Gregorius Magnus, Dialogi, 1, CAPUT V De Constantio mansionario Ecclesiae sancti Stephani.
1 | Cuiusdam coepiscopi mei didici relatione quod narro: qui in Anconitana urbe per annos multos in monachico habitu deguit, ibique vitam non mediocriter religiosam duxit; cui etiam quidam nostri iam provectioris aetatis, qui ex eisdem sunt partibus, attestantur. Iuxta eam namque civitatem ecclesia beati martyris Stephani sita est, in qua vir vitae venerabilis, Constantius nomine, mansionarii functus officio deserviebat [Martyrolog., 23 Sept.]: cuius sanctitatis opinio sese ad notitiam hominum longe lateque tetenderat, quia idem vir funditus terrena despiciens, toto annisu mentis ad sola coelestia flagrabat. |
2 | Quadam vero die dum in eadem Ecclesia oleum deesset, et praedictus Dei famulus unde lampades accenderet omnino non haberet, omnes lampades Ecclesiae implevit aqua, atque ex more in medio papyrum posuit; quas allato igne succendit, sicque aqua arsit in lampadibus ac si oleum fuisset. |
3 | Perpende igitur, Petre, cuius meriti vir iste fuerit, qui necessitate compulsus, elementi naturam mutavit. |
4 | PETR. Mirum est valde quod audio; sed nosse vellem cuius humilitatis apud se esse intus potuit iste, qui tantae excellentiae foris fuit. |
5 | GREGOR. Inter virtutes animum congrue requiris, quia multum valde est quod tentatione sua intus mentem lacessunt mira quae foris fiunt. Sed si huius Constantii venerabilis unum quod fecit audis, cuius humilitatis fuerit, citius agnosces. |
6 | PETR. Postquam facti illius tale miraculum dixisti, superest etiam ut me de humilitate mentis eius aedifices. |
7 | GREGOR. Quia valde opinio sanctitatis eius excreverat, multi hunc ex diversis provinciis anxie videre sitiebant. Quadam vero die ex longinquo loco ad videndum eum quidam rusticus venit. Eadem vero hora casu contigerat, ut sanctus vir stans in ligneis gradibus, reficiendis deserviret lampadibus. Erat autem pusillus valde, exili forma atque despecta. |
8 | Cumque is qui ad videndum eum venerat quisnam esset inquireret, atque obnixe peteret ut sibi debuisset ostendi, hi qui illum noverant monstrarunt quis esset. Sed sicut stultae mentis homines merita ex qualitate corporis metiuntur, eum parvulum atque despectum videns, ipsum hunc esse coepit omnino non credere. |
9 | In mente etenim rustica inter hoc quod audierat et videbat, quasi facta fuerat quaedam rixa; et aestimabat tam brevem per visionem esse non posse, quem tam ingentem habuerat per opinionem. Cui ipsum esse dum a pluribus fuisset assertum, despexit et coepit irridere, dicens: Ego grandem hominem credidi, iste autem de homine nihil habet. |
