Gregorius Magnus, Dialogi, 4, CAPUT XXXVIII Quod quorumdam animae adhuc in corpore positae poenale aliquid de spiritalibus vident; et de Theodoro puero; ac de morte Chrysaorii, et monachi cuiusdam Iconii.
| 1 | GREGORIUS. Sciendum quoque est quia nonnunquam animae adhuc in suis corporibus positae poenale aliquid de spiritalibus vident, quod tamen quibusdam ad aedificationem suam, quibusdam vero contingere ad aedificationem audientium solet. Nam is de quo in Homiliis [Homil. 10 et 38] coram populo me narrasse iam memini, inquietus valde. |
| 2 | Theodorus nomine, puer fuit, qui in monasterium meum, fratrem suum necessitate magis quam voluntate secutus est. Cui nimirum grave erat si quis ei pro salute sua aliquid loqueretur. Bona enim non solum facere, sed etiam audire non poterat. Nunquam se ad sanctae conversationis habitum venire, iurando, irascendo, deridendo testabatur. |
| 3 | In hac autem pestilentia quae nuper huius urbis populum magna ex parte consumpsit, percussus in inguine, perductus est ad mortem. Cumque extremum spiritum ageret, convenerunt fratres, ut egressum illius orando protegerent. Iam corpus eius ab extrema parte fuerat praemortuum, in solo tantummodo pectore vitalis adhuc calor anhelabat. |
| 4 | Cuncti autem fratres tanto pro eo coeperunt enixius orare, quanto eum iam videbant sub celeritate discedere. Cum repente coepit eisdem fratribus assistentibus clamare, atque cum magnis vocibus orationes eorum interrumpere, dicens: Recedite, recedite, ecce draconi ad devorandum datus sum, qui propter vestram praesentiam devorare me non potest. |
| 5 | Caput meum iam in suo ore absorbuit, date locum ut me amplius non cruciet, sed faciat quod facturus est. Si ei ad devorandum datus sum, quare propter vos moras patior? Tunc fratres coeperunt ei dicere: Quid est quod loqueris, frater? Signum tibi sanctae crucis imprime. Respondebat ille cum magnis clamoribus, dicens: Volo me signare, sed non possum, quia squamis huius draconis premor. |
| 6 | Cumque hoc fratres audirent, prostrati in terra cum lacrymis coeperunt pro ereptione illius vehementius orare. Et ecce subito melioratus aeger coepit cum magnis vocibus clamare, dicens: Gratias Deo, ecce draco qui me ad devorandum acceperat fugit, orationibus vestris expulsus stare non potuit. |
| 7 | Pro peccatis meis modo intercedite, quia converti paratus sum, et saecularem vitam funditus relinquere. Homo ergo qui, sicut iam dictum est, ab extrema corporis parte fuerat praemortuus, reservatus ad vitam, toto corde ad Deum conversus est. Et postquam, mutatus mente, diu est flagellis attritus, tunc eius anima carne soluta est. |
