Gregorius Magnus, Dialogi, 3, CAPUT XXXVII De Sanctulo presbytero provinciae Nursiae.
| 1 | GREGORIUS. Ante dies quoque fere quadraginta vidisti apud me eum, cuius superius memoriam feci [Cap. 15], venerabilis vitae presbyterum Sanctulum nomine, qui ad me ex Nursiae provincia annis singulis venire consuevit. Sed ex eadem provincia quidam monachus ante triduum venit, qui gravis nuntii moerore me perculit, quia eumdem virum obiisse nuntiavit. |
| 2 | Huius ergo viri, etsi non sine gemitu dulcedinis recolo, iam tamen sine formidine virtutes narro, quas a vicinis eius sacerdotibus mira veritate et simplicitate praeditis agnovi. Et sicut inter amantes se animos magnum charitatis familiaritas ausum praebet, a me plerumque ex dulcedine exactus, ipse quoque de his quae egerat extrema quaedam fateri cogebatur. |
| 3 | Hic namque quodam tempore cum in prelo Langobardi olivas premerent, ut in oleum liquari debuissent, sicut iocundi erat et vultus et animi, utrem vacuum ad prelum detulit, laborantesque Langobardos laeto vultu salutavit, utrem protulit, et iubendo potius quam petendo eum impleri sibi dixit. |
| 4 | Sed gentiles viri, qui tota iam die frustra laboraverant, atque ab olivis exigere oleum torquendo non poterant, verba illius moleste susceperunt, eumque iniuriis insectati sunt. Quibus vir Domini laetiori adhuc vultu respondit, dicens: Sic pro me oretis, istum utrem Sanctulo impleatis, et sic a vobis revertetur. |
| 5 | Cumque illi ex olivis oleum defluere non cernerent, et virum Dei ad implendum utrem sibi insistere viderent, vehementer accensi, maioribus hunc verborum contumeliis detestari coeperunt. Vir autem Dei videns quod ex prelo oleum nullo modo exiret, aquam sibi dari petiit, quam cunctis videntibus benedixit, atque in prelum suis manibus iactavit. |
| 6 | Ex qua protinus benedictione tanta ubertas olei erupit, ut Langobardi, qui prius diu incassum laboraverant, non solum sua vascula omnia, sed utrem quoque quem vir Dei detulerat implerent, et gratias agerent, quia is qui oleum petere venerat, benedicendo dedit quod postulabat. |
| 7 | Alio quoque tempore vehemens ubique fames incubuerat, et beati Laurentii martyris ecclesia fuerat a Langobardis incensa. Quam vir Dei restaurare cupiens, artifices multos, ac plures subministrantes operarios adhibuit, quibus necesse erat ut quotidiani sumptus laborantibus sine dilatione praeberentur. Sed exigente eiusdem famis necessitate, panis defuit; coeperuntque laborantes instanter victum quaerere, quia vires ad laborem per inopiam non haberent. |
| 8 | Quod vir Dei audiens, eos verbis consolabatur foris, promittendo quod deerat; sed ipse graviter anxiabatur intus, exhibere cibum non valens quem promittebat. Cum vero huc illucque anxius pergeret, devenit ad clibanum, in quo vicinae mulieres pridie panes coxerant, ibique incurvatus aspexit, ne forte panis a coquentibus remansisset. Tunc repente panem mirae magnitudinis, atque insoliti candoris invenit: quem quidem tulit, sed deferre artificibus noluit, ne fortasse alienus esset, et culpam velut ex pietate perpetraret. |
