| 390 | obruet et populos aevi venientis in orbem |
| 391 | erepto natale feret. tunc omne Latinum |
| 392 | fabula nomen erit; Gabios Veiosque Coramque |
| 393 | pulvere vix tectae poterunt monstrare ruinae |
| 394 | Albanosque lares Laurentinosque penates, |
| 395 | rus uacuum, quod non habitet nisi nocte coacta |
| 396 | invitus questusque Numam iussisse senator. |
| 397 | non aetas haec carpsit edax monimentaque rerum |
| 398 | putria destituit: crimen civile videmus |
| 399 | tot vacuas urbes. generis quo turba redacta est |
| 400 | humani! toto populi qui nascimur orbe |
| 401 | nec muros inplere viris nec possumus agros: |
| 402 | urbs nos una capit. vincto fossore coluntur |
| 403 | Hesperiae segetes, stat tectis putris avitis |
| 404 | in nullos ruitura domus, nulloque frequentem |
| 405 | cive suo Romam sed mundi faece repletam |
| 406 | cladis eo dedimus, ne tanto in corpore bellum |
| 407 | iam possit civile geri. Pharsalia tanti |
| 408 | causa mali. cedant feralia nomina Cannae |
| 409 | et damnata diu Romanis Allia fastis. |
| 410 | tempora signavit leviorum Roma malorum, |
| 411 | hunc voluit nescire diem. pro tristia fata! |
| 412 | aera pestiferum tractu morbosque fluentis |
| 413 | insanamque famem permissasque ignibus urbes |
| 414 | moeniaque in praeceps laturos plena tremores |
| 415 | hi possunt explere viri, quos undique traxit |
| 416 | in miseram Fortuna necem, dum munera longi |
| 417 | explicat eripiens aevi populosque ducesque |
| 418 | constituit campis, per quos tibi, Roma, ruenti |
| 419 | ostendat quam magna cadas. quae latius orbem |
| 420 | possedit, citius per prospera fata cucurrit? |
| 421 | omne tibi bellum gentis dedit, omnibus annis |
| 422 | te geminum Titan procedere vidit in axem; |
| 423 | haud multum terrae spatium restabat Eoae. |
| 424 | ut tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether, |
| 425 | omniaque errantes stellae Romana viderent. |
| 426 | sed retro tua fata tulit par omnibus annis |
| 427 | Emathiae funesta dies. hac luce cruenta |
| 428 | effectum, ut Latios non horreat India fasces, |
| 429 | nec vetitos errare Dahas in moenia ducat |
| 430 | Sarmaticumque premat succinctus consul aratrum, |
| 431 | quod semper saevas debet tibi Parthia poenas, |
| 432 | quod fugiens civile nefas redituraque numquam |
| 433 | libertas ultra Tigrim Rhenumque recessit |
| 434 | ac, totiens nobis iugulo quaesita, vagatur |
| 435 | Germanum Scythicumque bonum, nec respicit ultra |
| 436 | Ausoniam, vellem populis incognita nostris. |
| 437 | vulturis ut primum laevo fundata volatu |
| 438 | Romulus infami conplevit moenia luco, |
| 439 | usque ad Thessalicas servisses, Roma, ruinas. |
| 440 | de Brutis, Fortuna, queror. quid tempora legum |
| 441 | egimus aut annos a consule nomen habentis? |
| 442 | felices Arabes Medique Eoaque tellus, |
| 443 | quam sub perpetuis tenuerunt fata tyrannis. |
| 444 | ex populis qui regna ferunt sors ultima nostra est, |
| 445 | quos servire pudet. sunt nobis nulla profecto |
| 446 | numina: cum caeco rapiantur saecula casu, |
| 447 | mentimur regnare Iovem. spectabit ab alto |
| 448 | aethere Thessalicas, teneat cum fulmina, caedes? |
| 449 | scilicet ipse petet Pholoen, petet ignibus Oeten |
| 450 | inmeritaeque nemus Rhodopes pinusque Mimantis, |
| 451 | Cassius hoc potius feriet caput? astra Thyestae |
| 452 | intulit et subitis damnavit noctibus Argos: |
| 453 | tot similis fratrum gladios patrumque gerenti |
| 454 | Thessaliae dabit ille diem? mortalia nulli |
| 455 | sunt curata deo. cladis tamen huius habemus |
| 456 | vindictam, quantam terris dare numina fas est: |
| 457 | bella pares superis facient civilia divos, |
| 458 | fulminibus manes radiisque ornabit et astris |
| 459 | inque deum templis iurabit Roma per umbras. |
| 460 | ut rapido cursu fati suprema morantem |
| 461 | consumpsere locum, parva tellure dirempti, |
| 462 | quo sua pila cadant aut quam sibi fata minentur |
| 463 | inde manum, spectant. vultus, quo noscere possent |
| 464 | facturi quae monstra forent, videre parentum |
| 465 | frontibus adversis fraternaque comminus arma, |
| 466 | nec libuit mutare locum. tamen omnia torpor |
| 467 | pectora constrinxit, gelidusque in viscera sanguis |
| 468 | percussa pietate coit, totaeque cohortes |
| 469 | pila parata diu tensis tenuere lacertis. |
| 470 | di tibi non mortem, quae cunctis poena paratur, |
| 471 | sed sensum post fata tuae dent, Crastine, morti, |
| 472 | cuius torta manu commisit lancea bellum |
| 473 | primaque Thessaliam Romano sanguine tinxit. |
| 474 | o praeceps rabies! cum Caesar tela teneret, |
| 475 | inventa est prior ulla manus? tum stridulus aer |
| 476 | elisus lituis conceptaque classica cornu, |
| 477 | tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tendit |
| 478 | extremique fragor convexa inrumpit Olympi, |
| 479 | unde procul nubes, quo nulla tonitrua durant. |
| 480 | excepit resonis clamorem vallibus Haemus |
| 481 | Peliacisque dedit rursus geminare cavernis, |
| 482 | Pindus agit fremitus Pangaeaque saxa resultant |
| 483 | Oetaeaeque gemunt rupes, vocesque furoris |
| 484 | expavere sui tota tellure relatas. |
| 485 | spargitur innumerum diversis missile votis: |
| 486 | vulnera pars optat, pars terrae figere tela |
| 487 | ac puras servare manus. rapit omnia casus |
| 488 | atque incerta facit quos vult fortuna nocentes. |
| 489 | tunc et Ityraei Medique Arabesque soluti, |
| 490 | arcu turba minax, nusquam rexere sagittas, |
| 491 | sed petitur solus qui campis inminet aer; |
| 492 | inde cadunt mortes. sceleris sed crimine nullo |
| 493 | externum maculant chalybem: stetit omne coactum |
