Ambrosius, In Psalmum David CXVIII Expositio, SERMO DECIMUS SEXTUS. Ain
| 1 | Incipit littera decima sexta Ain, cuius interpretatio est, Oculus, sive fons. Oculus utitur videndi munere: sed saepe videmus ea quae complacent, et saepe quae displicent: nec in eo oculi est vel culpa vel probitas pro eorum qualitate quae viderit; oculi est enim officium nuntiare quod viderit. Est sane vel offensa vel gratia, si aut delectetur suavibus, aut offendatur adversis. Ideo frequenter oculus suppliciorum dicitur, oculus tentationis, oculus hoedi, oculus vitulae, oculus generationis, aut fons generationis. |
| 2 | Legimus in Evangelio quia baptizabat Ioannes in Ennon [Ioan. III, 23]. Ennon oculum suppliciorum interpretati sunt. Itaque nemo venit ad baptismum, nisi qui desiderat sibi propria peccata dimitti, quorum supplicia corde provido perhorrescat. Itaque licet oculus suppliciorum dicatur, praevidentis est tamen supplicia, non sustinentis: licet baptismum poenitentiae habeat aliquam de suppliciorum susceptione tolerantiam. Oculi est ut intuendi officio fungatur: tuum est cavere quod videris. |
| 3 | Denique et oculus tentationis dicitur; quia per oculum saepe tentamur. Oculus meretricis laqueus amatoris. Sed oculus nihil delinquit; ideoque Salvatoris sententia plena iustitiae est, dicentis: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam adulteravit eam in corde suo [Matth. V, 28]. Non dixit: Qui viderit mulierem, sed ad concupiscendum viderit. Oculum absolvit, mentem ligavit. Nec dixit: Adulteravit eam in oculo, sed in corde. In oculo visus est, in corde peccatum. |
| 4 | Oculus hoedi qui ad sinistram est; quod ea quae dextra sunt, peccator videre non possit. Sanctus autem dicit: Providebam Dominum in conspectu meo semper; quoniam a dextris est mihi, ne commovear [Psal. XV, 8]. Et Petro sancto apostolo, cum tota nocte nihil cepisset, ut legimus in Evangelio, a Salvatore dictum est: Mitte in dexteram partem navigii retia [Ioan. XXI, 6]. Itaque fretus imperatis coelestibus, misit retia, et plurimum piscium congregavit. In sinistra nox erat: in dextera divini sermonis claritudo fulgebat diurna. |
| 5 | Est et oculus vitulae: quod aeque ad peccatores refertur; quia sicut iugi loro vitulae attrahunt iniquitates, non dirumpentes neque abscindentes proprium, sed longo trahentes fune peccatum. Indomita enim vitula sero mansuescit, et trahit lora, non suscipit; quia impatiens est tenendi: et quo diutius traxerit, eo amplius impeditur. |
| 6 | Oculus quoque generationis, aut fons generationis dicitur; quia ex oculorum conspectu aut bona, aut adversa generantur. Vidisti mulieris pulchritudinem, laudasti artificis opus, venustatem naturae: generatio fidei, devotionis est partus. Contentus fuisti formae decore, non census ambitione, sumpsisti in uxorem, genuit filios liberalioris gratiae: oculus tibi fuit generatio prosperorum. Contemplatus es sacram puellam, pressit oculos tuos augustae reverentia castitatis: praedicasti Dominum Iesum, qui senilem dedisset in adolescentula aetate gravitatem, immaculatamque vitam inter infirmas tam lubricae huius carnis illecebras humanis infudisset affectibus: fons bonorum est. Vidisti possessiones pupillorum, non ad invadendum, sed ad tuendum: et paternis ingemuisti visceribus, si quid advertisti de minoris commodis esse neglectum: repulisti eum qui fines eius volebat invadere: iudicasti pupillo: oculus tuus fons tibi fuit et origo iustitiae. Iudicasti viduae (sicut enim mala drachma, non drachma: sic malum iudicium, non utique iudicium), iudicasti ergo sicut iustus et bonus iudex: vidisti usurpatorem improbum, qui maritali auxilio destitutam, suam praedam putaret: iniquitatem non passus es: tulisti indefensae opem, quo adiuta praesidio, inoffensa opera castitatis exercuit, nec auxilium quaerere maritale compulsa est; dicit tibi Dominus: Venite, disputemus (Esaiae I, 18). Quia iudicasti viduam, oculus tuus fons gratiae tibi factus est. Vidisti nudum corpus inopis iacere defuncti, non praeteristi, ut ille qui exponitur in Evangelio [Luc. X, 31 ] [et 32], sacerdos atque levita: sed continuo miseratus, sepulturae solatiis tradidisti: generavit tibi oculus materiam redemptionis. |
| 7 | Contra si aspiciens agrum pupilli vineis consitum, laetum segetibus, nemoribus umbrosis, aut fluviis decurrentibus, aut fontibus scaturientibus, aut riparum herbosis amoenum thoris, et avaritiae facibus accensus transtulisti patrum limites, atque in possessionem indefensam improbus irruisti: oculus tuus tibi mortis perpetuae acerba generavit. Vicinae viduae iura temerasti: coegisti eam quae aut dolorem suum, aut pudorem secretis clausa parietibus fovere deberet, prosilire in publicum, inverecundius quam iniustius litigare: oculus tuus partus iniquitatis est factus. Vidisti inopem superbo oculo, et insatiabili corde: despexisti precem pauperis: et quem misereri debueras, cum fastidio praeteristi: oculus tuus fons tibi fuit et origo peccati. |
