Gregorius Magnus, Dialogi, 3, CAPUT XXX De Arianorum ecclesia, quae in Romana urbe catholica consecratione dedicata est.
| 1 | Sed neque hoc sileam, quod ad eiusdem Arianae haereseos damnationem in hac quoque urbe ante biennium pietas superna monstravit. Ex his quippe quae narro alia populus agnovit, alia autem sacerdos et custodes Ecclesiae se audisse et vidisse testantur. Arianorum ecclesia in regione urbis huius quae Subura dicitur [De Consecrat., dist. 1, c. 22, Arianorum], cum clausa usque ante biennium remansisset, placuit ut in fide catholica, introductis illic beati Sebastiani et sanctae Agathae martyrum reliquiis, dedicari debuisset; quod factum est. |
| 2 | Nam cum magna populi multitudine venientes, atque omnipotenti Domino laudes canentes, eamdem Ecclesiam ingressi sumus. Cumque in ea iam missarum solemnia celebrarentur, et prae eiusdem loci angustia populi se turba comprimeret, quidam ex his qui extra sacrarium stabant porcum subito intra suos pedes huc illucque discurrere senserunt. |
| 3 | Quem dum unusquisque sentiret, et iuxta se stantibus indicaret, idem porcus ecclesiae ianuas petiit, et omnes per quos transiit in admirationem commovit; sed videri a nullo potuit, quamvis sentiri potuisset. Quod idcirco divina pietas ostendit, ut cunctis patesceret quia de loco eodem immundas habitator exiret. Peracta igitur celebratione missarum recessimus; sed adhuc nocte eadem magnus in eiusdem Ecclesiae tectis strepitus factus est, ac si in eis aliquis errando discurreret. |
| 4 | Sequenti autem nocte gravior sonitus excrevit, cum subito tanto terrore insonuit, ac si omnis illa ecclesia a fundamentis fuisset eversa; et protinus recessit, et nulla illic ulterius inquietudo antiqui hostis apparuit; sed per terroris sonitum quem fecit, innotuit a loco quem diu tenuerat quam coactus exibat. |
| 5 | Post paucos vero dies, in magna serenitate aeris super altare eiusdem Ecclesiae nubes coelitus descendit, suoque illud velamine operuit, omnemque Ecclesiam tanto terrore ac suavitate odoris replevit, ut patentibus ianuis nullus illic praesumeret intrare. Sacerdos quoque et custodes, vel hi qui ad celebranda missarum solemnia venerant, rem videbant, ingredi minime poterant, et suavitatem mirifici odoris trabebant. |