| 494 | circa pila nefas. ferro subtexitur aether |
| 495 | noxque super campos telis conserta pependit. |
| 496 | set quota pars cladis iaculis ferroque volanti |
| 497 | exacta est! odiis solus civilibus ensis |
| 498 | sufficit, et dextras Romana in viscera ducit. |
| 499 | Pompei densis acies stipata catervis |
| 500 | iunxerat in seriem nexis umbonibus arma, |
| 501 | vixque habitura locum dextras ac tela movendi |
| 502 | constiterat gladiosque suos conpressa timebat. |
| 503 | praecipiti cursu vaesanum Caesaris agmen |
| 504 | in densos agitur cuneos, perque arma, per hostem |
| 505 | quaerit iter. qua torta graves lorica catenas |
| 506 | opponit tutoque latet sub tegmine pectus, |
| 507 | hac quoque perventum est ad viscera, totque per arma |
| 508 | extremum est quod quisque ferit. civilia bella |
| 509 | una acies patitur, gerit altera; frigidus inde |
| 510 | stat gladius, calet omne nocens a Caesare ferrum. |
| 511 | nec Fortuna diu rerum tot pondera vertens |
| 512 | abstulit ingentis fato torrente ruinas. |
| 513 | ut primum toto diduxit cornua campo |
| 514 | Pompeianus eques bellique per ultima fudit, |
| 515 | sparsa per extremos levis armatura maniplos |
| 516 | insequitur saevasque manus inmittit in hostem: |
| 517 | illic quaeque suo miscet gens proelia telo, |
| 518 | Romanus cunctis petitur cruor; inde sagittae, |
| 519 | inde faces et saxa volant spatioque solutae |
| 520 | aeris et calido liquefactae pondere glandes; |
| 521 | cum Caesar, metuens ne frons sibi prima labaret |
| 522 | incursu, tenet obliquas post signa cohortes, |
| 523 | inque latus belli, qua se vagus hostis agebat, |
| 524 | emittit subitum non motis cornibus agmen. |
| 525 | inmemores pugnae nulloque pudore timendi |
| 526 | praecipites fecere palam civilia bella |
| 527 | non bene barbaricis umquam commissa catervis. |
| 528 | ut primum sonipes transfixus pectora ferro |
| 529 | in caput effusi calcavit membra regentis, |
| 530 | omnis eques cessit campis, glomerataque nubes |
| 531 | in sua conversis praeceps ruit agmina frenis. |
| 532 | perdidit inde modum caedes, ac nulla secutast |
| 533 | pugna, sed hinc iugulis, hinc ferro bella geruntur; |
| 534 | nec valet haec acies tantum prosternere quantum |
| 535 | inde perire potest. utinam, Pharsalia, campis |
| 536 | sufficiat cruor iste tuis, quem barbara fundunt |
| 537 | pectora; non alio mutentur sanguine fontes; |
| 538 | hic numerus totos tibi vestiat ossibus agros. |
| 539 | aut, si Romano conpleri sanguine mavis, |
| 540 | istis parce precor; vivant Galataeque Syrique, |
| 541 | Cappadoces Gallique extremique orbis Hiberi, |
| 542 | Armenii, Cilices; nam post civilia bella |
| 543 | hic populus Romanus erit. semel ortus in omnis |
| 544 | it timor, et fatis datus est pro Caesare cursus. |
| 545 | ventum erat ad robur Magni mediasque catervas. |
| 546 | quod totos errore vago perfuderat agros |
| 547 | constitit hic bellum, fortunaque Caesaris haesit. |
| 548 | non illic regum auxiliis collecta iuventus |
| 549 | bella gerit ferrumque manus movere rogatae: |
| 550 | ille locus fratres habuit, locus ille parentis. |
| 551 | hic furor, hic rabies, hic sunt tua crimina, Caesar. |
| 552 | hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque, |
| 553 | nullaque tantorum discat me vate malorum, |
| 554 | quam multum bellis liceat civilibus, aetas. |
| 555 | a potius pereant lacrimae pereantque querellae: |
| 556 | quidquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo. |
| 557 | hic Caesar, rabies populis stimulusque furorum, |
| 558 | nequa parte sui pereat scelus, agmina circum |
| 559 | it vagus atque ignes animis flagrantibus addit. |
| 560 | inspicit et gladios, qui toti sanguine manent, |
| 561 | qui niteant primo tantum mucrone cruenti, |
| 562 | quae presso tremat ense manus, quis languida tela, |
| 563 | quis contenta ferat, quis praestet bella iubenti, |
| 564 | quem pugnare iuvet, quis vultum cive perempto |
| 565 | mutet; obit latis proiecta cadavera campis; |
| 566 | vulnera multorum totum fusura cruorem |
| 567 | opposita premit ipse manu. quacumque vagatur, |
| 568 | sanguineum veluti quatiens Bellona flagellum |
| 569 | Bistonas aut Mavors agitans si verbere saevo |
| 570 | Palladia stimulet turbatos aegide currus, |
| 571 | nox ingens scelerum est; caedes oriuntur et instar |
| 572 | inmensae vocis gemitus, et pondere lapsi |
| 573 | pectoris arma sonant confractique ensibus enses. |
| 574 | ipse manu subicit gladios ac tela ministrat |
| 575 | adversosque iubet ferro confundere vultus, |
| 576 | promovet ipse acies, inpellit terga suorum, |
| 577 | verbere conversae cessantis excitat hastae, |
| 578 | in plebem vetat ire manus monstratque senatum: |
| 579 | scit cruor imperii qui sit, quae viscera rerum, |
| 580 | unde petat Romam, libertas ultima mundi |
| 581 | quo steterit ferienda loco. permixta secundo |
| 582 | ordine nobilitas venerandaque corpora ferro |
| 583 | urguentur; caedunt Lepidos caeduntque Metellos |
| 584 | Corvinosque simul Torquataque nomina, rerum |
| 585 | saepe duces summosque hominum te, Magne, remoto. |
| 586 | illic plebeia contectus casside vultus |
| 587 | ignotusque hosti quod ferrum, Brute, tenebas! |
| 588 | o decus imperii, spes o suprema senatus, |
| 589 | extremum tanti generis per saecula nomen, |
| 590 | ne rue per medios nimium temerarius hostis, |
| 591 | nec tibi fatales admoveris ante Philippos, |
| 592 | Thessalia periture tua. nil proficis istic |
| 593 | Caesaris intentus iugulo: nondum attigit arcem, |
| 594 | iuris et humani columen, quo cuncta premuntur, |
| 595 | egressus meruit fatis tam nobile letum. |
| 596 | vivat et, ut Bruti procumbat victima, regnet. |
