Gregorius Magnus, Dialogi, 3, CAPUT XXXIV Quot sunt compunctionis genera.
| 1 | GREGORIUS. In multas species, compunctio dividitur, quando singulae quaeque a poenitentibus culpae planguntur. Unde ex voce quoque poenitentium Ieremias ait: Divisiones aquarum deduxit oculus meus . Principaliter vero compunctionis genera duo sunt, quia Deum sitiens anima prius timore compungitur, post amore. Prius enim sese in lacrymis afficit, quia dum malorum suorum recolit, pro his perpeti aeterna supplicia pertimescit. |
| 2 | At vero cum longa moeroris anxietudine fuerit formido consumpta, quaedam iam de praesumptione veniae securitas nascitur, et in amore coelestium gaudiorum animus inflammatur; et qui prius flebat ne duceretur ad supplicium, postmodum amarissime flere incipit, quia differtur a regno. Contemplatur etenim mens qui sint illi angelorum chori, quae ipsa societas beatorum spirituum, quae maiestas aeternae visionis Dei; et amplius plangit quia a bonis perennibus deest, quam flevit prius cum mala aeterna metuebat. |
| 3 | Sicque fit ut perfecta compunctio formidinis, trahat animum compunctioni dilectionis. Quod bene in sacra veracique historia figurata narratione describitur, quae ait quod Axa filia Caleb sedens super asinum suspiravit. Cui dixit pater suus: Quid habes? At illa respondit: Da mihi benedictionem; terram Australem et arentem dedisti mihi, iunge et irriguam. |
| 4 | Deditque ei pater suus irriguum superius et irriguum inferius [Iosue XV, 18, seqq.]. Axa quippe super asinum sedet, cum irrationabilibus carnis suae motibus anima praesidet. Quae suspirans a patre terram irriguam petit, quia a Creatore nostro cum magno gemitu quaerenda est lacrymarum gratia. |
| 5 | Sunt namque nonnulli qui iam in dono perceperunt libere pro iustitia loqui, oppressos tueri, indigentibus possessa tribuere, ardorem fidei habere; sed adhuc gratiam lacrymarum non habent. Hi nimirum terram Australem et arentem habent, sed adhuc irrigua indigent, quia in bonis operibus positi, in quibus magni atque ferventes sunt, oportet, oportet nimis, ut aut timore supplicii, aut amore regni coelestis mala etiam quae antea perpetraverunt deplorent. |
| 6 | Sed quia, ut dixi, duo sunt compunctionis genera, dedit ei pater suus irriguum superius et irriguum inferius. Irriguum quippe superius accipit anima, cum sese in lacrymis coelestis regni desiderio affligit. Irriguum vero inferius accipit, cum inferni supplicia flendo pertimescit. Et quidem prius inferius, ac post irriguum superius datur. Sed quia compunctio amoris dignitate praeeminet, necesse fuit ut prius irriguum superius, et post irriguum inferius commemorari debuisset. |
| 7 | PETR. Placet quod dicis. Sed postquam hunc venerandae vitae Eleutherium huius meriti fuisse dixisti, libet inquirere si nunc in mundo esse credendum est aliquos tales. |
| 8 | ΚΕΦΑΛ. ΛΔ′. Περὶ διαφορᾶς κατανύξεως. |
| 9 | ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ἐν πολλοῖς εἴδεσι κάλλους ἡ κατάνυξις διαιρεῖται, ὅταν ἅπαντα τὰ πταίσματα παρὰ τῶν μετανοούντων θρηνῶνται. Ὅθεν ἐκ προσώπου τῶν μετανοούντων Ἰερεμίας λέγει· Διαμερισμοὺς ὑδάτων ἐξήγαγεν ὁ ὀφθαλμός μου. |
