Gregorius Magnus, Dialogi, 3, CAPUT VII De Andrea Fundanae civitatus episcopo.
| 1 | Sed ecce dum facta fortium virorum narro, repente ad memoriam venit quid erga Andream Fundanae civitatis episcopum divina misericordia fecerit. Quod tamen ad hoc legentibus ut valeat exopto, quatenus qui corpus suum continentiae dedicant, habitare cum feminis non praesumant; ne ruina menti tanto repentina subripiat, quanto ad hoc quod male concupiscitur etiam praesentia concupitae formae famulatur. |
| 2 | Nec res est dubia quam narro, quia pene tanti in ea testes sunt, quanti et eiusdem loci habitatores existunt. Hic namque venerabilis vir cum vitam multis plenam virtutibus duceret, seque sub sacerdotali custodia in continentiae arce custodiret, quamdam sanctimonialem feminam, quam secum prius habuerat, noluit ab episcopii sui cura repellere, sed certus de sua eiusque continentia, secum hanc permisit habitare. |
| 3 | Ex qua re actum est ut antiquus hostis apud eius animum aditum tentationis exquireret. Nam coepit speciem illius oculis mentis eius imprimere, ut illectus nefanda cogitaret. Quadam vero die Iudaeus quidam ex Campaniae partibus Romam veniens, Appiae carpebat iter: qui ad Fundanum clivum perveniens, cum iam diem vesperascere cerneret, et quo declinare posset minime reperiret, iuxta Apollinis templum fuit, ibique se ad manendum contulit. |
| 4 | Qui ipsum loci illius sacrilegium pertimescens, quamvis fidem crucis minime haberet, signo tamen se crucis munire curavit. Nocte autem media, ipso solitudinis pavore turbatus, pervigil iacebat, et repente conspiciens vidit malignorum spirituum turbam quasi in obsequium cuiusdam potestatis praeire, eum vero qui caeteris praeerat, in eiusdem gremio loci consedisse: qui coepit singulorum spirituum obsequentium sibi causas actusque discutere, quatenus unusquisque quantum nequitiae egisset inveniret. |
| 5 | Cumque singuli spiritus ad inquisitionem eius exponerent quid operati contra bonos fuissent, unus in medium prosiliit, qui in Andreae episcopi animum per speciem sanctimonialis feminae, quae in episcopio eius habitabat, quantam tentationem carnis commovisset aperuit. Cum vero hoc malignus qui praeerat spiritus inhianter audiret, et tanto sibi factum lucrum grande crederet, quanto sanctioris viri animum ad lapsum perditionis iclinaret, ille spiritus, qui haec eadem fatebatur, adiunxit quia usque ad hoc quoque, die praeterito, vespertina hora, eius mentem traxerit, ut in terga eiusdem sanctimonialis feminae blandiens alapam daret. |
