Gregorius Magnus, Dialogi, 4, CAPUT IV De quaestione Salomonis qua dicitur: Unus interitus est hominis et iumentorum.
| 1 | GREGORIUS. Salomonis liber in quo haec scripta sunt, Ecclesiastes appellatus est. Ecclesiastes autem proprie concionator dicitur. In concione vero sententia promitur, per quam tumultuosae turbae sedi io comprimatur. Et cum multi diversa sentiunt, per concionantis rationem ad unam sententiam perducuntur. |
| 2 | Hic igitur liber idcirco concionator dicitur, quia Salomon in eo quasi tumultuantis turbae suscepit sensum, ut ea per inquisitionem dicat, quae fortasse per tentationem imperita mens sentiat. Nam quot sententias quasi per inquisitionem movet, quasi tot in se personas diversorum suscipit. Sed concionator verax velut extensa manu omnium tumultus sedat, eosque ad unam sententiam revocat, cum in eiusdem libri termino ait: Finem loquendi omnes pariter audiamus: Deum time, et mandata eius observa; hoc est enim omnis homo . Si enim in libro eodem per locutionem suam multorum personas non susceperat, cur ad audiendum loquendi finem secum pariter omnes admonebat? |
| 3 | Qui igitur in fine libri dicit: Omnes pariter audiamus, ipse sibi testis est quia in se multorum personas suscipiens, quasi solus locutus non est. Unde et alia sunt quae in libro eodem per inquisitionem moventur, atque alia quae per rationem satisfaciunt; alia quae ex tentati profert animo, atque adhuc huius mundi delectationibus dediti; alia vero in quibus ea quae rationis sunt disserit, ut animum a delectatione compescat. |
| 4 | Ibi namque ait: Hoc itaque mihi visum est bonum, ut comedat quis et bibat, et fruatur laetitia ex labore suo . Et longe inferius subiungit: Melius est ire ad domum luctus, quam ad domum convivii . Si enim bonum est manducare et bibere, melius fuisse videbatur ad domum convivii pergere quam ad domum luctus. |
| 5 | Ex qua re ostenditur quia illud ex infirmantium persona intulit, hoc vero ex rationis definitione subiunxit. Nam ipsas protinus rationis causas edisserit, et de domo luctus quae sit utilitas ostendit, dicens: In illa enim finis cunctorum admonetur hominum, et vivens cogitat quid futurus sit [Ibid.]. Rursum illic scriptum est: Laetare, iuvenis, in adolescentia tua . Et paulo post subditur: Adolescentia enim et voluptas vana sunt [Ibid., 10]. Qui dum hoc postmodum vanum esse redarguit, quod prius admonuisse videbatur, patenter indicat, quia illa quasi ex desiderio carnali verba intulit, haec vero ex iudicii veritate subiunxit. |
