Beda Venerabilis, Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, 3, CAPUT IV. Quando gens Pictorum fidem Christi perceperit [Al., susceperit].
| 1 | Siquidem anno Incarnationis dominicae quingentesimo sexagesimo quinto, quo tempore gubernaculum Romani imperii post Iustinianum Iustinus [Cod. Mori, Iustinianus] minor accepit, venit de Hibernia presbyter et abbas habitu et vita monachi insignis, nomine Columba [Al., Columbanus, Columban] Brittaniam, praedicaturus verbum Dei provinciis Septentrionalium Pictorum, hoc est, eis quae arduis atque horrentibus montium iugis, ab Australibus eorum sunt regionibus sequestratae. |
| 2 | Namque ipsi Australes Picti, qui intra eosdem montes habent sedes, multo ante tempore, ut perhibent, relicto errore idolatriae, fidem veritatis acceperant, praedicante eis verbum Nynia episcopo reverentissimo et sanctissimo viro, de natione Brittonum [CCCXCIV], qui erat Romae regulariter fidem et mysteria veritatis edoctus; cuius sedem episcopalem, sancti Martini episcopi nomine et ecclesia insignem, ubi ipse etiam corpore una cum pluribus sanctis requiescit, iam nunc [Al. om. nunc] Anglorum gens obtinet. Qui locus ad provinciam Berniciorum pertinens, vulgo vocatur Ad candidam casam, eo quod ibi ecclesiam de lapide, insolito Brittonibus more fecerit. |
| 3 | Venit autem Brittaniam Columba, regnante Pictis Bridio filio Meilochon, rege potentissimo, nono anno regni eius, gentemque illam verbo et exemplo ad fidem Christi convertit: unde et praefatam insulam ab eis in possessionem monasterii faciendi accepit. Neque enim magna est, sed quasi familiarum quinque, iuxta aestimationem Anglorum: quam successores eius usque hodie tenent, ubi et ipse sepultus est [DXCVII], cum esset annorum septuaginta septem, post annos circiter triginta et duos ex quo ipse Brittaniam praedicaturus adiit. |
| 4 | Fecerat autem, priusquam Brittaniam veniret, monasterium nobile in Hibernia, quod a copia roborum Dearmach lingua Scottorum, hoc est, Campus roborum, cognominatur. Ex quo utroque monasterio plurima [Al., perplurima] exinde monasteria per discipulos eius et in Brittania et in Hibernia propagata sunt: in quibus omnibus idem monasterium insulanum, in quo ipse requiescit corpore, principatum teneret [Al., tenet]. |
| 5 | Habere autem solet ipsa insula rectorem semper abbatem presbyterum, cuius iuri et omnis provincia, et ipsi etiam episcopi, ordine inusitato, debeant esse subiecti, iuxta exemplum primi doctoris illius, qui non episcopus, sed presbyter extitit et monachus: de cuius vita et verbis nonnulla a discipulis eius feruntur scripta haberi. |
| 6 | Verum qualiscumque fuerit ipse, nos hoc de illo certum tenemus, quia reliquit successores magna continentia ac divino amore regularique institutione insignes: in tempore quidem summae festivitatis dubios circulos sequentes, utpote quibus longe ultra orbem positis nemo synodalia paschalis observantiae decreta porrexerat; tantum ea quae in propheticis, evangelicis et apostolicis literis discere poterant pietatis et castitatis opera diligenter observantes. |
| 7 | Permansit autem huiusmodi observantia paschalis apud eos tempore non pauco, hoc est, usque ad annum dominicae Incarnationis septingentesimum decimum quintum [Al., sextum], per annos centum quinquaginta. |
| 8 | At tunc veniente ad eos reverentissimo et sanctissimo Patre et sacerdote Ecgbercto, de natione Anglorum, qui in Hibernia diutius exulaverat pro Christo, eratque et doctissimus in Scripturis et longae vitae perfectione eximius, correcti sunt per eum et ad verum canonicumque Paschae diem translati, quem tamen et antea non semper in luna quarta decima cum Iudaeis, ut quidam rebantur, sed in die quidem [Al., quadam] Dominica, alia tamen quam decebat hebdomada celebrabant. |
| 9 | Sciebant enim, ut Christiani, resurrectionem dominicam quae prima Sabbati facta est prima Sabbati semper esse celebrandam: sed ut barbari et rustici, quando eadem prima Sabbati quae nunc Dominica dies cognominatur [Al., nuncupatur] veniret minime didicerant. Verum quia gratia caritatis fervere non omiserunt [Al., omiserant], et huius quoque rei notitiam ad perfectum percipere meruerunt, iuxta promissum Apostoli dicentis: Et [Al., om. et] si quid aliter sapitis, et hoc quoque vobis Deus revelabit [Al., revelavit]. De quo plenius in sequentibus suo loco dicendum est. |