| 9 | Per vicinas itaque hunc mulieres detulit, eumque omnibus ostendit, ac ne cui earum remansisset inquisivit. Omnes autem quae pridie panem coxerant, suum hunc esse negaverunt, atque panes suos numero integro se a clibano retulisse professae sunt. Tunc laetus vir Domini perrexit ad multos artifices cum uno pane; ut omnipotenti Deo gratias agerent admonuit; et quia eis annonam praebuerat, indicavit; eisque ad refectionem protinus invitatis inventum panem apposuit. |
| 10 | Quibus sufficienter pleneque satiatis, plura ex eo quam ipse panis fuerat, fragmenta collegit. Quae die quoque altero eis ad refectionem intulit; sed id quod ex fragmentis supererat, ipsa quoque, quae apposita fuerant, fragmenta superabat. Factumque est ut per dies decem omnes illi artifices atque operarii ex illo uno pane satiati, hunc et quotidie ederent, et ex eo quotidie quod edi posset in crastinum superesset, ac si fragmenta panis illius per esum crescerent, et cibum comedentium ora repararent. |
| 11 | PETR. Mira res, atque in exemplum Dominici operis vehementer omnibus stupenda. |
| 12 | GREGOR. Ipse, Petre, multos de uno pane pavit per servum, qui ex quinque panibus quinque millia hominum satiavit per semetipsum, qui pauca seminis grana in innumera segetum frumenta multiplicat, qui ipsa quoque semina produxit ex terra et simul omnia creavit ex nihilo. Sed ne diutius mireris quid in virtute Domini venerandus vir Sanctulus exterius fecerit, audi ex virtute Domini qualis interius fuit. |
| 13 | Die etenim quadam a Langobardis captus quidam diaconus tenebatur ligatus, eumque ipsi qui tenuerant, interficere cogitabant. Advesperascente autem die, vir Dei Sanctulus ab eisdem Langobardis petiit ut relaxari eique vita concedi debuisset, quod posse se facere omnino negaverunt. |
| 14 | Cumque mortem illius deliberasse eos cerneret, petiit ut sibi ad custodiam tradi debuisset. Cui protinus responderunt: Tibi quidem eum ad custodiendum damus, sed ea conditione interposita, ut si iste fugerit, pro eo ipse moriaris. Quod vir Domini libenter accipiens, praedictum diaconum in suam suscepit fidem; quem nocte media cum Langobardos omnes somno gravi depressos aspiceret, excitavit et ait: Surge, et concitus fuge, liberet te omnipotens Deus. |
| 15 | Sed idem diaconus promissionis eius non immemor, respondit dicens: Fugere, Pater, non possum, quia si ego fugero, pro me sine dubio ipse morieris. Quem vir Domini Sanctulus ad fugiendum compulit, dicens: Surge, et vade, te omnipotens Deus eripiat; nam ego in manu eius sum, tantum in me possunt facere, quantum ipse permiserit. Fugit itaque diaconus, et quasi deceptus in medio fideiussor remansit. |
| 16 | Facto igitur mane Langobardi, qui diaconum ad custodiendum dederant, venerunt, quem dederant petierunt; sed hunc venerandus presbyter fugisse respondit. Tunc illi inquiunt: Scis ipse melius quid convenit. Servus autem Domini constanter ait: Scio. Cui dixerunt: Bonus homo es, nolumus te per varios cruciatus mori, elige tibi mortem quam vis. |
| 17 | Quibus vir Domini respondit, dicens: In manu Dei sum, ea morte me occidite qua me occidi ipse permiserit. Tunc omnibus qui illic aderant Langobardis placuit ut eum capite truncare debuissent, quatenus sine gravi cruciatu vitam eius compendiosa morte terminarent. Cognito itaque quod Sanctulus qui inter eos pro sanctitatis reverentia magni honoris habebatur occidendus esset, omnes qui in eodem loco inventi sunt Langobardi convenerunt ( sicut sunt nimiae crudelitatis) laeti ad spectaculum mortis. Circumsteterunt itaque acies. Vir autem Domini deductus in medium est, atque ex omnibus viris fortibus electus est unus, de quo dubium non esset quin uno ictu caput eius abscinderet. |