10 | Quod ut vir Dei Constantius audivit, lampades quas reficiebat protinus laetus relinquens, concitus descendit, atque in eiusdem rustici amplexum ruit, eumque ex amore nimio constringere coepit brachiis, et osculari, magnasque gratias agere quod is de se talia iudicasset, dicens: Tu solus in me apertos oculos habuisti. Qua ex re pensandum est cuius apud se humilitatis fuerit, qui despicientem se rusticum amplius amavit. |
11 | Qualis enim quisque apud se lateat, contumelia illata probat. Nam sicut superbi honoribus, sic plerumque humiles sua despectione gratulantur. Cumque se et in alienis oculis viles aspiciunt, idcirco gaudent, quia hoc iudicium confirmari intelligunt, quod de se et ipsi apud semetipsos habuerunt. |
12 | PETR. Ut agnosco, vir iste magnus foris fuit in miraculis, sed maior intus in humilitate cordis. |
13 | ΚΕΦΑΛ. Ε′. Περὶ Κωνσταντίου παραμοναρίου ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου Στεφάνου πλησίον τῆς πόλεως Ἀγκώνων. |
14 | Παρὰ συνεπισκόπου μου τινὸς μεμάθηκα, ἥνπερ διηγοῦμαι ἀφήγησιν, ὅστις ἐν τῇ Ἀγκώνων πόλει, ἐπὶ πολλοὺς χρόνους ἐν τῷ μοναχικῷ διέπρεψε σχήματι, σπουδαίως καὶ ἐν πάσῃ εὐλαβείᾳ ἐκεῖσε πολιτευσάμενος· ὧ τινι συμμαρτυροῦσι καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων τινὲς προβεβηκότες ἤδη λοιπὸν, καὶ ἐκ τῶν αὐτόθι γεγονότες μερῶν, ὡς ὅτι πλησίον τῆς αὐτῆς πόλεως Ἀγκώνων, ἐκκλησία τοῦ ἁγίου πρωτομάρτυρος Στεφάνου διάκειται. |
15 | Ἀνὴρ δέ τις τῇ πολιτείᾳ πάνυ εὐλαβέστατος, Κωνστάντιος τοὔνομα, ἐν αὐτῇ προσκαρτερῶν, τὴν τῆς ἐκκλησίας δουλείαν ἐπετέλει. Ἡ οὖν φήμη τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ πᾶσιν ἀνθρώποις κατάδηλος διὰ πλάτους γέγονεν· ἐξ ὅλης γὰρ τῆς καρδίας αὐτοῦ τὰ ἐπίγεια βδελυξάμενος, ὅλῃ τῇ τοῦ νοὸς διαθέσει εἰς μόνα τὰ οὐράνια ἔσπευδεν. |
16 | Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ ἔλαιον ἐν τῇ αὐτῆ ἐκκλησίᾳ παρέλειψεν, ὥστε παντελῶς μὴ ἔχειν τὸν προλεχθέντα τοῦ Θεοῦ δοῦλον ὅθεν τὰς κανδήλας ὀφείλῃ ἅψαι. Γεμίσας δὲ πάσας ὕδατος, καὶ πρὸς συνήθειαν ἐν μέσω τὸ ἀπτρὴν βαλὼν, προσαγαγὼν τὸ πῦρ ἧψεν· οὕτως δὲ τὸ ὕδωρ ἐν ταῖς κανδήλαις ἧψεν, ὡς ὅτε ἔλαιον ὑπῆρχεν. |
17 | Κατανοήσας (Sic) οὖν, Πέτρε, ποίας δικαιοσύνης ὁ ἄνθρωπος οὗτος γέγονεν, ὅστις τῇ ἀνάγκῃ τῆς στενώσεως νυττόμενος, τὴν τοῦ στοιχείου φύσιν ἐνήλλαξεν. |
18 | ΠΕΤΡ. Ὄντως σφόδρα θαυμαστόν ἐστιν ὅπερ ἀκούω, ἀλλ᾽ ἤθελον γνῶναι ἐν ποίᾳ ταπεινώσει ἔνδον ὑπῆρχεν ὁ τοσαύτῃ ὑψώσει ἔξωθεν διαλάμπων. |
19 | ΓΡΗΓΟΡ. Μεταξὺ τῶν δυνάμεων ἐν ποίοις ἡ ψυχὴ διάκειται, καλῶς ἐπιζητεῖς· σφόδρα γὰρ τὸν νοῦν ἔνδον ἐκπλήττουσιν ἐν τῇ δοκιμασίᾳ ἅπερ ἔξωθεν γίνονται θαύματα. Τούτου δὲ τοῦ σεβασμίου Κωνσταντίου ἒν ὅπερ ἐποίησεν ἐὰν ἀκούσῃς, ταχέως μαθήσῃ, ποίας ταπεινώσεως γέγονεν. |
