| V. Passio Sancti Vincenti Martyris |
| 1 | Beate martyr, prospera |
| 2 | diem triumfalem tuum, |
| 3 | quo sanguinis merces tibi |
| 4 | corona, Vincenti, datur! |
| 5 | Hic te ex tenebris saeculi |
| 6 | tortore victo et iudice |
| 7 | evexit ad caelum dies |
| 8 | Christoque ovantem reddidit. |
| 9 | Nunc angelorum particeps |
| 10 | conlucis insigni stola, |
| 11 | quam testis indomabilis |
| 12 | rivis cruoris laveras, |
| 13 | cum te satelles idoli |
| 14 | praecinctus atris legibus |
| 15 | litare divis gentium |
| 16 | ferro et catenis cogeret. |
| 17 | Ac verba primum mollia |
| 18 | suadendo blande effuderat, |
| 19 | captator ut vitulum lupus |
| 20 | rapturus adludit prius. |
| 21 | 'Rex', inquit, 'orbis maximus,' |
| 22 | qui sceptra gestat publica, |
| 23 | servire sanxit omnia |
| 24 | priscis deorum cultibus. |
| 25 | Vos, Nazareni, adsistite |
| 26 | rudemque ritum spernite! |
| 27 | haec saxa, quae princeps colit, |
| 28 | placate fumo et victima!' |
| 29 | Exclamat hic Vincentius, |
| 30 | levita de tribu sacra, |
| 31 | minister altaris dei |
| 32 | septem ex columnis lacteis: |
| 33 | 'Tibi ista praesint numina, |
| 34 | tu saxa, tu lignum colas, |
| 35 | tu mortuorum mortuus |
| 36 | fias deorum pontifex, |
| 37 | nos lucis auctorem patrem |
| 38 | eiusque Christum filium, |
| 39 | qui solus ac verus deus, |
| 40 | Datiane, confitebimur'. |
| 41 | Hic ille iam commotior: |
| 42 | audesne, non felix', ait, |
| 43 | 'ius hoc deorum et principum |
| 44 | violare verbis asperis, |
| 45 | ius et sacratum et publicum, |
| 46 | cui cedit humanum genus, |
| 47 | nec te iuventae fervidae |
| 48 | instans periclum permovet? |
| 49 | Hoc namque decretum cape: |
| 50 | aut ara ture et caespite |
| 51 | precanda iam nunc est tibi |
| 52 | aut mors luenda est sanguine.' |
| 53 | Respondit ille altrinsecus: |
| 54 | 'age ergo, quidquid virium, |
| 55 | quidquid potestatis tibi est, |
| 56 | palam reluctor, exere! |
| 57 | Vox nostra quae sit, accipe: |
| 58 | est Christus et pater deus, |
| 59 | servi huius et testes sumus, |
| 60 | extorque, si potes, fidem! |
| 61 | 'Tormenta, carcer, ungulae |
| 62 | stridensque flammis lammina |
| 63 | atque ipsa poenarum ultima, |
| 64 | mors, christianis ludus est. |
| 65 | O vestra inanis vanitas |
| 66 | scitumque brutum Caesaris! |
| 67 | condigna vestris sensibus |
| 68 | coli iubetis numina: |
| 69 | excisa fabrili manu |
| 70 | cavis recocta et follibus, |
| 71 | quae voce, quae gressu carent, |
| 72 | inmota, caeca, elinguia. |
| 73 | His sumptuosa splendido |
| 74 | delubra crescunt marmore, |
| 75 | his colla mugientium |
| 76 | percussa taurorum cadunt. |
| 77 | 'At sunt et illic spiritus'. |
| 78 | 'Sunt, sed magistri criminum, |
| 79 | vestrae et salutis aucipes, |
| 80 | vagi, inpotentes, sordidi, |
| 81 | qui vos latenter incitos |
| 82 | in omne conpellunt nefas: |
| 83 | vastare iustos caedibus, |
| 84 | plebem piorum carpere. |
| 85 | Norunt et ipsi ac sentiunt |
| 86 | pollere Christum et vivere |
| 87 | eiusque iam iamque adfore |
| 88 | regnum tremendum perfidis. |
| 89 | Clamant fatentes denique |