| 8 | Ideoque oculi tui non lupi oculi sint, et insidiantis ad praedam, sed sicut Sponsae dicitur: Oculi tui stagna in Esebon, in portis filiae multorum: nares tuae sicut turris Libani [Cant. VII, 4]. Stagna in Esebon quid est, nisi in cogitationibus rationabilibus abundatia, quae est in portis Ecclesiae, cui merito defertur multitudo doctrinae? Filia enim multorum, plurimarum doctrinarum posteritas effecta est, cuius nares odor est sacrificiorum floribus omnibus praestans. Quid enim Christi odore sublimius, qui abolebat thuris flagrantiam? Oculus ergo iste provideat quae futura sunt: et si adversa imminere praeviderit, fletu lacrymisque emollire ac mitigare non desinat. |
| 9 | Ideo Hieremias in captivitate gentis Iudaeae positus, futuram praevidens perpetuae captivitatis aerumnam, quam perfidiae pretio Iudaeorum populus habebat exsolvere, dicebat in Threnis sub hac eadem littera: In hoc ego fleo, oculi mei caligaverunt a fletu; quia elongavit a me qui me consolabatur [Thren. I, 15 ] [et 16]. Non igitur abductum se esse de terris suis dolebat, sed a Christo populum relinquendum, consolationemque futurae vitae cernebat amissam. Haec est vere dolenda captivitas, quae aeternae spe libertate privata videbatur. Alio quoque loco sub hac eadem littera repetivit in Threnis, dicens: Dominus quae cogitavit, consummavit, verbum suum quod mandavit a diebus antiquis. Destruxit, et non pepercit, et laetificavit super te inimicum, et exaltavit cornu tribulantis te [Thren. II, 17]. Nonne evidenter futurum iudicium Christi annuntiatur, sicut in psalmo quoque praesenti declarari certum est. Oculus ergo praevideat quae ventura sunt, et ea aut profusione lacrymarum, aut erroris correctione detorqueat. Denique Hieremias flebat; quia malam causam impiae plebis susceperat, quae perfidiae pertinacia proprium negabat auctorem. |
| 10 | (Vers. 121.) David autem prophetico spiritu iudicium praevidens Christi, in quo nemo innocens periclitabitur; nemo sceleratus eludet, bona fretus conscientia dicit: Feci iudicium et iustitiam: ne tradas me nocentibus me. Non quasi gloriosus ac insolens se ipse laudat, cum utique peritus legis, alterius magis quam proprio ore unumquemque laudandum esse non ignoraret. Non, inquam, praedicatarum iactantia est hic ulla virtutum, sed vitae innocentis assertio iure praesumpta; ne dignus aestimaretur qui propter gravia peccata a Domino relinqueretur, et nocentium potestati traderetur. Defensio est igitur, non arrogantia, quando non excellentia aliqua honoris assumitur, sed formidabilis aerumna propulsatur. Denique Petrus hoc genere defensionis utitur dicens: Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te: quid ergo erit nobis [Matth. XIX, 27]? In quo si dicti arrogantis decolor aliquis naevus fuisset, non tantum gratiae de Domini Salvatoris sententia retulisset [Ibid. 28]; ut non solum minime subdendus ipse iudicio, sed etiam iudicaturus de aliorum meritis ipse nuntiaretur. Neque enim in iudicio, si quis innocentiae suae tuendae gratia, quid fecisset aperiret, ad iactantiam potius quam ad defensionem causae dictum aestimaretur. Aliud est dignum se praemio dicere, aliud indignum iniuria. |
| 11 | Et tamen ille ipse philosophiae summus, ut aiunt, magister, cum accusaretur, interrogatus qua tandem poena se dignum putaret, respondisse fertur, ut in Prytaneo publico quotidie convivio susciperetur. Ille honorem usurpavit, hic praecavit aerumnam: ille gloriam arrogavit, hic humilitatem servavit. Nam quae maior esse humilitas potest, quam ut conscius sibi iudicii et iustitiae reservatae, tradi potestati diaboli vereretur? Hominem se esse cognovit, impar sibi bellum adversum spiritalia nequitiae in coelestibus: raptum novit Enoch esse, ne malitia mutaret cor eius: Noe inebriatum, Lot incestatum, sacerdotem primum ipsum Aaron cum Maria sorore tentatum, leprae maculis aspersam Mariam primum, post, absolutam: Moysen pene internecatum, nisi circumcisione filii et eiusmodi sanguinis fusione Sephora mulier eius omne ab eo periculum depulisset. His igitur commonitus exemplis nequaquam se fortitudini suae credit: sed cauta humilitas divinum sibi precando adsciscit auxilium, petens ne tradatur nocentibus. |
| 12 | Scit enim auctorem esse principem mundi omnium delictorum. Ipse individuos proximorum irarum stimulis excitatos scindit affectus: ipse flammam accendit libidinis: ipse adolet avaritiae cupiditates; ut quo plus rapuerimus, amplius requiramus: ipse suggerit et ministrat fomenta luxuriae: ipse odia exasperat, et immodicae studium ambitionis inflammat. Quod vitium blandum in exordio, saevum in processu, nec fraternae germanitatis potuit contemplatione revocari. Dum dolet sibi gratiae coelestis ambitor fratrem esse praelatum, de sacrificio processit ad parricidium. Auctorem igitur incontinentiae diabolum esse Apostolus docet: Ne tentet vos propter incontinentiam vestram [I Cor. VII, 5]. Incentorem quoque a varitiae ipsum esse legimus, dicente Paulo: Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem, et in laqueum diaboli [I Tim. VI, 9]. Et alibi: Mortificate ergo membra vestra quae sunt super terram, fornicationem, immunditiam, libidinem, concupiscentiam malam, et avaritiam, quae est idololatria [Coloss. III, 5]. In his enim diaboli voluntatem facimus, et exsequimur potestatem, qui per carnis istius desideria incentivum suae fraudis operatur. |
