| EPISTOLA PRIMA AD OFFAM REGEM MERCIORUM, Post devictos Longobardos et Saxones. (Anno 774.)[Ex Mansi Conc. Collect.] |
| 1 | Carolus gratia Dei rex Francorum et Longobardorum et patricius Romanorum viro venerando et fratri charissimo Offano Merciorum regi salutem, honorem et amorem. |
| 2 | Cum deceat reges potentes et famosos amicitiae foedere convinciri et mutuis gaudiis ad invicem gratulari, ut in vinculo charitatis Christus in omnibus et ab omnibus glorificetur, vestrae serenitati hoc eulogium duximus destinandum. |
| 3 | Cum nobilissimam Longobardorum civitatem cum suis civibus omnibus nostro dominatui subiugaverimus, et Italiam totam nostro imperio feliciter subiugaverimus Christi adiutorio, cui famulari desideramus, rex Desiderium Longobardorum, ducesque Saxoniae, quos nostris nutibus inclinavimus, Withimundus et Albion, cum fere omnibus incolis Saxoniae baptismi susceperunt sacramentum, Domino Iesu Christo de caetero famulaturi. |
| 4 | Hoc igitur salubri mandato ego Carolus regum Christianorum orientalium potentissimus vos, o Offane regum occidentalium Christianorum potentissime, cupio laetificare et te in dilectione speciali amplecti sincerius. |
| EPISTOLA II, SIVE DECRETUM DE SCHOLIS OSNABRUGENSIS ECCLESIAE. (Anno 787.)[Ex Baronio Ann. Eccles.] |
| 1 | In nomine sanctae et individuae Trinitatis Carolus imp. |
| 2 | Augustus Romanum gubernans imperium, dominus et rex Francorum, et Longobardorum, necnon dominator et Saxonum. |
| 3 | Notum sit omnibus sanctae Ecclesiae fidelibus, nostrisque praesentibus et futuris, quod nos ob nostrae mercedis augmentum, Uuisioni episcopo Osnaburgensi suae Ecclesiae, quam nos primam in omni Saxonia, in honorem S. Petri principis apostolorum et sanctorum martyrum Crispini et Crispiniani construximus, quoddam nemus vel forestum intra haec loca Farnewinchel, Rustenstheim, Angara, Osningsenethe, Dershosset, Egesterfeldt. |
| 4 | innumera collaudatione illius regionis potentum, cum omni integritate in porcis silvestribus, cervis, avibus et piscibus omnique venatione quae sub banno usuali ad forestum deputatur ad similitudinem forestri nostri Aquisgrani in Silveta Osningi, in perpetuum pietatis usum donavimus, ea videlicet ratione, quod si quispiam hoc idem nemus nostro banno munitum sine praedictae sedis episcopi licentia studio venandi vel aliud agendi unquam introierit, sciat se tam divinae quam regiae ultionis vindictam incursurum, necnon pro delicto sexaginta solidos nostri ponderis, quos nobis pro banno violato debere statuimus, redditurum. |
| 5 | Insuper vero eidem episcopo eiusque successoribus perpetuam concedimus licentiam, libertatem et ab omni regali imperio absolutionem, nisi forte contingat ut imperator Romanorum et rex Graecorum coniugalia foedera inter filios eorum contrahi disponant: tunc Ecclesiae illius episcopus cum sumptu a rege vel ab imperatore adhibito, laborem simul et honorem illius legationis assumet. |
| 6 | Et ea de causa statuimus quod in eodem loco Graecas et Latinas scholas in perpetuum manere ordinavimus, nec unquam clericos utriusque linguae gnaros deesse confidimus. |
| 7 | Et ut haec auctoritas firmior habeatur, et diuturnis temporibus melius conservetur, manu propria subter ea roborare decrevimus, et annulo nostro sigillare iussimus. |
| 8 | Dat. |
| 9 | tertio Kalendas Ianuarii, anno quarto Christo propitio imperii nostri, trigesimo septimo regni nostri in Francia, atque trigesimo primo in Italia. |
| 10 | Actum Aquisgrani in palatio in nomine Domini feliciter. |
| 11 | Amen. |
| EPISTOLA III. AD BAUGULFUM ABBATEM FULDENSEM De litterarum studiis. (Anno 787.)[Ex Miraeo. Donationes Belgiae.] |
| 1 | Carolus gratia Dei rex Francorum et Langobardorum, ac patricius Romanorum, Baugulfo abbati, et omni congregationi, tibi etiam commissis fidelibus oratoribus nostris, in omnipotentis Dei nomine amabilem direximus salutem. |
| 2 | Notum igitur sit Deo placitae devotioni vestrae quia nos una cum fidelibus nostris consideravimus utile esse, ut episcopia et monasteria nobis, Christo propitio, ad gubernandum commissa, praeter regularis vitae ordinem atque sanctae religionis conversationem, etiam in litterarum meditationibus, eis qui, donante Domino, discere possunt, secundum uniuscuiusque capacitatem, docendi studium debeant impendere; qualiter sicut regularis nonna honestatem morum, ita quoque docendi et discendi instantia ordinet et ornet seriem verborum, ut qui Deo placere appetunt recte vivendo, ei etiam placere non negligant recte loquendo. |
| 3 | Scriptum est enim: Aut ex verbis tuis iustificaberis, aut ex verbis tuis condemnaberis (Matth. XII, 37). |
| 4 | Quamvis enim melius sit bene facere quam nosse, prius tamen est nosse quam facere. |
| 5 | Debet ergo quisque discere quod optat implere, ut tanto uberius quid agere debeat, intelligat anima, quanto in omnipotentis Dei laudibus sine mendaciorum offendiculis cucurrerit lingua. |