| 90 | pulsi ex latebris viscerum |
| 91 | virtute Christi et nomine |
| 92 | divique et idem daemones.' |
| 93 | His intonantem martyrem |
| 94 | iudex profanus non tulit, |
| 95 | conclamat: 'os obtrudite, |
| 96 | ne plura iactet inprobus! |
| 97 | Vocem loquentis claudite |
| 98 | raptimque lictores date, |
| 99 | illos reorum Plutones |
| 100 | pastos resectis canibus! |
| 101 | Iam faxo ius praetorium |
| 102 | conviciator sentiat, |
| 103 | inpune ne nostris sibi |
| 104 | dis destruendis luserit. |
| 105 | Tibi ergo soli, contumax, |
| 106 | Tarpeia calcentur sacra, |
| 107 | tu porro solus obteras |
| 108 | Romam, senatum, Caesarem? |
| 109 | Vinctum retortis bracchiis |
| 110 | sursum ac deorsum extendite, |
| 111 | conpago donec ossuum |
| 112 | divulsa membratim crepet. |
| 113 | Posthinc hiulcis ictibus |
| 114 | nudate costarum abdita |
| 115 | ut per latebras vulnerum |
| 116 | iecur retectum palpitet.' |
| 117 | Ridebat haec miles dei |
| 118 | manus cruentas increpans, |
| 119 | quod fixa non profundius |
| 120 | intraret artus ungula. |
| 121 | Ac iam omne robur fortium |
| 122 | eviscerando cesserat |
| 123 | nisusque anhelus solverat |
| 124 | fessos lacertorum toros, |
| 125 | ast ille tanto laetior |
| 126 | omni vacantem nubilo |
| 127 | frontem serenam luminat |
| 128 | te, Christe, praesentem videns. |
| 129 | 'Quis vultus iste, pro pudor!' |
| 130 | Datianus aiebat furens, |
| 131 | 'gaudet, renidet, provocat |
| 132 | tortore tortus acrior! |
| 133 | Nil illa vis exercita |
| 134 | tot noxiorum mortibus |
| 135 | agone in isto proficit, |
| 136 | ars et dolorum vincitur. |
| 137 | Sed vos, alumni carceris, |
| 138 | par semper invictum mihi, |
| 139 | cohibete paulum dexteras, |
| 140 | respiret ut lassus vigor. |
| 141 | Praesicca rursus ulcera, |
| 142 | dum se cicatrix colligit |
| 143 | refrigerati sanguinis, |
| 144 | manus resulcans diruet.' |
| 145 | His contra levites refert: |
| 146 | 'si iam tuorum perspicis |
| 147 | languere virtutem canum, |
| 148 | age, ipse maior carnifex, |
| 149 | ostende, quo pacto queant |
| 150 | imos recessus scindere, |
| 151 | manus et ipse intersere |
| 152 | rivosque ferventes bibe! |
| 153 | Erras, cruente, si meam |
| 154 | te rere poenam sumere, |
| 155 | cum membra morti obnoxia |
| 156 | dilancinata interficis. |
| 157 | Est alter, est intrinsecus, |
| 158 | violare quem nullus potest, |
| 159 | liber, quietus, integer, |
| 160 | exsors dolorum tristium. |
| 161 | Hoc, quod laboras perdere |
| 162 | tantis furoris viribus, |
| 163 | vas est solutum ac fictile, |
| 164 | quocumque frangendum modo. |
| 165 | Quin immo nunc enitere |
| 166 | illum secare ac plectere, |
| 167 | qui perstat intus, qui tuam |
| 168 | calcat, tyranne, insaniam! |
| 169 | Hunc, hunc lacesse, hunc discute, |
| 170 | invictum, inexsuperabilem, |
| 171 | nullis procellis subditum |
| 172 | solique subiectum deo!' |
| 173 | Haec fatur et stridentibus |
| 174 | laniatur uncis denuo; |
| 175 | cui praetor ore subdolo |
| 176 | anguina verba exsibilat: |
| 177 | 'Si tanta callum pectoris |
| 178 | praedurat obstinatio, |
| 179 | pulvinar ut nostrum manu |