| 8 | At contra Chrysaorius, sicut Probus propinquus illius, cuius iam superius [Cap. 12] memoriam feci, narrare consuevit, vir in hoc mundo valde idoneus fuit, sed tantum plenus vitiis, quantum rebus, superbia tumidus, carnis suae voluptatibus subditus in acquirendis rebus avaritiae facibus accensus. |
| 9 | Sed cum tot malis Dominus finem ponere decrevisset, corporali hunc molestia percussit. Qui ad extremum veniens, eadem hora qua iam de corpore erat exiturus, apertis oculis vidit tetros et nigerrimos spiritus coram se assistere, et vehementer imminere, ut ad inferni claustra eum raperent. Coepit tremere, pallescere, sudare, et magnis vocibus inducias petere, filiumque suum nomine Maximum, quem ipse iam monachus monachum vidi, nimiis et turbatis clamoribus vocare, dicens: Maxime, curre, nunquam tibi mali aliquid feci, in fide tua me suscipe. |
| 10 | Turbatus mox Maximus adfuit, lugens ac perstrepens familia convenit. Eos autem quos ille insistentes sibi graviter tolerabat, ipsi malignos spiritus videre non poterant, sed eorum praesentiam, in confusione, et pallore, ac tremore illius qui trahebatur videbant. Pavore autem tetrae eorum imaginis huc illucque vertebatur in lectulo; iacebat in sinistro latere, aspectum eorum ferre non poterat; vertebatur ad parietem, ibi aderant. |
| 11 | Cumque constrictus nimis relaxari se iam posse desperaret, coepit magnis vocibus clamare: Inducias vel usque mane, inducias vel usque mane. Sed cum haec clamaret, in ipsis vocibus de habitaculo suae carnis evulsus est. De quo nimirum constat quia pro nobis ista, non pro se, viderit, ut eius visio nobis proficiat, quos adhuc divina patientia longanimiter exspectat. |
| 12 | Nam illi tetros spiritus ante mortem vidisse et inducias petiisse quid profuit, qui easdem inducias quas petiit non accepit? |
| 13 | Est etiam nunc apud nos Athanasius Isauriae presbyter, qui in diebus suis Iconii rem terribilem narrat evenisse. Ibi namque, ut ait, quoddam monasterium τῶν Γαλατῶν dicitur, in quo quidam monachus magnae aestimationis habebatur. |
| 14 | Bonis quippe cernebatur moribus, atque in omni sua actione compositus; sed sicut ex fine res patuit, longe aliter quam apparebat fuit. Nam cum ieiunare se cum fratribus demonstraret, occulte manducare consueverat, quod eius vitium fratres omnino nesciebant. Sed corporis superveniente molestia, ad vitae extrema perductus est. |
