monumenta.ch > Martianus Capella > Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii, 6
Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii, V DE RHETORICA. <<<     >>> VII DE ARITHMETICA.

uldBPL88.114  uldBPL87.89-a9  uldBPL36.82-b1  cec193.117 v  bnf14753.101  bnf8672.52-a21  bnf8671.99-29  bnf8670.70-b13  bnf8669.74-a11  bav1577.2r  LIBER VI DE GEOMETRIA. HIDE LINKS TO MANUSCRIPTS

567 

'Virgo armata decens, rerum sapientia, Pallas, aetherius fomes, mens et sollertia fati, ingenium mundi, prudentia sacra Tonantis, ardor doctificus nostraeque industria sortis, quae facis arbitrium sapientis praevia curae ac rationis apex divumque hominumque sacer nus, ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi, celsior una Iove, flammantis circulus aethrae, ἑπτὰς in numeris, prior igni, tertia Lunae, quam docto assimulant habitu qui agalmata firmant;

568 

hinc nam tergeminae rutilant de vertice cristae, bnf8671.100 quod dux sanguineo praesulque corusca duello, vel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis. cec193.118 r

569 

hinc tibi dant clipeum, sapientia quod regat orbem, vel rationis opem quod spumea proelia poscant, hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen, †lymphaseum magis est et scutum circulus ambit.

570 

hinc nam vernicomae frondent tibi munera olivae, bnf8670.71 artes cura vigil per te quod discat olivo;

571 

glaucam dant volucrem, quod lumina concolor igni est, bnf14753.102 tuque ignis flos es cluis et glaucopis Athene. an mage noctividae tibi traditur alitis usus, quod vigil insomnes ducat sollertia curas?

572 

pectore saxificam dicunt horrere Medusam, quod pavidum stupidet sapiens sollertia vulgum.

573 

arcibus urbanis veteres tibi templa sacrarunt, bav1577.2 v quod ratio amplificet quibus est elatior urbes. hinc de patre ferunt sine matris foedere natam, provida consilium quod nescit curia matrum, consultisque virum praesis, hinc dicta virago.

574 

o sacra doctarum prudentia fontigenarum, sola novem complens, Musis mens omnibus una, uldBPL36.83 deprecor: ad proprium dignata illabere munus inspirans nobis Graias Latiariter artes.

575  cec193.118 v Ago tibi habeoque, diva, persolvensque perpetes debebo grates, †optatis fulcida dignaris annuere: nosco venerorque, quod vidi. parent denique iam ingressurae Artis obsequio electissimae feminarum, quae decentem quandam atque hyalini pulveris respersione colouldBPL87.90ratam velut mensulam gestitantes ad medium superi senatus locum fiducia promptiore procedunt. sed quae istae sint quidve gestitent, gerendorum uldBPL88.115 inconscius non adverto'. 576  hic, ut lepidula est, et quae totam fabellam ab inchoamentorum motu limineque susceperit, Satura iocabunda, 'ni fallor', inquit 'Felix meus, plurimum affatimque olivi, quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti, dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gymnasiorum ac tantorum heroum matrem Philosophiam non agnoscis saltem: cum per eam Iuppiter dudum caelitis consultum senatus tabulamque vulgaret, cumque ad Philologiae concilianda consortia procum affatum conubialiter allegaret, ne tunc eam noscere potuisti? 577  sed quia nunc Arcadicum ac Midinum sapis praesertimque ex illo, quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabulationis partibus illigata aciem industriac melioris bnf14753.103 obtudit, amisisse bav1577.3 r mihi videris et huius matronae memoriam et iam eiusdem germanam voluisse nescire. 578  illa namque, parili quam accinctam cernis officio, Paedia vocitatur, femina admodum locuples et quae cec193.119 r illas Croesias Dariasque prae suis opes gazasque despiciat. haec utpote talentorum bnf8671.101 conscia in omnium rara congressus, nec cuiquam facile primores saltem vultus superba committens; plerumque tamen adhaesit arrisitque pauperibus, magisque illis, quos aut pedibus nudos aut intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos. denique, si Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias consulares, nullus prorsus erit, cuius ista limen intrarit. 579 vides igitur, utrique feminae quam insit fastuosa censura; tamen utraque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio praeparantur. illud quippe, quod gerulae detulerunt, abacus nuncupatur, res depingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. hic totum potis est ambitum et circos formare mundi, elementorum facies ipsamque profunditatem adumbrare telluris; videbis istic depingi, quicquid verbis [visum] non valeas explicare'. 'nimirum' inquam 'ista, quae veniet, Apellen Polyclitumque transcendit; ita quippe memoratur posse omnia bnf8669.75 effigiare, ut labyrintheus Daedalus eam credendus sit genuisse'. 580 bnf8672.53 et cum dicto prospicio quandam feminam luculentam radium dextera, altera sphaeram solidam gestitantem amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, circulorum mensurae conexionesque vel formae, umbra etiam telluris in caelum quoque perveniens vel lunae orbes ac solis auratos caliganti murice decolorans inter sidera videbatur. cec193.119 v 581  ipsum vero vernantis aethrae bnf14753.105 salo refulgebat, denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum, reliqua vero versis illitum diversitatibus nubav1577.3 vmerorum, gnomonum stilis, interstitiorum, ponderum mensurarumque formis diversitate colorum variegata renidebat. crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe contritas viatrix infatigata gestabat. 582  quae quidem ingressa senatum deum, licet, quot stadia e terris in caelum quotque ulnas, quot denique digitos permensa sit, instanter absolveret, tamen Ioviali caelestumque maiestate contacta uldBPL88.116 ad illam abaci renudati mensulam circumspectans camerae exterioris ornatum et laqueata sideribus palatia properavit. 583 

Constitit attonito spectans stellantia visu, et decuit crinis pulvereique pedes. ipsa etiam laeva sphaera fulgebat honora, assimilis mundo sideribusque fuit: bnf8670.72 nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa nexa recurrebant arte locata pari. tellus,

584 

quae rapidum consistens suscipit orbem, cec193.120 r puncti instar medio haeserat ima loco. hanc tener et vitreis circumvolitabilis auris aer complectens imbrificabat aquis. quae tamen immenso, quo cingitur illa, profundo interrivata marmore tellus erat. texerat exterior qui fulget circulus orbis aetheris astrifico lumina multa peplo. bnf8671.102

585 

hinc nitidus rutilum Titan succenderat orbem, moxque imitata pium lactea Luna diem. uldBPL87.91-a9 sic igitur furvae oculos splendescere noctis cernas ex auro ut sacra flamma micat. sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis bav1577.4 r Lucifero annuerat lumina tota suo. omnia compar habet paribus sub legibus ordo, nec minus haec mira est quam domus alta deum. hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus Archimedea astrificante manu. o felix cura et mentis prudentia maior corpore sub nostro aequiperasse Iovem. bnf14753.106

586  Tandem igitur reglutinatis ab aethrae intervibrantis admiratione luminibus, decenti collustrans divos conspectansque censura, cum omnibus reverenda venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae notae divis sunt, Artium diceretur, exquisitum <est>, eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis auspicata depromeret. tum illa, remoto paululum obstaculo contorti crinis a facie, orisque luculenta maiestate resplendens atque abaci sui superfusum pulverem movens, sic exorsa: 587  bnf7900.147 r 'licet Archimedem meum inter philosophos conspicata Euclidemque doctissimum uldBPL36.84 in astruendae praeceptionis excursus potuerim subrogare, ne impolitum quicquam subsisteret assertorum aut profunditas caligaret, tamen congruentius ipsa vobis cum, quia et Cyllenium excludit ornamen, cec193.120 v illi etiam Helladica tantummodo facultate, nihil effantes Latiariter, atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod numquam fere uldBPL88.117 accidit, Romuleis ut potero vocibus intimabo. 588 ac prius vocabuli mei promenda ratio, ne indecenter squalentior peragratrix caelicolarum auratam curiam et interstinctum cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse. Geometria dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurem eiusque figuram, magnitudinem, locum, partes et stabav1577.4 vdia possim cum suis rationibus explicare, neque ulla sit in totius terrae diversitate partitio, quam non memoris cursu descriptionis absolvam'. 589  quo dicto quoniam fuerant in deorum senatu quamplures, qui neque noti terris essent neque ipsi umquam dicerent se calcasse tellurem, ipse etiam Iuppiter curiosius totius terrae latebras vellet exquirere, cec193.121 r credo necubi decentes puellas isto quoque saeculo is versiformis etiam cupitor audiret, hoc igitur promere Geometria primum iubetur ac demum cetera astruendae praecepta artis aperire. tum illa: 590  'Formam totius terrae non planam, ut aestimant, positioni qui eam disci diffusioris assimulant, neque concavam, ut alii, qui descendere imbrem dixere telluris in gremium, sed rotundam, globosam etiam [sicut Secundus] Dicaearchus asseverat. 591  namque ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclinationibus haberetur, si per plana diffusis mundanae constitutionis operibus uno bnf8669.76 eodemque tempore supra terras et aequora nituissent aut item, si emersi solis bnf8671.104 exortus concavis subductioris terrae latebris abderetur. 592  sed quoniam posterior assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitate tenuatur, illam priorem, cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis nonnullas credatur astruere rationes: quippe dicit planam terram ortu occasuve solis aut lunae bnf8670.73 perspicue comprobari, qui, mox primi luminis fulgor emerserit, confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis probamenti fiet, si in litore consistentes obstacula montium relinquamus. quod uldBPL87.92 si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia viderentur, occasusque uno obitu condita cunctas valerent tenebrare terras, ac falsa Romulei cec193.121 v vatis exploderetur assertio, qua docet:

nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis, illic sera rubens accendit lumina Vesper.

