Beda Venerabilis, Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, 5, CAPUT XVI. Quae in eodem libro de loco Dominicae nativitatis, passionis, et resurrectionis commemoraverit.
| 1 | Scripsit ergo de loco Dominicae nativitatis in hunc modum: 'Bethleem, civitas David, in dorso sita est angusto ex omni parte vallibus circumdato [Al., circumdata], ab occidente in orientem mille passibus longa, humili [Al., humilis], sine turribus muro per extrema plani verticis instructo; in cuius orientali angulo quasi quoddam naturale semiantrum est, cuius exterior pars nativitatis Dominicae fuisse dicitur locus; interior Praesepe Domini nominatur. |
| 2 | Haec spelunca tota interius pretioso marmore tecta, supra locum ubi Dominus natus specialius traditur, sanctae Mariae grandem gestat ecclesiam.' Scripsit item hoc modo de loco passionis ac resurrectionis illius: 'Ingressis [Al., ingressus] a septemtrionali parte urbem Hierosolymam, primum de locis sanctis pro conditione platearum divertendum est ad ecclesiam Constantinianam, quae Martyrium appellatur. |
| 3 | Hanc Constantinus imperator, eo quod ibi crux Domini ab Helena [Al. add. eius] matre reperta sit, magnifico et regio cultu construxit. Dehinc ab occasu Golgothana videtur ecclesia, in qua etiam rupis apparet illa, quae quondam ipsam adfixo [Al., ipsa infixo] Domini corpore crucem pertulit, argenteam modo pergrandem sustinens crucem, pendente magna desuper aerea rota cum lampadibus. |
| 4 | Infra ipsum vero locum Dominicae crucis, excisa in petra crypta est, in qua super altare pro defunctis honoratis sacrificium solet offerri, positis interim in platea corporibus. Huius quoque ad occasum ecclesiae, anastasis, hoc est, resurrectionis Dominicae rotunda ecclesia, tribus cincta parietibus, duodecim columnis sustentatur, inter parietes singulos latum habens spatium viae, quae tria altaria in tribus locis parietis medii continet, hoc est, australi, aquilonali, et occidentali. |
| 5 | Haec bis quaternas portas, id est, introitus per tres e regione parietes habet, e quibus quatuor ad vulturnum, et quatuor ad eurum spectant. Huius in medio monumentum Domini rotundum petra excisum est, cuius culmen intrinsecus stans homo manu contingere potest, ab oriente habens introitum, cui lapis ille magnus adpositus est; quod intrinsecus ferramentorum vestigia usque in praesens ostendit. |
| 6 | Nam extrinsecus usque ad culminis summitatem totum marmore tectum est. Summum vero culmen auro ornatum, auream magnam gestat crucem. In huius ergo monumenti aquilonali parte sepulcrum Domini in eadem petra excisum [Al. add. est], longitudinis septem pedum, trium mensura palmarum pavimento altius eminet; introitum habens a latere meridiano, ubi die noctuque duodecim lampades ardent, quatuor intra sepulcrum, octo supra in margine dextro. |
| 7 | Lapis qui ad ostium monumenti positus erat, nunc fissus est; cuius pars minor quadratum altare, ante ostium nihilominus eiusdem monumenti stat; maior vero in orientali eiusdem ecclesiae loco quadrangulum aliud altare sub linteaminibus exstat. Color autem eiusdem monumenti et sepulcri albo et rubicundo permixtus esse videtur. |