| 15 | Qui cum iam esset in fine, fratres ad se omnes qui monasterio aderant congregari fecit. At illi tali, ut putabant, viro moriente, magnum quid ac delectabile se ab eo audire crediderant. Quibus ipse afflictus et tremens compulsus est prodere cui hosti traditus cogebatur exire. Nam dixit: Quando me vobiscum credebatis ieiunare, occulte comedebam, et ecce nunc ad devorandum draconi traditus sum, qui cauda sua mea genua pedesque colligavit, caput vero suum intra meum os mittens, spiritum meum ebibens extrahit. |
| 16 | Quibus dictis statim defunctus est, atque ut poenitendo liberari potuisset, a dracone quem viderat exspectatus non est. Quod nimirum constat quia ad solam utilitatem audientium viderit, qui eum hostem cui traditus fuerat et innotuit et non evasit. |
| 17 | PETR. Doceri vellem si post mortem purgatorius ignis esse credendus est. |
| 18 | ΚΕΦΑΛ. Μ′. Περὶ τῶν θεωρουσῶν ψυχῶν, ἔτι ἐν τῷ σώματι ὑπαρχουσῶν, μήρος τι τῆς κρίσεως, καὶ περὶ Θεοδώρου τοῦ παιδὸς, καὶ περὶ τοῦ θανάτου Χρυσαορίου, καί τινος μοναχοῦ Ἰσαύρου. |
| 19 | ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Δῆλον καὶ τοῦτο καθέστηκεν, ὅτι πολλάκις ἔτι ἐν τοῖς σώμασιν ὑπάρχουσαι αἱ ψυχαὶ βάσανόν τινα παρὰ τῶν τῆς πονηρίας πνευμάτων θεωροῦσιν· αἱ μὲν, εἰς οἰκοδομὴν ἑαυτῶν, αἱ δὲ εἰς οἰκοδομὴν τῶν ἀκουόντων. |
| 20 | Θεόδωρος γάρ τις, περὶ οὗ καὶ ἐν ταῖς ὁμιλίαις ἐπὶ παντὸς τοῦ λαοῦ διηγήσασθαι μέμνημαι, παῖς ἀκατάστατος σφόδρα ὑπῆρχεν, ὅστις ἐν τῷ ἐμῷ μοναστηρίω τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ, ἀνάγκῃ μᾶλλον ἤπερ θελήματι ἠκολούθησεν. |
| 21 | Οὗτος λίαν ἀπειθὴς ὑπάρχων, ἐάν τις αὐτῷ ὑπὲρ της ἰδίας σωτηρίας ἀγαθόν τι ἔλεγεν, οὐχὶ ποιῆσαι, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἀκοῦσαι ἤθελεν. Οὐδέποτε ἑαυτὸν ἐν τῷ τῆς ἁγιας διαγωγῆς σχήματι ἐλθεῖν ἠνέσχετο, ἀλλ᾽ ὀμνύων, ὀργιζόμενος, καὶ ἐμπαίζων, οὕτω τὸν βίον αὐτοῦ παρήχετο. |
| 22 | Ἐν δὲ τῷ λοιμῷ τοῦ θανατικοῦ, τοῦ νυνὶ πλεῖστον μέρος λαοῦ ταύτης τῆς πόλεως συντελέσαντος, καὶ οὗτος ἐν τῷ μηρῷ αὐτοῦ κρουσθεὶς, εἰς θάνατον ἀπηνέχθη. Ἐν δὲ τῇ ἐσχάτῃ ἀναπνοῇ ἐλθόντος αὐτοῦ, πάντες οἱ ἀδελφοί συνῆλθον, ὅπως εὐχόμενοι ὑπὲρ αὐτοῦ τὸν Θεὸν ἐξιλεώσασθαι ἐν τῇ ἐξόδω αὐτοῦ δυνήσωνται. |
| 23 | Τὸ γὰρ σῶμα αὐτοῦ ἤδη λοιπὸν ἐκ παντὸς μέρους νεκρωθὲν ὑπῆρχεν. Ἐν μόνω δὲ τῷ στήθει αὐτοῦ ὀλίγη ζωτικὴ θέρμη ἦν ἀπομείνασα. Τοσοῦτον δὲ ἐπιμόνως ἅπαντες οἱ ἀδελφοὶ ὑπὲρ αὐτοῦ ηὔχοντο, ὅσον αὐτὸν μετὰ σπουδῆς ἔβλεπον πρὸς τὲν ἔξοδον ἐπειγόμενον. |
| 24 | Αἴφνης δὲ κράζειν ἤρξατο μεγίστῃ φωνῇ, καὶ τῶν παρεστώτων ἀδελφῶν τὰς εὐχὰς ἐπικόπτειν, λέγων Ἀπόστητε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ἰδοὺ τῷ δράκοντι εἰς βρῶσιν ἐδόθην, ὅστις διὰ τὴν ὑμετέραν παρουσίαν φαγεῖν με οὐ δύναται. |
