| 1 | Ad haec obstupefactos nos intuens senex, et ad verba narrationis suae inexplebili ardore succensos, pro admiratione desiderii nostri paulisper sermone suspenso, rursus addidit: Quoniam nos, o filii, ad disputationem tam longam vestra sedulitas provocavit, et ignis quidam collationi nostrae ferventiores sensus pro vestro desiderio subministrat, ut ex hoc etiam ipso manifeste contempler in veritate vos perfectionis sitire doctrinam: volo vobis adhuc super discretionis eximietate vel gratia, [Qua ratione prudentia, quam hic discretionem vocat, inter virtutes, nempe cardinales, primatum teneat, declaratur collat. sequenti (Cap. 2) ex sententia magni Antonii, qui prudentiam docuit omnibus aliis virtutibus praeferendam, tamquam directricem caeterarum, quae non sinat eas a recto tramite ad dextram, vel ad sinistram deflectere (Vide S. Thom. 1-2, q. 66, a. 3). Caeteras enim virtutes, si discretio absit, necessario impingere, vel nimio fervore, vel torpore, et remissione: hanc solam efficere, ut medium teneatur, et regia via incedatur. Denique hanc esse, quae in Evangelio vocatur oculus et lucerna corporis nostri: a qua totum veluti corpus virtutum sit illustrandum. D. Ambrosius lib. I de Offic. cap. 27 dicit prudentiam esse primum officii id est, boni operis fontem. Idem docet D. Augustinus lib. I de Moribus Ecclesiae c. 24. Divus item Benedictus discretionem matrem virtutum dicit cap. 64 Regulae. D. Bernardus serm. 49 in Cantica: Discretio, ait, omni virtuti ordinem ponit; ordo modum tribuit, et decorem et perpetuitatem, etc. Est ergo discretio non tam virtus quam quaedam moderatrix et auriga virtutum, ordinatrixque affectuum, et morum ductrix; tolle hanc, et virtus vitium erit] quae inter cunctas virtutes arcem ac primatum tenet, pauca disserere, excellentiamque eius et utilitatem non solum quotidianis exemplis, sed etiam antiquis Patrum collationibus ac sententiis approbare. |
| 2 | Frequenter namque memini nonnullis huiusmodi sermonem cum gemitu lacrymisque poscentibus, me quoque aliquid eis doctrinae conferre cupientem nullatenus potuisse, et ita in me non solum sensus, verum etiam ipsum eloquium defecisse, ut non invenirem quemadmodum eos, vel cum levi consolatione dimitterem. |
| 3 | Quibus indiciis evidenter agnoscitur, Domini gratiam pro merito ac desiderio audientium disputantibus aspirare sermonem. Quem quia brevissimum istud, quod superest, noctis spatium non occurrit explere, indulgentes illud potius quieti corporeae, cui necesse est totum persolvi, si id quod modicum est fuerit denegatum, plenum narrationis ordinem integro futuri diei seu noctis examini reservemus. |
| 4 | Decet namque discretionis optimos consultores, in hoc primum patefacere suae mentis industriam, et utrum sint vel queant eius capaces esse hoc indicio ac patientia comprobare, ut de illa, quae moderationis generatrix est, virtute tractantes, nequaquam vitium, quod ipsi contrarium est, nimietatis incurrant; vim rationis ac naturae eius quam verbis excolunt, effectu atque opere violantes. |
| 5 | In hoc ergo nobis discretionis bonum, de qua quantum Dominus dederit, adhuc indagare disponimus, primitus prosit, ut nos de ipsius excellentia et moderatione quae prima eidem virtus inesse cognoscitur, disserentes, disputationis quoque vel temporis modum non permittat excedere. His itaque beatus Moyses collationi nostrae dans finem, adhuc nos avidos ac de suo ore pendentes degustare somnum paulisper hortatus est, [De psiathiis diximus nonnulla libro quarto Institutionum cap. 13, quorum duplicem usum fuisse apud illos anachoretas, tum hic, tum alibi (Collat. 17 cap. 3 et Collat. 