| 13 | Quemcumque ergo in vitiorum suorum possessione repererit, tamquam obnoxium suo iuri vindicat. Adulterium quis facit, luxuriam exercet, aliena diripit; portio diaboli est: pudicus autem, et continens, et misericors, Christi portio est. Christi ergo servum sibi non potest vindicare, nisi forte illapsum in vitia deprehenderit: nec tunc quidem vindicat, sed tamquam suum sibi tradi postulat. Ideo ergo dicit David: Feci iudicium et iustitiam, non ut arroget, sed excuset; ne quasi peccator deseratur a Christo. Exemplo sit nobis apostolica lectio quam ob rem unusquisque tradatur. Illum enim qui uxorem patris habuit, quia sic operatus est, tradidi satanae, dicit Apostolus [I Cor. V, 4 ] [et 5]: non ergo esset traditus, nisi opera fecisset diaboli. Unde non immerito recusat propheta nocentibus tradi, qui allegat non diaboli opera se fecisse, sed Christi; Christus enim dicit: Iudicate pupillo, et iustificate viduam [Esai. I, 17]. Hoc est ergo: Feci iudicium et iustitiam, in iudicio non contempsi pauperem, non oppressi viduam, personam divitis non recepi, in omnibus operibus iustitiam reservavi. |
| 14 | Iudicii finis iustitia est. In altero veritatis custodia, in altero fructus est aequitatis: utraque tamen non privata virtus, sed publica. Nam immaculatum corpus a virili permixtione servare, et palmam castimoniae limoso in corpore usque ad Angelorum conversationem custodia integritatis evehere, utilitas privata, laus publica est: Frugi esse ac modestum, et sobriae parcitatis tenere mensuram probatur a pluribus, sed sibi soli proficit. Fortitudo in praeliis eminet, in otio friget: cuius opus in tempore necessarium, in voto adversum; malunt enim homines non pugnare, quam vincere. Sola iustitia est quae omnibus temporibus, aliis potius nata quam sibi, quotidiano usu, et fructu publico, suo damno alienas custodit utilitates: quae nihil habeat utilitatis, et plurimum laudis. Hanc igitur Propheta praetendit ad sui meriti commendationem, dicens: Feci iudicium et iustitiam: ne tradas me nocentibus me. Ubi iustitia, ibi misericordia. Misericordia a peccato liberat. Quomodo ergo peccatoribus trador? Simile illud in Canticis: Exui tunicam meam, quomodo induam eam? Lavi pedes meos, quomodo inquinabo eos [Cant. V, 3 ] [et 4]? Exui tunicam peccatoris, velamenque terreni: cur quasi peccator atque terrenus adiudicor? Lavi pedes meos, ne qua delicti sors posset adhaerere vestigio: cur das in me delinquentibus potestatem? |
| 15 | (Vers. 122.) Sequitur: Suscipe servum tuum in bono: non calumnientur me superbi. Quasi iudicii et iustitiae conscius, auctoritate prophetica progreditur; ut servum Domini se dicere non reformidet: servus enim Domini nihil debet alienis. Pretiosa haec est servitus, quae virtutum constat expensis. Cur autem timet nocentibus tradi, aperit evidenter; quia calumniatores sunt, qui oderint veritatem: impugnent innocentiam, quia superbi sunt. Qualis enim adversum servulos Dei potest superbus esse, qui adversus Deum se exaltat, et dicit: In coelum ascendam: super sidera coeli ponam sedem meam: sedebo in monte excelso, super montes altos qui sunt ab Aquilone: ascendam super nubes, et ero similis Altissimo [Esai. XIV, 13 ] [et 14]? Quid igitur mirum, si gravare homines possit, qui pervicaci spiritu nec Deo cedit? Quomodo mensuram veritatis, et fidem in hominem reservabit, qui sacrilego, impudentique mendacio omnipotenti se Domino adaequandum esse promittit? Quomodo calumniatur singulis, qui totam irritavit terram, concussit reges, posuit universum orbem desertum, et civitates destruxit: eos qui in abductione erant, non solvit? |
| 16 | Caveamus ergo ne muros animae nostrae destruat, ne propugnacula nostrae mentis diruat, ne super sidera thronum suum ponat. Ponit super sidera, quando electum decipit, quando iustum circumvenit, cuius opera lucent sicut stellae in coelo. Nonne et Iudas proditor inter caeteros audiebat: Vos estis lux huius mundi [Matth. V, 14]? Nonne diabolus lumen eius extinxit? Quin etiam quos non potuerit circumvenire, calumniatur, invidens regni coelestis gloriam; ut quos illecebris suis a Christo non potuit separare, eos calumniis suis debiti honoris fructu fraudare conetur. Fugiamus ergo malos calumniatores, qui peccatum operantur in nobis, et ipsi nobis calumnias infestissima accusatione componunt, id quod ipsi fecerint arguentes. Ecce manus Domini parata est, quae te fugientem ab adversariis tueatur ac protegat. Pharao te in patribus tenebat superbus, immitis: fugisti ab eo, suscepit te manus Domini, et de periculis liberavit. Non dimisisset te Pharao, nisi tu ad Dominum confugisses. Dicebat Pharao: Dominum nescio, et Israel non dimitto [Exod. V, 2]. Vides quam superbus? Merito ergo susceptus in bono est, qui malum fugit. Non patitur ergo Deus in malo nos esse: suscipit in bono; nec patitur suos calumniis subiacere. |