| 6 | Tunc malignus spiritus atque humani generis antiquus inimicus exhortatus hunc blande est, ut perficeret quod coepisset; quatenus ruinae illius singularem inter caeteros palmam teneret. Cumque Iudaeus qui advenerat hoc vigilans cerneret, et magnae formidinis anxietate palpitaret, ab eodem spiritu qui cunctis illic obsequentibus praeerat iussum est ut requirerent quisnam esset ille qui iacere in templo eodem praesumpsisset. |
| 7 | Quem maligni spiritus pergentes, et subtilius intuentes, crucis mysterio signatum viderunt, mirantesque dixerunt: Vae, vae, vas vacuum et signatum. Quibus hoc renuntiantibus, cuncta illa malignorum spirituum turba disparuit. Iudaeus vero qui haec viderat, illico surrexit, atque ad episcopum sub festinatione pervenit. Quem in Ecclesia sua reperiens, seorsum tulit, qua tentatione urgeretur inquisivit. |
| 8 | Cui confiteri episcopus tentationem suam verecundatus noluit. Cum vero ille diceret quod in illa tali Dei famula pravi amoris oculos iniecisset, atque adhuc episcopus negaret, adiunxit, dicens: Quare negas quod inquireris, qui ad hoc usque vespere hesterno perductus es, ut posteriora illius alapa ferires? Ad quae nimirum verba deprehensum se episcopus intuens, humiliter confessus est quod prius pertinaciter negavit. |
| 9 | Cuius ruinae et verecundiae idem Iudaeus consulens, qualiter hoc cognovisset, vel quae in conventu malignorum spirituum de eo audivisset, indicavit. Quod ille agnoscens, se ad terram protinus in orationem dedit. Moxque de suo habitaculo non solum eamdem Dei famulam, sed omnem quoque feminam, quae in eius illic obsequio habitabat, expulit. In eodem vero templo Apollinis, beati Andreae apostoli repente oratorium fecit, atque omni illa tentatione carnis funditus caruit. |
| 10 | Iudaeum vero, cuius visione atque increpatione salvatus est, ad aeternam salutem traxit. Nam sacramentis fidei imbutum, atque aqua baptismatis emundatum, ad sanctae Ecclesiae gremium perduxit. Sicque factum est ut Hebraeus idem, dum saluti alienae consuluit, perveniret ad suam, et omnipotens Deus inde alterum ad bonam vitam perduceret, unde in bona vita alterum custodisset. |
