Gregorius Magnus, Dialogi, 3, CAPUT XXVIII De multitudine captivorum, qui pro eo quod caput caprae adorare noluerunt, occisi sunt.
| 1 | Eodem quoque tempore, dum fere quadringentos captivos alios Langobardi tenuissent, more suo immolaverunt caput caprae diabolo, hoc ei per circuitum currentes et carmine nefando dedicantes. Cumque illud ipsi prius submissis cervicibus adorarent, eos quoque quos ceperant hoc adorare pariter compellebant. Sed ex eisdem captivis maxima multitudo magis eligens moriendo ad vitam immortalem tendere quam adorando vitam mortalem tenere, obtemperare iussis sacrilegis noluerunt, et cervicem quam semper Creatori flexerant creaturae inclinare contempserunt. |
| 2 | Unde factum est ut hostes qui eos ceperant, gravi iracundia accensi, cunctos gladiis interficerent, quos in errore suo participes non haberent. Quid ergo mirum si, erumpente persecutionis tempore, illi martyres esse potuissent, qui in ipsa quoque pace Ecclesiae semetipsos semper affligendo angustam martyrii tenuerant viam, quando, irruente persecutionis articulo, hi etiam meruerunt martyrii palmas accipere, qui in pace Ecclesiae latas huius saeculi vias sequi videbantur? |
| 3 | Nec tamen hoc, quod de eisdem electis dicimus viris, de cunctis iam quasi in regulam tenemus. Nam cum persecutionis apertae tempus irruit, sicut plerique martyrium subire possunt, qui esse in pace Ecclesiae despicabiles videntur; ita nonnunquam in debilitatis formidinem corruunt, qui in pace prius Ecclesiae fortiter stare credebantur. |
| 4 | Sed eos de quibus praediximus, fieri martyres potuisse fidenter fatemur, quia hoc iam ex eorum fine colligimus. Cadere enim nec in aperta persecutione poterant hi de quibus constat quia et usque ad finem vitae in occulta animi virtute perstiterunt. |
| 5 | PETR. Ut asseris ita est, sed super indignos nos divinae misericordiae dispensationem miror, qui Langobardorum saevitiam ita moderatur, ut eorum sacerdotes sacrilegos, qui esse fidelium quasi victores videntur, orthodoxorum fidem persequi minime permittat. |
| 6 | ΚΕΦΑΛ. ΚΗ′. Περὶ τῶν αἰχμαλώτων τῶν μὴ θελησάντων τὴν τῆς αἰγὸς κεφαλὴν προσκυνῆσαι, καὶ κατασφαγέντων. |
| 7 | Ἐν τῷ αὐτῷ τοίνυν καιρῷ ἑτέρους μέχρι τῶν τετρακοσίων ἐκράτησαν οἱ Λογγόβαρδοι, κατὰ δὲ τὸ ἔθος αὐτῶν, κεφαλὴν αἰγὸς τῷ διαβόλω ἔθυσαν, κύκλω περιτρέχοντες, καὶ ᾄσματι μιαρῷ ᾠδὴν ἀναπέμποντες, τοὺς αὐχένας αὐτῶν τούτω ὑποκλίνοντες καὶ προσευχόμενοι. |
| 8 | Τοῦτο δὲ πράξαι καὶ οὓς ἐκράτησαν ὁμοθυμαδὸν ἠνάγκαζον. Ἅπαν δὲ αἰχμαλώτων τὸ πλῆθος ἐπελέξαντο μᾶλλον διὰ τοῦ προσκαίρου θανάτου τὴν ἀθάνατον ζωὴν ἐπισπάσασθαι, ἢ τοῖς αὐτῶν μιαροῖς κελεύσμασιν ὑπακοῦσαι, καὶ σὺν αὐτοῖς προσευξαμένους ζῇν τεθανατωμένην ζωήν. |
| 9 | Αὐχένα γὰρ ὃν τῷ κτιστῇ πάντοτε ὑπέκλιναν, τῷ κτίσματι ὑποκλῖναι οὐκ ἠνέσχοντο. Ὅθεν γέγονε τοὺς κρατήσαντας αὐτοὺς πολεμίους σφοδροτάτω θυμῷ ἐκκαυθέντας, πάντας αὐτῶν ξίφεσιν ἀνελεῖν, οὕσπερ ἐν τῇ ἰδίᾳ πλάνῃ συμμετόχους σχεῖν οὐκ ἐδυνήθηαν. |
| 10 | Τί οὖν λοιπὸν θαυμαστὸν, ἐὰν καιροῦ διωγμοῦ καταλαβόντος ἑαυτοὺς εἰς μαρτύριον παρέδωκαν ἐκεῖνοι, ἐν τῷ τῆς εἰρήνης τῆς ἐκκλησίας καιρῷ ἑαυτοὺς πάντοτε δι᾽ ἐγκρατείας ἐκτήκοντες, καὶ στενὴν μαρτυρίου κρατοῦντες ὁδὸν, ὁπότ᾽ ἂν οἱ τὴν τοῦ κόσμου πλατεῖαν ὁδεύοντες ὁδὸν, ἐν τῇ τῆς ἐκκλησίας εἰρήνῃ διωγμοῦ αὐτοῖς ἐπεστῶτος, μαρτυρίου στεφάνους λαβεῖν ἠξιώθησαν. |
| 11 | Ἀσφαλῶς τοίνυν καὶ ὁμολογουμένως κρατοῦμεν, ὅτι οἱ ἐκλεκτοὶ ἄνδρες οὗτοι περὶ ὧν λέγομεν, καὶ ἐν καιρῷ φανεροῦ διωγμοῦ μαρτυρίω ἐπιδοῦναι ἑαυτοὺς ἠδύναντο, καθάπερ καὶ πλεῖστοι ἐν τῷ τῆς εἰρήνης καιρῷ, οἵτινες οἰκτροὶ καὶ οὐδαμινοὶ ἐφαίνοντο. |
| 12 | Συμβαίνει δὲ πολλάκις ἐν καιρῷ διωγμοῦ εἰς δειλίαν ἀδυναμίας καταπεσεῖν, οὓς πρότερον ἐν τῷ τῆς εἰρήνης καιρῷ δυνατοὺς εἶναι ἐπιστεύομεν. Ἀλλ᾽ οὐχ οὗτοι τοιοῦτοι περὶ ὧν προείπαμεν δύνασθαι μάρτυρας. |
| 13 | Ἐκ γὰρ τοῦ αὐτῶν τέλους ἀσφαλῶς δείκνυται, ὅτι οὔτε ἐν φανερῷ διωγμῷ πεσεῖν ἠδύναντο, οἵτινες μέχρι τοῦ τῆς ζωῆς αὑτῶν τέλους ἐν τῷ κρυπτῷ τῆς ψυχῆς ἀκίνητοι ἔστησαν. |
| 14 | ΠΕΤΡ. Τῆς θεἳκῆς οἰκονομίας τὰ ἐλέη θαυμάζω, πῶς τὴν τῶν Λογγοβάρδων σκληρότητα κατέχει, καὶ τῶν μιαρουργῶν αὐτῶν ἱερέων, οἵτινες πιστοὺς ἑαυτοὺς εἶναι νομίζουσι, διὰ τὸ νικητὰς αὐτοὸς φαίνεσθαι, ὅτι τὴν ὁρθοδόξων πίστιν οὐδαμῶς αὐτοῖς καταδιῶξαι συγχωρεῖ. |