| 180 | abomineris tangere, |
| 181 | saltim latentes paginas |
| 182 | librosque opertos detege, |
| 183 | quo secta pravum seminans. |
| 184 | iustis cremetur ignibus'. |
| 185 | His martyr auditis ait: |
| 186 | 'quem tu, maligne, mysticis |
| 187 | minitaris ignem litteris, |
| 188 | flagrabis ipse hoc iustius. |
| 189 | Romfea nam caelestium |
| 190 | vindex erit voluminum |
| 191 | tanti veneni interpretem |
| 192 | linguam perurens fulmine. |
| 193 | Vides favillas indices |
| 194 | Gomorreorum criminum, |
| 195 | Sodomita nec latet cinis |
| 196 | testis perennis funeris. |
| 197 | Exemplar hoc, serpens, tuum est. |
| 198 | fuligo quem mox sulpuris |
| 199 | bitumen et mixtum pice |
| 200 | imo inplicabunt tartaro.' |
| 201 | His persecutor saucius |
| 202 | pallet, rubescit, aestuat |
| 203 | insana torquens lumina |
| 204 | spumasque frendens egerit. |
| 205 | Tum deinde cunctatus diu |
| 206 | decernit: 'extrema omnium |
| 207 | igni, grabato et lamminis |
| 208 | exerceatur quaestio.' |
| 209 | Haec ille sese ad munera |
| 210 | gradu citato proripit |
| 211 | ipsosque pernix gaudio |
| 212 | poenae ministros praevenit. |
| 213 | Ventum ad palestram gloriae, |
| 214 | spes certat et crudelitas, |
| 215 | luctamen anceps conserunt |
| 216 | hinc martyr, illinc carnifex. |
| 217 | Serrata lectum regula |
| 218 | dente infrequenti exasperat, |
| 219 | cui multa carbonum strues |
| 220 | vivum vaporat halitum. |
| 221 | Hunc sponte conscendit rogum |
| 222 | vir sanctus ore interrito, |
| 223 | ceu jam coronae conscius |
| 224 | celsum tribunal scanderet. |
| 225 | Subter crepante aspergine |
| 226 | scintillat excussus salis |
| 227 | punctisque fervens stridulis |
| 228 | sparsim per artus figitur. |
| 229 | Arvina posthinc igneum |
| 230 | inpressa cauterem lavit, |
| 231 | vis unde roris fumidi |
| 232 | in membra sensim liquitur. |
| 233 | Haec inter inmotus manet |
| 234 | tamquam dolorum nescius |
| 235 | tenditque in altum lumina; |
| 236 | nam vincla palmas presserant. |
| 237 | Sublatus inde fortior |
| 238 | lugubre in antrum truditur, |
| 239 | ne liber usus luminis |
| 240 | animaret altum spiritum. |
| 241 | Est intus imo ergastulo |
| 242 | locus tenebris nigrior, |
| 243 | quem saxa mersi fornicis |
| 244 | angusta clausum strangulant. |
| 245 | Aeterna nox illic latet |
| 246 | expers diurni sideris, |
| 247 | hic carcer horrendus suos |
| 248 | habere fertur inferos. |
| 249 | In hoc baratrum conicit |
| 250 | truculentus hostis martyrem |
| 251 | lignoque plantas inserit |
| 252 | divaricatis cruribus. |
| 253 | Quin addit et poenam novam |
| 254 | crucis peritus artifex, |
| 255 | nulli tyranno cognitam |
| 256 | nec fando conpertam retro. |
| 257 | Fragmenta testarum iubet |
| 258 | hyrta inpolitis angulis, |
| 259 | acuminata, informia, |
| 260 | tergo iacentis sternerent. |
| 261 | Totum cubile spiculis |
| 262 | armant dolores anxii, |
| 263 | insomne qui subter latus |
| 264 | mucrone pulsent obvio. |
| 265 | Haec illc versutus vafra |
| 266 | meditatus arte struxerat, |
| 267 | sed Belzebulis callida |
| 268 | commenta Christus destruit. |