593  quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus bav1577.5 r convenirent, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera negarentur. at cum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae, apud Trogodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus sidere nesciatur, cum Canopum ac Berenices crinem, stellas admodum praenitentes, Scythia Galliaeque atque ipsa prorsum non cernat Italia, cum illae antarcticis terris conspicuae ac praenitentes et velut perpendiculatae capitibus suspectentur, in Alexandria etiam Canopos quarta parte interstitii signilis ultra terras emineat Trionesque geminos ut devexa non cernat, cum in Arabia Novembri mense sub noctis auspicio Helice non conspecta secunda vigilia uldBPL88.118 prospectetur, quae in Meroe solstitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi circa ortum Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patavitano portu prima tantum parte noctis aspicitur, in qua etiam in Maleo monte quindecim tantum diebus annuis videtur, quis igitur dubitet [et] globi devexioris oppositu alia inconcec193.122 rspicua fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere? 594  additur ad fidem globi rotundioris ambigentibus asserendam, quod solis lunaeque deliquia in occasu facta orientis bnf8672.54 incolae non viderunt, itemque in ortu si accidant, a tota Britannia atque occasivis regionibus ignorantur. etiam in mediis plerumque regionibus horarum diversitatibus variantur, sicut in Magni Alexandri victoria lunam noctis secunda defecisse Servius Nobilis in Arabia nuntiavit, quod in Sicilia in exortus primi splendore conspectum. Ulpiano et Fonteio consulibus undecimo kalendas Maias defectus solis fuit, qui in Campania diei septima visus in Armenia eiusdem diei undecima comprobatur; bnf8671.105 quod factum est utique sphaerae circuitu moras per inflexus rotunditatis subinde variante. 595  bnf14753.107 denique ipsa vasa, quae horispica vel horologia memorantur, pro locorum diversitatibus immutata componunt alioque gnomone ultra quingenta stadia discernunt, umbris pro locorum aut elationibus celsis aut inclinatibav1577.5 vonibus infimatis. hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim aequinoctiales horas et alterius bissem secat, Alexandriae quattuordecim, in Italia quindecim, in Britannia decem et septem. solstitiali vero tempore, cum caeli verticem sol invectus subiectas deorsum terras perpetui diei continuatione collustrat, itemque brumali descensu semiannuam facit horrere noctem, quod in insula Tyle compertum Pytheas Massiliensis asseruit. his temporum diversitatibus assertum, ni fallor, cec193.122 v globosam rotunditatis flexibus habendam esse tellurem. 596  Sequitur ut quem mundi locum quamve granditatem sortita sit approbemus. circulus quidem terrae ducentis quinquaginta duobus milibus stadiorum, ut ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione discussum. 597  quippe scaphia dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundo siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cuius umbrae prolixitas aequinoctio centri sui aestiuldBPL87.93matione dimensa vicies quater complicata circuli duplicis modum <---> reddidit. 598  Eratosthenes vero, ab Syene ad Meroen per mensores regios Ptolomaei certus de stadiorum numero uldBPL36.85 redditus, quotaque portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ratione, circulum mensuramque terrae incunctanter, quot milibus stadiorum ambiretur, absolvit. 599  Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus eiusdem bnf8669.77 ac positio doceatur. quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus monstratur assertis; quae sive ante constitutionem mundi in eodem loco fuerit, ex quo moveri non potuit, ac dehinc divulsis a confusione primae commixtionis elementis undarum immensa et volubilis latitudo aerisque halitus undiquesecus circa terrae stationem diffusus artarit mediumque fecerit, quod cec193.123 r teres ac uldBPL88.119 volubilis circumclusit, sive quod in sphaera efficitur imum omne quod medium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu lineis, quicquid eas sustinet, constipatur. 600  imum vero iam necesse est sui extremitate consistere, quia inferius bnf8670.74 quo decidat non est. omnia etiam bav1577.6 r pondera in eam desuper cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura atque ipse, qui in eius penita praecipitatur, Oceanos et fluenta latentia, quae fundo volvuntur in imo. vides igitur eam, quae undas cunctaque sustentat, artatam ex omnibus nihil subicere, quo secedat. media igitur credenda est, quia postrema, quod praesertim aequinoctialis temporis interstitia manifestant; nam pares horarum metas tam antemeridialium quam etiam pomeridianarum et tam diei quam noctis horologia manifestant. 601  quo documento clarum est tantundem undiquesecus abs terris abesse caelum; quod item duobus circulis edocetur solstitiali et brumali. nam utique quantum interstitii dies habet, cum caeli culmina sol elatus illustrat, tantum spatii longior nox, cum sol in brumam decidens, repraesentat. itemque quicquid singula signa zodiaci intercapedinis luci bnf8671.106 contulerint, tantundem sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscunt, quod utique undiqueversum probat tantundem circulos sideraque distare, mediamque esse tellurem. Quod si congrue videtur assertum, iam partes eius, quas ipsa permensa sum, perhibebo. 602  orbis terrae in quinque zonas, sive melius fasceas dico, pro rerum diversitate discernitur; quarum cec193.123 v tres intemperies multa contrariorum nimietate relegavit. nam duae, quae axi utrique confines, algore immenso et frigoribus occupatae desertionis causas pruinis rigentibus praebuere; media vero flammis atque anhelis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit accessus. aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationem animalibus indulserunt. quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvae tam supernum hemisphaerium quam inferius ambierunt. 603 nam utique terra duas sibi partes hemicycliorum quadam diversitate dispescit; id est, unam habet supernatem, quam nos habitamus et ambit Oceanus, et aliam infernatem. sed haec superior initium habet a solari ortu, illa inchoat a lucis ocbav1577.6 vcasu, quem circulum Graeci ὁρίζοντα perhibent. 604 verum quia illae zonae volubilitatem utriusque partis includunt, decem utrimque circulo suo faciunt regiones, e quibus haec, quae a nobis habitatur, est una atque ad aquilonem versus et septentriones ascendit, altera, quae contrario ad meridiem atque austrum fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur ἄντοικοι. 605  uldBPL87.94 similiter ex infernatibus duae; sed hi, qui nobis obversi, antipodes memorantur, qui contra illos, quos ἀντοίκους diximus, ἀντίχθονες appellantur. sed nos cum illis diversitas temporum velut quadam contrarietate discriminat. nam cum aestate torremur, illi frigore contrahuntur; [nam] cum hic ver pubescit cec193.124 r florentibus pratis, illic edomita aestas teporibus autumnascit; hic bruma, solstitium illic apparet; nobis Arctoa lumina spectare permissum, illis penitus denegatum. 606  antipodes autem nostri unum nobis cum tractum perferunt hiemis et flagrantiam communis aestatis, sed uldBPL88.120 noctem diversam diesque contrarios, licet aestate grandes dies bnf14753.108 prolixasque noctes <---> nobisque Septentrio conspicabilis lateat sine fine. ita etiam his, qui ἄντοικοι vocantur, antipodes sui quattuor anni tempora novere communia ac polum, qui est ad austrum, antipodibus suis nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. 607 qui autem in media fascea sunt, his cotidie ortus occasusque mutantur, et supra quos sol est, his citius exoritur tardiusque mersatur. aequinoctiali autem tempore et oriens et occidens similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus denegentur, et quae una illis oriuntur, simul veniunt in occasum. hi dies cunctos pares suis noctibus intuentur nec ullas meridiano die metiuntur umbras, eorumque antipodes dies noctesque sub eadem bnf8669.78 longitudine patiuntur. cum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat et iam <in> brumam itidem sol revertens similiter per illos iter ducat et procul ab his utrimque secedat, dubium non est, quin bis hiemem et bav1577.7 r secundo patiantur aestatem; quibus cum ortus solis est, eorum antipodibus apparet occasus. 608  verum illae duae regiones, bnf8672.55 quas cec193.124 v fasceas item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore crustatur, altera transaustrini bnf8671.107 halitus desertione contrahitur, antipodas proprios non habent, sed ipsae sibi invicem contrarietate fiunt habitationis antipodae, nullosque ortus siderum absque planetis utrimque noverunt, quae quidem illis non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. stellae etiam fixae caeli sex videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circulus aequinoctialis illis est, senaque bnf8670.75 ex zodiaco signa conspiciunt; denique sex mensium dies noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra verticem videantur. sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illustrata fulgore cetera non noverunt. 609  quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pytheas, sed <et> ego ipsa peragravi, nequa mihi ignota videretur portio superesse telluris. Cuius terrae totius ambitus omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione percenseam quicquid stadiorum supputatione memoravi, est in milibus passuum trecenties et quindecies centenis. quo loco non puto transeundam opinationem Ptolemaei in geographico opere memoratam; 610  idem quippe zodiaci tractum omnemque complexum trecentis sexaginta caeli partibus secat, quas singulas in telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo cec193.125 r istic quingentorum stadiorum mensura tendatur, singula vero stadia centum viginti quinque passibus explicata, quae octo uldBPL36.86 millenos passus absolvunt, unde quingenta stadia, quae sunt partis unius, milia passuum colligunt sexaginta duo passusque quingentos. verum illa stadia quingenta trecenties sexagies combnf7900.147 vplicata faciunt semel milies octingentiesque centena; ex quibus milia passuum partitione praedicta collecta faciunt duuldBPL87.95centies vicies quinquies centena. hoc de totius terrae globo oportuit intimari. 611  Ceterum eius longitudo ab ortu ad occasum, hoc bav1577.7 v est ab ipsius Indiae extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies centena septuaginta septem milia sunt, sicut etiam Artemidorus auctor asseruit; nam Isidorus nonagies octies dicit et decem et octo milia. verum Artemidorus dimensioni praedictae adicit quicquid a Gadibus procurrit; nam per Hispaniae frontem circuitu Sacri promuntorii ad aliud finale promuntorium, quod Artabrum memoratur, procedere dicit terram in nongenta nonaginta uldBPL88.121 unum milia. 