18 cap. 11) innuitur, sedendi videlicet et incubandi vice lecti ad capiendum somnum: ita tamen ut sedentibus magis quam iacentibus similes, in eis dormitarent. Cuius occasione succurrit hic notandum, viros olim religiosos, 1o aut humi cubare solitos, 2o aut in stratis iunceis, sive stramineis, 3o aut ciliciis. De chameunia, id est, humi dormitione D. Hieronymus exemplum profert sui ipsius epist. 22, ubi suam in eremo vivendi rationem, et austeritatem commemorans, Horrebant, inquit, sacco membra deformia, et squalida cutis situm Aethiopicae carnis obduxerat; quotidie lacrymae, quotidie gemitus; et si quando repugnantem somnus imminens oppressisset, nuda humo vix ossa haerentia collidebam. Idem in Hilarione: Super nudam humum stratumque iunceum usque ad mortem cubitavit. Meminit etiam de chameuniis in cap. XLI Isaiae, easque cum ieiuniis et victus continentia coniungit. D. Gregorius Nazianzenus orat. 11 haec inter alia de sorore sua Gorgonia: O tenera membra humi prostrata ac praeter naturam sese exsuperantia. D. Athanasius in vita S. Antonii: Quieti membra concedens iunco contexto (pro quo Graece habetur ψιαθίῳ) atque cilicio utebatur: nonnumquam etiam super nudam humum iacebat. Sidonius Apollin. carm. 16 laudat Faustum episcopum: Succinctos gelido carpentem cespite somnos. Paulinus lib. IV de sancto Martino: At si quando brevi cessissent lumina somno, Nuda humus ad tenuem sat erat subiecta soporem. De stratu, seu strato iunceo, aut stramineo iam modo ex Athanasio et Hieronymo audivimus: quod, quia terrae sternebatur, ideo stratura dicitur Novella quinta Iustiniani; ubi interpres culcitram humi stratam vertit. Quae Cassiano dicitur psiathium, Si donio epistola 24 libro IV lectus nihil habens plumae; Gregorio Turonensi libro de Vita Patrum, matta. Hinc Petrus Cluniacensis libro III epistola 20: Mattas, inquit, antiquum monachorum opus compone: super quas aut semper aut saepe dormias. Idem epistola 50 libro II: Ipse ei in matta monachica, quae sedi illi contigua erat, assedit. Divus Benedictus cap. 55 Regulae: Stramenta autem lectorum sufficiant matta et sagum, etc. Eodem spectat illud in Regula S. Pachomii art. 50: Non dormiat quis praeter, id est, extra reclinem sellulam. Vetus Regula monacharum (Cap. 32) apud D. Hieronymum: Quapropter, charissimae, volo vos singulis noctibus brevi et duro stratu vacare in cellulis vestris; non in plumis aut mollibus, sed aut in paleis, aut straminibus, immo in ligneis potius capsis quam lectulis, ut et membra strata potius lectum horreant quam affectent, etc. De stratu seu cubitu cilicino plura sunt exempla, quae utinam imitemur, e quibus pauca dumtaxat antiquiora et illustriora suggeram: primum illud D. Antonii, de quo supra; D. Martini, qui, ut refert Sulpitius, nobili illo stratu suo (nempe cinere et cilicio) recubans spiritum Deo reddidit; Eugenii Carthaginensis episcopi, de quo Victor Uticensis (Lib. III de Persec. Vandal.): Eugenius sanctus, dum nostrae persecutionis defleret incommoda, et asperitate cilicii senile attereret corpus, nudamque super humum cubitans stratum sacci sui rigaret imbribus lacrymarum, etc. Denique in sexu etiam femineo: Paulae nobilissimae matronae Rom., de qua D. Hieronymus in eius epitaphio (Epist. 27): Mollia etiam in gravissima febre lectuli strata non habuit, sed super durissimam humum stratis ciliciolis quiescebat: si tamen quies dicenda est, quae iugibus pene orationibus dies noctesque iungebat. Porro etiam in cilicio et cinere mori monachis consuetum, praeter exempla superius allata, docent itidem haec Sulpicii verba (Epist. 