione fallerentur, neque ipsi sine ultione laxaretur culpa, quam nec esse culpam credidit, et idcirco hanc fletibus non exstinxit. |
| 6 | PETR. Perpendo quae dicis, verumtamen hac ratione constrictus, non solum quae intelligo sed etiam ipsa quae non intelligo in me cogor iam peccata formidare. Sed quaeso, quia paulo superius sermo de locis poenalibus inferni versabatur, ubinam esse infernum putamus? super hanc terram, an sub terra esse credendus est? |
| 7 | ΚΕΦΑΛ. ΜΓ′. Ἐρώτησις τίνι λόγω πολλὰ ἐν τοῖς ἐσχάτοις καιροῖς περὶ ψυχῶν φανεροῦνται. |
| 8 | ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Οὕτως ἐστὶ καθὼς ὑπέλαβες· ὅσον γὰρ τοῦ παρόντος κόσμου τὸ τέλος πλησιάζει, τοσοῦτον τοῦ μέλλοντος ἡ παρουσία σημείοις φανεροῖς ἐπιγινώσκεται. Ἐπειδὴ δὲ ἐν τῷ παρόντι κόσμω τοὺς διαλογισμοὺς ἀλλήλων οὐδαμῶς θεωροῦμεν, ἐν δὲ τῷ μέλλοντι ἅπαντα τὰ ἡμέτερα ἐν ταῖς ἀλλήλων καρδίαις ὁρῶμεν. |
| 9 | Τί τοῦτον τὸν κόσμον καλέσω, εἰ μὴ νύκτα; τί δὲ τὸν μέλλοντα, εἰ μὴ ἡμέραν; Καθάπερ γὰρ τῆς νυκτὸς τελειουμένης ἡ ἡμέρα ἄρχεται αὐγάζειν, πρὸ δὲ τῆς τοῦ ἡλίου ἀνατολῆς τρόπω τινὶ τὸ σκότος μετὰ τοῦ φωτὸς μεμιγμένον ὑπάρχει ἕως οὗ παρέλθῃ τὸ τῆς νυκτὸς ἐπίλοιπον, καὶ τὸ φῶς τῆς ἐπακολουθούσης ἡμέρας ὁλοκλήρως ἐπανέλθῃ, οὕτω τοῦ παρόντος κόσμου λοιπὸν τὸ τέλος, τῇ ἀνατολῇ τοῦ μέλλοντος συμμιγὲν, ἐκ τῶν σκοτεινῶν αὐτοῦ πραγμάτων τινὰ τῇ τῶν πνευματικῶν συμμιξίᾳ διαλάμπουσιν. |
| 10 | Ὅθεν λοιπὸν καὶ πολλὰ ἐκ τῶν τοῦ κόσμου ἐκείνου κατανοοῦμεν, οὐχὶ δὲ πάντα ὁλοκλήρως γινώσκομεν, ἀλλὰ καθάπερ ἔν τινι τοῦ νοὸς διαυγίᾳ ταῦτα ὥσπερ πρὸ τοῦ ἡλίου ὁρῶμεν. |
| 11 | ΠΕΤΡ. Ἀρέσκει ὃ λέγεις, ἀλλὰ περὶ του τοιούτου ἀνδρὸς Πασχασίου πρὸς ἐκζήτησιν τὴν ψυχὴν ἡ ἐρώτησις κινεῖ, ὅτι μετὰ θάνατον εἰς τόπον κρίσεως ἀπηνέχθη, οὗτινος τὸ ἔνδυμα ἐν τῇ κλίνῃ κείμενον, καὶ τούτου ἁψάμενος ὁ ὑπὸ τοῦ πονηροῦ πνεύματος κρατούμενος ἄνθρωπος παραχρῆμα ἰάθη. |
| 12 | ΓΡΗΓΟΡ. Ἐν τούτω τῷ πράγματι μεγάλως ἡ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ οἰκονομία ὁποία ἐστὶ διαγινώσκεται, οὗ τινος τῇ κρίσει γέγονεν, ἵνα ὁ αὐτὸς ἀνὴρ Πασχάσιος πρὸς ὀλίγον καιρὸν ἔνδοθεν ἀπολάβῃ, δι᾽ ὧν ἥμαρτεν. |
| 13 | Ἐν δὲ τοῖς τῶν ἀνθρώπων ὀφθαλμοῖς θαύματα διὰ τοῦ σώματος αὐτοῦ μετὰ θάνατον γενέσθαι ηὐδόκησεν, ὃν πρὸ θανάτου ἐγίνωσκεν εὐσεβείας ἔργα ποιήσαντα, ἵνα μήτε ἐκεῖνοι οἱ τὰ ἀγαθὰ αὐτοῦ θεωρήσαντες, περὶ τῶν ἐλεημοσυνῶν αὐτοῦ σκανδαλισθῶσι, μήτε τὸ πταῖσμα αὐτοῦ ἄνευ ἐκδικήτεως ἀφεθῇ, ὅπερ οὔτε εἶναι πταῖσμα ἐπίστευεν, ὅθεν οὐδὲ τοῖς δάκρυσι τοῦτο ἔσβεσεν. |
| 14 | ΠΕΤΡ. Κατανοῶ ὅπερ λέγεις, ὅθεν τῇ ἀπολογίᾳ ταύτῃ συσταλεὶς, οὐ μόνον ἅπερ ἐπιγινώσκω ἐν ἐμοὶ ἁμαρτήματα, ἀλλὰ καὶ ἅπερ ἀγνοῷ δειλιάσαι ἀναγκάζομαι. Ἐπειδὴ δὲ ὀλίγον ἀνωτέρω περὶ τόπων βασανιστικῶν τοῦ ᾅδου λόγος ἐκινεῖνο, αἰτῶ ποῦ τὸν ᾅδην ὑπάρχειν χρὴ πιστεύειν, ἐπάνω ταύτης τῆς γῆς, ἢ ὑποκάτω. |