612  quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus excurrat. nam a Gange fluvio ostioque eius, quo se in Eoum effundit oceanum, per Indiam Partyenemque ad Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu positam quinquagies bis quindecim milia; inde proxima navigatione Cyprum insulam, Patara Lyciae, Rhodum, Astypalaeam cec193.125 v in Carpathio mari item insulam, Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliae et Caralim Sardiniae tricies quater quingenta milia; inde Gades quadragies bis quinquagena milia. quae mensura universa ab Eoo mari efficit octuagies quinquies septuaginta octo milia. 613  potest item aliud terra marique iter duci per Gangen Euphratenque fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus et Laconicum mare itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucada, Corcyram, Acroceraunia, Brundisium, Romam, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montes in Oceanum vespertinum, Hispaniae oram traiectumque per Gades, et omnis mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet milia octogies bnf8671.108 sexies octoginta quinque. habetis longitudinem multipliciter memoratam. 614 Latitudo autem eius meridiano situ in septentrionis caput plurimum minor est; nam utrimque intemperati aeris nimietate contrahitur. eo accedit, quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum indagandae dimensionis excludit. attamen quicquid intrepida permeare quivit excursio competenter admensum, repertaque latitudo habitabilis terrae paene dimibav1577.8 rdio minor quam dicta est collegisse longitudo; 615  nam colligitur in quinquagies quater centena sexaginta duo milia. quippe cec193.126 r a litore Aethiopici Oceani, qua habitabilis primum est, bnf14753.109 ad Meroen, inde Alexandriam, Rhodum, Cnidum, Coum, Samum, Chium, Mitylenen, Tenedum Sigeumque promuntorium, os Ponti, Carambim promuntorium, os Maeotidis, ostium Tanais praedicta dimensio comprobatur. qui quidem cursus si per maria transeatur, bnf8669.79 in compendium ducet milia sescenta septuaginta octo. 616  huc usque compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adiecit duodecies quinquaginta usque ad Tylen ultimam tendi, quae quidem opinatio mihi videtur incerta. nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico, quantum longitudinis comprehensum; neque enim, cum rotundum telluris orbem astructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit provenire. sed supra dicti scriptores habitabilem dixere tellurem. 617  Rotunditatis autem ipsius extima circumfusus ambit Oceanus, sicut navigatus undique comprobatur; nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. 618  dum autem divus Augustus classe Germaniam circumiret, septentrionalem totum permeavit Oceanum. nam primum in Cimbricum uldBPL87.96 promuntorium veniens magno dehinc permenso mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque penetravit. 619  bnf8670.76 de confinio item ab orientis principio et Indico mari pars, quae vergit in Caspium mare, a Macedonum classibus remigata, dum Seleucus et Antiochus cec193.126 v regnavissent. palus vero Maeotica eiusdem sinus habetur Oceani. 620  item laevi lateris circumflua memorentur. ab ipsis uldBPL88.122 itaque columnis Herculis, quae in Gaditano sunt litore consecratae, usque in Arabicum sinum meridianus omnis permeatur Oceanus, sicut plurimis asseveratur exemplis; 621 nam eius maximam partem Magni Alexandri sulcavere victoriae. in eodem Arabico sinu constituto Gaio Caesare, Aubav1577.8 vgusti filio, Hispanarum navium naufragia et eiectae fragmentorum reliquiae paruere. item Hanno, dum Punicum floreret imperium, Mauretaniae circuitu ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae terminos prolixa admodum navigatione pervenit. Cornelius auctor affirmat quendam Eudoxum fugientem regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater se hominem vidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania navigasset. †idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.; 622  ostensum puto ambitum superioris terrae permenso in circulum mari undiquesecus navigatum. Nunc ipsius divisionem terrae, quantum patitur succincta insinuatio, memorabo. circulus omnis superae habitabilisque telluris, sicut plerique testantur, in tres partes bnf8671.109 est distributus: Europam, Asiam Africamque. 623  quarum primam atque ultimam interruptio dispescit Oceani; nam Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersecans proxima telluris Libycum Hibero latus abscidit et confestim se in propinqui maris fluenta diffundit. quippe a Gaditano ostio in ingressum interioris maris per longitudinem cursus cec193.127 r vix quindecim passuum milia numerantur; latitudo vero, ubi angustior, quinque, ubi diffusa, septem, ubi prolixior, decem milibus explicatur. hinc defluxere per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores et quantum per diversa aequora tumescit undarum. 624  verum illa proruptio interfluentis Oceani laeva Europam facit Libyamque dextra, et montibus utrimque concluditur. nam ab Europa Calpe, ab Africa Abinna monte dispescitur, qui utrimque prominentes dici columnae bnf8672.56 Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis uldBPL36.87 laboris Herculei limes in illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumptae telluris invia prohibebant. 625 denique etiam hoc de eius sacrae virtutis possibilitate persuasum, quod, cum antea natura terris maria dispararet ac tanbav1577.9 rtum iugi circuitu firmaret Oceani, montium praedictorum effossis radicibus divulsoque confinio camporum devexis lacunisque terrarum improvisum pelagus in usum impigrae mortalitatis admisit, permutans orbis faciem naturaeque discrimina. 626 Hoc igitur freto laevorsum Europa distenditur usque in Tanais fluminis gurgitem, a quo inchoans Asia Nili itidem alveo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrumpens telluris complexum intersecat multitudine fluviorum. Europam tamen terminari Propontidis faucibus dixere quamplurimi, quae Propontis post angusta discedens ad Maeotidem usque perfertur. 627  Europae tamen principium inchoamentique limen Hispaniae contributum, fertili frugum opimaeque provinciae, cec193.127 v metallorum aurique fetura, minii, marmoris gemmarumque muneribus praedicandae. quae quidem, quod Hiberi bnf8669.80 fluminis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. cuius illa portio, quae Atlantico conuldBPL87.97finis Oceano in Gaditani freti litus excurrit, Baetica perhibetur, etiam ipsa vocauldBPL88.123bulum proprii fluminis nuncupatione sortita; quae ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis edicitur a Tarracone urbe, quam Scipiones condidere. nam Poeni fundavere Carthaginem, conditas ubicumque urbes amico sibi nomine praesignantes. 628  bnf14753.110 sed praedictum latus a Pyrenaei iugis in aliam provinciam dissecatur; siquidem Baeticae a septentrionali confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris vel cum eo bacchantium sociavit. haec quoque cognomini fluvio permeatur, bnf8671.110 licet eam Tagus quoque harenis illustret auratis. 629  Olissipone illic oppidum ab Ulixe conditum ferunt, ex cuius nomine promuntorium, quod maria terrasque distinguit. nam ab eius ambitu inchoat mare Gallicum et facies septentrionalis Oceani, Atlanticus vero et occiduus terminatur Oceanus, qui tum Hispaniae limitatur excursibus. in eius quoque confinio equarum fetura ventis maritantibus inolescit, volucres proli cursus ipso aspirante Favonio. 630 verum Baetica cunctas ubertate fecunditatis bav1577.9 v [santis] antevenit; quae quidem habet iuridicos conventus quattuor: Gaditanumcec193.128 r, Cordubensem, <Astigitanum, Hispalensem>; oppida centum septuaginta quinque habitantium multitudine frequentata. 631  eadem vero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum oppidum ducentis quinquaginta milibus <et a Murgi maritima ora viginti quinque milibus> amplior aestimatur, latitudoque in ducenta viginti quattuor bnf8670.77 milia excurrit. 632  at universa provincia habet conventus septem: Carthaginensem, Tarraconensem, Caesaraugustanum, Cluniensem, Asturum, Lucrensem, Bracarum, civitates vero (praeter insulas atque aliis contributas) ducentas nonaginta quattuor tota complexione dinumerat. tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, milibus quadringentis septuaginta quinque, latitudine ducentis viginti quattuor, cum fines Carthaginem usque protenderet. quae opinio Agrippae non exiguum admittit errorem; 633  nam Hispania omnis citerior a Pyrenaeo in Castulonis finem per sescenta septem milia longitudinem protrahit, cuius ora paulo amplior aestimatur; latitudo autem a Tarracone ad litus Oiarsonis trecentis septem milibus invenitur a radicibus Pyrenaei, ubi utriusque maris propinquitate concluditur; nam paulatim <inde> diffusior <tantundem et amplius, qua confinis est Hispania ulterior,> adicit in latitudinis excrementum. 634  Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a cuius radicibus quicquid interiacet usque Rhenum et item inter Oceanum et montem Gebennam et Iures Gallicis regionibus attributum. Narbonensis autem provincia appellatur, quae cec193.128 v interno mari alluitur; haec Bracata antea dicebatur, quae ab Italia iugis Alpium atque amne Varo discernitur, cuius longitudo, sicut Agrippa dimensus, trecenta septuaginta milia passuum, latitudo autem ducenta quadraginta octo. 635  in hac provincia Rhodanus fluvius ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat et causas fertilitatis importat [ter] germinibus ac fetubus. cuius bnf7900.148 r ora diversis nominibus appellata; nam Hispaniense unum, alterum Metapinum, tertium, quo plenior meat, Massilioticum nuncupatur. provincia viris, opibus, frugibus memoranda unoque transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare. 636  bav1577.10 r Sed post Alpium montes, qua facies prominentis naturae ortivi solis illuminatione perfunditur, inchoat ac descendit Italia, uldBPL88.124 longe ante alias omnes laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. 