| 18 | Venerandus igitur vir inter armatos deductus, ad sua arma statim cucurrit; nam petiit ut sibi paululum orandi licentia daretur. Cui dum concessum fuisset, in terram se stravit et oravit. Qui dum paulo diutius oraret, hunc electus interfector calce pulsavit ut surgeret, dicens: Surge, et flexo genu tende cervicem. |
| 19 | Surrexit autem vir Domini, genuflexit, cervicem tetendit, sed tenso collo eductam contra se spatham intuens, hoc unum publice fertur dixisse: Sancte Ioannes, suscipe illam. Tunc electus carnifex evaginatum gladium tenens, nisu forti in altum brachium percussurus levavit, sed deponere nullo modo potuit, nam repente diriguit, et erecto in coelum gladio brachium inflexibile remansit. |
| 20 | Tunc omnis Langobardorum turba quae ad illud mortis spectaculum aderat, in laudis favorem conversa, mirari coepit, virumque Dei cum timore venerari, quia profecto claruerat cuius sanctitatis esset, qui carnificis sui brachium in aere ligasset. Itaque postulatus ut surgeret, surrexit; postulatus ut brachium sui carnificis sanaret, negavit, dicens: Ego pro eo nullo modo orabo, nisi mihi ante iuramentum dederit quia cum ista manu Christianum hominem non occidat. |
| 21 | Sed Langobardus idem, qui, ut ita dicam, brachium contra Deum tendendo perdiderat, poena sua exigente, compulsus est iurare se Christianum hominem nunquam occidere. Tunc vir Domini praecepit, dicens: Depone manum deorsum. Qui statim deposuit. Atque illico adiunxit: Remitte gladium in vaginam. Et statim remisit. Omnes ergo tantae virtutis hominem cognoscentes, boves et iumenta quae depraedati fuerant, certatim ei offerre in munere volebant; sed vir Domini tale munus suscipere renuit, munus autem bonae mercedis quaesivit, dicens: Si mihi aliquid vultis concedere, omnes captivos quos habetis mihi tribuite, ut habeam unde pro vobis debeam orare. |
| 22 | Factumque est; et omnes captivi cum eo dimissi sunt, atque, superna gratia disponente, cum se unus pro uno morti obtulit, multos a morte liberavit. |
| 23 | PETR. Mira res, et quamvis hanc ab aliis et ipse cognoverim, vere tamen fateor quia mihi quoties narratur innovatur. |
| 24 | GREGOR. Nihil in hac re in Sanctulo mireris, sed pensa, si potes, quis ille spiritus fuerit, qui eius tam simplicem mentem tenuit, atque in tanto virtutis culmine erexit. Ubi enim eius animus fuit, quando mori pro proximo tam constanter decrevit, et pro temporali vita fratris unius suam despexit, atque sub gladio cervicem tetendit? |
| 25 | Quae ergo vis amoris illud cor tenuit, quod mortem suam pro unius salute proximi non expavit? Scimus certe quia idem venerabilis vir Sanctulus ipsa quoque elementa litterarum bene non noverat. Legis praecepta nesciebat; sed quia plenitudo legis est charitas , legem totam in Dei ac proximi dilectione servavit; et quod foris in cognitione non noverat, intus vivebat in amore. |
| 26 | Et qui nunquam fortasse legerat quod de Redemptore Ioannes Apostolus dixit: Quoniam sicut ille pro nobis animan suam posuit, sic et nos debemus pro fratribus animas ponere , tam sublime apostol cum praeceptum faciendo magis quam sciendo noverat. Comparemus, si placet, cum hac nostra indocta scientia illius doctam ignorantiam. |