| 597 | hic patriae perit omne decus: iacet aggere magno |
| 598 | patricium campis non mixta plebe cadaver. |
| 599 | mors tamen eminuit clarorum in strage virorum |
| 600 | pugnacis Domiti, quem clades fata per omnis |
| 601 | ducebant: nusquam Magni fortuna sine illo |
| 602 | succubuit. victus totiens a Caesare salva |
| 603 | libertate perit: tunc mille in vulnera laetus |
| 604 | labitur ac venia gaudet caruisse secunda. |
| 605 | viderat in crasso versantem sanguine membra |
| 606 | Caesar, et increpitans 'iam Magni deseris arma, |
| 607 | successor Domiti; sine te iam bella geruntur' |
| 608 | dixerat. ast illi suffecit pectora pulsans |
| 609 | spiritus in vocem morientiaque ora resolvit. |
| 610 | 'non te funesta scelerum mercede potitum |
| 611 | sed dubium fati, Caesar, generoque minorem |
| 612 | aspiciens Stygias Magno duce liber ad umbras |
| 613 | et securus eo: te, saevo Marte subactum, |
| 614 | Pompeioque gravis poenas nobisque daturum, |
| 615 | cum moriar, sperare licet. ' non plura locutum |
| 616 | vita fugit, densaeque oculos vertere tenebrae. |
| 617 | inpendisse pudet lacrimas in funere mundi |
| 618 | mortibus innumeris, ac singula fata sequentem |
| 619 | quaerere letiferum per cuius viscera vulnus |
| 620 | exierit, quis fusa solo vitalia calcet, |
| 621 | ore quis adverso demissum faucibus ensem |
| 622 | expulerit moriens anima, quis corruat ictus, |
| 623 | quis steterit dum membra cadunt, qui pectore tela |
| 624 | transmittant aut quos campis adfixerit hasta, |
| 625 | quis cruor emissis perruperit aera venis |
| 626 | inque hostis cadat arma sui, quis pectora fratris |
| 627 | caedat et, ut notum possit spoliare cadaver, |
| 628 | abscisum longe mittat caput, ora parentis |
| 629 | quis laceret nimiaque probet spectantibus ira |
| 630 | quem iugulat non esse patrem. mors nulla querella |
| 631 | digna sua est, nullosque hominum lugere vacamus. |
| 632 | non istas habuit pugnae Pharsalia partes |
| 633 | quas aliae clades: illic per fata virorum, |
| 634 | per populos hic Roma perit; quod militis illic, |
| 635 | mors hic gentis erat: sanguis ibi fluxit Achaeus, |
| 636 | Ponticus, Assyrius; cunctos haerere cruores |
| 637 | Romanus campisque vetat consistere torrens. |
| 638 | maius ab hac acie quam quod sua saecula ferrent |
| 639 | vulnus habent populi; plus est quam vita salusque |
| 640 | quod perit: in totum mundi prosternimur aevum. |
| 641 | vincitur his gladiis omnis quae serviet aetas. |
| 642 | proxima quid suboles aut quid meruere nepotes |
| 643 | in regnum nasci? pavide num gessimus arma |
| 644 | teximus aut iugulos? alieni poena timoris |
| 645 | in nostra cervice sedet. post proelia natis |
| 646 | si dominum, Fortuna, dabas, et bella dedisses. |
| 647 | iam Magnus transisse deos Romanaque fata |
| 648 | senserat infelix, tota vix clade coactus |
| 649 | fortunam damnare suam. stetit aggere campi, |
| 650 | eminus unde omnis sparsas per Thessala rura |
| 651 | aspiceret clades, quae bello obstante latebant. |
| 652 | tot telis sua fata peti, tot corpora fusa |
| 653 | ac se tam multo pereuntem sanguine vidit. |
| 654 | nec, sicut mos est miseris, trahere omnia secum |
| 655 | mersa iuvat gentesque suae miscere ruinae: |
| 656 | ut Latiae post se vivat pars maxima turbae, |
| 657 | sustinuit dignos etiamnunc credere votis |
| 658 | caelicolas, vovitque, sui solacia casus. |
| 659 | 'parcite, ' ait 'superi, cunctas prosternere gentes. |
| 660 | stante potest mundo Romaque superstite Magnus |
| 661 | esse miser. si plura iuvant mea vulnera, coniunx |
| 662 | est mihi, sunt nati: dedimus tot pignora fatis. |
| 663 | civiline parum est bello, si meque meosque |
| 664 | obruit? exiguae clades sumus orbe remoto? |
| 665 | omnia quid laceras? quid perdere cuncta laboras? |
| 666 | iam nihil est, Fortuna, meum. ' sic fatur et arma |
| 667 | signaque et adflictas omni iam parte catervas |
| 668 | circumit et revocat matura in fata ruentis |
| 669 | seque negat tanti. nec derat robur in enses |
| 670 | ire duci iuguloque pati vel pectore letum. |
| 671 | sed timuit, strato miles ne corpore Magni |
| 672 | non fugeret, supraque ducem procumberet orbis; |
| 673 | Caesaris aut oculis voluit subducere mortem. |
| 674 | nequiquam, infelix: socero spectare volenti |
| 675 | praestandum est ubicumque caput. sed tu quoque, coniunx, |
| 676 | causa fugae vultusque tui fatisque negatum |
| 677 | parte apsente mori. tum Magnum concitus aufert |
| 678 | a bello sonipes non tergo tela paventem |
| 679 | ingentisque animos extrema in fata ferentem. |
| 680 | non gemitus, non fletus erat, salvaque verendus |
| 681 | maiestate dolor, qualem te, Magne, decebat |
| 682 | Romanis praestare malis. non inpare vultu |
| 683 | aspicis Emathiam: nec te videre superbum |
| 684 | prospera bellorum nec fractum adversa videbunt; |
| 685 | quamque fuit laeto per tres infida triumphos |
| 686 | tam misero Fortuna minor. iam pondere fati |
| 687 | deposito securus abis; nunc tempora laeta |
| 688 | respexisse vacat, spes numquam inplenda recessit; |
| 689 | quid fueris nunc scire licet. fuge proelia dira |
| 690 | ac testare deos nullum, qui perstet in armis, |
| 691 | iam tibi, Magne, mori. ceu flebilis Africa damnis |
| 692 | et ceu Munda nocens Pharioque a gurgite clades, |
| 693 | sic et Thessalicae post te pars maxima pugnae |
| 694 | non iam Pompei nomen populare per orbem |
| 695 | nec studium belli, sed par quod semper habemus, |
| 696 | libertas et Caesar, erit; teque inde fugato |
| 697 | ostendit moriens sibi se pugnasse senatus. |
| 698 | nonne iuvat pulsum bellis cessisse nec istud |
| 699 | perspectasse nefas? spumantes caede catervas |