637  cuius principium Ligures bnf8671.111 tenent, dehincque ubertatem soli sacrata occupavit Etruria regio, tam indigetis Aeneae foedere quam remediorum origine atque ipsius Tagetis uldBPL87.98 exaratione celebrata. Umbri mox Latiumque atque ostia Tiberina, dehincque ipsa caput gentium Roma, armis, viris sacrisque, quamdiu viguit, caeli vestri laudibus conferenda; haec a mari sedecim passuum milibus disparatur. dehinc litus in Vulscorum nomen sortemque concessit; 638  mox Campania Picentesque ac Lucanum latus Bryttiumque coniungitur; cuius promuntorium in meridiem austrumque respectans in mare procurrit laevaque ala interioris sinus fluenta cec193.129 r complectitur, ut, si a primis Alpibus dextrum latus bnf8669.81 et prolixi montis bracchium contempleris prominentias utrimque componens, theatrum quoddam spectare videaris undarum. lunata quippe et quodam hemicyclio in promuntorium memoratum circumfertur Italia; denique ab ipsis Gadibus, qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Bryttium sinum, qui est primus Europae, emissa maria conquiescunt. 639  interior vero tellus, quae in superum mare Boreamque perfertur, Graeciae ora, Sallentinis, Pediculis, Apulis, Paelignis, Istris, Liburnis et ceteris populis obscurioribus habitatur. laevorsum quoque se flectit uldBPL36.88 et item duobus promuntoriis peltae Amazonicae formam reddit, dextero cornu Leucopetram tendens, laevo Lacinium. unde cum longa sit ab Alpibus Praetoriae Augustae per urbem, Capuam et Regium oppidum, absque recurvo flexu decies centena et viginti milia passuum, nusquam vero trecenta milia latitudo eius excedit. a solo igitur Italico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis milibus passuum, quod bav1577.10 v ab Epiro et Illyrico quinquaginta, ab Africa intra ducenta milia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum viginti, a Sicilia mille quingentis, a Corcyra minus octoginta milia, ab Issa quinquaginta. 640  verum omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadraginta novem milia; eius umbilicus in agro dicitur cec193.129 v Reatino. angustior plurimum est ad portum quem Hannibalis castra dicunt, nam vix ibi quadraginta milibus lata est. verum Italia etiam Pado flumine memoranda, quem Graecia dixit Eridanum. hunc amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui in Ligurum finibus flumen creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris in parte bnf14753.113 agri Vibonensis emergit. Canis ortu diffusior; nam solutis Alpium nivibus flagrantia solis aestivi exuberat ultra gurgitis ripas nullique gloriae nobilium amnium cedens triginta receptis fluminibus Adriaticum cec193.130 r mare magna opimus granditate perfundit. 641  bnf8672.57 cetera Italiae memoranda nec poetae tacent, ut Scyllaeum oppidum cum Grateide flumine, quae Scyllae mater fuit, Charybdisque voraginem ac vertiginem tortuosam, Paestana rosaria, scopulos Sirenarum. hinc Campaniae amoenis <simus tractus celebrataque Bacchi et Cereris> antiquitus munera. bnf8670.78 Phlegraei dehinc campi habitatioque Circeia Terracina, prius insula, nunc coniuncta, Reginique ab Sicilia continenti separati, eaque in compensationem conexae telluris in insulam relegata, Formiae etiam Laestrygonum habitatione famosae. 642  Hoc loco possem etiam urbium percurrere conditores, ut a Iano Ianiculum, a Saturno Latium, a Danae uldBPL88.125 Ardeam, ab Hercule Pompeios, cum boum pompam duceret Hiberorum. ex cuius laboribus in Liguria campi Lapidarii sunt appellati, quod eodem dimicante saxis ferunt pluisse caelum. idem etiam Ionio nomen dedit; nam Ionem, bnf8671.112 Autocli filiam, obsidentem vias latrocinaliter interemit. Iapygas Iapyx, Daedali filius, condidit, Coram Dardanus, Agyllinam Pelasgi, Tibur Catillus, praefectus classis Euandriae. ParthenouldBPL87.99pe dicta bav1577.11 r ab Sirenis sepulchro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellatur. Praeneste ab Ulixis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorem, quem pignus asserunt fuisse flammarum. Arpos et Beneventum Diomedes, Patavium Antenor, Pylii Metapontum condidere. sed nihili mea interest origines urbium perscrutari. 643  cec193.130 v Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis freti coercitione distinguitur, non alienum est inter fluenta emergentes terras, quae, quod in salo sint, insulae vocitantur, praesertimque nobiles commonere; neque enim morosa debet esse percursio. transeo itaque Pytiessas a silva pinea memoratas, quae nunc Ebusus appellatur, in confinio Carthaginis Novae, Baleares autem duas, Colubrariam et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam naufragalem. in Galliae quoque ora in Rhodani ostio †Midma, mox quae Blascorum vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: Prote, Mese, <quae et> Pomponiana, tertia Hypaea, ceterasque exiguas adversum Antipolim. 644  in Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon appellavere, longa centum quinquaginta milibus passuum, lata quinquaginta. circuitus eius omnis distenditur milibus trecentis viginti quinque; habet civitates triginta tres. citra autem est Oglasa, infra in sexagesimo Corsicae Planasia, fallax navigantium mentiensque propinquitas; Urgo item et Capraria, quam Aegilion Graeci dixerunt; item Egilium, bnf8669.82 Dianium; item Columbaria, Venaria. item ultra Tiberina ostia in Antiano Palmaria, Sinonia et in Formiano Pontiae, Pandateria, Prochyta, ab <Aeneae navium statione> Aenaria, Inarime a Graecis dicta, Pithecusa et Megaris etiam in Neapolitano. a Surrento in octacec193.131 rvo miliario Capreae; item Leucothea. 645 iam Africum mare spectans a Corsica in octavo Sardinia est; in quo angusto freto sunt parvae insulae, quae Cuniculariae perhibentur, item Pitonis et Fossae. verum Sardinia a Sardo filio Herculis appellata habet formam humanae plantae; denique Sandaliotes est appellata et bav1577.11 v Ichnusa, quod utrumque vestigii formam significat. verum ab oriente centum octoginta octo milibus patet, ab occidente centum septuaginta quinque, a meridie septuaginta septem, a septentrione centum viginti quinque [milia]. habet a Gorditano promuntorio insulas duas, quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin, a Caralitano Ficariam Galatamque. quidam item non longe Leberidas dicunt et Gallode et Heras Lutra. contra Paestanum Leucasia est a Sirene ibi sepulta nominata; contra Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithacesiae, ab Ulixis specula dictae. 646  Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicania, a multis Trinacria perhibetur; Sicania a Sicano rege, qui cum Hiberica manu in eandem terram ante uldBPL88.126 bella Troiana pervenit; dehinc Siculus Neptuni filius, a quo nomen eidem commodatum. nam Trinacria, quod tribus promuntoriis triangula censeatur; quippe unum, quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum spectat, quadringentis quadraginta milibus a Graecia disparatur. cec193.131 v Pelorias autem occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentorum passuum separatur; Lilybaeum Africae fines videt in centum bnf8671.113 octoginta milibus. ipsa autem promuntoria inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum milia centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum quadraginta tria. 647  coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluvii fontesque quamplures ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis incendia, cuius crater stadiis viginti patens favilla Tauromenium Catinamque respergit, magno strepitu mugiens et immensos uldBPL36.89 fragores intouldBPL87.100nans obluctatione flammarum. 648  in Siculo etiam freto insulas esse non dubium est: Africam versus Gaulos, Melita ac Marina a Lilybaeo in milibus octoginta octo, Consura in centum tredecim, Eronessos, Caene, Lampadusa, Astusa, quam alii Aegusam dixere, et ceterae. sunt aliae bnf8670.79 citra Siciliam: ex adverso Metauri amnis in vicesimo quinto ab Italia septem Aeoliae, appellatae a nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus prima dicitur Lipara, secunda Therasia, terbav1577.12 rtia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur bnf14753.114 et e flamma in proximo prorumpente vel eius fumo, qui ventus flaturus esset, intellexisse, quod hodieque eius loci incolas certum est praesentire. quarta vero cec193.132 r insula est Didyme, quinta Erepusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos. 649  Hic primus Europae sinus; <a Locris vero, unde litus> Ausonii maris patet nonaginta sex milibus inque tres sinus abit, Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appellata, ubi amnium et oppidorum copia, ac tunc portus, qui Hannibalis Castra dicuntur, ubi latitudo Italiae quadraginta solis milibus aestimatur. 650  Dehinc a Lacinio promuntorio secundus incipit sinus Europae magno ambitu flexus, et Acroceraunio Epiri terminatur promuntorio, a quo abest octoginta quinque milibus oppidum Croton. exhinc praeter oppida sinusque quamplures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi superum inferumque mare decem novem milibus disparatur, unde in Graeciam brevissimus transitus. ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes, fluvios, montes barbarosque quamplures ducitur in fines Illyrici, cuius a flumine Arsia ad flumen Drinium longitudo pergit quingenta quinque milia, a Drinio ad promuntorium Acroceraunium centum septuaginta quinque milia. ora Illyrici habet insulas ultra mille. 651 Tertius autem Europae sinus Acrocerauniis inchoans montibus Hellesponto terminatur ac sinus habet decem novem provinciasque quamcec193.132 vplures. nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaia, Messenia, [laconia] Laconica, Argolis, Megaris, Attice, Boeotia. item ab alio latere alioque mari Phocis et Locris, Doris, Pthiotis, Thessalia, Magnesia, Macedonia, Thracia, Graecia omnis. Epiros autem incipit a Cerauniis montibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia. deinde mons Pindus Dryopesque Molossique bnf8669.83 Dodonaei, uldBPL88.127 Iovis fano inclito celebrati. <Triballi> a tergo inter ceteros populos; a fronte iunguntur Moesia ac Maedia; Thraces usque ad Pontum. bav1577.12 v Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. tunc colonia Buthrotum; Ambracius sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quod defertur amnis Acheron infernae fabulae horrore famosus. post aliquot gentes etiam Actium colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomentum, civitasque Nicopolitana. egressos sinu Ambracio in Ionium excipit diversitas populorum Aetolique, apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio maris nomine Calydon, bnf8672.58 Diomedis Tydeique progeneratione notissimum. dehinc influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit: mox in Acarnania Aracynthus, in Aetolia <--->. †azolei, apud quos oppidum bnf8671.114 Oeanthe, in quo portus Apollinis. tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirra, portus Chalaeon, a quo in septem milibus passuum introrsus oppidum Delphos sub cec193.133 r monte Parnasso, clarum oraculis Apollinis; fons ibi Castalius, deinde in intimo sinu angulus Boeotiae montem Heliconem iuxta. 