| 269 | Nam carceralis caecitas |
| 270 | splendore lucis fulgurat |
| 271 | duplexque morsus stipitis |
| 272 | ruptis cavernis dissilit. |
| 273 | Agnoscit hic Vincentius |
| 274 | adesse quod speraverat, |
| 275 | tanti laboris praemium, |
| 276 | Christum, datorem luminis. |
| 277 | Cernit deinde fragmina |
| 278 | iam testularum mollibus |
| 279 | vestire semet floribus |
| 280 | redolente nectar carcere. |
| 281 | Quin et frequentes angeli |
| 282 | stant ac loquuntur comminus, |
| 283 | quorum unus ore augustior |
| 284 | conpellat his dictis virum: |
| 285 | 'Exsurge, martyr inclyte, |
| 286 | exsurge securus tui, |
| 287 | exsurge et almis coetibus |
| 288 | noster sodalis addere! |
| 289 | Decursa iam satis tibi |
| 290 | poenae minacis munia |
| 291 | pulchroque mortis exitu |
| 292 | omnis peracta est passio. |
| 293 | O miles invictissime, |
| 294 | fortissimorum fortior, |
| 295 | iam te ipsa saeva et aspera |
| 296 | tormenta victorem tremunt. |
| 297 | Spectator haec Christus deus |
| 298 | conpensat aevo intermino |
| 299 | propriaeque collegam crucis |
| 300 | larga coronat dextera |
| 301 | Pone hoc caducum vasculum, |
| 302 | conpage textum terrea, |
| 303 | quod dissipatum solvitur, |
| 304 | et liber in caelum veni!' |
| 305 | Haec ille; sed clausas fores |
| 306 | interna rumpunt lumina |
| 307 | tenuisque per rimas nitor |
| 308 | lucis latentis proditur. |
| 309 | Hoc cum stuperet territus |
| 310 | obsessor atri liminis, |
| 311 | quem cura pernox manserat |
| 312 | servare feralem domum, |
| 313 | psallentis audit insuper |
| 314 | praedulce carmen martyris, |
| 315 | cui vocis instar aemulae |
| 316 | conclave reddit concavum. |
| 317 | Pavens deinde introspicit, |
| 318 | admota quantum postibus |
| 319 | acies per artas cardinum |
| 320 | intrare iuncturas potest: |
| 321 | vernare multis floribus |
| 322 | stramenta testarum videt |
| 323 | ipsumque vulsis nexibus |
| 324 | obambulantem pangere. |
| 325 | Inplentur aures turbidi |
| 326 | praetoris hoc miraculo, |
| 327 | flet victus et volvit gemens |
| 328 | iram, dolorem, dedecus. |
| 329 | 'Exemptus', inquit, 'carceri |
| 330 | paulum benignis fotibus |
| 331 | recreetur, ut pastum novum |
| 332 | poenis refectus praebeat'. |
| 333 | Coire toto ex oppido |
| 334 | turbam fidelem cerneres, |
| 335 | mollire praefultum torum, |
| 336 | siccare cruda vulnera. |
| 337 | Ille ungularum duplices |
| 338 | sulcos pererrat osculis, |
| 339 | hic purpurantem corporis |
| 340 | gaudet cruorem lambere. |
| 341 | Plerique vestem linteam |
| 342 | stillante tingunt sanguine, |
| 343 | tutamen ut sacrum suis |
| 344 | domi reservent posteris. |
| 345 | Tunc ipse manceps carceris |
| 346 | et vinculorum ianitor, |
| 347 | ut fert vetustas conscia, |
| 348 | repente Christum credidit. |
| 349 | Hic obseratis vectibus |
| 350 | densae specum caliginis |
| 351 | splendore lucis advenae |
| 352 | micuisse clausum viderat. |
| 353 | At vero postquam lectuli |
| 354 | martyr quietem contigit, |
| 355 | aeger morarum taedio |
| 356 | et mortis incensus siti --, |
| 357 | si mors habenda eiusmodi est, |
| 358 | quae corporali ergastulo |