| 700 | respice, turbatos incursu sanguinis amnes, |
| 701 | et soceri miserere tui. quo pectore Romam |
| 702 | intrabit factus campis felicior istis? |
| 703 | quidquid in ignotis solus regionibus exul, |
| 704 | quidquid sub Phario positus patiere tyranno, |
| 705 | crede deis, longo fatorum crede favori, |
| 706 | vincere peius erat. prohibe lamenta sonare, |
| 707 | flere veta populos, lacrimas luctusque remitte. |
| 708 | tam mala Pompei quam prospera mundus adoret. |
| 709 | aspice securus vultu non supplice reges, |
| 710 | aspice possessas urbes donataque regna, |
| 711 | Aegypton Libyamque, et terras elige morti. |
| 712 | vidit prima tuae testis Larisa ruinae |
| 713 | nobile nec victum fatis caput. omnibus illa |
| 714 | civibus effudit totas per moenia vires |
| 715 | obvia ceu laeto: promittunt munera flentes, |
| 716 | pandunt templa, domos, socios se cladibus optant. |
| 717 | scilicet inmenso superest ex nomine multum, |
| 718 | teque minor solo cunctas inpellere gentes |
| 719 | rursus in arma potes rursusque in fata redire. |
| 720 | sed 'quid opus victo populis aut urbibus? ' inquit |
| 721 | 'victori praestate fidem'. tu, Caesar, in alto |
| 722 | caedis adhuc cumulo patriae per viscera vadis, |
| 723 | at tibi iam populos donat gener. avehit inde |
| 724 | Pompeium sonipes; gemitus lacrimaeque secuntur |
| 725 | plurimaque in saevos populi convicia divos. |
| 726 | nunc tibi vera fides quaesiti, Magne, favoris |
| 727 | contigit ac fructus: felix se nescit amari. |
| 728 | Caesar, ut Hesperio vidit satis arva natare |
| 729 | sanguine, parcendum ferro manibusque suorum |
| 730 | iam ratus ut viles animas perituraque frustra |
| 731 | agmina permisit vitae. sed, castra fugatos |
| 732 | ne revocent pellatque quies nocturna pavorem, |
| 733 | protinus hostili statuit succedere vallo, |
| 734 | dum fortuna calet, dum conficit omnia terror, |
| 735 | non veritus grave ne fessis aut Marte subactis |
| 736 | hoc foret imperium. non magno hortamine miles |
| 737 | in praedam ducendus erat. 'victoria nobis |
| 738 | plena, viri: ' dixit 'superest pro sanguine merces, |
| 739 | quam monstrare meum est; neque enim donare vocabo |
| 740 | quod sibi quisque dabit. cunctis, en, plena metallis |
| 741 | castra patent; raptum Hesperiis e gentibus aurum |
| 742 | hic iacet Eoasque premunt tentoria gazas. |
| 743 | tot regum fortuna simul Magnique coacta |
| 744 | expectat dominos: propera praecedere, miles, |
| 745 | quos sequeris; quascumque tuas Pharsalia fecit |
| 746 | a victis rapiuntur opes. ' (nec plura locutus |
| 747 | inpulit amentes aurique cupidine caecos |
| 748 | ire super gladios supraque cadavera patrum |
| 749 | et caesos calcare duces.) quae fossa, quis agger |
| 750 | sustineat pretium belli scelerumque petentis? |
| 751 | scire ruunt, quanta fuerint mercede nocentes. |
| 752 | invenere quidem spoliato plurima mundo |
| 753 | bellorum in sumptus congestae pondera massae, |
| 754 | sed non inplevit cupientis omnia mentes. |
| 755 | quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus expulit auri, |
| 756 | quod legit dives summis Arimaspus harenis, |
| 757 | ut rapiant, parvo scelus hoc venisse putabunt. |
| 758 | cum sibi Tarpeias victor desponderit arces, |
| 759 | cum spe Romanae promiserit omnia praedae, |
| 760 | decipitur quod castra rapit. capit inpia plebes |
| 761 | caespite patricio somnos, stratumque cubile |
| 762 | regibus infandus miles premit, inque parentum |
| 763 | inque toris fratrum posuerunt membra nocentes. |
| 764 | quos agitat vaesana quies, somnique furentes |
| 765 | Thessalicam miseris versant in pectore pugnam. |
| 766 | invigilat cunctis saevum scelus, armaque tota |
| 767 | mente agitant, capuloque manus absente moventur. |
| 768 | ingemuisse putem campos, terramque nocentem |
| 769 | inspirasse animas, infectumque aera totum |
| 770 | manibus et superam Stygia formidine noctem. |
| 771 | exigit a meritis tristes victoria poenas, |
| 772 | sibilaque et flammas infert sopor. umbra perempti |
| 773 | civis adest; sua quemque premit terroris imago: |
| 774 | ille senum vultus, iuvenum videt ille figuras, |
| 775 | hunc agitant totis fraterna cadavera somnis, |
| 776 | pectore in hoc pater est, omnes in Caesare manes. |
| 777 | haud alios nondum Scythica purgatus in ara |
| 778 | Eumenidum vidit vultus Pelopeus Orestes, |
| 779 | nec magis attonitos animi sensere tumultus, |
| 780 | cum fureret, Pentheus aut, cum desisset, Agaue. |
| 781 | hunc omnes gladii, quos aut Pharsalia vidit |
| 782 | aut ultrix visura dies stringente senatu, |
| 783 | illa nocte premunt, hunc infera monstra flagellant. |
| 784 | et quantum poenae misero mens conscia donat, |
| 785 | quod Styga, quod manes ingestaque Tartara somnis |
| 786 | Pompeio vivente videt! tamen omnia passo, |
| 787 | postquam clara dies Pharsalica damna retexit, |
| 788 | nulla loci facies revocat feralibus arvis |
| 789 | haerentis oculos. cernit propulsa cruore |
| 790 | flumina et excelsos cumulis aequantia colles |
| 791 | corpora, sidentis in tabem spectat acervos |
| 792 | et Magni numerat populos, epulisque patur |
| 793 | ille locus, vultus ex quo faciesque iacentum |
| 794 | agnoscat. iuvat Emathiam non cernere terram |
| 795 | et lustrare oculis campos sub clade latentes. |
| 796 | fortunam superosque suos in sanguine cernit. |
| 797 | ac, ne laeta furens scelerum spectacula perdat, |
| 798 | invidet igne rogi miseris, caeloque nocenti |
| 799 | ingerit Emathiam. non illum Poenus humator |
| 800 | consulis et Libyca succensae lampade Cannae |
| 801 | conpellunt hominum ritus ut servet in hoste, |
| 802 | sed meminit nondum satiata caedibus ira |