| 27 | Ubi haec nostra iacet, ibi illius disciplina eminet. Nos de virtutibus vacui loquimur, et quasi inter fructifera arbusta positi, odoramus poma, nec manducamus; ille virtutum fructus carpere noverat, quamvis hos in verbis odorare nesciebat. |
| 28 | PETR. Quidnam, quaeso te, esse existimas, quod boni quique subtrahuntur; et qui vivere ad aedificationem multorum poterant, aut penitus inveniri nequeunt, aut certe iam omnimodo rarescunt? |
| 29 | GREGOR. Malitia remanentium meretur, ut hi qui prodesse poterant festine subtrahantur: et cum mundi finis appropinquat, electi tolluntur, ne deteriora videant. Hinc enim proheta ait: Iustus perit, et nemo est qui recogitet in corde suo; et viri misericordiae colliguntur, quia non est qui intelligat . Hinc rursus scriptum est: Aperite, ut exeant qui conculcent eam, tollite de via lapides . Hinc Salomon ait: Tempus mittendi lapides, et tempus colligendi . Quo igitur finis mundi urget, eo necesse est ut vivi lapides ad aedificium coeleste colligantur, quatenus Ierusalem nostra in mensuram suae constructionis excrescat. |
| 30 | Nec tamen ita omnes electos subtrahi credimus, ut soli in mundo perversi remaneant, quia nunquam peccatores ad lamentum poenitentiae redirent, si nulla essent bonorum exempla, quae eorum mentem traherent. |
| 31 | PETR. Incassum subtrahi bonos queror, qui perire catervatim et malos video. |
| 32 | ΚΕΦΑΛ. ΛΖ′. Περὶ Σαγκτούλου πρεσβυτέρου χώρας Νουρσίας. |
| 33 | ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Πρὸ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν τούτων ἐθεάσω παρ᾽ ἐμοὶ ὄντα τὸν τῇ ζωῇ εὐλαβέστατον Σάγκτουλον τὸν πρεσβύτερον. Ὅς τις πρός με ἐκ τῆς Νουρσίας χώρας καθ᾽ ἕκαστον ἐνιαυτὸν ἔθος εἶχεν τοῦ ἔρχεσθαι. |
| 34 | Μοναχὸς δέ τις ἐκ τῆς αὐτῆς χώρας πρὸ τριῶν ἡμερῶν ἐλθὼν, τοῦτον τὸν ἄνδρα τετελευτηκέναι ἔφησεν, ὅστις ἐν βαρείᾳ λύπῃ με κατέκαμψεν διὰ τῆς ἀπαγγελίας ταύτης. Τούτου τοῦ ἀνδρὸς κἂν ἐκτὸς στεναγμοῦ τὴν τῆς γλυκύτητος αὐτοῦ μνείαν ποιήσασθαι οὐχ ὑποφέρω, ἀλλ᾽ οὖν ὅμως ἐκτὸς πάσης ὑποστολῆς τὰς δυνάμεις αὐτοῦ διηγοῦμαι, ἃς παρὰ τῶν γειτνιαζόντων αὐτῷ ἱερέων μεμάθηκα, σφόδρα ἀληθινῶν καὶ πιστῶν ὄντων. |
| 35 | Τὰς (Sic) δὲ καὶ παρ᾽ ἐμοῦ ἡ αὐτοῦ γλυκύτης ἐρωτωμένη, βιαζομένη μᾶλλον, ὀλίγα ὧν πέπραχε διηγεῖτό μοι. Αἱ ψυχαὶ γὰρ δι᾽ ἀγάπης ἀλλήλαις ἑνούμεναι, τὴν πρὸς ἑαυτὰς παῤῥησίαν τίκτουσιν. |
| 36 | Οὗτος τοίνυν ἐν καιρῷ τινι Λογγοβάρδων τινῶν ἐλαίας ἀληθόντων, καὶ ταύτας ἐκπιεζόντων, ὅπως ἔλαιον ἐξενέγκωσι, τούτοις ἐπιστὰς ἀσκὸν σάβουρον μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἐπιφερόμενος, καθὼς ἔθος αὐτῷ ὑπῆρχε καὶ τῇ ψυχῇ καὶ τῷ προσώπω ἐν εὐφροσύνῃ εἶναι, τοὺς κάμνοντας Λογγοβάρδους χαρίεντι προσώπω προσήγόρευσε, καὶ τὸν ἀσκὸν προσαγαγὼν, ἐπιτρέπων μᾶλλον, ἤπερ αἰτῶν ἔλαιον αὐτοῖς τοῦτον γεμίσαι ἔλεγεν. |
| 37 | Οἱ δὲ ἐθνικοὶ ἄνδρες ἐκεῖνοι, διὰ τὸ πᾶσαν τὴν ἡμέραν εἰς ἄκαιρον αὐτοὺς κάμνειν, καὶ ἔλαιον ἐκ τῆς ἐλαίας ἐξενέγκαι μὴ δύνασθαι, τὰ ῥήματα αὐτοῦ εἰς οὐδὲν λογισάμενοι, μεθ᾽ ὕβρεων αὐτὸν ἀπεπέμποντο. |
| 38 | Οἷς ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος χαρίεντι πάλιν προσώπω ἀπεκρίθη, λέγων· Οὕτως εὔξασθε ὑπὲρ ἐμοῦ, καὶ τὸν ἀσκὸν τοῦτον τῷ Σαγκτούλω γεμίσατε, ἵνα οὕτως παρ᾽ ἡμῶν ὑποστρέψῃ. |