| 359 | mentem resolvit liberam |
| 360 | et reddit auctori deo, |
| 361 | mentem piatam sanguine, |
| 362 | mortis lavacris elutam, |
| 363 | quae semet ac vitam suam |
| 364 | Christo inmolandam praebuit --, |
| 365 | ergo ut recline mollibus |
| 366 | reiecit aulaeis caput, |
| 367 | victor relictis artubus |
| 368 | caelum capessit spiritus. |
| 369 | Cui recta celso tramite |
| 370 | reseratur ad patrem via, |
| 371 | quam fratre caesus inpio |
| 372 | Abel beatus scanderat. |
| 373 | Stipant euntem candidi |
| 374 | hinc inde sanctorum chori |
| 375 | parique missum carcere |
| 376 | baptista Iohannes vocat. |
| 377 | At christiani nominis |
| 378 | hostem coquebant inrita |
| 379 | fellis venena et lividum |
| 380 | cor efferata exusserant. |
| 381 | Saevire inermem crederes |
| 382 | fractis draconem dentibus: |
| 383 | 'evasit exultans', ait, |
| 384 | 'rebellis et palmam tulit. |
| 385 | Sed restat illud ultimum: |
| 386 | inferre poenam mortuo, |
| 387 | feris cadaver tradere |
| 388 | canibusve carpendum dare. |
| 389 | Iam nunc et ossa extinxero, |
| 390 | ne sit sepulcrum funeris, |
| 391 | quod plebs gregalis excolat |
| 392 | titulumque figat martyris.' |
| 393 | Sic frendit et corpus sacrum |
| 394 | profanus -- a dirum nefas! -- |
| 395 | nudum negato tegmine |
| 396 | exponit inter carices. |
| 397 | Sed nulla dirarum famis |
| 398 | aut bestiarum aut alitum |
| 399 | audet tropeum gloriae |
| 400 | foedare tactu squalido. |
| 401 | Quin, si qua clangens inprobe |
| 402 | circumvolarat eminus, |
| 403 | trucis volucris inpetu |
| 404 | depulsa vertebat fugam. |
| 405 | Nam corvus, Heliae datus |
| 406 | olim ciborum portitor, |
| 407 | hoc munus inplet sedule |
| 408 | et inremotus excubat. |
| 409 | Hic ex frutectis proximis |
| 410 | infestus alarum sono |
| 411 | oculosque pinnis verberans |
| 412 | exegit inmanem lupum. |
| 413 | Quis perfidorum credere |
| 414 | ausit rapacem belvam, |
| 415 | tauris paratam congredi, |
| 416 | cessisse plumis mollibus? |
| 417 | Ibat malignum murmurans |
| 418 | levi volatu exterritus |
| 419 | praedamque visam fugerat |
| 420 | custodis inbellis minis. |
| 421 | Quis audienti talia, |
| 422 | Datiane, tunc sensus tibi, |
| 423 | quantis gementem spiculis |
| 424 | figebat occultus dolor, |
| 425 | cum te perempti corporis |
| 426 | virtute victum cerneres |
| 427 | ipsis et inpar ossibus |
| 428 | vacuisque iam membris minor? |
| 429 | Sed quis, tyranne pertinax, |
| 430 | hunc inpotentem spiritum |
| 431 | determinabit exitus? |
| 432 | nullusne te franget modus? |
| 433 | 'Nullus, nec umquam desinam; |
| 434 | nam si ferina inmanitas |
| 435 | mansuescit et clementia |
| 436 | corvos voraces mitigat, |
| 437 | mergam cadaver fluctibus: |
| 438 | insana numquam naufragis |
| 439 | ignoscit unda et spumeum |
| 440 | nescit profundum parcere. |
| 441 | Aut semper illic mobilis |
| 442 | incerta per ludibria |
| 443 | vagis feretur flatibus |
| 444 | squamosa pascens agmina, |
| 445 | aut sub fragosis rupibus |
| 446 | scabri petrarum murices |
| 447 | inter recessus scrupeos |
| 448 | discissa rumpent viscera. |