| 6 | Nam cum omnibus hominibus vitanda sint mendacia, quanto magis illi secundum possibilitatem declinare debent, qui ad hoc solummodo probantur electi, ut servire specialiter debeant veritati? |
| 7 | Nam cum nobis in his annis a nonnullis monasteriis saepius scripta dirigerentur, in quibus quod pro nobis fratres ibidem commorantes in sacris et piis orationibus decertarent significaretur, cognovimus in plerisque praefatis conscriptionibus, eorumdem et sensus rectos et sermones incultos: quia quod pia devotio interius fideliter dictabat, hoc exterius propter negligentiam discendi lingua inerudita exprimere sine reprehensione non valebat. |
| 8 | Unde factum est ut timere inciperemus ne forte, sicut minor erat in scribendo prudentia, ita quoque et multo minor esset, quam recte esse debuisset, in eis sanctarum scripturarum ad intelligendum sapientia. |
| 9 | Et bene novimus omnes quia, quamvis periculosi sint errores verborum, multo periculosiores sunt errores sensuum. |
| 10 | Quamobrem hortamur vos litterarum studia non solum non negligere, verum etiam humillima et Deo placita intentione ad hoc certatim discere, ut facilius et rectius divinarum scripturarum mysteria valeatis penetrare. |
| 11 | Cum autem in sacris paginis schemata, tropi et caetera his similia inserta inveniantur, nulli dubium est quod ea unusquisque legens tanto citius spiritualiter intelligit, quanto prius in litterarum magisterio plenius instructus fuerit. |
| 12 | Tales vero ad hoc opus viri eligantur, qui et voluntatem et possibilitatem discendi, et desiderium habeant alios instruendi. |
| 13 | Et hoc tantum ea intentione agatur, qua devotione a nobis praecipitur. |
| 14 | Optamus enim vos, sicut decet Ecclesiae milites, et interius devotos, et exterius doctos, castosque bene vivendo, et scholasticos bene loquendo: ut quicunque vos propter nomen Domini et sanctae conversationis nobilitatem ad videndum expetierit, sicut de aspectu vestro aedificatur visus, ita quoque de sapientia vestra, quam in legendo seu cantando perceperit, instructus, omnipotenti Domino gratias agendo gaudens redeat. |
| 15 | Huius itaque epistolae exemplaria ad omnes suffragantes tuosque coepiscopos, et per universa monasteria dirigi non negligas, si gratiam nostram habere vis: et nullus monachus foris monasterio iudiciaria teneat, nec per mallos et publica placita pergat. |
| 16 | Legens valeat. |
| EPISTOLA IV. AD SUBIECTOS. De Homiliario Pauli Diaconi, monachi Casinensis. (Anno 788.)(Ex Mabill. Vetera Analecta.) |
| 1 | Carolus Dei fretus auxilio rex Francorum et Longobardorum, ac patricius Romanorum, religiosis lectoribus nostrae ditioni subiectis. |
| 2 | Cum nos divina semper domi orisque clementia sive in bellorum eventibus, sine in pacis tranquillitate custodiat, etsi quidquam rependere eius beneficiis tenuitas humana non praevalet; tamen quia est inaestimabilis misericordiae Deus noster, devotas suae servituti benigne approbat voluntates. |
| 3 | Igitur quia curae nobis est ut ecclesiarum nostrarum ad meliora semper proficiat status, oblitteratam pene maiorum nostrorum desidia reparare vigilanti studio litterarum satagimus officinam, et ad pernoscenda sacrorum librorum [Al., liberalium artium] studia nostro etiam quos possumus invitamus exemplo. |
| 4 | Inter quae iampridem universos veteris ac novi Testamenti libros librariorum imperitia depravatos, Deo nos in omnibus adiuvante, examussim correximus. |
| 5 | Accensi praeterea venerandae memoriae Pippini genitoris nostri exemplis, qui totas Galliarum ecclesias suo studio Romanae traditionis cantibus decoravit; nos nihilominus solerti easdem curamus intuitu praecipuarum insignire serie lectionum. |
| 6 | Denique quia ad nocturnale officium compilatas quorumdam casso labore, licet recto intuitu, minus tamen idonee reperimus lectiones: quippe quae et sine auctorum vocabulis essent positae, et infinitis vitiorum anfractibus scaterent; non sumus passi nostris diebus in divinis lectionibus sacrorum officiorum inconsonantes perstrepere soloecismos, atque earumdem lectionum in melius reformare tramitem, mentem intendimus: idque opus Paulo Diacono familiari nostro elimandum iniunximus, scilicet ut studiose catholicorum Patrum dicta percurrens, veluti florentissimis eorum pratis certos quosque flosculos legeret, et in unum quaeque essent utilia, quasi sertum aptaret. |
| 7 | Qui nostrae celsitudini devote parere desiderans, tractatus atque sermones et homelias diversorum catholicorum Patrum perlegens, et optima quaeque decerpens, in duobus voluminibus per totius anni circulum congruentes cuique festivitati distincte et absque vitiis nobis obtulit lectiones. |
| 8 | Quarum omnium textum nostra sagacitate perpendentes, nostra etiam auctoritate eadem constabilivimus, vestraeque religioni in Christi Ecclesiis tradimus ad legendum. |
| 9 | Paulus Diaconus. |
| 10 | Utere felix Munere Christi Pluribus annis, Luxque, decusque Magne tuorum Carole princeps, Atque togate Arbiter orbis, Dardanidaeque Gloria gentis. |