| 11 | PETR. Res haec gesta quam audivi, et metum mihi praebet et spem. |
| 12 | GREGOR. Utique sic oportet et de Dei nos semper miseratione confidere, et de nostra infirmitate formidare. Ecce enim paradisi cedrum concussam audivimus, sed non evulsam, quatenus infirmis nobis et de eius concussione nascatur timor, et de eius stabilitate fiducia. |
| 13 | ΚΕΦΑΛ. Ζ′. Περὶ Ἀνδρέου ἐπισκόπου πόλεως Φούνδης. |
| 14 | Ἐν ὅσω τὰ τῶν μειζόνων ἀνδρῶν ἔργα διηγοῦμαι, αἴφνης εἰς ἀνάμνησιν ἦλθον περὶ Ἀνδρέου τοῦ τῆς πόλεως Φούνδης ἐπισκόπου, τί εἰς αὐτόν ἡ θεία ἐλεημοσύνη πεποίηκε. Διόπερ μάλιστα τοῖς ἀναγινώσκουσι φυλάττειν παραινῶ, ἵνα οἱ τὸ σῶμα αὑτῶν τῇ ἐγκρατείᾳ καθιεροῦντες, κατοικῆσαι μετὰ γυναικῶν μὴ τολμήσωσι, καὶ πτώματι τοσούτω τῷ λογισμῷ καθυποβληθῶσι, παρουσιάζουσα γὰρ μορφὴ τὴν ἐπιθυμίαν εἰσοικίζει, καὶ κακῶς ὑποκλίνει· περὶ οὗ γὰρ πράγματος διηγοῦμαι, διστάσαι οὐκ ἔστιν· ἐπειδὴ γὰρ τοσοῦτοι μάρτυρές εἰσιν, ὅσοι ἐν τῇ αὐτῇ πόλει κατοικοῦσιν. |
| 15 | Οὗτος τοίνυν ὁ εὐλαβέστατος ἀνὴρ τὴν ἑαυτοῦ ζωὴν πλήρη ἀρετῶν ὑπάρχουσαν διήγαγεν, καὶ δι᾽ ἐγκρατείας τὴν τῶν ἔνδον φυλακὴν ἱερῶς διετήρησε· μονάστριαν δέ τινα ἐκ πρώην μεθ᾽ ἑαυτοῦ συνοικοῦσαν εἶχεν· ταύτην δὲ ἐκ τοῦ ἐπισκοπείου, ἢ τῆς ἐαυτοῦ φροντίδος ἀποβάλλεσθαι οὐκ ἠθέλησεν, ἐν πληροφορίᾳ ὑπάρχων περὶ τῆς ἑαυτοῦ κᾀκείνης ἁγνείας. |
| 16 | Ταύτην δὲ μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἐν τῷ ἐπισκοπείω κατοικῆσαι παρεχώρησεν. Ἐκ τούτου οὖν τοῦ πράγματος συνέβη, ὥστε ὁ ἀρχέκακος ἐχθρὸς εἴσοδον πειρασμοῦ ἐν τῇ τούτου ψυχῇ ἐπιζητήσῃ. Ὅθεν ἤρξατο τὸ ταύτης κάλλος τοῖς νοητοῖς αὐτοῦ ὀφθαλμοῖς ὑποτίθεσθαι, ὥστε καὶ ἐν κλίνῃ τὰ μὴ ἀνήκοντα διαλογίζεσθαι. |
| 17 | Ἔν τινι δὲ ἡμέρᾳ Ἰουδαῖός τις ἐκ τῶν τῆς Καμπανίας μερῶν ἐν τῇ Ῥώμῃ ἐρχόμενος, τὴν τῆς Ἀππίας ὁδὸν διήνυσεν, ὅστις ἐν τῷ ἄνω φόρω τῷ εἰς Φούνδης ἐλθὼν, καὶ λοιπὸν τὴν ἡμέραν πρὸς ἑσπέραν κλίνασαν θεασάμενος, καὶ μὴ εὑρίσκων τόπον ὅπου ὀφείλει κατακλιθῆναι, πλησίον τοῦ ναοῦ τοῦ Ἀπόλλωνος γεγονὼς, τοῦ αὐτόθι ὄντος, ἐκεῖ ἑαυτὸν πρὸς τὸ μεῖναι εἰσῴκισε. |