3 de obitu S. Martini) de S. Martino iam morti proximo: Pernox in orationibus et vigiliis, fatiscentes artus servire spiritui cogebat, nobili illi strato suo, in cinere et cilicio recubans. Et cum a discipulis rogaretur ut saltem vilia sibi sineret stramenta supponi: Non decet, inquit, filii, Christianum nisi in cinere mori. Ego si aliud vobis exemplum relinquam, ipse peccavi. Et Petrus Venerab. idem disertis verbis astruit, de obitu Gilberti monachi agens: Contigit, inquit, non multo tempore elapso, eum ex infirmitate, quam incurrerat, ad extrema venire. Cumque, sicut mos Christianorum est, et maxime monachorum, in substrato cilicio, et cinere, a fratribus compositus iaceret, atque horam vocationis suae exspectaret, fratres monasterii, ut eius exitum orationibus commendarent, venerunt et eam undique psallendo circumsteterunt, etc. (Pet. Ven. lib. I de Mirac. cap. 4). Et cap. 19 eiusdem libri: Habetur, inquit, in domo media locus, unius corporis capax, ad hoc aptatus, ut fratres itidem in cinere et cilicio compositi. extremum Deo inde spiritum reddant. Et lib. II cap. 22, ubi de exsequiis et tumulatione Matthaei episcopi Albanensis in monasterio Cluniacensi defuncti: Hoc, inquit, ultimo verbo, postquam cunctis sermonibus suis finem dedit, in lectum reclinatus, indeque post modicum, ad cilicium cinere conspersum a fratribus translatus est. Saepe autem eosdem fratres ante rogaverat, ne se casu aliquo, nisi in cinere et cilicio, Christiano more mori permitterent, etc.] iisdem ipsis quibus insidebamus, psiathiis admonens incubare, [Vocabulum barbarum, ut alia multa apud illos usurpata. Quid vero significaret, satis hic explicatur. Legisse se apud metaphrastem scribit Ciaconius in Vita Euthymii abbatis, et cum y Graeco embrymium, Cuychii coniectura minus probabilis.] embrimiis pariter capiti nostro cervicalium vice suppositis, grossioribus papyris in longos gracilesque fasciculos coaptatis. |
| 6 | Quae pedali intervallo pariter colligata nunc quidem humillimum sedile ad scabelli vicem, fratribus in Synaxi considentibus praestant, nunc vero subiecta cervicibus dormientium praebent capiti non nimie durum, sed tractabile aptumque [Usitatius quam fulmentum, ut habet Ciaconius; licet etiam probatis auctoribus usitatum.] fulcimentum. Ad quos monachorum usus haec idcirco vel maxime opportuna habentur et congrua, quod non solum sint aliquatenus mollia, parvoque et opere praeparentur et pretio, utpote passim papyro emergente per [Nilus Aegypti fluvius (Plinius l. V cap. 9; Strabo l. XVII; Gen. II), et unus e maioribus totius orbis fluviis, a quibusdam Gihon dictus, septem habens ostia quibus se exonerat in mare Aegyptium, et partem Aegypti inferiorem dextra laevaque divisus amplexu suo ita determinat, ut Triquetram terrae figuram efficiat. Unde et Deltam a Δ Graecae litterae similitudine vocaverunt. Porro papyrus, Plinio teste (Lib. XIII cap. 11), arbuscula est praecipue in Aegypti palustribus nascens, aut quiescentibus Nili aquis ubi evagatae stagnant, et gurgitum altitudo duo brachia non excedit. Radicibus incolae pro ligno utuntur; ex ipso trunco navigia texunt, ex libro seu cortice tela, tegetes, vestes, stragula, funes, aliaque huiusmodi. Ex hoc item frutice parabantur chartae acu divisae in praetenues et latissimas phylliras quae eo meliores erant quo mediae papyro propinquiores, quae ab huius fruticis appellatione etiam papyri nomen acceperunt, quibus veteres ad scribendum usi sunt. Postea vero id genus chartae inventum est quo nunc passim mortales utuntur; fitque ex linteolis contritis, et nihilominus pristinum papyri nomen retinet.] Nili fluminis ripas, quam cuique volenti in usum assumere nemo prohibeat desecare, sed etiam quod ad removendum, seu cum necesse fuerit ad movendum habilis materiae levisque naturae sint. |
| 7 | Atque ita praecepto senis tandem sumus ad degustationem somni onerosa compositi quiete, tam digestae collationis inflammati gaudio, quam repromissae disputationis exspectatione suspensi. |