652  Peloponnesus paene insula inter duo maria Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducens, in circuitu habens quingenta sexaginta tria milia passuum et per sinus paene tantundem. angustiae, unde procedit, Isthmos appellatur. in quinque milibus passuum diversa maria utrimque collidunt ac latera meatus arradunt. in medio hoc intervallo, quod Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque litore stadiis, a summa uldBPL87.101 arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. ab Isthmo autem Achaiae provinciae nomen incipit, quae ante Aegialos vocabatur propter urbes in litore per ordinem constitutas; ibi quamplures sinus, portus, montes, urbes et populi. 653  Ab ipsius Isthmi angustiis Hellas incipit, a nostris Graecia edicta. in ea prima Attice, antiquitus Acte vocata, contingit Isthmum Megaritana sui parte, in ora autem portus Schoenos, Scironia saxa [viginti] sex longitudine, <--->. bav1577.13 r quinque milium passuum muro recedentibus †Athenae atque Attica†. fontes ibi multi, inter quos Callirrhoe praedicatur. nec Athenis cedunt <Thebae> Boeotiae, in quis Epicrene, Arethusa, Hippocrene, Aganippe, Gargaphie. 654  Post oppida, montes populosque quamplures sequitur Haemonia, cuius a tergo mons Oeta, eaque etiam Thessalia nuncupatur. ibi natus rex nomine Graecus, a quo Graecia dicta; cec193.133 v ibi Hellen, a quo Hellenes appellati. in Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius, Ossa, cuius ex adverso Pindus et Othrys, Lapitharum sedes, occasum verticibus intuentes; nam ortum Pelius videt. hi omnes montes theatrali more curvantur, ante quos septuaginta quinque urbes sunt memorandae. Thessaliae vicina Magnesia, cuius fons est Libethris poetici haustus nomine celebratus. longitudo Thessaliae habet milia quadringenta nonaginta, latitudo ducenta nonaginta septem. 655  Macedonia postea centum quinquaginta populorum maximis regibus inclita praesertimque Alexandro, qui Philippo cum natus uldBPL36.90 crederetur, eius mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat. victor orbis; bnf8670.80 nam easdem peragrationis et victoriae metas habuit quas Liber et Hercules. haec tamen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, uldBPL88.128 totamque Mygdoniam, Pieriam Emathiamque recepit in nomen. haec in Thracium limitem terminum ducit. meridiana Epirotis habitatur, a vespera [a] Dardanis et Illyriis; a septentrione Paphlagonia ac Paeonia: inter ipsam et Thraciam amnis Strymon pro limite est, ab Haemi montis vertice defluens. in ea Rhodope, quem Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti Xerxe viribus utente Persarum <---> et Orestidem terram, ab Orestis et Hermiones filio quam vocitari non dubium est. bnf14753.115 ibi Phlegra, nunc civitas, cec193.134 r tunc Gigantum proeliorumque immanium temeritate famosa: <Athamania deinde montium proceritate conspicua,> quae sola etiam diluvio mundi asseritur non operta, quod utique praestitit montium celsitudo. 656  Sequitur Thracia, cuius incolae barbari habent appetitum bav1577.13 v maximum mortis, et qui a dextera parte Strymonis degunt Bessi et Denseletae usque Mestum amnem, qui Pangaeum ambit. nam Hebrum Odrysiae nives complent, qui inter diversos barbaros fluens etiam Ciconas perluit, quorum confinio Haemus sex milibus passuum cacumen extollens vicinia perflatur astrorum. cuius item terga diversae gentes tenent, inter quas Getae, Sarmatae, Scythae. bnf8671.115 dehinc Pontum Sithonia gens habet, quae gloriam Orphei progeniti vatis perfectione sortita est; nam in Spertio promuntorio ille vitam bnf8669.84 aut sacris impendit aut fidibus. 657  mox regio Maronia ac Tyrida oppidum, in quo equi Diomediaci stabulati. circa eum <locum> Abdera, cui constructae Diomedis soror suum nomen ascripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratum. eandem Thraciam Polydori sepulchro signatam nec poetae praetereunt. illic promuntorium Ceras Chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrachio septingentis undecim milibus distat; eo enim interstitio a se utraque maria recesserunt, id est Adrias, et Propontis. illic Hellespontus angustior per stadia septem ab Europa Asiam dividit. 658  hic quoque duae civitates, quarum una, id est Sestos, Europae est, Abydos Asiae. cec193.134 v deinde promuntoria contraria: <Mastusia> Cherronesi, in quo teruldBPL87.102minatur Europae sinus tertius, et Asiae Sigeum, in quo Cynossema dicitur locus Hecubae sepulchro tumulatus. in confinio insula Tenedos, a qua usque in Chium diffusior sinus interiacet, cuius †dexterior Antandrus exiguitas insularum†denique navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab eaque Aegaeum pelagus appellatur. sed in Corcyrae Phalario promuntorio effigiem navis scopulus imitatur, in quem Ulixis navem versam fabulosa confinxit antiquitas. 659  Iam Creta centum urbibus opulenta inter ortum occasumque porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia, nympharum pulchra, concessit aut Curetum rex Cretes, a quo Creta Aeria primo, mox Curetis nuncupata; deinde propter caeli temperiem Macaronesos est appellata. haec in longitudinem tenditur bav1577.14 r milibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta milia non excedit. circuitus omnis quingentis octoginta octo milibus patet montibus Idaeo et Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero a Boeotiae continenti ita modico Euripo interfluente discernitur, ut plerumque ponte iungatur. duobus promuntoriis, ad Atticam versum Gerasto et ad Hellespontum Caphareo decoratur. huius latitudo ultra secundum uldBPL88.129 miliarium, intra quadragesimum contrahitur; longitudo vero totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quinquaginta milibus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta cec193.135 r quinque milibus explicata. huius oppidum Chalcida ex adverso Aulis, et Carystos marmore fluctibus concolora. 660  in Myrtoo autem mari Cyclades, quarum notiores Delos et Antandros; quae nomina a circulata ordinatione sortitae. item Sporades, quarum Naxos Homeri sepulchro memoranda, aliaeque quamplures per septingenta longitudinem et per ducenta latitudinem ducunt. inter Cherronesum et Samothracen quaedam loca vasta nuncque barbarica. 661  Quartus vero e magnis Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis ostio terminatur. nam vastum mare inter Europam et Asiam in angustias septem stadiorum interfluens coartatur, quas angustias Hellespontum dicunt; hac Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum duxit. verum haec angustiora quadam interrivatione per octoginta sex milia distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum iterumque contrahitur; sed maris illa diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosporos appellantur, qui quingentis passibus patet. item hac Darius, Xerxis pater, copias ponte transmisit. cuius ab Hellesponto lonbnf8671.116gitudo ducentis triginta novem milibus invenitur. 662  deinde Scythicus diffusi maris sinus, in quo medio Maeotis ostio iungitur lacus; Cimmerius Bosporos id os vocatur. is duobus milibus et quingentis passibus uldBPL36.91 latus; cec193.135 v inter duos Bosporos, id est Cimmerium et Thracium [latus], bnf8670.81 interpatent milia quingenta. circuitus vero totius Ponti vicies semel quinquaginta milibus, ut Varro quoque non reticet, qui adicit bav1577.14 v Europae totius longitudinem habere sexagies ter triginta septem milia passusque quingentos. Hister fluvius, ortus in Germania de cacumine montis Abnovae, sexaginta amnes adsumens etiam Danuvius vocitatur. 663  dehinc litus Scythicum confertum multiplici diversitate barbarica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae, Hamaxobii, Trogodytae, Alani, Germani. omnis tractus ab Histro ad Oceanum bis decies centum milium passuum est, in latitudinem milibus quadringentis usque ad Sarmatiae solitudines. nec procul fluvius, lacus, oppidum sub uno cuncta nomine Borysthenes; propter Achillis insula eius sepulchro celebrata. introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascitur, et Neuri, apud quos Borysthenes, Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi et a tergo eorum Arimaspi; uldBPL87.103 tunc Riphaei montes et regio caligantibus tenebris inumbrata. 664  post eosdem montes trans Aquilonem Hyperborei, apud quos mundi axis bnf14753.116 continua rotatione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum cultu, aeris clementia, semestri die, fine bnf8669.85 etiam habitationis humanae praedicanda. verum Sarmatiae, cec193.136 r Scythiae, Tauricae tractus in longitudine habet milia nongenta octoginta, latitudine septingenta decem. iam nihil in Europa aestimo memorandum, quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindicavit. 665  Si autem laevorsum post riphaeos montes redeas per Oceani septentrionalis tractus, te denuo per Germaniae Galliarumque et Hiberos uldBPL88.130 populos in Gaditanum ostium revocabis. Arimphaei quippe iam in Asia constituti parilem Hyperboreis vitam degunt cunctis gentibus venerandi, ut ad eos velut ad quoddam asylum confugiant metuentes. ultra hos Cimmerii et Amazones ad Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit Oceanum. post prolixa terrarum et Hyrcania reperitur. 666  ceterum in Atlantici litus Oceani remeantes per Aquitaniam [extremam] extremaque Europae in Britbav1577.15 ranniam revertuntur, quae insula iacet inter septentrionem et occasum longa milibus octingentis, lata trecentis; circuitus tricies et viginti quinque milia tenet. in vicino eius silva Calidonia insulaeque quamplures, inter quas Orcades quadraginta paene iunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur. sed ultima omnium Tyle, in qua solstitiali tempore continuus dies brumalique nox perennis exigitur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum est. sed infra confinis est cec193.136 v Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi Oceani Atlantici prohiberet irruptio, Africa misceretur: nam Baelonensis Baetieae civitas triginta tribus milibus a Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauretaniae Caesariensis; huius auctor oppidi Antaeus dicitur. 667  Africa vero ac Libya dicta ab Afro, Libyis Herculis filio. bnf7900.148 r-24.11 in confinio est Lissos colonia, in qua regia Antaei luctamenque cum Hercule celebratur, et Hesperidum horti. illic aestuarium flexuosum, quem draconem vigilem rumor vetustatis allusit. nec longe mons Atbnf8671.117las de gremio cacumen proferens harenarum; hunc incolae Addirim vocant. is usque in confinia lunaris circuli evectus ultra nubium potestatem. qua ab occasus parte litora prospectat Oceani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africam spectat, opimus omnis. arbores praeterea gignit cupressi similes, odore tamen graves, quae lanam obducunt instar serici pretiosam. per diem silet, nocte et ignibus micat et tibiis, fistulis, cymbalis tympanisque percrepat Satyris Aegipanisque bacchantibus. 