| 17 | (Vers. 123.) Oculi mei defecerunt in salutare tuum, et in eloquium iustitiae tuae. Qui sint isti oculi considera, qui in Christum deficiunt, dum eius praestolantur adventum, animae videlicet oculi non corporis, tota fidei intentione defixi; in eo enim quem diligimus, totis oculis occupamur, nec quidquam aliud videre delectat. Non potest hoc dicere nisi qui a mundanis sollicitudinibus et saecularibus voluptatibus intentionem omnem suae mentis avertit. Nam quomodo hoc dicit, qui theatralibus ludibriis occupatur? Sed ille hoc dicit, qui supra dixit: Averte oculos meos, ne videant vanitatem (Serm. V, v. 37). Qui autem sunt oculi qui deficiunt in eloquium Dei, nisi oculi interioris hominis, obtutusque animae, qui tenduntur ut videant Dei verbum, et nimia intentione et exspectatione deficiunt in salutare Dei, defectum sui patientes, ut assumant quod verbi est? |
| 18 | Et quia eloquium Dei plerosque movere potest, ideo addidit: Eloquium iustitiae; ut movere non debeat. Movere autem poterat, quia scriptum est: Maior serviet minori [Gen. XXV, 23]. Nam nisi ad mysterium accipias, naturae iniuria est. Et, Dedi vobis praecepta non bona [Ezech. XX, 25]. Ergo Deus mala dat praecepta. Et, Ego Dominus creans mala [Esai. XLV, 7]. Sed et de praeceptis sic solvitur; quia infirmis non dare debuit perfecta praecepta, quae sustinere non possent. Quando audiret Iudaeus: Dimitte omnia tua . . . . et sequere me [Matth. XIX, 21]? Quando audiret Iudaeus: Qui non tulerit crucem suam, et secutus me fuerit, non est me dignus [Matth. X, 38]? Sed haec perfectiora praecepta Evangelio reservata sunt. Et mala non creavit Deus, sed haec quae videntur nobis austera, verbera, mors et huiusmodi alia quae propter emendationem praescripta sunt noxiorum; iustis enim non est lex posita, sed iniustis. Nam si noxii nihil timerent, innocentes semper timerent. |
| 19 | Qui sunt igitur isti oculi qui deficiunt in salutare Dei? Diximus oculum suppliciorum esse, qui praevidens futura supplicia peccatorum, gerendam annuntiet poenitentiam. Demonstravit hunc oculum Baptista Ioannes dicens: Generatio viperarum, quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite ergo fructus dignos poenitentiae [Luc. III, 7 ] [et 8]. Ad baptismum enim Ioannis veniebat, qui habebat oculum suppliciorum: ad Christi autem baptismum venit, qui videt gratiam. Hic enim oculus est quem Dominicae passionis umbra tuetur et protegit. Aliud ergo Ennon, aliud Ain. In Ennon baptizatur conscius gravium delictorum: qui autem purum oculum habet, gratiam suscipit spiritalem. Et imperfectae fortasse animae oculus suppliciorum est: perfectae autem oculus gratiarum est purior atque sincerior, qui significatur hac littera, ad quam iusti forma dirigitur; quia imperfecta peccati tantummodo iudicium declinare desiderat, perfecta vero meritum regni coelestis acquirere. Praesumimus tamen quod utrumque oculum una anima habeat, et oculum suppliciorum, et oculum gratiae: laevum oculum suppliciorum, dexterum gratiae; quia non a primo homines possunt esse perfecti, sed per processum virtutis ascendunt. Ante igitur unaquaeque anima quasi ad baptismum Ioannis venit; ut praemittat poenitentiam delictorum: et in processu paulatim ubi peccata sua defleverit, spiritali abluta baptismate, Christi accipit sacramentum. Unde videtur et in Canticis Canticorum Ecclesia praedicari, cui dicitur: Cor nostrum cepisti, soror mea Sponsa, cor nostrum cepisti uno ab oculis tuis [Cant. IV, 9]; ut iste oculus gratiae sit, qui Christi sibi pleniorem acquisiverit charitatem. |
| 20 | Plerique tamen hoc loco accipiunt duos oculos Ecclesiae: unum qui mystica videat, alterum qui moralia; eo quod sancta Ecclesia non solum moralium teneat disciplinam, sed etiam coelestis doceat secreta mysterii. Unde dictum est de ea: Oculi tui sicut columbae, extra taciturnitatem tuam [Ibid., 1], quod et spiritaliter videat, et noverit tempus tacendi esse, et tempus loquendi; ut in tempore sermonem suum proferat, ne importunitate loquendi peccatum possit incurrere. |
| 21 | Habet ergo oculos columbae ad similitudinem Christi; quia et de ipso lectum est: Oculi tui sicut columbae super abundantiam aquarum latae in lacte, sedentis super plenitudinem [Cant. V, 12]. Baptizat in lacte Dominus, id est, in sinceritate. Et isti sunt qui vere baptizantur in lacte, qui sine dolo credunt, et puram fidem deferunt, ut immaculatam induant gratiam. Ideo candida Sponsa ascendit ad Christum; quia in lacte baptizata est. Ideo mirantur eam Virtutes et Potestates, dicentes: Quae est haec quae ascendit dealbata [Cant. VIII, 7]? Ante paululum dicebat, Nigra sum [Cant. I, 4]: nunc dealbata cernitur, et ascendit ad coelum, et innixa Dei Verbo, alta iam penetrat. Nec immerito illic aquarum abundantia, ubi Christus; ut mens humana repleri cupiat. Has sitit aquas cervus, quas cum biberit, sitire non possit. Has aquas sitivit Propheta, cum dixit: Sitivit in te anima mea [Psal. XLI, 3]. Sedet ergo Christus super abundantiam aquarum, et super plenitudinem. Et ideo qui baptizatur in lacte, dicit: Et nos omnes de plenitudine eius accepimus [Ioan. I, 16]. Unde et oculus suppliciorum non alienus est ab Ecclesia; quia etsi baptizabat Ioannes in Ennon, baptizabat iuxta Salim, ubi erat aquarum abundantia, duodecim fontes, et septuaginta Palmarum arbores [Ioan. III, 25]. |