| 18 | Φοβηθεὶς δὲ τὰ ἐν ἐκείνω τῷ τόπω γινόμενα μιάσματα, καίτοι πίστιν ἐν τῷ σταυρῷ μὴ ἔχων, ἑαυτὸν τῷ σημείω τοῦ σταυροῦ κατασφαλίσασθαι ἐφρόντισε. Περὶ δὲ τὸ μεσονύκτιον ἡσυχίας οὔσης, διά τε τὴν τοῦ τόπου ἐρημίαν, καὶ τὴν ἑαυτοῦ μόνωσιν φόβω θροηθεὶς, γρηγορῶν ἔκειτο. |
| 19 | Αἴφνης δὲ ἀτενίσας, εἶδε τῶν πονηρῶν πνευμάτων ὄχλον πολὺν, ὡς ὅτι εἰς ὀψίκιον ἐξουσίας τινὸς προεπορεύοντο. Ἐκεῖνον δὲ τὸν τῶν ἄλλων πρῶτον ὑπάρχοντα, ἐν τῷ τοῦ αὐτοῦ τόπου προεδρίω καθίσαντα ἐθεάσατο, ὅστις ἤρξατο ἕκαστον τῶν πνευμάτων τῶν ὀψικευόντων αὐτῶν τὰς πράξεις καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα αὐτῶν ἀνακρίνειν, ζητῶν εὑρεῖν πόσην ἕκαστος αὐτῶν κακίαν καὶ πονηρίαν εἰργάσατο. |
| 20 | Ἐν ὅσω δὲ πάντες αὐτῶν τῇ τούτου ἐπιζητήσει, ἅπερ κατὰ τῶν ἀγαθῶν εἰργάσαντο ἐξηγοῦντο, εἷς ἐν τῷ μέσω εἰσπηδήσας, ὅνπερ πειρασμὸν ἐξήγειρεν ἐν τῇ ψυχῇ Ἀνδρέου τοῦ ἐπισκόπου, διὰ τοῦ κάλλους τῆς συνοικούσης αὐτῷ ἐν τῷ ἐπισκοπείω μοναστρίας, καὶ ταραχὴν τῆς σαρκὸς διεσάφησε. |
| 21 | Τοῦτο δὲ ὁ πονηρὸς δαίμων ὁ τῶν λοιπῶν πνευμάτων προεστὼς ἀκούσας, πάνυ ἡδέως ἐδέξατο, καὶ μέγα κέρδος αὐτῷ προσενεχθῆναι ὡμολόγησεν, ὅτι ἁγίου ἀνδρὸς ψυχὴν ἐν σφάλματι ἀπωλείας ἐπέκλινεν. |
| 22 | Ἐκεῖνος δὲ ὁ πονηρὸς δαίμων ὁ ταῦτα ἀπαγγείλας, προσθεὶς εἶπε· Μέχρι ταύτης τῆς παρελθούσης ἡμέρας οὐ διέλιπον αὐτὸν ἐνοχλῶν, καὶ τὸν λογισμὸν αὐτοῦ παρασύραι οὐκ ἠδυνήθην· χθὲς δὲ πρὸς ἑσπέραν πεποίηκα, ὅπως τοῖς ὀπισθίοις τῆς ἱερᾶς παρθένου ἐμπαθῶς τῇ οἰκείᾳ χειρὶ ἅψηται. |
| 23 | Τότε ὁ πονηρὸς διάβολος καὶ τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ἀρχαῖος ἐχθρὸς, τοῦτον κολακευτικῶς προσκαλεσάμενος, ἔφη· Ὅπερ ἐνήρξω, σπεῦσον πληρῶσαι, ἵνα ἐν τῇ πτώσει αὐτοῦ σὺ μόνος μεταξὺ τῶν λοιπῶν τὸ τῆς νίκης βαῒν κρατήσῃς. |
| 24 | Ταῦτα οὖν ὁ Ἰουδαῖος γρηγορῶν θεασάμενος, ἐν μεγάλῃ δειλίᾳ καὶ στενοχωρίᾳ περιέπεσεν. Ὁ δὲ πάντων τῶν πνευμάτων πρωτεύων διάβολος, τούτοις ἐπέτρεψεν, ἵνα ἐπιζητήσωσι, τίς ἄρα ἐστὶν ὁ ἐν τῷ ναῷ αὑτῶν κατακλιθῆναι τολμήσας. |
| 25 | Τῶν δὲ πονηρῶν πνευμάτων πρὸς αὐτὸν ἐλθόντων, καὶ ἐπιμελῶς καταμανθανόντων, θεασάμενοι αὐτὸν τῷ σημείω τοῦ σταυροῦ ἐσφραγισμένον, θαυμάσαντες εἶπον· Βαβαι, σκεῦος σάβουρόν καὶ ἐσφραγισμένον ὑπάρχει. |
| 26 | Τοῦτο δὲ αὐτῶν μηνυσάντων, πᾶσα ἐκείνη ἡ τῶν πονηρῶν πνευμάτων ταρακὴ ἄφαντος γέγονεν. Ὁ δὲ Ἰουδαῖος ὁ ταῦτα θεασάμενος, εὐθέως ἀνέστη, καὶ πρὸς τὸν ἐπίσκοπον μετὰ σπουδῆς κατέβαινεν. |