| 39 | Ὡς δὲ προσερχόμενον ἔλαιον ἐκ τῶν ἔλαιῶν οὐκ ἐθεώρουν, καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον πρὸς τὸ γεμισθῆναι τὸν ἀσκὸν ἐπιμένοντα, σφόδρα θυμωθέντες, ὕβρεσιν αὐτὸν πλείσταις καὶ ἀπειλαῖς ῥημάτων ἀπεπέμποντο. |
| 40 | Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος θεωρήσας ὅτι τῶν ἐλαιῶν ἐκπιεζομένων, ἐλαιον οὐδαμῶς προήρχετο, ὕδωρ αὐτῷ δοθῆναι ᾐτήσατο. Τοῦτο δὲ, πάντων θεωρούντων, ηὐλόγησε, καὶ ἐν ταῖς ἐκπιεζομέναις ἐλαίσις ταῖς ἰδίαις χερσὶν ἔῤῥιψεν. |
| 41 | Τούτου δὲ γεγονότος, τοσαύτη εὐφορία τοῦ ἐλαίου προέβη, ὥστε τοὺς Λογγοβάρδους, τοὺς πρότερον εἰς ἄκαιρον κοπιῶντας, οὐ μόνον τὰ ἴδια σκεύη πάντα γεμίσαι, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀσκὸν, ὅνπερ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἤγαγε, καὶ χάριν δὲ αὐτῷ μεγίστην ἔχειν ὡμολόγησαν, ὅτι ἐλθὼν ἔλαιον ζητῆσαι, αὐτὸς διὰ τῆς εὐλογίας ὅπερ ᾐτεῖτο δέδωκεν. |
| 42 | Ἐν ἄλλω τοίνυν καιρῷ μέγιστος λιμὸς ἁπανταχῆ κατέλαβεν. Ἐκκλησία δὲ τοῦ μακαρίου Λαυρεντίου τοῦ μάρτυρος ὑπὸ τῶν Λογγοβάρδων ἐμπρησθεῖσα ὑπῆρχεν. Ἣν ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἀνακαινίσαι ἐπιθυμῶν, πολλοὺς τεχνίτας, καὶ ἐργάτας δὲ πλείους συνήθροισεν. |
| 43 | Ἀνάγκη οὖν ὑπῆρχε τὴν καθημερινὴν δαπάνην τοῖς κάμνουσι παρασχεθῆναι, ἐκτὸς ὑπερθέσεως πάσης. Τῆς δὲ ἀνάγκης τοῦ λιμοῦ ἐπικειμένης, ὁ ἄρτος διέλειψεν. Ἤρξαντο οὖν οἱ κάμνοντες δαπάνην ἐπιζητεῖν. |
| 44 | Δύναμιν γὰρ πρὸς τὸ κάμνειν οὐκ εἶχον ἐκ τῆς πείνης. Τοῦτο δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἀκούσας, λόγοις αὐτοὺς παρεμυθεῖτο ὑπισχνούμενος ὅπερ οὐκ εἶχε. Σφόδρα δὲ ἔνδοθεν στενοχωρούμενος, ἐν τῷ μὴ ἔχειν αὐτὸν ὅθεν προσενέγκῃ τὴν τροφὴν ἣν ὑπέσχετο, ὧδε τε κἀκεῖσε ἐκ στενοχωρίας περιεγύρευεν. Ἐλθὼν δὲ ἐπί τινα κλίβανον, ἐν ᾧ πρὸ ἡμέρας ἄρτους ἦσαν ὀπτήσασαι αἱ γειτνιάζουσαι αὐτόθι γυναῖκες, ἐπικύψας, ἐθεώρει μὴ πολλάκις ἄρτος ἐκεῖσε ἐναπέμεινεν. |
| 45 | Αἴφνης οὖν ἄρτον θαυμαστοῦ μεγέθους καὶ ἀσυνήθους ἀσπρότητος αὐτόθι εὗρεν. Τοῦτον δὲ ἐπάρας, ἀπενέγκαι τοῖς τεχνίταις οὐκ ἠθέλησε, μή πως ἀλλοτρίου αὐτοῦ ὑπάρχοντος, προφάσει εὐσπλαγχνίας πταίσματι ὑποπέσῃ. |
| 46 | Πρὸς οὖν τὰς γειτνιαζούσας γυναῖκας αὐτὸν ἐπενέγκας, πᾶσιν ὑπέδειξεν ἐρωτῶν, μή πως τινὶ αὐτῶν ἐκεῖσε κατελείφθη. Πᾶσαι δὲ αἱ γυναῖκες αἱ ἐκεῖσε ἄρτον ὀπτήσασαι, μὴ εἶναι τοῦτον ἴδιον αὑτῶν ὡμολόγησαν, ἐν ἀκεραίω γὰρ τοὺς ἑαυτῶν ἄρτους ἐκ τοῦ κλιβάνου λαβεῖν διισχυρίζοντο. |
| 47 | Τότε ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἀγαλλιώμενος, ἐπῆλθε πρὸς τοὺς πολλοὺς τεχνίτας μετὰ ἑνὸς ἄρτου, καὶ τούτους τῷ παντοδυνάμω Θεῷ εὐχαριστῆσαι παρεκάλεσε, καὶ ὅτι δαπάνην αὐτοῖς παρέσχεν ἐμήνυσεν. |
| 48 | Εὐθέως καὶ ἐπὶ τὸ ἑστιαθῆναι προσκαλεσάμενος αὐτοὺς, τὸν εὑρεθέντα ἄρτον παρέθηκεν. Εἰς κόρον δὲ αὐτῶν ἐμπλησθέντων, πλείω κλάσματα περιευρέθησαν, ὑπὲρ ἃ ὁ ἄρτος ἐκεῖνος ὑπῆρχε. |
| 49 | Καὶ ἐν ἑτέρᾳ δὲ ἡμέρᾳ ἐκεῖνα αὐτοῖς φαγεῖν παρέθηκεν. Ὁμοίως οὖν καὶ πάλιν χορτασθέντες, τὰ τοῦ ἄρτου κλάσματα ἐπερίσσευσαν. Αὐτὰ τοίνυν τὰ περισσεύοντα κλάσματα πάλιν αὐτοῖς παρατιθῶν, γέγονεν, ὥστε ἐπὶ δέκα ἡμέρας πάντες ἐκεῖνοι οἱ τεχνῖται καὶ οἱ ἐργάται ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἑνὸς ἄρτου τρώγοντες ἐχορτάζοντο. |