| 6 | Sicut ergo delectationem prius carnalium exprimens, curis postpositis, denuntiat bonum esse manducare et bibere, quod tamen postmodum ex iudicii ratione reprehendit, cum esse melius dicit ire ad domum luctus quam ad domum convivii; et sicut laetari debere iuvenem in adolescentia sua, quasi ex deliberatione carnalium proponit, et tamen postmodum per definitionem sententiae adolescentiam et voluptatem vana esse redarguit; ita etiam concionator noster, velut ex mente infirmantium humanae suspicionis sententiam proponit, dum dicit: Unus interitus est hominis et iumentorum, et aequa utriusque conditio. |
| 7 | Sicut moritur homo, sic et illa moriuntur; similiter spirant omnia, et nihil habet homo iumentis amplius . Qui tamen ex definitione rationis suam postmodum sententiam profert, dicens: Quid habet amplius sapiens a stulto, et quid pauper, nisi ut pergat illuc ubi est vita [Ibid. VI, 8]? Qui igitur dixit: Nihil habet homo iumentis amplius, ipse rursum definivit, quia habet aliquid sapiens non solum amplius a iumento, sed etiam ab homine stulto, videlicet ut pergat illuc ubi est vita. |
| 8 | Quibus verbis primum indicat quia hic hominum vita non est, quam esse alibi testatur. Habet ergo homo hoc amplius iumentis, quia illa post mortem non vivunt, hic vero tunc vivere inchoat, cum per mortem carnis hanc visibilem vitam consummat. Qui etiam longe inferius dicit: Quodcunque potest manus tua facere, instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erit apud inferos, quo tu properas . Quomodo ergo unus interitus est hominis et iumenti, et aequa utriusque conditio? |
| 9 | Aut quomodo nihil habet homo iumentis amplius, cum iumenta post mortem carnis non vivunt; hominum vero spiritus pro malis suis operibus post mortem carnis ad inferos deducti, nec in ipsa morte moriuntur? Sed in utraque tam dispari sententia demonstratur quia concionator verax et illud ex tentatione carnali intulit, et hoc postmodum ex spiritali veritate definivit. |
| 10 | PETR. Libet nescisse quod requisivi, dum me in tanta subtilitate contigit discere quod nescivi. Sed quaeso te, ut me aequanimiter feras, si ipse quoque apud te more Ecclesiastis nostri, infirmantium in me personam suscepero, ut eisdem infirmantibus prodesse propinquius quasi per eorum inquisitionem possim. |
| 11 | GREGOR. Cur condescendentem te infirmitati proximorum aequanimiter non feram, cum Paulus dicat: Omnibus omnia factus sum, ut omnes facerem salvos ? Quod ipse quoque dum ex condescensione charitatis egeris, in hac re amplius venerari debes, in qua morem egregii praedicatoris imitaris. |
| 12 | ΚΕΦΑΛ. Δ′. Περὶ τοῦ ῥητοῦ τοῦ Ἐκκλησιαστοῦ. |
| 13 | ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Τὸ τοῦ Σολομῶντος βιβλίον, ἐν ᾧ ταῦτα γεγραμμένα εἰσὶν, Ἐκκλησιαστὴς ἐπωνομάσθη. Ἐκκλησιαστὴς δὲ κυρίως λέγεται, ὁ λαὸν ἀθροίζων. Ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ οὖν ὁρισμὸς προβαίνει, δι᾽ οὗ ἡ ταραχὴ τοῦ πλήθους κατασιγάζεται. |