| 803 | cives esse suos. petimus non singula busta |
| 804 | discretosque rogos: unum da gentibus ignem, |
| 805 | non interpositis urantur corpora flammis; |
| 806 | aut, generi si poena iuvat, nemus extrue Pindi, |
| 807 | erige congestas Oetaeo robore silvas, |
| 808 | Thessalicam videat Pompeius ab aequore flammam. |
| 809 | nil agis hac ira: tabesne cadavera solvat |
| 810 | an rogus, haud refert; placido natura receptat |
| 811 | cuncta sinu, finemque sui sibi corpora debent. |
| 812 | hos, Caesar, populos si nunc non usserit ignis, |
| 813 | uret cum terris, uret cum gurgite ponti. |
| 814 | communis mundo superest rogus ossibus astra |
| 815 | mixturus. quocumque tuam fortuna vocabit, |
| 816 | hae quoque sunt animae: non altius ibis in auras, |
| 817 | non meliore loco Stygia sub nocte iacebis. |
| 818 | libera fortunae mors est; capit omnia tellus |
| 819 | quae genuit; caelo tegitur qui non habet urnam. |
| 820 | tu, cui dant poenas inhumato funere gentes, |
| 821 | quid fugis hanc cladem? quid olentis deseris agros? |
| 822 | has trahe, Caesar, aquas, hoc, si potes, utere caelo. |
| 823 | sed tibi tabentes populi Pharsalica rura |
| 824 | eripiunt camposque tenent victore fugato. |
| 825 | non solum Haemonii funesta ad pabula belli |
| 826 | Bistonii venere lupi tabemque cruentae |
| 827 | caedis odorati Pholoen liquere leones. |
| 828 | tunc ursae latebras, obscaeni tecta domosque |
| 829 | deseruere canes, et quidquid nare sagaci |
| 830 | aera non sanum motumque cadavere sentit. |
| 831 | iamque diu volucres civilia castra secutae |
| 832 | conveniunt. vos, quae Nilo mutare soletis |
| 833 | Threicias hiemes, ad mollem serius Austrum |
| 834 | istis, aves. numquam tanto se vulture caelum |
| 835 | induit aut plures presserunt aera pinnae. |
| 836 | omne nemus misit volucres omnisque cruenta |
| 837 | alite sanguineis stillavit roribus arbor. |
| 838 | saepe super vultus victoris et inpia signa |
| 839 | aut cruor aut alto defluxit ab aethere tabes |
| 840 | membraque deiecit iam lassis unguibus ales. |
| 841 | sic quoque non omnis populus pervenit ad ossa |
| 842 | inque feras discerptus abit; non intima curant |
| 843 | viscera nec totas avidae sorbere medullas: |
| 844 | degustant artus. Latiae pars maxima turbae |
| 845 | fastidita iacet; quam sol nimbique diesque |
| 846 | longior Emathiis resolutam miscuit arvis. |
| 847 | Thessalia, infelix, quo tantum crimine, tellus, |
| 848 | laesisti superos, ut te tot mortibus unam, |
| 849 | tot scelerum fatis premerent? quod sufficit aevum |
| 850 | inmemor ut donet belli tibi damna vetustas? |
| 851 | quae seges infecta surget non decolor herba? |
| 852 | quo non Romanos violabis vomere manes? |
| 853 | ante novae venient acies, scelerique secundo |
| 854 | praestabis nondum siccos hoc sanguine campos. |
| 855 | omnia maiorum vertamus busta licebit, |
| 856 | et stantis tumulos et qui radice vetusta |
| 857 | effudere suas victis conpagibus urnas, |
| 858 | plus cinerum Haemoniae sulcis telluris aratur |
| 859 | pluraque ruricolis feriuntur dentibus ossa. |
| 860 | nullus ab Emathio religasset litore funem |
| 861 | navita, nec terram quisquam movisset arator, |
| 862 | Romani bustum populi, fugerentque coloni |
| 863 | umbrarum campos, gregibus dumeta carerent, |
| 864 | nullusque auderet pecori permittere pastor |
| 865 | vellere surgentem de nostris ossibus herbam, |
| 866 | ac, velut inpatiens hominum vel solis iniqui |
| 867 | limite vel glacie, nuda atque ignota iaceres, |
| 868 | si non prima nefas belli sed sola tulisses. |
| 869 | o superi, liceat terras odisse nocentis. |
| 870 | quid totum premitis, quid totum absolvitis orbem? |
| 871 | Hesperiae clades et flebilis unda Pachyni |
| 872 | et Mutina et Leucas puros fecere Philippos. |
| Liber VIII |
| 1 | Iam super Herculeas fauces nemorosaque Tempe |
| 2 | Haemoniae deserta petens dispendia silvae |
| 3 | cornipedem exhaustum cursu stimulisque negantem |
| 4 | Magnus agens incerta fugae vestigia turbat |
| 5 | inplicitasque errore vias. pavet ille fragorem |
| 6 | motorum ventis nemorum, comitumque suorum |
| 7 | qui post terga redit trepidum laterique timentem |
| 8 | exanimat. quamvis summo de culmine lapsus |
| 9 | nondum vile sui pretium scit sanguinis esse, |
| 10 | seque, memor fati, tantae mercedis habere |
| 11 | credit adhuc iugulum, quantam pro Caesaris ipse |
| 12 | avolsa cervice daret. deserta sequentem |
| 13 | non patitur tutis fatum celare latebris |
| 14 | clara viri facies. multi, Pharsalica castra |
| 15 | cum peterent nondum fama prodente ruinas, |
| 16 | occursu stupuere ducis vertigine rerum |
| 17 | attoniti, cladisque suae vix ipse fidelis |
| 18 | auctor erat. gravis est Magno quicumque malorum |
| 19 | testis adest. cunctis ignotus gentibus esse |
| 20 | mallet et obscuro tutus transire per urbes |
| 21 | nomine; sed poenas longi Fortuna favoris |
| 22 | exigit a misero, quae tanto pondere famae |
| 23 | res premit adversas fatisque prioribus urguet. |
| 24 | nunc festinatos nimium sibi sentit honores |
| 25 | actaque lauriferae damnat Sullana iuventae, |
| 26 | nunc et Corycias classes et Pontica signa |
| 27 | deiectum meminisse piget. sic longius aevum |
| 28 | destruit ingentis animos et vita superstes |
| 29 | imperio. nisi summa dies cum fine bonorum |
| 30 | adfuit et celeri praevertit tristia leto, |
| 31 | dedecori est fortuna prior. quisquamne secundis |
| 32 | tradere se fatis audet nisi morte parata? |
| 33 | litora contigerat per quae Peneius amnis |
| 34 | Emathia iam clade rubens exibat in aequor. |
| 35 | inde ratis trepidum ventis ac fluctibus inpar, |