| 22 | Hos fontes habet Ecclesia, hoc est, in veteri Testamento duodecim patriarchas, et in novo duodecim apostolos. Ideoque dictum est: In Ecclesia benedicamus Dominum Deum de fontibus Israel [Psal. LXVII, 27]. His fontibus ante perfunditur quicumque Christi mysteria sacrosancta consequitur; isti enim fontes ex aeterno fonte manantes, toto orbe fluxerunt. Ubi isti fontes, ibi ascensio animarum. Denique Salim interpretati sunt, Ipsum ascendentem. Ille enim vere ascendit, qui propria peccata deponit. Hoc igitur verbo purificatoriae sanctificationis usus exprimitur. Unde etiam bene in Canticis Christus dicit ad Ecclesiam: Dentes tui sicut grex tonsarum, quae ascenderunt a lavacro, quae omnes gemellos creant, et infecunda non est in eis [Cant. IV, 2]. Quod specie tenus de capris dicitur, mystice autem de Ecclesiae grege. |
| 23 | Nec vilia tibi videantur ista animalia. Denique audi quae de his sanctus loquitur Spiritus: Capillamentum tuum ut grex tonsarum, quae revelatae sunt a monte Galaad. Dentes tui ut grex tonsarum, quae ascenderunt de lavacro [Cant. VI, 4 ] [et 7]. Vides quod in altis grex iste pascitur, audax in monte. Itaque ubi aliis praecipitia, ibi capris nullum periculum: ubi aliis periculum, ibi gregis huius alimentum, ibi cibus dulcior, ibi fructus electior. Spectantur a pastoribus suis dumosa de rupe pendentes: ibi luporum incursus esse non possunt, ibi fecundae arbores fructum integrum subministrant. Cernere licet uberi lacte distentas super teneram sobolem materna pietate sollicitas. Ideo elegit eas Spiritus sanctus quibus coetum venerabilis Ecclesiae compararet. |
| 24 | Et ut mystice audias: capillamentum Verbi est altitudo et eminentia quaedam iustarum animarum, quoniam sensus sapientis in capite eius. In altitudine enim cogitationis humanae certum est esse sapientiam. Et quemadmodum tondentur caprae, ut superflua deponant: ita etiam tonsarum animarum gregem, hoc est, multarum animarum virtutes habet sancta Ecclesia, in quo grege nihil possis insensibile reperire, nihil superfluum; quoniam fides sapientes fecit, spiritalis autem gratia ab omni superfluorum labe mundavit. |
| 25 | Merito igitur revelatae sunt animae iustorum, et revelatae a monte Galaad, hoc est, a transmigratione testimonii; eo quod a Synagoga ad Ecclesiam testimonium coeleste migravit. In hoc itaque monte nascitur thymiama, resina, et caeteri odores, quos negotiatores illi Ismaelitae, ut habes in primo libro Testamenti veteris, deferebant [Gen. XXXVII, 25]. Hos odores habet Ecclesia, quos mercatores ex gentibus congregati, fide et devotione vexerunt. Itaque sicut caprae bonis refectae cibis, et solis calore vernantes, lavantur in flumine, et exsultantes mundae resurgunt de flumine: ita animae iustorum ascendunt ab spiritali lavacro. |
| 26 | Istae sunt vere quae geminos creant, in quibus non est infecunditas aliqua virtutum, sterilitas ulla meritorum. Bene geminos creant; quia congeminant sensus suos. Unde habes in Proverbiis scriptum: Et tu scribe haec tibi tripliciter, in consilio, et in cognitione [Prov. XXII, 20]. Triplicem praemisit scriptionem, et duo subdidit, consilium et cognitionem: sed cognitio gemina est: una incorporalium, altera corporalium. |
| 27 | Diximus de fecunditate: dicamus de dentibus. Nam et navigantes plerique, et properantes itinere terreno, ubi viderint speciosum aliquem locum, delectationis gratia demorantur, pascunt oculos, animumque allevant; nec mora ulla commeandi putatur, sed gratia: ita et nobis pulcherrimos dentes iustarum animarum considerare cordi est. Docuit enim Scriptura pulcherrimos dentes esse iustorum, dicens secundum litteram quidem de patriarcha Iuda, spiritaliter autem de Christo: Hilares oculi eius a vino, et dentes sicut lac [Gen. XLIX, 12]. In quo non utique carnis humanae officia, sed divinae gratiae munera praedicavit. Docet igitur exemplum, dentes non esse praetereundos, ubi de oculis dixerimus. |
| 28 | Qui sunt igitur iustarum dentes animarum, nisi qui informem ac durum accipientes cibum, vel frigidum plerumque, vel supra modum calentem nunc comminuunt, nunc fovent, nunc temperant, prout qualitas fuerit alimentorum? Dura comminuunt, ne asperitas litterae in veteri Testamento, et saecularis intellectus rigor, nisi fuerit spiritali dente resolutus, vitalia ipsa interclusis ciborum salutarium meatibus, et gulam quamdam animae incuriosa edacitate suffocet. Par est igitur ut dividas primum, si solida tibi videtur esca quae sumitur, et distinguas eam, atque emollitam sine noxa aliqua animae in omnia eius membra naturali divisione transfundas; ut vitalem succum omne eius corpus epuletur. Nihil cadaverosum, nihil mortuum ore tuo sumas, ne dicatur: Sepulcrum patens est guttur eorum [Psal. XIII, 3]: sed vivum haurias verbum; ut in tuae mentis visceribus possit operari. |
| 29 | Hi dentes super lac candidiores, quia dentes iustorum sunt. Denique cum omnes in Moyse baptizati in nube et in mari patres nostri fuerint, non otiose tamen scriptum est, quia Omnes eamdem escam spiritalem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritalem biberunt [I Cor. X, 3 ] [et 4]; ut istis sanctorum dentibus maior quidam fulgor accederet, quos post transitum maris Rubri, myrrhae fontis amaritudine per ligni gratiam temperata [Exod. XV, 25 ] [et 27], cognoscimus esse mundatos, deinde duodecim fontium potu, postremo petrae spiritalem undam vomentis irriguo; petra enim erat Christus. Ideo et manna manducaverunt [Num. XX, 11]; ut toties abluti manducarent panem, ut scriptum est, angelorum [Psal. LXXVII, 25]. Nunc quoque in Evangelii mysteriis recognoscis, quia baptizatus licet toto corpore, postea tamen esca spiritali potuque mundaris. |