| 50 | Καθ᾽ ἡμέραν γὰρ ἐξ αὐτοῦ ἐσθίοντες, ὅσον φαγεῖν ἠδύναντο, τοσοῦτον πάλιν ἐπερίσσευεν, ὅσον εἰς τὴν αὔριον αὐτοῖς ἀρκέσαι καὶ περισσεῦσαι ἠδύνατο, καὶ ὁ μὲν ἄρτος ἐκεῖνος τὰ τῶν ἐσθιόντων σώματα ἀνεκαίνιζε πρὸς δύναμιν, διὰ δὲ τῶν κλασμάτων καθ᾽ ἡμέραν ὑπερηύξανεν. |
| 51 | ΠΕΤΡ. Θαυμαστὸν πρᾶγμα καὶ σφόδρα ἔκπληκτον, πρὸς γὰρ τὸ δεσποτικὸν ὑπόδειγμα τὸ ἔργον τοῦτο βλέπει. |
| 52 | ΓΡΗΓΟΡ. Αὐτὸς γὰρ καὶ νῦν, Πέτρε, διὰ τοῦ δούλου αὐτοῦ ἐξ ἑνὸς ἄρτου πολλοὺς ἐχόρτασεν, ὅστις δι᾽ ἑαυτοῦ ἐκ πέντε ἄρτων πέντε χιλιάδας ἀνδρῶν ἐνέπλησεν, ὅστις ἐξ ὀλίγων κόκκων σπερμάτων ἀπείρους καρποὺς τῶν γεννημάτων πληθύνει, ὅστις καὶ αὐτὰ τὰ σπέρματα ἐκ τῆς γῆς προσήγαγεν, καὶ ὁμοῦ τὰ πάντα ἐκ τοῦ μὴ ὄντος πεποίηκεν. |
| 53 | Ἵνα δὲ μὴ ἔτι πλέον θαυμάζῃς, τί ἔξωθεν ἐν τῇ τοῦ κυρίου δυνάμει ὁ σεβάσμιος ἀνὴρ Σάγκτουλος εἰργάσατο, ἄκουσον, ποῖος ἔνδον τῇ τοῦ κυρίου δυνάμει ὑπῆρχεν. Ἔν τινι ἡμέρᾳ διάκονός τις παρὰ τῶν Λογγοβάρδων κρατηθεὶς, δεδεμένος παρ᾽ αὐτοῖς ὑπῆρχε, φονεῦσαι δὲ αὐτὸν οἱ τοῦτον κρατήσαντες ἐβούλοντο. |
| 54 | Τῆς δὲ ἡμέρας πρὸς ἑσπέραν καταλαβούσης, ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος Σάγκτουλος τοὺς Λογγοβάρδους ἐδυσώπει, ὅπως τὴν ζωὴν τούτω χαρίσωνται. Αὐτοὶ δὲ παντάπασι τοῦτο ποιῆσαι ἠρνήσαντο. Ἐν τῷ θεάσασθαι οὖν αὐτὸν ὅτι τὸν θάνατον αὐτοῦ ἀσφαλῶς ἐψηφίσαντο, ᾐτήσατο αὐτοὺς ἵνα κἂν ἐπὶ τῷ παραφυλάξαι αὐτὸν, τοῦτον αὑτῷ παραχωρήσωσιν. |
| 55 | Ἀποκριθέντες δὲ εἶπον· Ἐπὶ τῷ παραφυλάξαι μὲν διδοῦμέν σοι αὐτὸν, ἐπὶ δὲ ὅρω τοιούτω, ἵνα ἐὰν οὗτος φύγῃ, σὺ ἀντ᾽ αὐτοῦ ἀποθάνῃς. Προθύμως δὲ τοῦτο ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος καταδεξόμενος, τὸν προλεχθέντα διάκονον ἐν τῇ ἑαυτοῦ ἀνεδέξατο πίστει. |
| 56 | Περὶ δὲ τὸ μεσονύκτιον, ἐν ὅσω πάντας τοὺς Λογγοβάρδους ὕπνω βαρυτατω κατεχομένους ἐθεάσατο, ἐξυπνίσας τὸν διάκονον, πρὸς αὐτὸν εἶπεν· Ἀνάστα, καὶ μετὰ σπουδῆς φεῦγε, λυτρώσηταί σε ὁ παντοδύναμος Θεός. |
| 57 | Ὁ οὖν αὐτὸς διάκονος τῆς ὑποσχέσεως αὐτοῦ οὐκ ἀμνημονῶν, ἀπεκρίθη λέγων· Φυγεῖν, πάτερ, οὐ δύναμαι, ἐὰν γὰρ φύγω, ἀνυπερθέτως ὑπὲρ ἐμοῦ σὺ ἀποθνήσκεις. Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος Σάγκτουλος τοῦτον πρὸς τὸ φυγεῖν κατήπειγε, λέγων· Ἀνάστα καὶ ἄπελθε, ὁ παντοδύναμος Θεὸς λυτρώσεταί σε. |
| 58 | Ἐγὼ γὰρ ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ εἰμι, καὶ τοσοῦτον εἰς ἐμὲ ποιῆσαι δύνανται, ὅσον αὐτὸς παραχωρήσει. Ἔφυγε τοίνυν ὁ διάκονος, καὶ ὡς ὅτι ἀπατηθεὶς ὁ ἀντιφωνητὴς, ἐν τῷ μέσω ἀπέμεινε. |
| 59 | Πρωΐας δὲ γενομένης οἱ Λογγοβάρδοι οἱ τὸν διάκονον ἐπὶ τὸ φυλαχθῆναι τῷ πρεσβυτέρω παραδώσαντες, πρὸς αὐτὸν ἦλθον, ζητοῦντες ὅνπερ αὐτῷ παραδεδώκασιν. Ὁ δὲ εὐλαβέστατος πρεσβύτερος πρὸς αὐτοὺς ἔφη, φυγῇ τὸν διάκονον χρήσασθαι. |
| 60 | Ἐκεῖνοι δὲ πρὸς αὐτὸν εἶπον· Τὸ πῶς ἐστοιχήθη, αὐτὸς καλῶς ἐπίστασαι. Ὁ δὲ τοῦ κυρίου δοῦλος θαρσαλέως εἶπε· Γινώσκω. Οὗτοι δὲ πρὸς αὐτὸν εἶπον· Καλὸς ἄνθρωπος εἶ, καὶ οὐ θέλομέν σε διὰ κριτηρίων διαφόρων κολάσαντες φονεῦσαι. |
| 61 | Ἐπίλεξαι οὖν θάνατον οἷον θέλεις. Πρὸς οὒς ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἀπεκρίθη, λέγων· Ἐν τῇ χειρὶ τοῦ Θεοῦ εἰμι, καὶ οἵω θανάτω αὐτός με παραχωρήσει ἀποθανεῖν, αὐτῷ με φονεύσατε. Τότε πᾶσι τοῖς οὖσιν ἐκεῖσε Λογγοβάρδοις ἤρεσεν, ὅπως αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν ἀποτεμωσιν, ὥστε ἄνευ βαρυτάτης κρίσεως συμπαθητικῷ θανάτω τὴν ζωὴν αὐτοῦ ἀπαλλάξωσι. |