| 36 | flumineis vix tuta vadis, evexit in altum. |
| 37 | cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusque |
| 38 | Leucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnae |
| 39 | exiguam vector pavidus correpsit in alnum. |
| 40 | conscia curarum secretae in litora Lesbi |
| 41 | flectere vela iubet, qua tunc tellure latebas |
| 42 | maestior, in mediis quam si, Cornelia, campis |
| 43 | Emathiae stares. tristis praesagia curas |
| 44 | exagitant, trepida quatitur formidine somnus, |
| 45 | Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis |
| 46 | rupis in abruptae scopulos extremaque curris |
| 47 | litora; prospiciens fluctus nutantia longe |
| 48 | semper prima vides venientis vela carinae, |
| 49 | quaerere nec quicquam de fato coniugis audes. |
| 50 | en ratis, ad vestros quae tendit carbasa portus! |
| 51 | quid ferat ignoras, et nunc tibi summa pavoris |
| 52 | nuntius armorum tristis rumorque sinister. |
| 53 | victus adest coniunx. quid perdis tempora luctus? |
| 54 | cum possis iam flere times. tum puppe propinqua |
| 55 | prosiluit crimenque deum crudele notavit, |
| 56 | deformem pallore ducem vultusque prementem |
| 57 | canitiem atque atro squalentis pulvere vestes. |
| 58 | obvia nox miserae caelum lucemque tenebris |
| 59 | abstulit atque animam clausit dolor; omnia nervis |
| 60 | membra relicta labant, riguerunt corda, diuque |
| 61 | spe mortis decepta iacet. iam fune ligato |
| 62 | litoribus lustrat vacuas Pompeius harenas. |
| 63 | quem postquam propius famulae videre fideles, |
| 64 | non ultra gemitus tacitos incessere fatum |
| 65 | permisere sibi, frustraque attollere terra |
| 66 | semianimem conantur eram; quam pectore Magnus |
| 67 | ambit et astrictos refovet conplexibus artus. |
| 68 | coeperat in summum revocato sanguine corpus |
| 69 | Pompei sentire manus maestamque mariti |
| 70 | posse pati faciem: prohibet succumbere fatis |
| 71 | Magnus et inmodicos castigat voce dolores. |
| 72 | 'nobile cur robur fortunae vulnere primo |
| 73 | femina tantorum titulis insignis auorum |
| 74 | frangis? habes aditum mansurae in saecula famae. |
| 75 | laudis in hoc sexu non legum iura nec arma, |
| 76 | unica materia est coniunx miser. erige mentem, |
| 77 | et tua cum fatis pietas decertet, et ipsum |
| 78 | quod sum victus ama. nunc sum tibi gloria maior, |
| 79 | a me quod fasces et quod pia turba senatus |
| 80 | tantaque discessit regum manus. incipe Magnum |
| 81 | sola sequi. deformis adhuc vivente marito |
| 82 | summus et augeri vetitus dolor: ultima debet |
| 83 | esse fides lugere virum. tu nulla tulisti |
| 84 | bello damna meo: vivit post proelia Magnus |
| 85 | sed fortuna perit. quod defles, illud amasti. ' |
| 86 | vocibus his correpta viri vix aegra levavit |
| 87 | membra solo talis gemitu rumpente querellas: |
| 88 | 'o utinam in thalamos invisi Caesaris issem |
| 89 | infelix coniunx et nulli laeta marito. |
| 90 | bis nocui mundo: me pronuba ducit Erinys |
| 91 | Crassorumque umbrae, devotaque manibus illis |
| 92 | Assyrios in castra tuli civilia casus, |
| 93 | praecipitesque dedi populos cunctosque fugavi |
| 94 | a causa meliore deos. o maxime coniunx, |
| 95 | o thalamis indigne meis, hoc iuris habebat |
| 96 | in tantum fortuna caput? cur inpia nupsi, |
| 97 | si miserum factura fui? nunc accipe poenas, |
| 98 | sed quas sponte luam: quo sit tibi mollius aequor, |
| 99 | certa fides regum totusque paratior orbis, |
| 100 | sparge mari comitem. mallem felicibus armis |
| 101 | dependisse caput: nunc clades denique lustra, |
| 102 | Magne, tuas. ubicumque iaces civilibus armis |
| 103 | nostros ulta toros, ades huc atque exige poenas, |
| 104 | Iulia crudelis, placataque paelice caesa |
| 105 | Magno parce tuo. ' sic fata iterumque refusa |
| 106 | coniugis in gremium cunctorum lumina solvit |
| 107 | in lacrimas. duri flectuntur pectora Magni, |
| 108 | siccaque Thessalia confudit lumina Lesbos. |
| 109 | tunc Mytilenaeum pleno iam litore vulgus |
| 110 | adfatur Magnum. 'si maxima gloria nobis |
| 111 | semper erit tanti pignus servasse mariti, |
| 112 | tu quoque devotos sacro tibi foedere muros |
| 113 | oramus sociosque lares dignere vel una |
| 114 | nocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta revisant |
| 115 | saecula, quem veniens hospes Romanus adoret. |
| 116 | nulla tibi subeunda magis sunt moenia victo: |
| 117 | omnia victoris possunt sperare favorem, |
| 118 | haec iam crimen habent. quid, quod iacet insula ponto, |
| 119 | Caesar eget ratibus? procerum pars magna coibit |
| 120 | certa loci; noto reparandum est litore fatum. |
| 121 | accipe templorum cultus aurumque deorum; |
| 122 | accipe, si terris, si puppibus ista iuventus |
| 123 | aptior est; tota, quantum valet, utere Lesbo. |
| 124 | ? |
| 125 | hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae, |
| 126 | ne nostram videare fidem felixque secutus |
| 127 | et damnasse miser. ' tali pietate virorum |
| 128 | laetus in adversis et mundi nomine gaudens |
| 129 | esse fidem 'nullum toto mihi' dixit 'in orbe |
| 130 | gratius esse solum non parvo pignore vobis |
| 131 | ostendi: tenuit nostros hac obside Lesbos |
| 132 | adfectus; hic sacra domus carique penates, |
| 133 | hic mihi Roma fuit. non ulla in litora puppem |
| 134 | ante dedi fugiens, saevi cum Caesaris iram |
| 135 | iam scirem meritam servata coniuge Lesbon, |
| 136 | non veritus tantam veniae committere vobis |
| 137 | materiam. sed iam satis est fecisse nocentis: |
| 138 | fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem. |
| 139 | heu nimium felix aeterno nomine Lesbos, |
| 140 | sive doces populos regesque admittere Magnum, |