| 25 | Τὴν γὰρ κεφαλήν μου λοιπὸν ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ κατέπιεν. Δότε οὖν τόπον, ἵνα μὴ ἐπὶ πλεῖόν με κρίνῃ. Ἀλλ᾽ ὅπερ ἔχει ποιῆσαι ἐν τάχει ποιήσει. Ἐπ᾽ ἂν αὐτῷ εἰς βρῶσιν ἐδόθην, καὶ διὰ τί βραδύτητα ὑπομένω; Τότε οἱ ἀδελφοὶ ἤρξαντο αὐτῷ λέγειν· Τί ἐστιν ὅπερ λαλεῖς, ἀδελφέ; τὴν σφραγίδα ποίησον ἐπί σε τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ. |
| 26 | Ἐκεῖνος δὲ μετὰ μεγίστης κραυγῆς ἀπεκρίνατο, λέγων· Θέλω ἐμαυτὸν σφραγίσαι, ἀλλ᾽ οὐ δύναμαι. Ἐκ γὰρ τοῦ σιέλου τοῦ δράκοντος τούτου βαροῦμαι. Τοῦτο δὲ ἀκούσαντες οἱ ἀδελφοὶ, ἐπὶ τῆς γῆς κείμενοι, ἤρξαντο μετὰ δακρύων διὰ τὴν λύτρωσιν αὐτοῦ σφοδροτέρως εὔχεσθαι· παραχρῆμα οὖν ὁ ἄῤῥωστος ἤρξατο μεγάλῃ τῇ φωνῇ κράζειν, καὶ λέγειν· Εὐχαριστία τῷ Θεῷ, ἰδοὺ ὁ δράκων ὁ λαβών με εἰς βρῶσιν ἔφυγε· διὰ γὰρ τῶν εὐχῶν ὑμῶν ἐδιώχθη, καὶ στῆναι ἐνταῦθα οὐκ ἠδυνήθη. |
| 27 | Ἀρτίως οὖν διὰ τὰς ἁμαρτίας μου εὔξασθε. Ἕτοιμος γάρ εἰμι ἐπιστρέψαι καὶ τὴν κοσμικὴν ζωὴν παντελῶς καταλεῖψαι. Οὗτος τοίνυν ὁ ἄνθρωπος, ὅστις καθὼς ἐῤῥέθη, ἐκ παντὸς μέρους τοῦ σώματος νεκρωθεὶς ὑπῆρχεν, εἰς δὲ ζωὴν φυλαττόμενος, ὅλῃ τῇ καρδίᾳ μετέπειτα πρὸς Θεὸν ἐπέστρεψεν. |
| 28 | Ἀλλαγεὶς τῇ γνώμῃ διὰ τὸ ἱκανῶς αὐτὸν τῇ μάστιγι κατατριβῆναι, καὶ οὕτως ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐκ τῆς σαρκὸς διελύθη. Ἐπὶ τούτοις δὲ τὸ ἐναντίον. |
| 29 | Πρόβος γὰρ, οὗ τινος καὶ ἀνωτέρω μνήμην πεποίημαι, διηγεῖτο, ὅτι Χρυσαόριός τις ὀνόματι, ᾧ τινι καὶ παῤῥησιαστικῶς ἐπλησίαζεν, ἀνὴρ κατὰ τὸν κόσμον τοῦτον σφόδρα περιφανὴς ὑπῆρχε, τοσούτοις δὲ πάθεσιν ἐκόμα, ὅσον τῷ τοῦ πλούτου ὄγκω ἐπλεόναζεν, ἐν ὑπερηφανείᾳ φυσιούμενος, τοῖς τῆς σαρκὸς αὐτοῦ θελήμασιν ὑποτασσόμενος, πρὸς τὸ ἐπισωρεῦσαι πλοῦτον σπουδαίως ἀγωνιζόμενος, τῇ δὲ κνηπίᾳ ποικίλως ἀγωνιζόμενος· ὅθεν τῶν τοσούτων αὐτοῦ κακῶν τέλος ἐπιθῆσαι ὁ κύριος εὐδοκήσας, σωματικῇ ἀῤῥωστίᾳ περιπεσεῖν αὐτὸν παρεχώρησεν. |
| 30 | Ὅστις εἰς τὰ ἔσχατα ἤδη λοιπὸν ἐλθὼν, ἐν τῇ ὥρᾳ ἐν ᾗ ἔμελλεν ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐκ τοῦ σώματος ἐκπορεύεσθαι, ἀνεωγμένους ἔχων τοὺς ὀφθαλμοὺς, φοβερὰ καὶ ζοφώδη πνεύματα ἐνώπιον αὑτοῦ παρεστῶτα ἐθεάσατο, βιαίως αὐτὸν κατεπείγοντα ὅπως εἰς τὰ τοῦ ᾅδου κλεῖθρα τοῦτον ἀπενέγκωσιν. |
| 31 | Ἤρξατο οὖν τρέμειν καὶ ὠχριᾷν καὶ ἱδρῶτι περιῤῥέεσθαι, φωνῇ μεγάλῃ κράζων, καὶ διωρίαν αἰτούμενος. Τὸν δὲ ἑαυτοῦ υἱὸν ὀνόματι Μάξιμον, ὃν ἐγὼ λοιπὸν μοναχὸς ὑπάρχων, καὶ αὐτὸν μοναχὸν ὄντα ἐγνώρισα, τοῦτον σφοδροτάτῃ καὶ πεφυρμένῃ κραυγῇ καλῶν, ἔλεγε· Μάξιμε, δράμε, οὐδέ ποτέ σοι κακὸν ἐποίησα. |
| 32 | Ἐν τῇ πίστει σού με ὑπόδεξαι. Ὁ οὖν Μάξιμος τεθορυβημένος, καὶ κλαίων εὐθέως παρεγένετο. Σὺν αὐτῷ δὲ καὶ πᾶσα ἡ τοῦ οἴ κου φαμιλία, ἀλλὰ τὰ πονηρὰ πνεύματα τὰ τοῦτον σφοδρῶς κατεπείγοντα, οὗτοι θεωρῆσα οὐκ ἠδύναντο. |