668  ultra ipsum ad occasivum litus per quadringenta nonaginta sex milia saltus feris Libycis occupati. nec plurimum distant, septem montes, qui paritate cacuminis Fratres sunt appellati, sed elephantorum pleni ac sunt ultra provinciam Tingitanam, cec193.137 r cuius longitudo centum septuaginta milium est. item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae contemplatur. in litore quoque Cartenna maiusque oppidum Caesarea; item Icobav1577.15 vsium aeque colonia; item Rusgoniae et Rusuccuru, Saldae etiam ceteraeque civitates atque Igilgili, Tubusubtu. flumen vero Ampsaga abest a Caesarea trecentis viginti duobus milibus. 669  utriusque Mauretaniae longitudo decies triginta octo milia, latitudo quadringenta sexaginta septem. ab Ampsaga Numidia est, <Masinissae> nomine celebrata; Numidae Nomades dicti. cuius in mediterraneis colonia Cirta, interius Sicca atque Bulla Regia; in ora vero litoris Hippos Regius ac Trabraca: interius Zeugitana uldBPL87.104 regio, quae proprie vocatur Africa: habet haec tria promuntoria: <Candidum>, Apollinis adversum Sardiniam, Mercurii respectans Siciliam, quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus <---> ab Hippone Diarrhyto. deinde promuntorium Apollinis et in alio sinu Utica Catonis morte memoranda, flumen Bagrada ac propinqua uldBPL36.92 Carthago, inclita pridem uldBPL88.131 armis, bnf8670.83 nunc felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Messua Clypeaque in promuntorio Mercurii; item Curubis, Neapolis. 670  Mox alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, quae regio ducentis quinquaginta milibus passuum circuitur. cuius satio centesimo messis incremento feneratur. hic oppida Pupput, Adrumetus, Leptis, Ruspae, Thapsus, Thenae, Aves, Macomades, Tacape, Sabrata cec193.137 v contingens Syrtim minorem, ad quam Numidiae et Africae ab Ampsaga longitudo fit milia quingenta octoginta, latitudo ducenta. 671 Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, vadoso ac reciproco mari. sed minor Syrtis a Carthagine abest trecentis milibus; ad maiorem vero per deserta pergitur, quae serpentibus diversis ac feris habitantur. post haec Garamantes; super hos fuere Psylli; in deflexu civitas Oeebnf8669.86nsis et Leptis magna; inde Syrtis maior circuitu sescentorum viginti quinque milium; tunc Cyrenaica regio. 672  eadem est Pentapolitana Hammonis oraculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringenta milia passuum. urbes maxime ibi quinque: Berenice, bav1577.16 r Arsinoe, Ptolomaida, Apollonia ipsaque Cyrene. Berenice autem in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti, fluvius Leton, lucus sacer, abest a Lepti trecentis septuaginta quinque milibus. ab ea Arsinoe quadraginta tribus milibus, bnf14753.117 et deinceps Ptolomais viginti duobus proculque Catabathmon et Marmarides et in ora Syrtis Nasamones. deinde Mareotis †Maretonium. inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexaginta duobus milibus; inde Alexandriam ducenta milia. totius autem Africae a mari Atlantico <longitudo> cum inferiore Aegypto tricies quadraginta milia, ab Oceano ad Carthaginem Magnam undecies milies; ab ea Canopum cec193.138 r Nili proximum ostium sedecies bnf8671.118 milies octoginta octo milia. 673  Interior autem Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis habet Leucaethiopes, Nigritas et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines fugiendae ad orientem versus; fluvius Niger eius, cuius Nilus est, prorsus naturae. inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina habent et Soli imprecantur, quod eos cum messibus semper amburat; hi numquam somniare videntur. 674  Troglodytae in specubus manent vescunturque serpentibus striduntque potius quam loquuntur. Garamantes vulgo feminis sine matrimonio sociantur; Augilae inferos colunt; Campasantes nudi et imbelles externis numquam miscentur. Blemmyae sine capite sunt atque os et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum nihil habent nisi faciem; Aegipanes quales pinguntur existunt; Himantopodes debilitate pedum serpunt potius quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere. post hos finis est Africae. 675  Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput. quae una ab ostio Canopi ad ostium Ponti habet vicies sexies centena triginta octo milia passuum, ab ore autem Ponti ad os Maeotis sedecies centena septuaginta quinque milia passuum. verum Aegyptus introrsum ad meridiem bav1577.16 v tendit, donec a tergo Aethiopes obversentur, cuius inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplectitur, ut Aegyptum Nili possis insulam vocitare; nam ab uldBPL87.105 ambitu circumcec193.138 vfluentis amnis etiam deltae litterae figuram creditur detinere, uldBPL88.132 sed a principio fissurae ipsius fluvialis ad Canopicum ostium milia centum quadraginta sex, <ad Pelusiacum centum quinquaginta sex>. 676  summa autem eius pars contermina Aethiopiae multas oppidorum praefecturas habet, quas nomus vocant, inter quas Menelaiten, Alexandriae regionem, item Libyae Mareotin. Heracleopolis autem insula Nili est, in qua oppidum Herculis, Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem ipse incertis ortus fontibus creditur, cum Iuba rex eum a monte inferioris Mauretaniae de lacu Nilide oriri significet, quod animalibus isdem et argumentis feturae parilis approbatur. in omni autem Delta Nili oppida ducenta quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. in litore tamen Aegyptii maris praestantior urbium Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, a Canopico ostio in duodecim milibus passuum, iuxta lacum Mareoticum, qui quamplures insulas habet traiectusque quadringentos, cuius tam longitudo quam etiam latitudo centena quinquagena milia passuum tenent. 677  unde ultra Pelusiacum ostium Arabia est ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab Erythra rege, Persei et Andromedae filio, vocitatum. a colore etiam dictum Rubrum; nam fons est in litore, quem cum greges biberint, in rubrum colorem incipiunt mutare lanas. huius maris oppidum Arsinoe. 678  Verum Arabia tenditur usque odoriferam ac divitem terram. sed iuxta est Syria multis distincta nominibus; cec193.139 r nam et Palaestina est, qua contingit Arabiam, et Iudaea et Phoenicia et quantum interior habetur Damascene, in meridiem vergens Babylonia, ex eadem Mesopotamia inter Euphraten et bav1577.17 r Tigrin, qua transit Taurum montem Sophene, citra vero eam Commagene et ultra Armeniam <Adiabene> [et] Assyria uldBPL36.93 antea dicta, et ubi Ciliciam <attingit Antiochia. longitudo eius inter Ciliciam> et Arabiam quadringenta milia passuum, latitudo autem bnf8670.84 a Seleucia ad oppidum Euphratis Zeugma centum bnf8671.119 septuaginta quinque milia. 679 Ostracine Arabia finitur, a Pelusio sexaginta sex milibus passuum. Apollonia Palaestinae <---> per centum octoginta octo milia passuum procedens; supra Idumaeam bnf7900.148 v et Samariam Iudaea longe lateque funditur. pars eius Syriae iuncta Galilaea vocatur, a ceteris eius partibus Iordane amne bnf8669.87 discreta, qui fluvius oritur de fonte Paneade <---> secunda elatio Iudaeae ab Hierosolymis, in quo latere est fons Callirhoe. ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis cupiditatibus vivunt. hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Iudaeae finis est: iungitur Decapolis dicta a numero civitatum. 680 redeuntibus ad oram Phoeniciae colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes, et interiacentibus campis Bargylus item mons sedet; item Syria desinente inter oppida Phoeniciae Antiochia, quae Oronte amne dividitur. super eam mons nomine Casius, cuius altitudo quarta vigilia solem per tenebras videt. 681  in Syria fluvius Euphrates nascitur a monte, qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius amnis. cec193.139 v inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra moxque Euphrates fluvius, cuius decem dierum navigatione in ipsam Seleuciam, Parthorum urbem maximam, pervenitur. sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babyloniam petit, 682  quae Chaldaeae caput est. sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua oppidum Veneris et Cypros insula, fluvius ParauldBPL88.133disus. Ciliciae Pamphylia sociatur, cuius ultima Phaselis; dehincque Lycaonia in Asiaticam iurisdictionem versa, bnf14753.118 quae ab illa parte, qua Galatiae contermina est, habet civitates quattuordecim. 683  verum Pamphyliae iuncta Lycia, a qua incipit mons Taurus paene mediati orbis conscius, quem peragraret, nisi maria rebav1577.17 vstitissent. quae aliquando flexuosus evadit et in Riphaeorum montium iuga sub nominum diversitate protenditur; nam inter cetera nomina idem Niphates est, Caucasus et Sarpedon; Portarum etiam nomine censetur uldBPL87.106 et alibi Armeniae, alibi Caspiae; et idem Hyrcanus, Coraxicus, Scythicus, Ceraunius appellatur. 684  in Lycia alius mons Chimaera noctibus flagrans. haec habuit oppida septuaginta, nunc triginta sex sunt. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur. hinc Asiaticum sive Carpathium mare et quae proprie vocatur Asia, quae ab <Agrippa in duas partes divisa est; quarum una inclusa ab> oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagonia est. huius longitudo quadringenta septuaginta milia passuum, latitudo trecenta; 685  Armenia altera cec193.140 r ab oriente, <Phrygia ab occidente,> a septentrione Pontica. in proximo Caria est, mox Ionia et ultra Aeolis †redi. In Phrygia Celaenae antea, in Apameam commutatae; illic Marsyas et natus et occidit et fluvio nomen dedit et cum Apolline decertavit. denique pars eius Aulocrene vocitatur, unde Maeander amnis exoritur. 686  Phrygia Troadi imminet; ab aquilone Galatiae, a meridie Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a septentrione Mysiae, Cariae. dehinc Tmolus croco florens amnisque Pactolus. Ioniae Miletos caput; ibi etiam bnf8671.120 Colophon oraculo Clarii Apollinis celebrata. Maeoniae principium Sipylus, Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meles fluvius; nam Smyrnaeos campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phrygiam Cariamque dispescit. iuxta Ilium sepulchrum Memnonis iacet. supra Troadem in mediterraneo Teuthrania est, quae regio Moesorum fuit, civitas vero Teuthrana Caico flumine alluitur; ibi inter omnes Asiae civitates Pergamum clarius. 