| 30 | Merito ergo David et oculos interiores purificatos, et dentes tamquam illuminatos spiritalium dentium candore sermones profert dicens: Feci iudicium et iustitiam [Sup. v, 121]. Ille est enim verus dentium fulgor, ubi bene sibi consciae mentis resonat canora confessio. Ille mundus oculus, quem peccatorum gravium trabes nulla depresserit: quem purgamentorum levium festuca nulla turbaverit. Iste oculus in verbum iustitiae defecit. Qui enim Christo adhaeret, unus est spiritus [I Cor. VI, 17]. Et Balaam petebat ut anima sua deficeret in animis iustorum [Num. XXIII, 10], id est, ut proprii oblivisceretur erroris: quod suum erat, deponeret: quod iustitiae et aequitatis, assumeret. Sed progrediamur ad caetera. |
| 31 | (Vers. 124.) Sequitur: Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam, et iustitias tuas doce me. Praestruxit viam, et commendationis suae incrementa praesumpsit. Supra poposcit ne nocentibus traderetur [Sup. vv. 121 et 122]: iterum petiit ut susciperetur in bono; ne calumniarentur ei superbi, hoc est: Non declino iudicium, sed calumniam perfidorum; illi enim iudicare nesciunt, calumniari sciunt. Ad te confugio, qui nosti repraesentare iudicium. Et bene non vult calumniatoribus tradi; multa enim Iob passus est iustus, postquam traditus est nocenti. Sed difficile fuit illud et grande certamen [Iob. II, 6], quod nisi Iob nimia patientia haud facile quisquam superare potuisset; tamen ille non totus est traditus, sed meliore exceptus est portione. Qui dicit: Non tradas me [Sup. v. 121], quae maiora sunt comprehendit. Plus autem in anima, quam in carne sumus; iustis enim dicitur: Vos autem non estis in carne, sed in spiritu [Rom. VIII, 9]. Tradi ergo animam suam recusat, qui corpore sicut aranea tabescebat [Psal. XXXVIII, 12]. |
| 32 | Hoc igitur loco, maiore quodam familiaritatis usu potiora praesumens, ait: Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam, et iustitias tuas doce me. Misericordiam sibi deferri poscit, iustitias doceri. Alibi quoque, hoc est, in posterioribus habes hunc sensum: Et ne intres in iudicium cum servo tuo [Ps. CXLII, 2]. Etenim nostrorum conscii peccatorum, misericordiam magis petere Dei nostri, quam iustitiam implorare debemus. Alia veniam largitur: alia examen impertit. Quae spes hominibus certandi apud eum, quem occulta non fallunt, quem latere peccata non possunt? Ideoque sciens eius potentiam, qui hominem non timeret, ait: Tibi soli peccavi [Psal. L, 6]. Non potest hoc iustus negare; quia nemo sine peccato: non potest rex, quia etsi leges in potestate habet, ut impune delinquat; Deo tamen subditus est: immo plus ipse debet, cui plus commissum est. |
| 33 | Hoc ergo dicit: Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam; quia etsi quid boni feci, plura debeo quasi servus. Non uno facto servus absolvitur; quia nemo servum habens arantem, aut oves pascentem, dicit illi: Transi, recumbe; sed dicit illi: Para quod coenem, et praecinge te, et ministra mihi. . . . Numquid gratiam habet servus, si fecit quod imperatum est ei [Luc. XVII, 7 ] [et 8]? Ergo et cum fecerimus quod nobis imperatum est, non statim nos exaltare debemus, sed magis humiliare; quia non statim si aliquid fecimus, implevimus omnia servitutis obsequia. Quis tanta naturae munera, vitae salutisque servatae divina beneficia digno possit aequare servitio? Quis potest solvere quod accepit? Ideoque sciens omnia, misericordiam petit potius quam audientiam: Quoniam, inquit, non iustificabitur in conspectu tuo omnis homo vivens [Psal. CXLII, 2]. |
| 34 | (Vers. 125.) Quintus versiculus sequitur: Servus tuus sum ego: da mihi intellectum, et scibo testimonia tua. Intellectus spiritale munus est; et ideo quod Dei est, a Domino postulatur. Nec quasi extraneus poscit, qui servum se confitetur. Bene ait: Servus tuus sum. Servus enim voluntatem domini sui facit. Servus quaerit servitutis stipendia, remunerationem sperat. Servus Domini non potest idem esse servus peccati: et ideo intellectum sibi dari poscit, ut sciat cavere peccatum. Habebat quidem intellectum, sed non ut redundare sibi crederet: uberiorem requirit. |
| 35 | Est autem et intellectus naturae, et est intellectus non bonus. Ideo et Salomon ait: Intellectus autem bonus dat gratiam [Prov. XIII, 15]. Nam si omnis intellectus bonus esset, non opus fuisset additamento. Iure gratiam Domini sui quaerit, aliter enim scire non potest secreta Domini, nisi intellectus spiritalis munus acceperit. Habes hoc in Hieremia: Notum mihi fac, Domine, et scibo [Ierem. XI, 18]; quia nisi Deus notum fecerit hominibus mysterium suum, scire non possumus. |