| 6 | Die vero alio, cum in ea lampades sine lumine dependerent, emisso divinitus lumine sunt accensae. Post paucos iterum dies, cum, expletis missarum solemniis, exstinctis lampadibus custos ex eadem ecclesia egressus fuisset, post paululum intravit, et lampades quas exstinxerat lucentes reperit. Quas negligenter exstinxisse se credidit, eas iam sollicitius exstinxit, et exiens atque ecclesiam sollicitius clausit. |
| 7 | Sed post horarum trium spatium regressus, lucentes lampades quas exstinxerat invenit, ut videlicet ex ipso lumine aperte claresceret quia locus ille a tenebris ad lucem venisset. |
| 8 | Petr. Etsi in magnis sumus tribulationibus positi, quia tamen a conditore nostro non sumus omnino despecti, testantur ea quae audio eius stupenda miracula. |
| 9 | Gregor. Quamvis sola quae in Italia gesta sunt narrare decreveram, visne tamen ut, pro ostendenda eiusdem Arianae haereseos damnatione, transeamus verbo ad Hispanias, atque inde per Africam ad Italiam redeamus? |
| 10 | PETR. Perge quo libet; nam laetus ducor, laetus reducor. |
| 11 | ΚΕΦΑΛ. Λ′. Περί τῆς ἐκκλησίας τῆς ἁγίας Ἀγαθῆς εἰς τὴν Σουβοῦραν. |
| 12 | Οὐδὲ τοῦτο οὖν παρασιωπήσω, ὅπερ εἰς κατάκρισιν τῆς αὐτῆς Ἀρειανῆς αἱρέσεως ἐν ταύτῃ τῇ πόλει, πρὸ δύο χρόνων ἡ ἄνωθεν εὐσπλαγχνία δεῖξαι ηὐδόκησεν. Ἅπερ δὲ διηγοῦμαι, τὰ μὲν ὁ λαὸς γινώσκει, τὰ δὲ οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ φύλακες τῆς αὐτῆς ἐκκλησίας ἀκοῦσαί τε καὶ θεάσασθαι μαρτυροῦσιν. |
| 13 | Ἐν ταύτῃ τοίνυν, καθὼς προεῖπον, τῇ τῶν Ῥωμαίων πόλει ἐν τῇ ῥεγεῶνι τῇ ἐπιλεγομένῃ Σουβοῦρα τῶν Ἀρειανῶν ἐκκλησία ὑπῆρχεν, ἥτις κεκλεισμένη ἦν ἀπομείνασα ἕως πρὸ ταύτης τῆς διετίας. |
| 14 | Ἔδοξεν οὖν ἵνα τοῦ μακαρίου Σεβαστιανοῦ καὶ τῆς ἁγίας μάρτυρος Ἀγαθῆς λείψανα ἐν αὐτῇ καταθῶσιν, ὀφειλούσης αὐτῆς ἐγκαινισθῆναι, ὅπερ καὶ γέγονεν. Μετὰ μεγίστου δὲ πλήθους λαοῦ ἀπερχομένων ἡμῶν, καὶ τῷ παντοδυνάμω κυρίω τοὺς τῆς ψαλμωδίας αἴνους ἀναπεμπόντων, τὴν αὐτὴν ἐκκλησίαν κατελάβομεν, καὶ ἐν αὐτῇ εἰσελθόντες τὰ τῆς θείας λειτουργίας ἑόρτια ἐτελοῦμεν. |
| 15 | Διὰ δὲ τὴν τοῦ τόπου στενοχωρίαν, τὸ τοῦ λαοῦ πλῆθος ἑαυτοὺς συνέσφιγγον· τινὲς δὲ ἐξ αὐτῶν οἵτινες ἔξω τοῦ ἱερατείου ἵσταντο, αἴφνης χοῖρον ἐν τοῖς ποσὶν αὐτῶν ᾧδε κᾀκεῖσε περιτρέχοντα ἐνόησαν. |
| 16 | Ἐν ὅσω δὲ εἷς ἕκαστος ῥ νοήσας, τῷ πλησίον αὑτοῦ ἱσταμένω ἐμήνυσεν, ὁ αὐτὸς χοῖρος τὰς θύρας τῆς ἐκκλησίας ἐξῆλθεν, πάντας δὲ δι᾽ ὧν παρῆλθεν ἐν θαύματι συνεκίνησεν· θεαθῆναι δὲ οὐδαμῶς ἠδυνήθη, εἰ καὶ μόνον, ὡς εἴρηται, περιτρέχοντα τοῦτον ἐνόησαν. |