| 33 | Τήν δὲ παρουσίαν αὐτῶν ὑπενόουν διὰ τῆς ἐκείνου ἐξομολογήσεως καὶ τῆς ὠχριάσεως καὶ τοῦ τρόμου οὗ ὑπέμενεν. Ἐκ γὰρ τοῦ φόβου τῆς ζοφερᾶς αὐτῶν εἰκόνος ὧδε κἀκεῖσε περιεστρέφετο καὶ ἐν τῷ εὐωνύμω μέρει τῆς κλίνης κείμενος, τὴν θέαν αὐτῶν ὑπενέγκαι οὐκ ἠδύνατο, ἐπὶ τὸν τοῖχον πάλιν στρεφόμενος, ἐκεῖσε παρόντας αὐτοὺς ἔβλεπεν· ἀπελπίσας δὲ λοιπὸν τοῦ μὴ δύνασθαι αὑτὸν παρεθῆναι, στενωθεὶς, μεγάλῃ τῇ φωνῇ κράζειν ἤρξατο· Κἂν ἕως πρωΐ διωρίαν, κἂν ἕως πρωῒ διωρίαν. |
| 34 | Ταῦτα δὲ λέγων ἐν ταῖς αὐτοῦ φωναῖς, ἐκ τῶν δεσμῶν τοῦ σώματος ἀπελύθη. Τοῦτο δὲ λίαν φανερῶς δείκνυται, ὅτι οὐχὶ δι᾽ ἑαυτὸν, ἀλλὰ δι᾽ ἡμᾶς ταῦτα ἐθεάσατο, ἵνα διὰ τῆς ἐκείνου θέας ἡμῖν προκοπὴ γένηται, οὓς ἡ θεία μακροθυμία ἀνεξικάκως ἐκδέχεται. |
| 35 | Τί γὰρ ἐκεῖνον ὠφέλησεν ἡ τῶν φοβερῶν πνευμάτων πρὸ τοῦ θανάτου θέα, καὶ τὸ διωρίαν αἰτήσασθαι, ἥνπερ αἰτησάμενος, οὐκ ἔλαβεν; |
| 36 | Ἔστι δὲ καὶ νυνὶ παρ᾽ ἡμῖν πρεσβύτερός τις, ὀνόματι Ἀθανάσιος ἐκ τῆς χώρας Λυκαονίας γενόμενος, πόλεως δὲ τοῦ Ἰκονίου, ὅστις πρᾶγμα φοβερὸν ἐκεῖσε ἐπὶ αὐτοῦ γεγονέναι διηγεῖτο, οὕτω λέγων, ὅτι μοναστήριον αὐτόθι ὑπῆρχε, τῶν Γαλάτων λεγόμενον. |
| 37 | Ἐν ᾧ τις μοναχὸς ἐν μεγίστῃ διαγωγῇ καὶ σεμνότητος ἤθεσιν ὑπάρχειν ἐνομίζετο. Καθὼς δὲ τὸ πρᾶγμα ἐν τῷ τέλει ἐδηλοποιήθη, μακρὰν ὑπῆρχεν οὗπερ ἐφαίνετο. Ἑαυτὸν γὰρ σὺν τοῖς ἀδελφοῖς νηστεύοντα ἐπεδείκνυεν, κρυφῇ δὲ τούτων ἐσθίειν εἴωθεν, ὅπερ παντάπασιν οἱ ἀδελφοὶ οὐκ ἐγίνωσκον. |
| 38 | Σωματικῆς δὲ ἀῤῥωστίας αὐτῷ ἐπελθούσης, ἐν τοῖς ἐσχάτοις τῆς ζωῆς ἀπηνέχθη. Θεωρήσας δὲ ἑαυτὸν τῷ τέλει λοιπὸν προσεγγίζοντα, πάντας τοὺς ἐν τῷ μοναστηρίω ὑπάρχοντας ἀδελφοὺς συναθροισθῆναι πεποίηκεν. |
| 39 | Ἐκεῖνοι δὲ παρὰ τοιούτου, ὡς ἐνόμιζον, ἀνδρὸς τελευτῶντος μέγα τι καὶ ἐπιθυμητὸν ἀκοῦσαι προσεδόκουν. Πρὸς οὓς ἐκεῖνος πενθῶν καὶ τρέμων, καὶ ἐκ τοῦ σώματος ἐξελθεῖν κατεπειγόμενος, ὁποίω ἐχθρῷ παρεδόθη, ἐξειπεῖν συνέχετο. |
| 40 | Ἔλεγε δὲ οὕτως· Ὅτι μεθ᾽ ὑμῶν νηστεύειν με ἐπιστεύετε, κρυφῇ δὲ ὑμῶν ἐγὼ ἤσθιον. Καὶ νυνὶ ἰδοὺ εἰς βρῶσιν τοῦ δράκοντος παρεδόθην. Ὅστις τοὺς πόδας μου καὶ τὰ γόνατα, τῇ κέρκω αὑτοῦ συνέδησε, τὴν δὲ κεφαλὴν αὐτοῦ ἔνδον τοῦ στόματός μου βαλὼν, τὸ πνεῦμά μου ἐκπιέζων ἀποσπᾷ. |
| 41 | Τούτων δὲ ῥηθέντων, εὐθέως ἀπέθανε, μὴ παραχωρηθεὶς ἀπομεῖναι, ἵνα διὰ μετανοίας ἐκ τοῦ δράκοντος οὗπερ ἐθεάσατο, λυτρωθῆναι δυνήσηται. Ἐν τούτω δὲ φανερῶς δείκνυται, ὅτι εἰς ἡμετέραν καὶ μόνον τῶν ἀκουόντων ὠφέλειαν τοῦτο ἐθεάσατο. |
| 42 | Ὅστις τὸν πολέμιον, ᾧ παρεδόθη δηλοποιήσας, τοῦτον διαφυγεῖν οὐκ ἠδυνήθη. |
| 43 | ΠΕΤΡ. Διδαχθῆναι αἰτῶ, ἐὰν μετὰ θάνατον καθαρτικὸν πῦρ εἶναι πιστευτέον ὑπάρχει. |