| 36 | (Vers. 126.) Sequitur versiculus sextus: Tempus faciendi, Domine: dissipaverunt legem tuam iniqui. Bene ait tempus faciendi esse; Est enim tempus tacendi, et tempus loquendi [Eccles. III, 7]. Sed loquendi tempus advenit: ac per hoc Dominici adventus tempus iam esse memorat; ut quia Legis facta est praevaricatio, veniat finis Legis, et consummatio eius, et plenitudo Dominus Iesus, qui donet hominibus universa delicta: et abolito chirographo debitorum, absolvat omnes et liberet peccatores. Tempus est faciendi, ut si ingravescente aegritudine alicuius incommodi, curras ad medicum, ut citius veniat; ne postea subvenire non possit. Medicus enim tunc amplius desideratur, cum gravis incubuerit aegritudo languenti. Ergo cum videat in Spiritu sanctus Propheta praevaricationes populi, luxuriam, delicias, dolos, fraudes, avaritiam, temulentiam, quasi pro nobis interveniat, currit ad Christum, quem solum tantis sciebat subvenire posse peccatis: urget ut veniat, nec patitur fieri moras. Tempus, inquit, faciendi, Domine, hoc est, ut pro nobis crucem ascendas, mortem subeas. Totus in periculum ultimum mundus urgetur: veni ut tollas peccatum mundi. Veniat vita morientibus: veniat resurrectio iam sepultis. Factum tuum subveniat; quoniam nec tua praecepta prodesse potuerunt. In Lege praeceptum est, in Evangelio ministerium. |
| 37 | Caecus omnis populus proprium non videbat auctorem. Claudus erat mundus, et titubante vestigio fidei fluctuabat. Non erat malagma imponere, neque oleum, neque alligaturam. Omne patrimonium suum in medicos erogaverat mulier illa Evangelica [Luc. VIII, 43], speciem habens congregationis humanae, quae coibat ex gentibus: nec fluentem sanguinem, et inveteratae passionis lethale profluvium poterant saeculi huius medici restringere. Principis populi posteritas interierat, et omnis occiderat eius haereditas. Videns haec Propheta, dicit ad Christum: Tempus faciendi, Domine: non iubendi, inquit, sed faciendi; quia non legatus neque nuntius, sed Dominus salvaturus erat populum suum. Et ille quidem tempus sciebat, et non differebat: sed nos nesciebamus quo melius tempore subveniret. |
| 38 | Aut fortasse vult a nobis admoneri, vult rogari: immo si rogatus fuerit, ante tempus venit. Venit ad ficulneam: et ante horam venit, ut dicit ad matrem. Illa rogabat pro nobis, illa festinabat, dicens: Vinum non habent, fili. Respondit Iesus: Quid mihi et tibi est, mulier? Nondum venit hora mea [Ioan. II, 3 ] [et 4]. Et mater quae sciebat eius affectum, dicit ministris: Quodcumque dixerit vobis facite [Ibid., 5]. Iesus quoque qui horam suam venisse negaverat, fecit quod ante differebat; nam omnia Deus suo tempore fecit. Quidquid facit, non est extra tempus: sed totum opportunum est, quod fecerit: et mihi tempore suo advenit; omne enim tempus opportunum saluti, nihil praeproperum pro salute periclitantium: sed volebat exspectare adhuc Synagogae correctionem. Ideo ante tempus ad ficulneam venit [Marc. XI, 13], hoc est, cito Iudaeis venit, opportune gentibus: cito venit perituris, commode credituris. |
| 39 | (Vers. 127.) Sequitur versus septimus: Propter hoc dilexi mandata tua super aurum et topazion. Lex annuntiatrix Christi est: praecepta ergo Legis spem futurorum bonorum deferunt, mandatum est enim Domini: Attende tibi, ne derelinquas levitem per omne tempus quo vixeris super terram [Deut. XII, 19]. Quis est iste levites? Intelligis si consideres quis sit ille qui venit ministrare, qui sacerdos est in aeternum. Aliud mandatum ait: Custodi mensem novorum, et facies pascha Domino Deo tuo [Deut. XVI, 1]. Et infra: In loco quem elegerit Dominus Deus tuus invocari nomen suum, ibi occides pascha vespere ad occasum solis in tempore quo existi de Aegypto [Ibid., 6]. Ergo mandata Dei habent futurae redemptionis indicia, resurrectionis insignia; ideo super aurum et topazion memorat sibi esse dilecta. Quid enim salute gratius, resurrectione pretiosius? |
| 40 | Vel quia quae stulta sunt mundi, Christus elegit; ut quoniam per sapientiam mundus non cognovit Deum, per stultitiam praedicationis salutem afferret credentibus; ideoque ait: Super sapientiam operationis coelestis, et mundanae constitutionis, et super ornamenta solis et lunae, stellarumque pretiosa monilia, dilexi obaudientiam Dominicae passionis. Plus enim redimendo mihi contulit, quam creando; tunc enim sine sensu natus sum, nunc cum voluntate servatus. Sed non quicumque dicit: Dilexi mandata tua super aurum et topazion. Non dicit avarus, qui auro incubat, divitiis inhiat, ornamenta desiderat: sed ille dicit, qui potest dicere: Argentum et aurum non habeo [Act. III, 6]; quoniam non requiro, quoniam nihil mihi aurum prodest: praeceptum autem et mandatum coeleste me redemit. |
| 41 | Diximus continentiam sensus, nunc de topazio lapide exprimamus historiam. De quo invenimus scriptum in historia Xenocratis, qui scripsit quasi lithosnomon, nasci eum vel inveniri circa Thebaidis civitatem alabastrum vel topazion, ut aliqui putant; unde et nominatus est ab eo in quo gigneretur loco. Sunt autem qui putaverint insulam nuncupari Topazion ad quam appulsos Troglodytas: orta subito commotione maritima, eo quod navium usum non haberent, regredi nequivisse. Deinde plurimo immorantes tempore, in insula invenisse lapidem, et delectatos colore eius repetisse domum, et Arabis negotiatoribus advenientibus vendidisse: ab illis emisse Philonem, et ad matrem Ptolomaei secundi, cui nomen erat Berenice, ab ipso esse perlatum: illam autem quamvis regalibus ornamentis abundaret; supra modum tamen colore eius stupefactam elaborasse ut diutius species tam pretiosi lapidis non lateret: ideoque studio eius quaesitum lapidem, in usus frequentiores venisse. |