| 141 | seu praestas mihi sola fidem. nam quaerere certum est, |
| 142 | fas quibus in terris, ubi sit scelus. accipe, numen |
| 143 | siquod adhuc mecum es, votorum extrema meorum: |
| 144 | da similis Lesbo populos, qui Marte subactum |
| 145 | non intrare suos infesto Caesare portus, |
| 146 | non exire vetent. ' dixit, maestamque carinae |
| 147 | inposuit comitem. cunctos mutare putares |
| 148 | tellurem patriaeque solum: sic litore toto |
| 149 | plangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae. |
| 150 | Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem |
| 151 | moverat, ast illam, quam toto tempore belli |
| 152 | ut civem videre suam, discedere cernens |
| 153 | ingemuit populus; quam vix, si castra mariti |
| 154 | victoris peteret, siccis dimittere matres |
| 155 | iam poterant oculis: tanto devinxit amore |
| 156 | hos pudor, hos probitas castique modestia vultus, |
| 157 | quod summissa nimis, nulli gravis hospita turbae, |
| 158 | stantis adhuc fati vixit quasi coniuge victo. |
| 159 | iam pelago medios Titan demissus ad ignes |
| 160 | nec quibus abscondit nec siquibus exerit orbem |
| 161 | totus erat. vigiles Pompei pectore curae |
| 162 | nunc socias adeunt Romani foederis urbes |
| 163 | et varias regum mentes, nunc invia mundi |
| 164 | arva super nimios soles Austrumque iacentis. |
| 165 | saepe labor maestus curarum odiumque futuri |
| 166 | proiecit fessos incerti pectoris aestus, |
| 167 | rectoremque ratis de cunctis consulit astris, |
| 168 | unde notet terras, quae sit mensura secandi |
| 169 | aequoris in caelo, Syriam quo sidere servet |
| 170 | aut quotus in Plaustro Libyam bene derigat ignis. |
| 171 | doctus ad haec fatur taciti servator Olympi |
| 172 | 'signifero quaecumque fluunt labentia caelo, |
| 173 | numquam stante polo miseros fallentia nautas, |
| 174 | sidera non sequimur, sed, qui non mergitur undis |
| 175 | axis inocciduus gemina clarissimus Arcto, |
| 176 | ille regit puppes. hic cum mihi semper in altum |
| 177 | surget et instabit summis minor Ursa ceruchis, |
| 178 | Bosporon et Scythiae curvantem litora Pontum |
| 179 | spectamus. quidquid descendet ab arbore summa |
| 180 | Arctophylax propiorque mari Cynosura feretur, |
| 181 | in Syriae portus tendit ratis. inde Canopos |
| 182 | excipit, Australi caelo contenta vagari |
| 183 | stella, timens Borean: illa quoque perge sinistra |
| 184 | trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim. |
| 185 | sed quo vela dari, quo nunc pede carbasa tendi |
| 186 | nostra iubes? ' dubio contra cui pectore Magnus |
| 187 | 'hoc solum toto' respondit 'in aequore serva, |
| 188 | ut sit ab Emathiis semper tua longius oris |
| 189 | puppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas: |
| 190 | cetera da ventis. comitem pignusque recepi |
| 191 | depositum: tum certus eram quae litora vellem, |
| 192 | nunc portum fortuna dabit'. sic fatur; at ille |
| 193 | iusto vela modo pendentia cornibus aequis |
| 194 | torsit et in laevum puppim dedit, utque secaret |
| 195 | quas Asinae cautes et quas Chios asperat undas |
| 196 | hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentes. |
| 197 | aequora senserunt motus aliterque secante |
| 198 | iam pelagus rostro nec idem spectante carina |
| 199 | mutavere sonum. non sic moderator equorum, |
| 200 | dexteriore rota laevum cum circumit axem, |
| 201 | cogit inoffensae currus accedere metae. |
| 202 | ostendit terras Titan et sidera texit. |
| 203 | sparsus ab Emathia fugit quicumque procella, |
| 204 | adsequitur Magnum; primusque a litore Lesbi |
| 205 | occurrit gnatus, procerum mox turba fidelis. |
| 206 | nam neque deiecto fatis acieque fugato |
| 207 | abstulerat Magno reges fortuna ministros: |
| 208 | terrarum dominos et sceptra Eoa tenentis |
| 209 | exul habet comites. iubet ire in devia mundi |
| 210 | Deiotarum, qui sparsa ducis vestigia legit. |
| 211 | 'quando' ait 'Emathiis amissus cladibus orbis, |
| 212 | qua Romanus erat, superest, fidissime regum, |
| 213 | Eoam temptare fidem populosque bibentis |
| 214 | Euphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim. |
| 215 | ne pigeat Magno quaerentem fata remotas |
| 216 | Medorum penetrare domos Scythicosque recessus |
| 217 | et totum mutare diem, vocesque superbo |
| 218 | Arsacidae perferre meas: "si foedera nobis |
| 219 | prisca manent mihi per Latium iurata Tonantem, |
| 220 | per vestros astricta magos, inplete pharetras |
| 221 | Armeniosque arcus Geticis intendite nervis, |
| 222 | si vos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra |
| 223 | et sequerer duros aeterni Martis Alanos, |
| 224 | passus Achaemeniis late decurrere campis |
| 225 | in tutam trepidos numquam Babylona coegi. |
| 226 | arva super Cyri Chaldaeique ultima regni, |
| 227 | qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspes |
| 228 | accedunt pelago, Phoebi surgentis ab igne |
| 229 | iam propior quam Persis eram: tamen omnia vincens |
| 230 | sustinui nostris vos tantum desse triumphis, |
| 231 | solusque e numero regum telluris Eoae |
| 232 | ex aequo me Parthus adit. nec munere Magni |
| 233 | stant semel Arsacidae; quis enim post vulnera cladis |
| 234 | Assyriae iustas Latii conpescuit iras? |
| 235 | tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis |
| 236 | excedat claustris vetitam per saecula ripam |
| 237 | Zeugmaque Pellaeum. Pompeio vincite, Parthi, |
| 238 | vinci Roma volet. "' regem parere iubenti |
| 239 | ardua non piguit, positisque insignibus aulae |
| 240 | egreditur famulo raptos indutus amictus. |
| 241 | in dubiis tutum est inopem simulare tyranno; |
| 242 | quanto igitur mundi dominis securius aevum |