| 17 | Τοῦτο δὲ ἡ τοῦ Θεοῦ εὐσπλαγχνία διὰ τοῦτο ὑπέδειξεν, ἵνα πᾶσιν φανερωθῇ ὅτι ενοικῶν ἐν αὐτῷ τῷ τόπω ἀκάθαρτος δαίμων ἐξῆλθεν. Πληρωθείσης οὖν τῆς ἱερᾶς λειτουργίας ἡμεῖς τῶν αὐτόθι ἀνεχωρήσαμεν. |
| 18 | Τῇ δὲ αὐτῇ νυκτὶ μέγας κτύπος ἐν τοῖς κεραμίοις τῆς αὐτῆς ἐκκλησίας γέγονεν, ὡς ὅτι πλανώμενός τις ἐν αὐτοῖς διέτρεχεν. Ἐν δὲ τῇ ἐπελθούσῃ νυκτὶ βαρύτερος ἦχος ἐπηύξησεν. |
| 19 | Τοιοῦτος γὰρ κτύπος αἴφνης φανερῶς ἐγένετο, ὡς νομίζειν πᾶσαν τὴν ἐκκλησίαν ἐκείνην ἐκ θεμελίων ἐπεγεῖραι. Ἔκτοτε δὲ ἀπέστη, καὶ οὐδεμία τοῦ λοιποῦ ἀκαταστασία τοῦ ἀρχαίου πολεμήτορος ἐκεῖσε ἐφάνη. |
| 20 | Διὰ δὲ τοῦ φοβεροῦ ἤχους, οὗπερ ἐποίησεν, ἔδειξεν πῶς ἂν ἀναγκαζόμενος βίᾳ ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ τόπου, ὅνπερ ἐπὶ πολὺ κατεῖχεν. Μετ᾽ ὀλίγας δὲ ἡμέρας ἐν μεγίστῃ εὐδίᾳ τοῦ ἀέρος ὑπάρχοντος, ἐπάνω τοῦ θυσιαστηρίου τῆς αὐτῆς ἐκκλησίας νεφέλη οὐρανόθεν κατῆλθεν, καὶ ἰδίᾳ σκιᾷ τοῦτο ἐκάλυψε. |
| 21 | Πᾶσαν δὲ τὴν ἐκκλησίαν τοσούτω φόβω καὶ ἡδύτητι εὐωδίας ἐπλήρωσεν, ὥστε καὶ θυρῶν ἀνεωγμένων, μὴ τολμᾷν τινα ἐκεῖσε εἰσελθεῖν· ἀλλὰ καὶ ὁ ἱερεὺς καὶ οἱ φύλακες πάντες οἱ συνελθόντες τὰ τῆς λειτουργίας ἑόρτια ἐπιτελέσαι, τὸ θαῦμα τοῦτο θεασάμενοι, οὐδαμῶς εἰσελθεῖν ἠδυνήθησαν, τὴν δὲ ἡδύτητα τῆς θαυμαστῆς ἐκείνης εὐωδίας πρὸς ἑαυτοὺς ἐπεσύροντο. |
| 22 | Ἐν δὲ ἄλλῃ ἡμέρᾳ τῶν κανδηλῶν ἄνευ φωτὸς οὐσῶν, θεόθεν φωτὸς ἀποσταλέντος πᾶσαι ἀνήφθησαν. Καὶ μετ᾽ ὀλίγας πάλιν ἡμέρας μετὰ τὸ πληρωθῆναι τὴν τῆς θείας λειτουργίας ἀκολουθίαν, σβέσας τὰς κανδήλας τῆς αὐτῆς ἐκκλησίας ὁ φύλαξ ἐξῆλθεν. |
| 23 | Μετ᾽ ὀλίγον δὲ εἰσελθὼν, πάσας ἃς ἔσβεσεν κανδήλας αἰθούσας εὗρεν. Νομίσας δὲ ὅτι, ὡς ἔτυχεν ταύτας ἔσβεσεν, καὶ διὰ τοῦτο ἀνήφθησαν, πάνυ ἐπιμελῶς αὐτὰς σβέσας ἐξῆλθεν, καὶ τὴν ἐκκλησίαν ἠσφάλισεν. |
| 24 | Ὡρῶν δὲ τριῶν διαστήματος παρελθόντος ὑποστρέψας φαινούσας πάλιν πάσας τὰς κανδήλας, ἅσπερ ἔσβεσεν, εὗρεν. Ἐκ τούτου οὖν τοῦ φωτὸς δείκνυται, ὅτι ὁ τόπος ἐκεῖνος ἀπὸ τοῦ σκότους εἰς τὸ φῶς ἐπανῆλθεν. |
| 25 | ΠΕΤΡ. Κἂν εἰ ἐν μεγάλαις ἐσμὲν ἐνεχόμενοι θλίψεσιν, ἀλλ᾽ οὖν ὅτι οὐκ ἐσμὲν παρὰ τοῦ κτιστοῦ ἡμῶν παντάπασι βδελυκτοὶ, μαρτυροῦσιν ἅπερ ἀκούω ἐκπληκτὰ αὐτοῦ θαυμάσια. |
| 26 | ΓΡΗΓΟΡ. Ἐπειδὴ μόνα τὰ εἰς Ἱταλίαν πραχθέντα διηγήσασθαι ὥρισα, θέλεις πρὸς τὸ ἐπιδειχθῆναι τῆς αὐτῆς Ἀρειανῆς αἱρέσεως τὴν κατάκρισιν διέλθωμεν τῷ λόγω ἐν Σπανικῇ, κἀκεῖθεν δι᾽ Ἀφρικῆς εἰς Ἱταλίαν ὑποστρέψωμεν; |
| 27 | ΠΕΤΡ. Ὅπου δ᾽ ἂν βούλει πορεύθητι, κἀγὼ γὰρ εὐφραινόμενος συμπορεύσομαι, καὶ εὐφραινόμενος πάλιν ἀνθυποστρέφω. |