| 42 | Diximus quomodo innotuerit topazion lapis, nunc expressius de eius qualitate dicamus. Duorum colorum est in hoc lapide κρᾶσις, hoc est, quaedam temperata permixtio. Πρασοιδὴς et chrysopa similis chrysopraso, secundum utrumque velut quasdam extendens colorum figuras, et plenius quidem a peritis fertur extendere. Est autem parichrus, et satis purus: et chrysochrus, et pinguis, resplendenti similis, maxime cum solis splendore percutitur. Est etiam pulcherrimus et mirabilis super omnes chrysoprasos magnitudine, et, ut dixi, visu pinguior. Natura huiusmodi, ut si polire et levigare eum velis, asperetur magis, et usu minuitur. Est autem quodam genitali operae naturae euglyphus, hoc est, bene insignitus atque mirabilis: et ut summo studio dignus haberetur, difficile invenitur: et repertus, raro tamen in usu hominum est, quasi is quem dives regina mirata sit. |
| 43 | Sed iam sicut Troglodytae illi quasi pretio suae remansionis invento, repetierunt domum, ita et nos emolumento morae huius recepto redeamus eo unde divertimus. Nec par est nos ornamentis regiis diutius sermonis nostri quaedam admovere brachia; cum habeamus in manibus crucem Christi, quam admonet Propheta super aurum et topazion praeferendam, quae ab omni errore culpaque revocat et corrigit. Quis enim iustorum non ambiat Christi in morte solatium, in resurrectione consortium? Quis non reflectat gradum, quando audiat sibi superiora omnia peccata donari? Propter hoc enim plerique a conversionis studio revecari solebant, quod delictorum suorum conscii, nullam spem veniae praesumerent: et in Ecclesia quanto sanctiora praecepta, tanto sine venia putarent esse peccata. |
| 44 | (Vers. 128.) Ideoque ait octavo versiculo: Propterea ad omnia mandata tua corrigebar: omnem viam iniustam odio habui. Merito corrigebatur, quoniam diligebat; charitas enim operit multitudinem peccatorum [I Pet. IV, 8]. Vide quanta operiat, quanta corrigat. Charitas patiens est, benigna est. Charitas non aemulatur, non agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. Omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. Charitas numquam excidit [II Cor., XIII, 4 et seq.]. In inferioribus tria perfecta posuit, spem, fidem, charitatem: maiorem autem dixit charitatem, et recte; Charitas enim omnia sperat, omnia credit [Ibid., 13]. Cum igitur spes et fides in charitate sint, non est dubium quod maior charitas sit. Et bene sibi respondit Propheta. Supra enim dixit: Lex Domini irreprehensibilis, convertens animam [Psal. XVIII, 8]. Si Lex animam convertit; utique qui diligit, Legis dilector est. Deinde in hoc ipso centesimo decimo octavo psalmo primum posuit: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini [Sup. v. 1]. Si immaculatus est qui in lege Dei ambulat; utique convertitur, qui diligit Dei legem. Ergo si Lex immaculatum facit, recte charitas multitudinem operit peccatorum; quia plenitudo Legis charitas est. |
| 45 | Omnem, inquit, viam iniustam odio habui. Si is qui praecepta iustitiae diligit, facit illa quae diligit; utique is qui odit iniquitatem, non facit quod exosus est. Nec immerito ad omnia praecepta Domini corrigitur, qui omnem viam odit iniquitatis. Nam nisi omnem viam iniquitatis oderis, non potes in omnibus praeceptis Dei corrigi. Potest enim fieri ut aliquis se temperet a crudelitatis horrore; lubrico tamen deceptus amore meretricis, et semitas incontinentiae iuvenilis ingressus, impressum semel non queat revocare vestigium. Multos enim vitia blandiora decipiunt, et contra avertit a se plurimos tristis et nimium severa crudelitas. Sed iuventus ad amorem liberior, ad lapsum incautior, ad infirmitatem fragilior, ad correctionem durior est. Alius se restringit a luxuria: sed avaritiae cupiditate raptatur. Plerumque enim peccata huiusmodi sunt, ut si alterum declines, incurras alterum: et naturae usus adiuvat infirmitatem. Odisti luxuriam quasi frugi, sed frugalitatis studio habendi cupiditas frequenter irrepit. Avaritiae ipsi rapina est subdita. Et quanto tolerabilius est propria profundere, quam aliena diripere! Sunt qui metuentes aliquid proprio minuere de censu, etiam inopi sumptum negent, et misericordiam detrimentum putent. Sunt qui degenerem vitantes ignobilitatem, flabro saecularis ambitionis agitentur, et sicut quassatae arundines huc atque illuc ferantur incerti. Sunt etiam qui dum maiorum suorum statum sequuntur, veluti digna conversatione contenti, ne errores quidem patrios existiment declinandos; ut fide mutandam perfidiam non arbitrentur: cum in melius mutare propositum non levitas, sed virtus: neque culpa, sed gratia sit. Alius circensibus ludis, aut theatralibus sollicitatus voluptatibus, aut caeteris vanitatibus occupatus, Ecclesiam non frequentat: alium ruris quieta delectant, eaque causa ad Ecclesiam rarus accessus est. Itaque diverso usu in eumdem indevotionis errorem uterque concurrit. Sed qui omnem viam iniquitatis odit, ad universa corrigitur et emendatur. Et bene posuit, Viam iniquitatis; ille enim facilius iniquitatem declinat, qui vias eius non fuerit ingressus. |