687  nam Bithynia initium Ponti est et ab ortu Thraciae adversa a Sagari flumine <fines> primos habet. qui fluvius alii fluvio Gallo miscetur, a quo Galli dicuntur, ministri Matris deum. haec et Bebrycia et Mygdonia dicta est, a Bithyno rege Bithynia. in ea civitas Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer eiusdem nominis dicitur interceptus. bav1577.18 r ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus; in eo sepulchrum cec193.140 v Hannibalis memoratur. 688  dehinc Ponti ora; post fauces Bospori et amnem Rhesum Sagarimque sinus Andyni, in quo Heraclea civitas, portus Acone, ubi herba veneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda telluris. 689  inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia est. sed hic Enetosa etiam civitas, a cuius civibus in Italia ortos Venetos asserunt. ibi promuntorium Carambis, quod a Ponti ostio abest milibus passuum ducentis viginti, tantundem a Cimmeriis. ibi etiam mons Cytorus et civitas Eupatoria, quam Mithridates fecerat, sed eo victo Pompeiopolis appellata. 690  Cappadocia autem introversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias Commagenenque transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambiens. ad iuga Tauri succrescit in ortu, praeterit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam, super tractum Syriae means Antiochiae, partem in Scythiam pertendens. ab Armenia maiore dividitur Euphrate fluvio; quae Armenia inchoat uldBPL36.94 a bnf8670.85 montibus ParieuldBPL88.134dris. in Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam Sameramis condidit, et Mazasa, quam dicunt urbium matrem, cui Argaeus mons imminet, qui nives verticis albicantis ne aestivis quidem solibus †superfundit. in hac Cappadocia longitudo Asiae undecies centena <quinquaginta milia passuum, latitudo quinquies centena> quadraginta. 691  Assyrii Adiabene incipibnf8669.88unt, quos excipit Media in prospectu Caspii maris, quae Caucasis montibus cingitur. sed Caucasus portas habet, quas Caspias dicunt, cautium praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externorum transitum cohibendum, quamvis verno etiam serpentibus occludantur. a quibus ad Pontum ducenta milia passuum esse non dubium est. in Ponto autem sunt insulae Symplegades, mox regio cec193.141 r Marciane sola in eo tractu vitifera, inclusa montibus stadiorum mille quingentorum, difficilis aditu propter solitudines harenosas, quae sunt per centum viginti milia passuum. regionis praedictae amoenitatem Alexander Magnus debav1577.18 vlegerat et ibi primo nominis sui condiderat civitatem, quae excisa est et ab Antiocho Seleuci filio reparata cum nomine patris eiusdem; cuius circuitus habet stadia septuaginta quinque. inde Oxus amnis, 692  qui circa Bactram uldBPL87.107 cum eius nominis oppido fluvioque. ultra Panda, oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit ad contestandam itineris prolixitatem; quippe ibi a Libero, dehinc ab Hercule arae sunt constitutae in testimonium laboris immensi. illam terrarum partem Laxates fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux transcendit aliumque esse perdocuit et ultra Didymaeo Apollini aras exstruxit. 693  Hic Persicus limes Scythis iungitur: sed <a> Scythico Oceano et Caspio mari, qua in Oceanum eoum cursus est, profundae in exordio nives dehincque longa desertio, post quam Anthropophagi excursus invios reddidere. post quos Seres, qui undis aspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum creat, possit admitti: aliarum bnf8671.121 gentium homines aspernantur et appositione mercium sine colloquio gaudent implere contractum. hinc Attacenus sinus, Hyperboreis beatitate bnf14753.119 consimilis, quo incolae gratulantur, qui circumactu vallium auras nesciunt pestilentes. 694  Dehinc India; nam Ciconas in medio error astruxit. sed a Medis montibus inchoat cec193.141 v India; nam in eoum mare a meridiano porrecta, salubris favonii vitalibus flabris, secundo aestate annis singulis vegetatur bisque frugem metit; pro hieme etesias perfert. quinque milia habuit oppidorum, et mundi pars tertia credebatur. Liber primus ingressus Indiam triumphavit. in ea maximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis montibus Ganges venit. et Hypanis ibi amnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusit, sicut in eius ripa locatae testantur arae. latitudo Gangis ubi diffusior viginti milia passuum, ubi angustus octo milia, profundus pedibus centum; ibi reges gentiumque diversitas tam exercitibus quam elephantis copiosa. bav1577.19 r ultra Palibothram urbem mons Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in austros aestate cadunt, senis alternatae mensibus. in eo loco per annum quindecim diebus tantum septentriones apparent. 695  homines fusciores; nam Pygmaei montibus habitant, et qui uldBPL88.135 confines Oceano sine regibus degunt. Pandaeam gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. in eo tractu etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram montemque Merum Iovi, unde fabula est eum Iovis femine procreatum. ibi etiam insulas duas auri argentique metallis ac fetura praedicandas etiam vocabulis approbatur, nam una Chrysea, 696  Argyrea altera nuncupatur. omnes Indi comarum fuco decorantur, alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti; gemmis comuntur; funerationes neglegunt elephantisque vehi eximium putant. sed in Taprobane cec193.142 r insula maiores elephanti quam Indici, ampliores etiam margaritae sunt. quae patet in longitudine stadiorum septem milia, in latitudine quinque milia: scinditur fluvio interfluente atque Indiae praetenta est, in quam septem dierum iter, ut Romanis navibus approbatum. illic et illud mare absque canalibus profundis senum passuum altitudine deprimitur. ibi septentriones non apparent, vergiliae numquam; lunam ab octava in sextam decimam tantum supra terras vident; 697  ibi sidus clarissimum Canopos; sol ortivus in laeva conspicitur. in navigando nullum sidus observant, avium, quas vehunt, volatus sequuntur; quaternis per annos mensibus navigant. homines ibi corpore grandiores ultra omnium mensuram, rutulis comis, caeruleis oculis, truci oris sono, nullo linguae commercio genti alteri sociantur. cum negotiatoribus aliis in ripa fluminis merces apponunt ac vix complacitas mutant. aetas illis ultra humanam fragilitatem prolixa, ut mature pereat, qui centenarius moritur; nulli per diem somnus; annona eodem semper tenore; aedificia humilia parvaque; vitem nesciunt; bnf8670.86 redundant pomis. 698  Herculem colunt; regem eum, qui mitior, gravior ac sine prole fuerit, uldBPL36.95 eligunt, et si in regno prolem susceperit, removent, herebav1577.19 vditarium formidantes imperium. cum quo tamen alii triginta cognoscunt, et, si fuerit provocatum, septuaginta iudices fiunt. rex Liberi patris cultu componitur et, si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio iugulatur. culturas et venatus amant, verum tigridum cec193.142 v aut elephantorum; piscationibus delectantur praesertimque testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces operiunt. 699  bnf8669.89 dehinc habitant Icthyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; nec longe insula Solis, quae dicitur, et Nympharum cubile bnf8671.122 uldBPL87.108 rubens, in qua omne animal vi fervoris absumitur. mox Hypanis Carmaniae fluvius, a quo primum aspici septentriones incipiunt; deinde tres insulae, in quibus hydri marini vicenum sunt cubitorum. in his Rubrum mare litoribus sinu gemino disparatur; verum ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et sexaginta milia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus vocatur. 700  Carmaniae quoque Persis adiungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata est in Parthicum nomen; litore, quo occasui obiacet, milium est quingentorum quinquaginta. oppidum ibi nobile Susa, in quo templum Dianae Susae. iuxta Carbyle sive Barbita in centum triginta milibus, in qua sunt homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. <--->. Parthici vero uldBPL88.136 regni nongenta quadraginta quattuor milia passuum. verum omnis Media, Parthia et Persida ab oriente flumine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione Tauro Caucasio, a meridie Rubro mari terminantur. quae omnes per longitudinem patent tredecies viginti milia passuum, per latitudinem octingenta triginta. 701  Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est; denique Assyria et Mesopotamia propter illius claritatem Babylonia vocatur. urbs ipsa sexaginta milia passuum muris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt, nisi quod amplius; nam terni digiti singulis mensurae nostrae pedibus applicantur. haec interluitur Euphrate; ibi Iovis Beli cec193.143 r templum, qui inventor fuit disciplinae sideralis. haec nunc ad solitudinem rediit exhausta <vicinita>te Seleubav1577.20 rciae. item in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, 702  ac nunc caput regnorum est. habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta Trogodytarum et Icthyophagorum gentibus: sed primi feras cursu praetereunt, alteri nando marinas beluas vincunt. bnf14753.120 sunt et Gorgades insulae obversae promuntorio, quod vocatur Hesperu ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt, in quas a continenti biduo navigatur. ultra has Hesperidum insulae, quae in intimo admodum mari sunt. Fortunatas autem insulas in laeva Mauretaniae constitutas inter meridiem occasumque non dubium est: quarum prima Embriona dicitur, secunda Iunonia, tertia Teode, quarta Capraria, alia Nivaria, quae aere nebuloso et concreto est. mox Canaria, canibus immensae magnitudinis plena: omnes avibus plenae, nemorosae, palmiferae, nuce pinea, mellis copia, amnibus ac siluris piscibus abundantes. 703 Percursus breviter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praetervolans immorari non potui. tamen ut orbem terrae mariaque admensa cognoscar, mensuram omnem breviter intimabo. a Gaditano freto per longitudinem directo cursu ad os Maeotis | XXXIIII| XXXVII passuum. universus autem circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotim lacum | CLVII|, cum ipsa vero Maeotide | CLXXXII| XC. Europae mensura solius | LXXXII| XCIIII. Africae longitudo cec193.143 v | XXXVII| XCIIII, bnf7900.149 r latitudo in Cyrenaicam eius partem DCCCCX. Asiae vero longitudo | LXIII| DCCL; latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriam iuxta Nilum sitam per Meroen et Syenen | XVIII| XXV. Exposita est terrae, quam ipsa peragravi, aequorumque mensura; nunc ad artis praecepta, ut iussum est, veniemus'. 704  bav1577.20 v