| 62 | Διαγνόντες τοίνυν οἱ ἐν τῷ τόπω ἐκείνω εὑρεθέντες Λογγοβάρδοι, ὅτι Σάγκτουλος ὁ μεταξὺ αὐτῶν δι᾽ ἁγιωσύνης σέβας ἐν μεγίστῃ τιμῇ ὑπάρχων, φονευθῆναι ἤμελλεν, πάντες συνῆλθον, τῇ συνήθει αὐτῶν ὠμότητι χρώμενοι εὐφραινόμενοι, καὶ ἐν ὀρδίνω στάντες, τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐξεδέχοντο. |
| 63 | Τοῦ δὲ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ μέσω αὐτῶν εἰσαχθέντος, ἐκ πάντων τῶν ἀνδρῶν τῶν ἐν δυναστείᾳ σώματος ἐπελέχθη εἷς, περὶ οὗ διστάσαι οὐκ ἦν, ὅτι ἐν ἑνὶ κρούσματι τῆν κεφαλὴν αὐτοῦ ἀποτέμνοι. |
| 64 | Ὁ δὲ εὐλαβέστατος οὗτος ἀνὴρ, μέσον αὐτῶν ἐνόπλων ὄντων προενεχθεὶς εἰς τὸ ἑαυτοῦ ὅπλον εὐθέως ἀνέδραμεν· ᾐτήσατο γὰρ ὅπως αὑτῷ ὀλίγη ἄδεια τοῦ εὔξασθαι παρασχεθῇ. Τούτου δὲ γεγονότος, ἐν τῇ γῇ ἑαυτὸν ὑποστρώσας, εὔχεσθαι ἤρξατο. |
| 65 | Μικρὸν δὲ χρονίσαντος αὐτοῦ ἐν τῇ εὐχῇ, ὁ ἐπιλεχθεὶς πρὸς τὸ φονεῦσαι αὐτὸν, τῇ τοῦ ποδὸς αὑτοῦ λακταίᾳ τοῦτον ἔνυξε, λέγων· Ἀνάστα, καὶ κλίνας γόνυ ἔκτεινόν σου τὸν αὐχένα. Ἀναστὰς δὲ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, καθὼς προσετάγη πεποίηκεν. |
| 66 | Ἐκταθέντος δὲ αὐτοῦ τοῦ αὐχένος, καὶ τὸ ξίφος καθ᾽ αὑτοῦ γυμνωθὲν θεασάμενος, τοῦτον τὸν ἕνα λόγον, καθὼς λέγουσι, δημοσίως εἶπεν· Ἅγιε Ἰωάννη, δέξαι αὐτό. Τότε ὁ ἐπίλεκτος καὶ σαρκοβόρος ἐκεῖνος, γυμνὸν τὸ ξίφος κρατῶν ἐν ἰσχύει τὸν Βραχίονα εἰς ὕψος ἐπῇρεν ἐπὶ τὸ κροῦσαι αὐτὸν, καταγαγεῖν δὲ αὐτὸ οὐδαμῶς ἠδυνήθη. |
| 67 | Υψώσαντος γὰρ αὐτοῦ ἐν τῷ ἀέρι τὴν μάχαιραν, ἄφνω ὁ Βραχίων αὐτοῦ ἀκλινὴς ἀπέμεινεν. Τότε ἅπας τῶν Λογγοβάρδων ὁ θόρυβος, τῶν εἰς θέαν τοῦ θανάτου αὐτοῦ παραγεγονότων, εἰς αἶνον Θεοῦ μετεστράφη, καὶ θαυμάζειν ἀρξάμενοι, τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον μετὰ φόβου ἐσέβοντο. |
| 68 | Φανερῶς γὰρ ἀπεδείχθη ποίας ἁγιωσύνης ὑπῆρχεν, ὅστις τὸν τοῦ σαρκοβόρου ἀνδρὸς Βραχίονα ἐν τῷ ἀέρι ἔδησε. Παρακληθεὶς τοίνυν ἀνέστη, καὶ ἐδυσώπουν αὐτὸν ἵνα τὸν Βραχίονα τοῦ αὐτοῦ σαρκοβόρου ἀνδρὸς ἰάσηται. |
| 69 | Ὁ δὲ ἅγιος οὗτος ἀνὴρ διανεβάλλετο, λέγων· Οὐδαμῶς ὑπὲρ αὐτοῦ εὔχομαι, εἰ μὴ πρότερον ὅρκον μοι δώσῃ, ὅτι μετὰ τῆς χειρὸς ταύτης χριστιανὸν ἄνθρωπον οὐ φονεύσει. Ὁ δὲ Λογγοβάρδος ἐκεῖνος, ὅστις κατὰ τοῦ Θεοῦ (ἵνα οὕτως εἴπω) Βραχίονα ἐκτείνας, τοῦτον ἀπώλεκε, τῆς Βασάνου αὐτὸν κατεπειγούσης, ἠναγκάσθη ὀμῶσαι τοῦ μηδέποτε χριστιανὸν ἄνθρωπον φονεῦσαι. |
| 70 | Τότε ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἐκέλευσεν αὐτῷ, λέγων· Κατένεγκε τὴν χεῖρά σου κάτω. Ὅστις παραχρῆμα ταύτην κατῆγαγε, τὴν δὲ μάχαιραν εὐθέως εἰς τὴν θήκην αὐτῆς ἔβαλεν. Ἅπαντες δὲ οἱ Λογγοβάρδοι, τοιαύτης δυνάμεως ὄντα τὸν ἄνδρα γνωρίσαντες, πρόβατα καὶ Βόας καὶ ἕτερα κτήνη, ἐξ ὧν ἦσαν πραιδεύσαντες, δῶρα αὐτῷ προσφέρειν ἠγωνίζοντο. |
| 71 | Ἀλλ᾽ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος τοιαῦτα δῶρα δέξασθαι οὐκ ἠθέλησε. Μᾶλλον δὲ μισθοῦ ἀγαθοῦ δῶρον ἐζήτησε, λέγων· Ἐάν μοι θέλετέ τί ποτε δῶρον δωρήσασθαι, τοὺς αἰχμαλώτους ὅλους οὓς ἔχετε χαρίσασθέ μοι, ἵνα ἔχω πόθεν ὑμῖν ὀφείλω εὔξασθαι. |
| 72 | Γέγονε τοῦτο τοίνυν, καὶ πάντες οἱ αἰχμάλωτοι οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ἀπελύθησαν. Οὕτω γὰρ ἡ ἄνωθεν ᾠκονόμησε πρόνοια, ἳνα ἐν ὅσω ἑαυτὸν μόνον ὑπὲρ ἑνὸς τῷ θανάτω προσήγαγε, πολλοὺς ἀπὸ θανάτου λυτρώσηται. |
| 73 | ΠΕΤΡ. Θαυμαστὸν ὄντως πρᾶγμα. Τοῦτο δὲ καί παρ᾽ ἑτέρων ἀκήκοα ἀληθὲς ὑπάρχειν. Πλὴν ὅμως ὁμολογῶ, ὅτι ὁσάκις μοι ῥίσκεται, ἀνακαινίζεται ἐν ἐμοὶ. |