20 | ΠΕΤΡ. Ἡνίκα περὶ τοῦ τοιούτου θαύματος διηγήσω, ἔξεστι λοιπὸν, ὅπως με καὶ περὶ τῆς ταπεινώσεως τοῦ νοὸς αὐτοῦ οἰκοδομήσῃς. |
21 | ΓΡΗΓΟΡ. Ἐν τῷ σφόδρα τὴν φήμην τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ πλατυνθῆναι, πολλοὶ ἐκ διαφόρων χωρῶν συνερχόμενοι, τοῦτον θεωρῆσαι ἐπεθύμουν. Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ γεωργός τις ἐκ τῶν ἐκ μήκους διακειμένων τόπων πρὸς τὸ θεάσασθαι αὐτὸν παραγέγονεν· κατ᾽ αὐτὴν δὲ τὴν ὥραν συνέβη τὸν ἅγιον τοῦτον ἄνδρα ἐν ξυλίνω τετραποδίω ἱστάμενον, τὰς κανδήλας σκευάζειν. |
22 | Πάνυ γὰρ στενὸς ὑπῆρχεν τῇ ἡλικίᾳ, καὶ ἰσχνὸς τῇ τοῦ σώματος κατασκευῇ, καὶ ἀειδὴς τῇ μορφῇ. Ἐπιμελῶς δὲ τοῦ παραγενομένου γεωργοῦ πρὸς τὸ θεάσασθαι αὐτὸν ἐπιζητοῦντος τίς ὁ εὐλαβέστατος ἀνὴρ Κωνστάντιος ὑπάρχει, καὶ ὅπως αὐτῷ ὀφείλῃ ἐπιδειχθῆναι δυσωποῦντος, οἱ τοῦτον σαφῶς ἐπιστάμενοι, τῷ γεωργῷ αὐτὸν ὑπέδειξαν. |
23 | Καθάπερ δὲ οἱ ἄφρονι λογισμῷ χρώμενοι, καὶ ἐκ τῆς τοῦ σώματος κατασκευῆς τὴν ἀρετὴν ἀνδρὶ ὁρίζονται, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ οὗτος, στενὸν καὶ ἄμορφον τὸν ἅγιον θεασάμενος, οὐδαμῶς ἐπίστευε τοῦτον εἶναι περὶ οὗ ἀκήκοεν. |
24 | Ἐν δὲ τῷ λογισμῷ αὐτοῦ ἀμφιβολία τις ὑπῆρχεν, ὧν τε περὶ αὐτοῦ ἦν ἀκούσας᾽, καὶ περὶ ὧν ἐθεάσατο· διελογίζετο γὰρ ἐν ἑαυτῷ μὴ δύνασθαι τοιοῦτον στενὸν εἶναι, ὃν ἐν πολλῷ μεγέθει διὰ τῆς φήμης εἶχεν. |
25 | Ὡς δὲ ἐκ πλείστων ἀκούσας, φανερὸν αὐτῷ γέγονεν, ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει περὶ οὗ ἀκήκοεν, ἤρξατο καταγελᾷν, καὶ βδελύττεσθαι αὐτὸν, λέγων· Ἐγὼ μέγαν ἄνθρωπον θεάσασθαι προσεδόκουν, οὗτος δὲ ἀνθρώπου οὐδὲν ἔχει. |
26 | Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος Κωνστάντιος τοῦτο ἀκούσας, καταλείψας ἃς ἐπεμελεῖτο κανδήλας, μετὰ σπουδῆς κατῆλθε, καὶ εἰς τὸν τοῦ γεωργοῦ ἀσπασμὸν ἔδραμεν, καὶ μετὰ πολλοῦ πόθου ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶ τοῦτον περιλαβὼν, ἤρξατο αὐτὸν καταφιλεῖν καὶ μεγάλας χάριτας αὐτῷ ὁμολογεῖν, ὅτι περὶ αὐτοῦ οὕτως ἔκρινεν· ἔλεγε γὰρ αὐτῷ, Ὅτι σὺ μόνος τοὺς ὀφθαλμούς σου ἔσχες ἀνεωγμένους εἰς ἐμέ. |
27 | Ἐκ τούτου οὖν τοῦ πράγματος κατανοῆσαί ἐστι ποίας παρ᾽ ἑαυτῷ ταπεινώσεως ὑπῆρχεν, ὅς τις τὸν βδελυσσόμενον αὐτὸν γεωργὸν περισσοτέρως μᾶλλον ἠγάπησεν· ἑκάστου γὰρ τὴν ἔνδον κεκρυμμένην προαίρεσιν ἡ προσαγομένη ὕβρις δοκιμάζει· καθάπερ γὰρ οἱ ὑπερήφανοι ταῖς τιμαῖς, οὕτως οἱ ταπεινόφρονες ἐπὶ τῇ ἑαυτῶν ἐξουδενώσει ἀγάλλονται· ὅταν δὲ καὶ ἐν τοῖς τῶν ἀλλοτρίων ὀφθαλμοῖς ἐξουδενημένοι ὁρῶνται, πλειόνως χαίρονται, καὶ τὴν ἑαυτῶν κρίσιν στηριχθῆναι πιστεύουσιν, ὅτι ὁποίους ἑαυτοὺς εἶχον, τοιοῦτοι καὶ παρ᾽ ἐκείνων ἐνομίσθησαν. |
28 | ΠΕΤΡ. Ὡς οἶμαι, ὁ ἀνὴρ οὗτος μέγας μὲν γέγονεν ἔξωθεν ἐν θαύμασι, μείζων δὲ ἔνδοθεν ἐν ταπεινοφροσύνη. |