| 14 | Καὶ ἐν ὅσω πολλοὶ διάφορα νοοῦσι διὰ τῆς τοῦ ἐκκλησιαστοῦ ἀπολογίας, πάντες εἰς μίαν ψῆφον ἀπάγονται. Τούτου ἕνεκεν καὶ τὸ βιβλίον τοῦτο Ἐκκλησιαστὴς ὠνομάσθη. Ἐπειδὴ γὰρ ὁ Σολομὼν ἐν τούτω, ὥσπερ λαοῦ ταραχώδους τὸν νοῦν ἀνεδέξατο, ἵνα δι᾽ ἐπιζητήσεως πάντα εἴπῃ, ὥστε λοιπὸν διὰ πείρας καὶ τὸν ἄπειρον λογισμὸν νοῆσαι· ὅτι ὅσας ψήφους δι᾽ ἐπιζητήσεως κινεῖ, τοσαῦτα εἰς ἑαυτὸν διάφορα πρόσωπα ἀνεδέξατο. |
| 15 | Ἀλλ᾽ ὁ ἀληθινὸς ἐκκλησιαστὴς, ὥσπερ ἐκτεταμένης τῆς χειρὸς πάντων τὴν ταραχὴν κατασιγάζει, καὶ τούτους εἰς μίαν ψῆφον ὑποστρέφει, καθὼς ἐν τῷ τέλει τῆς αὐτῆς βίβλου λέγει· Τέλος λόγου τὸ πᾶν ἄκουε· τὸν Θεὸν φοβοῦ, καὶ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ φύλαξον. |
| 16 | Τουτέστιν ἕκαστος ἄνθρωπος. Ἐὰν γὰρ ἐν τῷ αὐτῷ βιβλίω διὰ τῆς ἀπολογίας αὐτοῦ πολλῶν πρόσωπα οὐκ ἀνεδέξατο, πῶς ἐν τῷ τέλει τοῦ λαλεῖν εἰς τὸ ἀκοῦσαι, πάντας ἅμα ἑαυτοῦ ἐνουθέτησεν; Αὐτὸς γὰρ ἐν τῷ τέλει τῆς βίβλου λέγει· Πάντες ὁμοῦ ἀκούσωμεν. |
| 17 | Ὅθεν αὐτὸς ἑαυτοῦ μάρτυς ἐστίν, ὅτι εἰς ἑαυτὸν πολλῶν πρόσωπα ἀναδεξάμενος, ὥσπερ μόνος λαλήσας οὐκ ἔστιν. Ἕτερα γάρ εἰσιν ἐν τῷ αὐτῷ βιβλίω, ἅπερ δι᾽ ἐπιζητήσεως κινοῦνται. Καὶ ἕτερα τὰ διὰ τῆς ἀπολογίας ἐπιλυόμενα, ἕτερα πάλιν ἅπερ ἐκ προσώπου τῆς πειραζομένης ψυχῆς προφέρει. |
| 18 | Καὶ ἔτι ἐν ταῖς τοῦ κόσμου ἐπιθυμίαις ἐκδεδομένη, καὶ ἕτερα τὰ διὰ τῆς ἀπολογίας ἀπαγγέλλει, ὥστε τὴν ψυχὴν ἀπὸ τῆς τῶν παρόντων τερπνότητος παρεπάρῃ. Ἐκεῖ μὲν γὰρ εἶπε τοῦτο· Εἶδον καλὸν ἵνα φάγῃ τις καὶ πίῃ, καὶ ἀπολαύσῃ εὐφροσύνης ἐκ τοῦ μόχθου αὐτοῦ. |
| 19 | Παρακατιὼν δὲ προστίθησι, λέγων· Ἀγαθὸν πορευθῆναι εἰς οἶκον πένθους, ἢ εἰς οἶκον πότου. Ἐὰν οὖν καλόν ἐστι φαγεῖν, καὶ πιεῖν, κρεῖττον εἶναι ἐνόμιζε τὸ εἰς οἶκον πορευθῆναι πότου, ἢ εἰς οἶκον πένθους. |
| 20 | Ἐξ οὗ πράγματος φανερὸν καθέστηκεν, ὅτι ἐκεῖνο μὲν, ἐκ προσώπου τῶν νοσούντων προήγαγε, τοῦτο δὲ ἐκ τῆς ἀπολογητικῆς προέθετο τελειότητος. Παρευθὺ γὰρ αὐτὰ τὰ τῆς ἀπολογίας ἑρμηνεύει, καὶ τίς ἡ ὠφέλεια ᾖ ἐν τῷ οἴκω τοῦ πένθους δείκνυσι, λέγων· Ἐν αὐτῇ γὰρ τὸ τέλος πάντων ἀνθρώπων νουθετεῖται, καὶ ζῶν διαλογίζεται τί μέλλει εἶναι. |
| 21 | Πάλιν γέγραπται· Εὐφράνθητι, νεανίσκε, ἐν τῇ νεότητί σου. Καὶ μετ᾽ ὀλίγον· Ἡ νεότης καὶ ἡ ἄνοια μάταιά ἐστιν. Ὁ οὖν μάταιον εἶναι διελέγχων, ὅπερ πρότερον ἐν τάξει νουθεσίας ἐνομίζετο, φανερῶς ἀποδεικνύει, ὅτι ἐκεῖνα τὰ ῥήματα ὡς ἐκ τῆς σαρκικῆς ἐπιθυμίας προήγαγε, ταῦτα δὲ ἐκ τῆς κρίσεως τῆς ἀληθείας προσέθηκε. |
| 22 | Καθάπερ γὰρ πρότερον τὴν τερπνότητα, ὡς ἐκ προσώπου τῶν σαρκικῶν ἀπεφήνατο, καλὸν εἶναι τὸ φαγεῖν καὶ πιεῖν λέγων τῆς φροντίδος ἀμελήσας, ὅπερ μᾶλλον μετέπειτα ἐκ τῆς ἀπολογίας τῆς κρίσεως καταδικάζει ἐν τῷ λέγειν, κρεῖττον εἶναι πορευθῆναι εἰς οἶκον πένθους ἤπερ εἰς οἶκον πότου. |
