Beda Venerabilis, Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, 1, CAPUT VII. Passio sancti Albani et sociorum eius, qui eodem [Al., eo] tempore pro Domino sanguinem fuderunt.
| 1 | Siquidem in ea passus est sanctus Albanus [CCCV], de quo presbyter Fortunatus in Laude virginum, cum beatorum martyrum qui de toto orbe ad Dominum venirent [Al., venerunt] mentionem faceret, ait: Albanum egregium fecunda Britania profert. Qui videlicet Albanus paganus adhuc, cum perfidorum principum mandata adversum Christianos saevirent, clericum quemdam persecutores fugientem hospitio recepit: quem dum orationibus continuis ac vigiliis die [Al., diu] noctuque studere conspiceret, subito divina gratia respectus exemplum fidei ac pietatis illius coepit aemulari, ac salutaribus eius exhortationibus paulatim edoctus, relictis idolatriae tenebris Christianus integro ex corde factus est. Cumque praefatus clericus aliquot diebus apud eum hospitaretur, pervenit ad aures nefandi principis confessorem Christi cui necdum fuerat locus martyrii deputatus, penes Albanum latere. |
| 2 | Unde statim iussit milites eum diligentius inquirere. Qui cum ad tugurium martyris pervenissent, mox se sanctus Albanus pro hospite ac magistro suo, ipsius habitu, id est, caracalla qua vestiebatur indutus, militibus exhibuit, atque ad iudicem vinctus perductus est. |
| 3 | Contigit autem iudicem ea hora qua ad eum Albanus adducebatur, aris adsistere ac daemonibus hostias offerre, numque vidisset Albanum, mox ira succensus nimia quod se ille ultro pro hospite quem susceperat militibus offerre ac discrimini dare praesumpsisset, ad simulacra daemonum quibus adsistebat eum iussit pertrahi: Quia rebellem, inquiens, ac sacrilegum celare quam militibus reddere maluisti, ut contemptor divum meritam blasphemiae suae poenam lueret, quaecumque illi debebantur supplicia tu solvere habes, si a cultu nostrae religionis discedere tentas. |
| 4 | At sanctus Albanus qui se ultro persecutoribus fidei Christianum esse prodiderat, nequaquam minas principis metuit; sed accinctus armis militiae spiritalis, palam iussis illius parere nolle pronunciabat. Tum iudex: Cuius, inquit, familiae vel generis es? Albanus respondit: Quid ad te pertinet [Al., refert] qua sim stirpe genitus? |
| 5 | sed si veritatem religionis audire desideras, Christianum iam me esse, Christianisque officiis vacare cognosce. Ait iudex: Nomen tuum quaero, quod sine mora mihi insinua. Et ille: Albanus, inquit, a parentibus vocor, et Deum verum ac vivum qui universa creavit adoro semper et colo. Tum iudex repletus iracundia dixit: Si vis perennis vitae felicitate perfrui, diis magnis sacrificare ne differas. |
| 6 | Albanus respondit: Sacrificia haec quae a vobis redduntur daemonibus, nec auxiliari subiectis possunt, nec supplicantium sibi desideria vel vota complere. Quinimmo quicumque his sacrificia simulacris obtulerit, aeternas inferni poenas pro mercede recipiet. His auditis iudex nimio furore commotus, caedi sanctum Dei confessorem a tortoribus praecepit, autumans se verberibus, quam verbis non poterat, cordis eius emollire [Al., emoliri] constantiam. Qui cum tormentis afficeretur acerrimis, patienter haec pro Domino, immo gaudenter ferebat. At ubi iudex tormentis illum superari vel a cultu Christianae religionis revocari non posse persensit, capite eum plecti iussit. |
| 7 | Cumque ad mortem duceretur, pervenit ad flumen quod muro et harena ubi feriendus erat, meatu rapidissimo dividebatur: viditque ibi non parvam hominum multitudinem utriusque sexus, conditionis diversae, et aetatis, quae sine dubio, divinitatis instinctu ad obsequium beatissimi confessoris ac martyris vocabatur, et ita fluminis ipsius occupabat pontem ut intra vesperam transire vix posset. |
| 8 | Denique cunctis pene egressis, iudex sine obsequio in civitate substiterat. Igitur sanctus Albanus cui ardens inerat devotio mentis ad martyrium ocius pervenire, accessit ad torrentem, et dirigens ad coelum oculos, illico siccato alveo, vidit undam suis cessisse ac viam dedisse vestigiis. Quod cum inter alios etiam ipse carnifex qui eum percussurus erat, vidisset, festinavit ei ubi ad locum destinatum morti venerat occurrere.: divino nimirum admonitus instinctu, proiectoque ense quem strictum tenuerat, pedibus eius advolvitur, multum desiderans ut cum martyre vel pro martyre quem percutere iubebatur, ipse potius mereretur percuti. |
| 9 | Dum ergo is ex persecutore factus esset collega veritatis et fidei, ac iacente ferro esset inter carnifices iusta cunctatio, montem cum turbis reverentissimus Dei confessor ascendit: qui opportune laetus, gratia decentissima, quingentis fere passibus ab harena situs est, variis herbarum floribus depictus, immo usquequaque vestitus, in quo nihil repente arduum, nihil praeceps, nihil abruptum, quem lateribus longe lateque deductum in modum aequoris natura complanat, dignum videlicet eum, pro insita sibi specie venustatis, iam olim reddens qui beati martyris cruore dicaretur. |
| 10 | In huius ergo vertice sanctus Albanus dari sibi a Deo aquam rogavit, statimque incluso meatu ante pedes eius fons perennis exortus est, ut omnes agnoscerent etiam torrentem martyri obsequium detulisse: neque enim fieri poterat ut in arduo montis cacumine martyr aquam quam in fluvio non reliquerat, peteret, si hoc opportunum esse non videret. |
| 11 | Qui videlicet fluvius ministerio persoluto, devotione completa officii testimonium relinquens, reversus est ad naturam. Decollatus itaque martyr fortissimus ibidem accepit coronam vitae quam repromisit Deus diligentibus se. Sed ille qui piis cervicibus impias intulit manus gaudere super mortuum non est permissus: namque oculi eius in terram una cum beati martyris capite deciderunt. Decollatus est ibi tum etiam miles ille, qui antea superno nutu correptus sanctum Dei confessorem ferire recusavit: de quo nimirum constat, quia etsi fonte baptismatis non est ablutus, sui tamen est sanguinis lavacro mundatus ac regni coelestis dignus factus est ingressu. |
| 12 | Tum iudex tanta miraculorum coelestium novitate perculsus, cessari mox a persecutione praecepit, honorem referre incipiens caedi sanctorum, per quam eos opinabatur prius a Christianae fidei posse devotione cessare. Passus est autem beatus Albanus die decimo Kalendarum Iuliarum, iuxta civitatem Verolamium, quae nunc a gente Anglorum Verlamacaestir sive Vaetlingacaestir appellatur, ubi postea redeunte temporum Christianorum serenitate ecclesia est mirandi operis, atque eius martyrio condigna exstructa. |
| 13 | In quo videlicet loco usque ad hanc diem curatio infirmorum et frequentium operatio virtutum celebrari non desinit. |
| 14 | Passi sunt ea tempestate Aaron et Iulius legionum urbis cives, aliique utriusque sexus diversis in locis perplures, qui diversis cruciatibus torti et inaudita membrorum discerptione lacerati, animas ad supernae civitatis gaudia perfecto agone miserunt. |