| 10 | Δύο τοίνυν εἰσὶ κεφαλαιωδέστερα γένη τῆς κατανύξεως. Ὅταν γὰρ τὸν Θεὸν διψήσῃ ψυχὴ, πρῶτον μὲν τῷ φόβω κατανύγεται, ἔπειτα δὲ τῷ πόθω. Ἐν πρώτοις οὖν δάκρυσιν ἑαυτὴν κατατήκει, ὑπόμνησιν τῶν κακῶν αὑτῆς λαμβάνουσα, φοβουμένη περὶ αὐτῶν, ἵνα μὴ αἰωνίᾳ κολάσει ὑποπέσῃ. |
| 11 | Ἡνίκα δὲ λοιπὸν ἐν πολλῇ στενοχωρίᾳ λύπης ὑπάρξῃ, ἡ δειλία τέλος λαμβάνει. Ἀμεριμνία δέ τις περὶ τῆς συγχωρήσεως, καὶ παῤῥησία ἐν αὐτῇ γεννᾶται, καὶ λοιπὸν ἐν τῷ πόθω τῆς οὐρανίου χαρᾶς ἡ ψυχὴ ἐκκαίεται. |
| 12 | Καὶ ἥτις πρότερον ἔκλαιε φοβουμένη, ἵνα μὴ εἰς κρίσιν ἀπενεχθῇ, ἐν ὑστέρω πάλιν ἄρχεται κλαίειν πικρῶς, ὅτι ἀπέχει τῆς βασιλείας. Κατοπτεύει γὰρ ὁ νοῦς ὁποῖοι τῶν ἀγγέλων εἰσὶν οἱ χοροὶ, καὶ ποία αὐτῶν ἡ συμμετοχὴ, ποία τῶν μακαρίων πνευμάτων ἡ μεγαλωσύνη, τίς ἡ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ κατόπτευσις. |
| 13 | Ἐπὶ πλέον τοίνυν καὶ πλέον θρηνεῖ, ὅτι τῶν διαμενόντων ἀγαθῶν στερεῖται, ἥτις πρότερον ἐθρήνει, τὰ αἰώνια κακὰ φοβουμένη. Οὕτως οὖν γίνεται, ἵνα ἡ τελεία κατάνυξις ἐκ τοῦ φὸβου τὴν ψυχὴν εἰς τὴν ἀγάπησιν καταπέμψῃ. |
| 14 | Ὅπερ καλῶς ἐν τῇ ἱερᾷ καὶ ἀληθινῇ, ἱστορίᾳ τε καὶ χαρακτηριστικῇ γέγραπται, περὶ Ἀσχᾶς τῆς θυγατρὸς Χαλεῦ, ὅτι καθεζομένη ἐπὶ τῆς ὄνου, ἐστέναξεν. Ὁ δὲ πατὴρ πρὸς αὐτὴν ἔφη· Τί ἔχεις; Ἀποκριθεῖσα δὲ αὐτῷ εἶπεν· Δός μοι εὐλογίαν, τὴν γῆν τῆς ἄρκτου ὅτι ξηρὰν δέδωκάς μοι, πρόσθες μοι καὶ τὴν ὑδρευομένην. |
| 15 | Καὶ ἔδωκεν αὐτῇ ὁ πατὴρ αὐτῆς τὴν ὑδρευομένην τὴν ἄνωθεν, καὶ τὴν ὑδρευομένην τὴν κάτωθεν. Ἀσχὰ τοίνυν ἐπὶ τῆς ὄνου καθεζομένη, ἑρμηνεύεται ψυχὴ ἡ τοῖς ἀλόγοις τῆς σαρκὸς πάθεσι προσκαθεζομένη. |
| 16 | Τὸ δὲ, στενάξασα ᾐτήσατο παρὰ τοῦ πατρὸς τὴν γῆν τὴν ὐδρευομένην, τοῦτο δηλοῖ, ὅτι παρὰ τῷ κτιστῇ ἡμῶν μετά μεγάλου στεναγμοῦ ζητεῖν ἡμᾶς δεῖ τὸ τῶν δακρύων δῶρον. Πολλοὶ γάρ εἰσιν, οἵτινες διδασκαλικοῦ μὲν χαρίσματος ἠξιώθησαν, καὶ μετὰ παῤῥησίας τὸ τῆς ἀληθείας δικαίωμα λαλῆσαι, τοὺς ἐν θλίψει παραμυθήσασθαι, τοῖς δεομένοις ἐπαρκέσαι, καὶ ζηλωτάς γενέσθαι περὶ τὴν πίστιν, ἀκμὴν δὲ τὸ δῶρον τῶν δακρύων οὐκ ἔλαβον. Οὗτοι δηλαδὴ τὴν τῆς ἄρκτου τὴν ξηρὰν ἔχουσι, τῆς δὲ ὑδρευομένης ἀκμὴν ἐπιδέονται. |
| 17 | Ἐν ἔργοις μὲν γὰρ ἀγαθοῖς διάκεινται, ἀλλ᾽ ἔξεστι λοιπὸν ὅπως ἢ διὰ τὸν τῆς κρίσεως φόβον, ἢ διὰ τὸν πόθον τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, τὰ κακὰ ἃ ἔπραξαν θρηνήσωσιν, καὶ οὕτω λοιπὸν, ἔνθα οἱ μεγάλοι καὶ ζέοντες τῷ πόθω, καὶ οὗτοι εἰσέλθωσι. |
| 18 | Καθὼς δὲ εἶπον, δὺο τῆς κατανύξεως εἶναι γένη, ἔδωκεν αὐτῇ ὁ πατὴρ αὐτῆς γῆν τὴν ὐδρευομένην τὴν ἄνωθεν, καὶ τὴν ὑδρευομένην κάτωθεν. Ὑδρευομένην τὴν ἄνωθεν τοίνυν λαμβάνει ψυχὴ ἡ ἐν δάκρυσι πενθοῦσα τῇ τῆς ἐπουρανίου ἐπιθυμίας ἐπιμελείᾳ· τὴν δὲ ὑδρευομένην τὴν κάτωθεν λαμβάνει ἡ θρηνοῦσα τῷ φόβω τῆς αἰωνίου κολάσεως. |
| 19 | Καίτοι γε πρότερον ἡ ὑδρευομένη ἡ κάτω δίδοται, καὶ μετέπειτα ἡ ἄνω. Διὰ οὖν τὸ ὑπερβάλλειν τῷ ἀξιώματι τὴν τοῦ πὸθου κατάνυξιν, ἀναγκαῖον ὑπῆρχε, ἵνα πρότερον τῆς ἄνωθεν ὑδρευομένης ἐπιμνησθῇ ἡ ἱστορία, καὶ ἐν ὑστέρω τῆς κάτωθεν |
| 20 | ΠΕΤΡ. Ἀρέσκει ὃ λέγεις. Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τοιούτου ἀξιώματος γεγονέναι ἔφης τοῦτον τὸν τὴν ζωὴν εὐλαβέστατον Ἐλευθεριον, ἐπιζητῆσαι θέλω, ἐὰν καὶ νῦν ἐν τούτω τῷ κόσμω πιστευτέον ἐστί, τινὰς τοιούτους ὑπάρκειν. |