| 27 | Ἐν δὲ τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦτον εὑρὼν, κατ᾽ ἰδίαν αὐτὸν ἔλαβε, καὶ παρ᾽ αὐτοῦ μαθεῖν ἐπεζήτει ποίω πειρασμῷ συνέχεται. Ὁ δὲ ἐπίσκοπος αἰδούμενος, οὐκ ἤθελε τὸν ἑαυτοῦ πειρασμὸν ὁμολογῆσαι. |
| 28 | Τότε ὁ Ἰουδαῖος εἶπεν· Οὐχὶ τῇ τοῦ Θεοῦ δούλῃ τῇ δείνᾳ αἰσχρῷ πόθω τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐπεστήρισας; Ὁ δὲ ἐπίσκοπος καὶ ἐπὶ τούτοις ἠρνεῖτο. Προσθεὶς δὲ ὁ Ἰουδαῖος, εἶπε· Διὰ τί ἀρνεῖσαι ὅπερ παρ᾽ ἐμοῦ ἐρωτᾶσαι; οὐχὶ μέχρι τούτου κατηνέχθης, ὅτι χθὲς πρὸς ἑσπέραν τοῖς ταύτης ὀπισθίοις ἐμπαθῶς τῇ χειρί σου προσήγγισας; Τότε ὁ ἐπίσκοπος τοῖς τούτου ῥήμασι διελεγχθεὶς, μετὰ πάσης ταπεινοφροσύνης ὡμολόγησεν, ὅπερ πρότερον στερεῶς ἠρνεῖτο. |
| 29 | Θέλων δὲ ὁ Ἰουδαῖος τὴν αἰσχύνην τοῦ σφάλματος αὐτοῦ παραμυθήσασθαι, ἤρξατο αὐτῷ διηγεῖσθαι πῶς τοῦτο διέγνω, καὶ ὁποῖα περὶ αὐτοῦ ἐν τῷ συναθροισμῷ τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἀκήκοε. |
| 30 | Ταῦτα δὲ ὁ ἐπίσκοπος ἀκούσας καὶ ἐπιγνοὺς, εὐθέως ἐν τῇ γῇ κατακλιθεὶς, ἑαυτὸν εἰς εὐχὴν δέδωκε. Παραχρῆμα δὲ ἐκ τοῦ ἐπισκοπείου, οὐ μόνον τὴν τοῦ Θεοῦ δούλην ἐκείνην, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν θηλείαν, ἥνπερ εἰς τὴν αὐτῆς ὑπουργίαν εἶχεν, ἀπεβάλετο, τὸν δὲ ναὸν τοῦ Ἀπόλλωνος εὐκτήριον τοῦ μακαρίου Ἀνδρέου τοῦ Ἀποστόλου πεποίηκεν. |
| 31 | Ἀπηλλάγη δὲ τοῦ τῆς σαρκὸς αὐτοῦ πειρασμοῦ, χάριτι Θεοῦ παντελῶς ἐξ αὐτοῦ ἀπελαθέντος. Τὸν δὲ Ἰουδαῖον τὸν διὰ τῆς ὀπτασίας τοῦτον ἐλέγξαντα, πρὸς τὴν αἰώνιον σωτηρίαν ἐπεσπάσατο. Τὰ γὰρ μυστήρια τῆς πίστεως τοῦτον διδάξας, καὶ τῷ τοῦ βαπτίσματος ὕδατι καθαρίσας, εἰς τὸν τῆς ἁγίας ἐκκλησίας κόλπον ἤγαγεν. |
| 32 | Οὕτω τοίνυν γέγονεν, ὥστε τὸν Ἑβραῖον τὸν εἰς τὴν ἑτέρου σωτηρίαν συντρέχοντα, εἰς τὴν ἰδίαν καταντῆσαι. Καὶ ὁ παντοδύναμος Θεὸς ἐκ τούτου ἕτερον εἰς ζωὴν ἀγαθὴν ἤγαγεν, ὅθεν ἄλλον ἐν αὐτῇ φυλαχθῆναι ηὐδόκησεν. |
| 33 | ΠΕΤΡ. Τοῦτο τὸ γεγονὸς πρᾶγμα ὅπερ ἀκήκοα, καὶ φόβον μοι παρέχει καὶ ἐλπίδα σωτηρίας. |
| 34 | ΓΡΗΓΟΡ. Οὕτω καὶ ἁρμόζει τῇ τοῦ Θεοῦ ἡμᾶς εὐσπλαγχνίᾳ πάντοτε πεποιθέναι, καὶ τὴν ἡμετέραν δειλιᾷν ἀσθένειαν. Ἰδοὺ γὰρ καὶ τὴν τοῦ παραδείσου κέδρον σαλευθεῖσαν ἠκούσαμεν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐκριζωθεῖσαν· ὅπως τοῖς ἀσθενοῦσιν ἡμῖν, διὰ μὲν τῆς σαλεύσεως αὐτῆς φόβος γένηται, θάρσος δὲ διὰ τὴν αὐτῆς σταθερότητα. |