Dixerat; at Paphie paulum contractior ore mora intricante laeditur, nixaque mox famulis marcentia terga reclinat magis quod lassa pulchrior. hic dudum roseas inter resoluta puellas Voluptas inquit anxia: 'unde haec tam duris immitis rustica membris peregit orbis circulum bnf8670.87 et tantos bnf8671.123 montes, fluvios, freta, competa currens delere venit taedia? uldBPL88.137 hanc ego crediderim sentis spinescere membris neque hirta crura vellere; namque ita pulverea est agresti et robore fortis, iure ut credatur mascula'.

705  Quo dicto Iocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythereae, cui de proximo uldBPL36.96 susurratum, decenter arrisit. quam Arcas nutu hilaro et quo eam solitus intueri propter divum reprehensiones circumspectus inhibuit. verum Pronuba propter assidens 'nihil mirum' inquit, 'si propere Venus cum deliciis famulitioque tam comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est et blanda semper arridente Cyllenio'. et cum dicto Geometria praecipitur ad promissa cec193.144 r properare, sed ita, ut summa quaeque perstringens fastidium non uldBPL87.109 suscitet tarditate. tum illa: 706 'Omnis mea, quae in infinitum propagatur, assertio numeris lineisque discernitur, quae nunc corporea, tum incorporea comprobantur. nam unum est, quod animi sola contemplatione conspicimus, aliud, quod etiam bav1577.21 r oculis intuemur. verum prior pars, quae numerorum regulis bnf8669.90 rationibusque concipitur, germanae meae Arithmeticae deputatur. alia est linearis atque optica huius pulveris erudita cognitio, quae quidem ab incorporeis procreata ac sensim <in> multiplices formas effigiata tenui ac vix intellectuali principio in caelum quoque subvehitur. 707 quod quidem incorporeum invisibileque primordium commune mihi cum Arithmetica reperitur; nam monas eiusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod utpote incomprehensibile parte nulla discernitur; apud illam dyas lineam facit, mihi linea in longitudinem ducta latitudini nihil prorsus acquirit. superficies item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate censetur, illi numerus, qui cunctis accedere speciebus gregatim singulatimque potest, nisi rebus incidat, incorporeus invenitur. ergo incorporea utriusque principia. 708 Verum primae apud me formandorum schematum partes duae: una, quae dicitur planaris, quam ἐπίπεδον graece soleo memorare, alia solida, quam cec193.144 v στερεόν dicimus. et prioris principium est σημεῖον, quod punctum vel signum latiariter appellatur, consequentis superficies, quae ἐπιφάνεια dicitur. punctum vero est, cuius pars nihil est, quae si duo fuerint, linea interiacente iunguntur. linea vero est, quam γραμμήν vocamus, sine latitudine longitudo. 709  linearum aliae directae sunt, quas εὐθείας dico, aliae in gyrum reflexae, quas κυκλικάς, nonnullas etiam ἑλικοειδεῖς, alias καμπύλας pro obliquitate discrimino. quae tamen lineae punctis utrimquesecus includuntur, sicuti ipsae quoque superficiem circumcingunt. bav1577.21 v superficies est, quae longitudinem et latitudinem tantum habet, profunditate deseritur, ut est color in corpore; hanc ἐπιφάνειαν Graeci dixere, bnf14753.121 et, ut dixi, eius termini lineae sunt, sive plana sit sive sinuosa. 710  Planus autem fit angulus in planitie duabus lineis se invicem tangentibus et non unam facientibus ad alterutram inclinationem. quando autem quae intra se tenent angulum lineae [et] directae fuerint, directilineus dicitur angulus, ut Graece εὐθύγραμμος. quando autem directa super directam iacentem stans dextra uldBPL88.138 laevaque angulos aequales fecerit, directus uterque est angulus, et illa superstans perpendicularis dicitur, sed Graece κάθετος. angulus maior directo obtusus dicitur, minor directo acutus. terminus est res, quae alicuius est definitio. forma est res, quae ex aliquo vel aliquibus terminis continetur. 711  Circulus est figura planaris, quae una linea continetur. haec linea περιφέρεια appellatur, ad quam ex una nota intra circulum posita omnes directe ductae lineae aequales sunt; cec193.145 r punctum autem est circuli media nota. diametros est directa linea quaedam per punctum supra dictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividit. hemicyclium est figura, bnf8671.124 quae diametro et peripheria media, quam eadem diametros distinguit, continetur. lineae tres directae diversa positione faciunt trigonum, quattuor tetragonum, multae polygonum. et eae planae figurae dicuntur. quarum sunt genera tria, quorum unum directis lineis clauditur, quod Graeci εὐθύγραμμον vocant; aliud, quod inflexis, quod καμπυλόγραμμον dicunt; tertium, bav1577.22 r quod directis simul curvis lineis aptatur, quod μικτόν dicunt. 712  εὐθύγραμμος igitur et τρίπλευρος et τετράπλευρος et πολύπλευρος dicitur. τρίπλευρος tres habet formas; nam trigonus aut ἰσόπλευρον <est>, quod latine bnf8670.88 aequilaterum dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit: aut ἰσοσκελές, quod ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi cruribus insistit, denique aequicrurium vocitatur: aut σκαληνόν, quod omnes tres lineas inter se inaequales habet. εὐθύγραμμος item τετράπλευρος quinque species habet: primam, quae quattuor aequalibus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema tetragonon dicitur: secunda species, quae directiangula est, non aequilatera, et dicitur ἑτερομήκης: tertia aequilatera est, non tamen directiangula, et dicitur ῥόμβος: cec193.145 v item quae ex adverso sibi latera aequalia et contrarios angulos invicem sibi aequales habeat uldBPL87.110 et neque omnia latera invicem sibi aequalia neque angulos directos, et dicitur ῥομβοειδής; extra has formas quicquid quadrilaterum est τραπέζιον vocatur. parallelae sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutae atque productae in infinitum nulla parte in se incidunt. dictum de tetrapleuris, quorum similitudo polypleura schemata potest docere. in his autem pentagona, hexagona et cetera euthygrammi generis continentur. 713  Sequitur secundum uldBPL36.97 schematum genus, quod curvis lineis informatur, quod καμπυλόγραμμον appellatur, cuius species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet (nam integer est, cum ad eius circumferentiam a puncto centrali lineae protentae undique aequales sibi sunt); alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. 714 tertium genus est planorum schebav1577.22 vmatum, quod μικτόν vocant, quod partim curvis lineis, partim directis includitur, ut est semicirculus, cuius, ut supra dixi, gyrum curva linea facit et alia directa, quae linea, sicut dixi, diametros dicitur, latine distermina, quae si in circulo pleno sit, per centrum eius ad utramque circumferentiam pervenit. 715  In his generibus planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. ergastica sunt, quae faciendae cuiuslibet formae praecepta continent; apodictica, quae probandi, quod asseverant, afferunt documenta. verum uldBPL88.139 Graecis nomicec193.147 rcec193.146 rnibus sic appellantur: primus συστατικός, secundus τμηματικός, tertius ἀνάγραφος, quartus ἔγγραφος, quintus περίγραφος, sextus παρεμβολικός, septimus προσευρετικός. συστατικός est, <qui docet, quemadmodum propositae lineae adiungi et constitui possit trigonus. τμηματικός est,> qui docet, quibus argumentis lineas praecidamus ad imperatum modum. ἀνάγραφος dicitur, quo docetur, quibus argumentis propositae lineae adiungi et adscribi possit reliquum schema, quod imperatum est. ἔγγραφος est, qui monstrat, quibus argumentis dato circulo verbi gratia imperatum trigonum vel quid aliud in medio possimus bnf8669.91 convenienter adscribere. περίγραφος tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato concludamus schemate. παρεμβολικός est, qui docet, quemadmodum verbi gratia dato tetragono immittamus datum trigonum, ut tetragoni spatia crescant, non schema mutetur. προσευρετικός tropus est, qui docet, quemadmodum verbi gratia inter datas impares lineas inveniamus mediam, quae tantum cedat maiori lineae, quantum praecedit minorem. hi sunt tropi generales ergasticorum schematum. 716  bav1577.23 r apodictici autem bnf8671.125 tropi ideo transeuntur, quod mihi cum 'Dialectica, quam audistis, communes sint. sed omnia schemata quinque partibus [communes sint] explicantur, quae a Graecis sic appellantur: prima πρότασις, secunda διορισμός, tertia κατασκευή, quarta ἀπόδειξις, quinta συμπέρασμα. latine autem sic possumus interpretari: prima schematis propositio, secunda determinatio quaestionis, tertia dispositio argumentorum, quarta demonstratio comprobatioque sententiae, postrema conclusio. hoc de generibus planorum dictum sit; ad theorematum membra redeamus; nam utique membra sunt linea et angulus. 717  Angulorum natura triplex est; nam aut iustus est, aut bnf14753.122 angustus, aut latus. iustus est, qui directus et semper idem: cec193.146 v angustus autem acutus est et semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter. nam cum latior fuerit directo sive multum sive exiguum, obtusus tamen erit, et cum moveris, in forma eadem permanebit, quia mobilitas in lineis constat, cum maiores minoresve formantur. huius autem collationis quattuor sunt species: prima dicitur ἰσότης, secunda ὁμόλογος, tertia ἀνάλογος; quarta ἄλογος. ἰσότης est cum duae lineae pares uni mediae duplo parilive conferuntur; ὁμόλογος, bnf8670.89 cum collata consentiunt; ἀνάλογος, cum linea ab alia duplo victa aliam tantundem superat; ἄλογος vero est, quae neque aequalitate vel media tertiave parte neque duplo triplove alteri ullave parte consentit. 718  omnis autem linea aut ῥητή dicitur aut ἄλογος. ῥητή autem illa est, quae prior proponitur, aut quae propositae lineae communi mensura confertur; ῥητόν autem dicitur quicquid convenit. proposita autem linea, quamvis collata non sit, tamen quia adhuc non est ἄλογος alii collata, et habet quiddam quod ex se sola perficiat rationabiliter, appellatur ῥητή. ἄλογος autem iam collata linea efficitur, si dissonare per omnia reperitur. 719  lineas autem, quae sibi consentiunt, symbav1577.23 vmetras uldBPL87.111 dicimus; quae non consentiunt, ametras. et non mensura sola, sed et potentia symmetras facit, et dicuntur δυνάμει σύμμετροι; in mensura autem pares μήκει σύμμετροι appellantur. ergo cum tam mensura quam potentia conferantur, omnes, quae vel potentia vel mensura discrepant, ametrae sunt. 720  ex his alogae tredecim fiunt, quarum prima dicitur μέση ἄλογος, secunda ἐκ δυοῖν ὀνομάτων ἄλογος; uldBPL88.140 huius species sunt sex, quarum prima dicitur πρώτη ἄλογος, secunda similiter δευτέρα, item τρίτη et ceterae deinceps. item tertium genus dicitur ἐκ δύο μέσων πρώτη ἄλογος et similiter ut supra, quartum ἐκ δύο μέσων δευτέρα ἄλογος; quintum genus dicitur μείζων ἄλογος, sextum ῥητὸν καὶ μέσον δυναμένη ἄλογος, septimum δύο μέσα δυναμένη ἄλογος, octavum ἀποτομὴ ἄλογος; huius species sunt sex: prima, secunda, tertia et deinceps dicuntur ut supra: nonum μέσης ἀποτομὴ πρώτη ἄλογοςcec193.148 r, decimum ἀποτομὴ δευτέρα ἄλογος, undecimum ἐλάσσων ἄλογος, duodecimum μετὰ ῥητοῦ μέσον τὸ ὅλον ποιοῦσα ἄλογος, tertium decimum μετὰ μέσου μέσον < τὸ> ὅλον ποιοῦσα ἄλογος. hae omnes mixtae ceteris lineis, dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis uldBPL36.98 rationibus certos spatiorum modos, quos Graeci χωρία appellant, demonstrant. 721  Haec de planis dixisse sufficiat. nunc de solidis, quae sterea dicimus, videamus. stereon <est> schema, quod longitudine, latitudine, altitudine constat, cuius extremum superficies est, ut in planis linea. subsistit autem solidum schema planorum schematum superficie; nam subiacenti trigono pyramis imponitur, circulo conus aut cylindros, quadro cybos, et cetera similiter. 722  sphaera sane intrinsecus capax omnium circulis subsistit, bav1577.24 r in quos rebnf8671.126solvitur. soliditas vero efficit schemata generalia, quae dicuntur a Graecis πυραμίδες; item prisma, id est sectio, quae instar schematis est; item cybos, item conus, item cylindrus, item sphaera. his adduntur nobilia schemata ex his composita ὀκτάεδρος, item δωδεκάεδρος, item εἰκοσάεδρος. quae cuncta ut ordine suo monstremus in pulvere, haec primitus concedenda: fas sit ab omni signo ad omne signum directam lineam ducere, et terminatam directam per continuum in directam emittere, et omni centro et interstitio circulum scribere, et omnes directos angulos invicem aequales sibi esse, et omnem directam lineam terminatam quantum videtur producere, et si in duas directas lineas directa linea incidens intus et eadem parte duos angulos duobus rectis minores faciat, ex illa parte, qua sunt minores duobus rectis, directas lineas convenire. 723  communes animi conceptiones sunt tres: quae eidem aequalia sunt, et invicem sibi aequalia esse; et si aequalibus aequalia addas, tota aequalia esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia esse reliqua'. 724  haec cum permissa conspiceret, lineam in abaco rectam ducens sic ait: 'quemadmodum potest super datam directam terminatam lineam trigonum aequicec193.147 vlaterum constitui?' quo dicto cum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine consistebant, primum Euclidis theorema formare eam velle cognoscerent, bnf7900.149 v confestim acclamare Euclidi plaudereque coeperunt. cuius laudibus etiam ipsa Geometria plurimum gratulata, se per sectantis gloriam sublimari provehique cognoscens, ab eodem libros eius, quos casu apportare conspexerat, festina corripuit atque in ceterae astructionis doctrinaeque documentum Iovi ac senatui caelitum offerens intimavit. quo facto et doctissima cunctarum et benignissima comprobatur.
bsb46504.312 bsb104034.106 dkb332.54r med2410.54 ubbF_V_17.38r uwb4.14 vat1535.5

Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii, V DE RHETORICA. <<<     >>> VII DE ARITHMETICA.
monumenta.ch > Martianus Capella > Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii, 6

© 2006 - 2024 Monumenta Informatik