| 74 | ΓΡΗΓΟΡ. Μὴ θαυμάτῃς ἐν τῷ Σαγκτούλω περὶ τοῦ πράγματος τούτου, ἀλλ᾽ ἐὰν δύνασαι, κατανόησον ὁποῖον ἐκείνου τὸ πνεῦμα ὑπῆρχεν, ὅπερ αὐτοῦ τὸν λογισμὸν οὑτως ἀκέραιον διεκράτησε, καὶ ἐν τοσούτω ὕψει δυνάμεως ἀνήγαγε. |
| 75 | Ποῦ γὰρ αὐτοῦ ἡ ψυχὴ ὑπῆρχεν, ὅταν ἀποθανεῖν διὰ τὸν πλησίον οὕτω προθύμως ἠπείγετο, καὶ διὰ τὴν ἑνὸς ἀδελφοῦ πρόσκαιρον ζωὴν, τὴν ἰδίαν ὑπερεῖδε, καὶ τὸν ἑαυτοῦ τράχηλον ὑπὸ τὴν μάχαιραν ἐξέτεινε; ποία δὲ ἐπίτασις πόθου τὴν ἐκείνου καρδίαν κατεῖχεν, ὅτι τὸν θάνατον ὑπὲρ τῆς τοῦ πλησίον σωτηρίας οὐκ ἐδειλίασε; τὸ δὲ θαυμασιώτερον, ὅτι οὐδὲ γράμματα ἠπίστατο. |
| 76 | Ἐν Βεβαίω γὰρ γινώσκομεν, ὅτι ὁ αὐτὸς εὐλαβέστατος ἀνὴρ Σάγκτουλος, οὐδὲ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα τῶν γραμμάτων καλῶς ᾔδει. Τὰ τοῦ νόμου προστάγματα οὐκ ἠπίστατο. Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ πλήρωμα νόμου ἡ ἀγάπη, ὅλον τὸν νόμον ἐν τῇ τοῦ Θεοῦ καὶ τῇ τοῦ πλησίον ἀγάπῃ ἐφύλαξεν. |
| 77 | Καὶ ὅπερ ἔξωθεν διὰ μαθήσεως οὐκ ᾔδει, ἔνδον τῷ πόθω ἐν αὐτῷ ἔζη. Καὶ ὅστις οὐδέ ποτε πολλάκις ἀνέγνω ὅπερ Ἰωάννης ὁ ἀπόστολος περὶ τοῦ λυτρωτοῦ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶπεν, ὅτι ὥσπερ αὐτὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἔθηκεν ὑπὲρ ἡμῶν, ὀφείλομεν καὶ ἡμεῖς περὶ τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν τὰς ψυχὰς τιθέναι, οὕτω τὸ ἀποστολικὸν καὶ ὑψηλὸν τοῦτο πρόσταγμα ἔργω ἐπλήρωσεν, ἤπερ μᾶλλον διὰ γνώσεως αὐτὸ ἠπίστατο. |
| 78 | Παρεικάσωμεν τοίνυν, ἐὰν Βούλει, μετὰ ταύτης τῆς ἡμετέρας ἀμαθοῦς εἰδήσεως τὴν ἐκείνου πεπαιδευμένην ἀγνωσίαν, ποῦ αὕτη ἡ ἡμετέρα κεῖται, καὶ ποῦ ἡ ἐκείνου κατάστασις ὑπέρκειται. Ἡμεῖς γὰρ ἐν δυνάμει λόγων διάκενα ὁμιλοῦντες, ὥσπερ μεταξὺ καρπίμων δένδρων ἑστῶτες, ὀσφραινόμεθα μὲν τὴν ὀπώραν, ἐξ αὐτῆς δὲ φαγεῖν οὐ δυνάμεθα. |
| 79 | Ἐκεῖνος δὲ ἔργω τοῦ καρποῦ δράξασθαι ἐγίνωσκεν, ὅστις διὰ ῥημάτων ὀσφραίνεσθαι οὐκ ἠπίστατο. |
| 80 | ΠΕΤΡ. Τί τοῦτο εἶναι ὑπολαμβάνεις, αἰτῶ, ὅτι οἱ ἀγαθοὶ ἄνδρες συντόμως μεθίστανται, οἵτινες ζῆσαι εἰς οἰκοδομὴν πολλῶν ἠδύναντο· καὶ εἰ τὸ καθόλου εὑρεθῆναι οὐ δύνανται, εἰ δὲ καὶ εὑρεθῶσιν, ἀραιοὶ εὑρίσκονται. |
| 81 | ΓΡΗΓΟΡ. Ἡ κακία τοῖς ἀπομένουσιν ἁρμόζει. Διὰ γὰρ τοῦτο μετὰ σπουδῆς αἴρονται ἐκεῖνοι, ὁίτινες ἠδύναντο εἰς ὠφέλειαν ἑτέρων εἶναι, ἵνα μὴ τοῦ τέλους τοῦ κόσμου πλησιάζοντος, δυσκολώτερα θεάσωνται Περὶ γὰρ τούτου καὶ ὁ προφήτης λέγει· Δίκαιος ἀπώλετο, καὶ οὐδεὶς ὁ διαλογιζόμενος ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, καὶ οἱ τῆς ἐλεημοσύνης ἄνδρες συνάγονται, ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ συνιών. |
| 82 | Ὅθεν πάλιν γέγραπται· Ἀνοίξατε, ἵνα ἐξέλθωσιν οἱ καταστρωννύοντες αὐτήν. Ἄρατε ἐκ τῆς ὁδοῦ τοὺς λίθους. Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ὁ Σολομὼν λέγει· Καιρὸς τοῦ Βαλεῖν λίθους, καὶ καιρὸς τοῦ συναγαγεῖν λίθους. |
| 83 | Ὥστε οὖν σπεύδοντος λοιπὸν τοῦ τέλους τοῦ κόσμου, ἀναγκαῖον ὑπάρχει ἵνα λίθοι ζῶντες εἰς τὴν οὐράνιον οἰκοδομὴν σωρευθῶσιν, ὅπως ἡ ἡμετέρα Ἱερουσαλὴμ ἐν τῷ τῆς οἰκοδομῆς αὐτῆς μέτρω ὑπεραυξήσῃ. |
| 84 | Οὐ πάντας δὲ τοὺς ἐκλεκτοὺς μεταστῆναι πιστεύομεν, ὥστε μόνους τοῦς διαστρόφους ἐν τῷ κόσμω ἀπομεῖναι, ἐπειδὴ οὐδέποτε εἰς ὀδυρμὸν μετανοίας οἱ ἁμαρτωλοὶ ὑπέστρεφον, ἐὰν οὐδαμῶς ὑπῆρχον τῶν ἀγαθῶν τὰ ὑποδείγματα, τὰ τὸν νοῦν ἐκείνων ἐπισπώμενα. |
| 85 | ΠΕΤΡ. Εἰς κενὸν λοιπὸν ἐπιζητῶ, διατί ἀγαθοὶ ὑποσύρονται, ἐν ὅσω τοὺς πονηροὺς ἀναμφιβόλως ἀπολλυμένους θεωρῶ. |