| 449 | Ecquis virorum strenue |
| 450 | cumbam peritus pellere |
| 451 | remo, rudente et carbaso, |
| 452 | secare qui pontum queas, |
| 453 | rapias palustri e caespite |
| 454 | corpus, quod intactum iacet, |
| 455 | levique vectum lembulo |
| 456 | amplum per aequor auferas? |
| 457 | Sed conplicatum sparteus |
| 458 | claudat cadaver culleus, |
| 459 | quem fune conexus lapis |
| 460 | praeceps in altum deprimat, |
| 461 | At tu per undas emices |
| 462 | rorante praepes palmula, |
| 463 | donec relictum longior |
| 464 | abscondat aspectus solum.' |
| 465 | Haec iussa quidam militum |
| 466 | -- Eumorfio nomen fuit -- |
| 467 | violentus, audax, barbarus, |
| 468 | furore fervens adripit. |
| 469 | Funale textum conserit, |
| 470 | suto quod inplet corpore, |
| 471 | emensus et multum freti |
| 472 | inter procellas excutit. |
| 473 | O praepotens virtus dei, |
| 474 | virtus creatrix omnium, |
| 475 | quae turgidum quondam mare |
| 476 | gradiente Christo straverat, |
| 477 | ut terga calcans aequoris |
| 478 | siccis mearet passibus, |
| 479 | plantas nec undis tingueret |
| 480 | vasti viator gurgitis! |
| 481 | Haec ipsa virtus iusserat |
| 482 | rubrum salum dehiscere, |
| 483 | patente dum fundo aridum |
| 484 | secura plebs iter terit. |
| 485 | Nec non et ipsa nunc iubet |
| 486 | servire sancto corpori |
| 487 | pontum quietis lapsibus |
| 488 | ad curva pronum litora. |
| 489 | Saxum molaris ponderis |
| 490 | ut spuma candens innatat |
| 491 | tantique custos pigneris |
| 492 | fiscella fertur fluctibus. |
| 493 | Cernunt stupentes navitae |
| 494 | vectam remenso marmore |
| 495 | labi retrorsum leniter |
| 496 | aestu secundo et flamine. |
| 497 | Certant et ipsi concito |
| 498 | pontum faselo scindere, |
| 499 | longe sed artus praevolant |
| 500 | telluris ad mollem sinum. |
| 501 | Prius relatos denique |
| 502 | humus quieta suscipit, |
| 503 | quam pulsa summis nisibus |
| 504 | carina portum tangeret. |
| 505 | Felix amoeni litotis |
| 506 | secessus ille, qui sacra |
| 507 | fovens harenis viscera |
| 508 | vicem sepulcri praebuit, |
| 509 | dum cura sanctorum pia |
| 510 | deflens adornat aggerem |
| 511 | tumuloque corpus creditum |
| 512 | vitae reservat posterae! |
| 513 | Sed mox subactis hostibus |
| 514 | iam pace iustis reddita |
| 515 | altar quietem debitam |
| 516 | praestat beatis ossibus; |
| 517 | subiecta nam sacrario |
| 518 | imamque ad aram condita |
| 519 | caelestis auram muneris |
| 520 | perfusa subter hauriunt. |
| 521 | Sic corpus, ast ipsum dei |
| 522 | sedes receptum continet |
| 523 | cum Maccabeis fratribus |
| 524 | sectoque Eseiae proximum. |
| 525 | Simplex sed illis contigit |
| 526 | corona poenarum, quibus |
| 527 | finem malorum praestitit |
| 528 | mortis supremus exitus. |
| 529 | Quid tale sector ausus est? |
| 530 | truncata numquid corporis |
| 531 | segmenta post serram feris |
| 532 | obiecit aut undis dedit? |
| 533 | Num Maccabei martyris |
| 534 | linguam tyrannus erutam |
| 535 | raptamve pellem verticis |
| 536 | avibus cruentis obtulit? |
| 537 | Tu solus, O bis inclyte, |
| 538 | solus bravii duplicis |