| 23 | Καὶ πάλιν ἐν τῷ εὐφρανθῆναι τὸν νεανίσκον ἐν τῇ νεότητι αὐτοῦ, τοῦτο αὐτὸ ἐκ προσώπου τῶν σαρκικῶν προτίθεται· μετέπειτα δὲ διὰ τῆς ἀποφάσεως, τὴν νεότητα καὶ τὴν ἄνοιαν ματαίαν εἶναι διελέγχει. Οὗτος λοιπὸν ὁ ἐκκλησιαστὴς ἡμῶν, ὥσπερ ἐκ λογισμοῦ τῶν ἀσθενῶν τῆς τῶν ἀνθρώπων ὑποψίας ψῆφον προστίθησιν, ἐν τῷ λέγειν, ἕνα θάνατον εἶναι ἀνθρώπου καὶ κτήνους, καὶ ὁμοίαν τὴν τῶν ἀμφοτέρων ὑποταγὴν, ὅτι καθὼς ἀποθνήσκει ὁ ἄνθρωπος, οὕτως ἀποθνήσκουσι κἀκεῖνα· καὶ μία πνοὴ τοῖς πᾶσι, καὶ οὐδὲν ἔχει ἄνθρωπος περισσότερον τοῦ κτήνους. |
| 24 | Ὅστις λοιπὸν ἐκ τοῦ ὁρισμοῦ τῆς ἀπολογίας, τὴν ἰδίαν μετέπειτα ψῆφον προφέρει, λέγων· Ὅτι περισσεία τοῦ σοφοῦ ὑπὲρ τὸν ἄφρονα, διότι πένης οἶδε ποῦ πορευθῇ κατέναντι τῆς ζωῆς. |
| 25 | Ὁ τοίνυν εἰπὼν ὅτι οὐδὲν ἔχει ὁ ἄνθρωπος τῶν κτηνῶν περισσότερον, αὐτὸς πάλιν ἀπεφήνατο, ὅτι ἔχει τι ὁ σοφός, οὐ μόνον τῶν κτηνῶν περισσότερον, ἀλλὰ καὶ ἀνθρώπου ματαίου, ἵνα πορευθῇ, ἐκεῖσε δηλονότι ἔνθα ἐστὶν ἡ ζωή. |
| 26 | Οἷς ῥήμασι προδήλως σημαίνει, ὅτι ἐνθάδε ἡ τῶν ἀνθρώπων ζωὴ οὐκ ἔστιν, ἀλλαχοῦ δὲ ταύτην μαρτυρεῖ ὑπάρχειν. Ἔχει οὖν λοιπὸν ὁ ἄνθρωπος τοῦτο περισσότερον τῶν κτηνῶν. Ἐκεῖνα μὲν γὰρ μετὰ θάνατον οὐ ζῶσιν, οὗτος δὲ τότε ζῆσαι ἀπάρχεται, ὅταν διὰ τοῦ θανάτου τῆς σαρκὸς τὴν ὁρωμένην ζωὴν τελειώσῃ. |
| 27 | Ὁ δὲ αὐτὸς παρακατιὼν, λέγει· Πάντα ὅσα ἂν εὕρῃ ἡ χείρ σου τοῦ ποιῆσαι, ὅση δύναμίς σοι ποίησον, ὅτι οὐκ ἔστι ποίημα, καὶ λογισμὸς, καὶ γνῶσις, καὶ σοφία ἐν ᾅδη, ὅπου σὺ πορεύῃ ἐκεῖ. |
| 28 | Πῶς λοιπὸν ἓν τέλος ἐστὶν ἀνθρώπου καὶ κτήνους, καὶ ἴση τῶν ἀμφοτέρων ὑποταγὴ, ἢ πῶς οὐδὲν ἔχει ἄνθρωπος τοῦ κτήνους περισσότερον; Ἐπειδὴ γὰρ τὰ κτήνη μετὰ τὸν τῆς σαρκὸς θάνατον οὐ ζῶσιν, τῶν δὲ ἀνθρώπων τὰ πνεύματα διὰ τὰ κακὰ αὐτῶν ἔργα μετὰ θάνατον τῆς σαρκὸς εἰς τὸν ἅδην ἀπενεχθέντα, οὐδὲ εἰς αὐτὸν τὸν θάνατον ἀποθνήσκουσιν. |
| 29 | Ὥστε οὖν λοιπὸν φανερῶς δείκνυται, μὴ εἶναι ἴσον ἀμφοτέρων τὸν θάνατον· ὁ γὰρ ἀληθὴς ἐκκλησιαστὴς, ἐκεῖνο μὲν ἐκ προσώπου σαρκικῆς ἐπιθυμίας προήγαγε, τοῦτο δὲ μετέπειτα ἐκ πνευματικῆς ἀληθείας ἀπεφήνατο. |
| 30 | ΠΕΤΡ. Ὁμολογῶ μὴ γινώσκειν με ὅπερ ἐζήτησα, ἐν ὅσω με συνέβη ἐν τοσαύτῃ λεπτότητι μαθεῖν ὅπερ οὐκ εἴδειν. Ἀλλ᾽ αἰτῶ ὅπως μοι ἀνεξικάκως ἀνάσχῃ, ἵνα τὸ τῶν νοσούντων πρόσωπον εἰς ἐμαυτὸν ἀναδέξωμαι κατὰ τὸ ὑπόδειγμα τοῦ ἐκκλησιαστοῦ, καὶ ὡς διὰ τῆς αὐτῶν ἐπιζητήσεως ὠφέλεια τοῖς πλησίον δι᾽ ἡμῶν γενέσθαι δυνήσωμαι. |
| 31 | ΓΡΗΓΟΡ. Διατί ἀνεξικάκως μὴ ὑπενέγκω, συγκαταβαίνοντός σου τῇ ἀσθενείᾳ τῶν πλησίον, καθὼς Παῦλος λέγει· Τοῖς πᾶσι τὰ πάντα γέγονα, ἵνα πάντως τινὰς σώσω; Ὅπερ καὶ αὐτὸς νυνὶ ποιεῖς, διὰ τὴν τῆς ἀγάπης συγκατάβασιν, τὸ τοῦ κήρυκος ἔθος ἐν τῷ πράγματι τούτω μιμούμενος. |