| 243 | verus pauper agit! dimisso in litore rege |
| 244 | ipse per Icariae scopulos, Ephesonque relinquens |
| 245 | et placidi Colophona maris, spumantia parvae |
| 246 | radit saxa Sami; spirat de litore Coo |
| 247 | aura fluens; Cnidon inde fugit claramque relinquit |
| 248 | sole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undae |
| 249 | conpensat medio pelagi. Pamphylia puppi |
| 250 | occurrit tellus, nec se committere muris |
| 251 | ausus adhuc ullis te primum, parva Phaseli, |
| 252 | Magnus adit; nam te metui vetat incola rarus |
| 253 | exhaustaeque domus populis, maiorque carinae |
| 254 | quam tua turba fuit. tendens hinc carbasa rursus |
| 255 | iam Taurum Tauroque videt Dipsunta cadentem. |
| 256 | crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis, |
| 257 | et sibi consultum? Cilicum per litora tutus |
| 258 | parva puppe fugit. sequitur pars magna senatus |
| 259 | ad profugum collecta ducem; parvisque Syhedris, |
| 260 | quo portu mittitque rates recipitque Selinus, |
| 261 | in procerum coetu tandem maesta ora resolvit |
| 262 | vocibus his Magnus: 'comites bellique fugaeque |
| 263 | atque instar patriae, quamvis in litore nudo, |
| 264 | in Cilicum terra, nullis circumdatus armis |
| 265 | consultem rebusque novis exordia quaeram, |
| 266 | ingentis praestate animos. non omnis in arvis |
| 267 | Emathiis cecidi, nec sic mea fata premuntur |
| 268 | ut nequeam relevare caput cladesque receptas |
| 269 | excutere. an Libycae Marium potuere ruinae |
| 270 | erigere in fasces et plenis reddere fastis, |
| 271 | me pulsum leviore manu fortuna tenebit? |
| 272 | mille meae Graio volvuntur in aequore puppes, |
| 273 | mille duces; sparsit potius Pharsalia nostras |
| 274 | quam subvertit opes. sed me vel sola tueri |
| 275 | fama potest rerum toto quas gessimus orbe |
| 276 | et nomen quod mundus amat. vos pendite regna |
| 277 | viribus atque fide, Libyam Parthosque Pharonque, |
| 278 | quemnam Romanis deceat succurrere rebus. |
| 279 | ast ego curarum vobis arcana mearum |
| 280 | expromam mentisque meae quo pondera vergant. |
| 281 | aetas Niliaci nobis suspecta tyranni est, |
| 282 | ardua quippe fides robustos exigit annos. |
| 283 | hinc anceps dubii terret sollertia Mauri; |
| 284 | namque memor generis Carthaginis inpia proles |
| 285 | inminet Hesperiae, multusque in pectore vano est |
| 286 | Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnum |
| 287 | et Numidas contingit avos. iam supplice Varo |
| 288 | intumuit viditque loco Romana secundo. |
| 289 | quare agite Eoum, comites, properemus in orbem. |
| 290 | dividit Euphrates ingentem gurgite mundum |
| 291 | Caspiaque inmensos seducunt claustra recessus, |
| 292 | et polus Assyrias alter noctesque diesque |
| 293 | vertit, et abruptum est nostro mare discolor unda |
| 294 | Oceanusque suus. regnandi sola voluptas. |
| 295 | celsior in campo sonipes et fortior arcus, |
| 296 | nec puer aut senior letalis tendere nervos |
| 297 | segnis, et a nulla mors est incerta sagitta. |
| 298 | primi Pellaeas arcu fregere sarisas |
| 299 | Bactraque Medorum sedem murisque superbam |
| 300 | Assyrias Babylona domos. nec pila timentur |
| 301 | nostra nimis Parthis, audentque in bella venire |
| 302 | experti Scythicas Crasso pereunte pharetras. |
| 303 | spicula nec solo spargunt fidentia ferro, |
| 304 | stridula sed multo saturantur tela veneno; |
| 305 | vulnera parva nocent fatumque in sanguine summo est. |
| 306 | o utinam non tanta mihi fiducia saevis |
| 307 | esset in Arsacidis! fatis nimis aemula nostris |
| 308 | fata movent Medos, multumque in gente deorum est. |
| 309 | effundam populos alia tellure revolsos |
| 310 | excitosque suis inmittam sedibus ortus. |
| 311 | quod si nos Eoa fides et barbara fallent |
| 312 | foedera, vulgati supra commercia mundi |
| 313 | naufragium fortuna ferat: non regna precabor |
| 314 | quae feci. sat magna feram solacia mortis |
| 315 | orbe iacens alio, nihil haec in membra cruente, |
| 316 | nil socerum fecisse pie. sed, cuncta revolvens |
| 317 | vitae fata meae, semper venerabilis illa |
| 318 | orbis parte fui, quantus Maeotida supra, |
| 319 | quantus apud Tanain toto conspectus in ortu! |
| 320 | quas magis in terras nostrum felicibus actis |
| 321 | nomen abit, aut unde redi maiore triumpho? |
| 322 | Roma, fave coeptis; quid enim tibi laetius umquam |
| 323 | praestiterint superi, quam, si civilia Partho |
| 324 | milite bella geras, tantam consumere gentem |
| 325 | et nostris miscere malis? cum Caesaris arma |
| 326 | concurrent Medis, aut me fortuna necesse est |
| 327 | vindicet aut Crassos. ' sic fatus murmure sensit |
| 328 | consilium damnasse viros; quos Lentulus omnis |
| 329 | virtutis stimulis et nobilitate dolendi |
| 330 | praecessit dignasque tulit modo consule voces. |
| 331 | 'sicine Thessalicae mentem fregere ruinae? |
| 332 | una dies mundi damnavit fata? secundum |
| 333 | Emathiam lis tanta datur? iacet omne cruenti |
| 334 | vulneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquit |
| 335 | Parthorum fortuna pedes? quid transfuga mundi, |
| 336 | terrarum totos tractus caelumque perosus, |
| 337 | aversosque polos alienaque sidera quaeris, |
| 338 | Chaldaeos culture focos et barbara sacra |
| 339 | Parthorum famulus? quid causa obtenditur armis |
| 340 | libertatis amor? miserum quid decipis orbem, |
| 341 | si servire potes? te, quem Romana regentem |
| 342 | horruit auditu, quem captos ducere reges |
| 343 | vidit ab Hyrcanis, Indoque a litore, silvis, |
| 344 | deiectum fatis, humilem fractumque videbit |
| 345 | ex tolletque animos Latium vaesanus in orbem |
| 346 | se simul et Romam Pompeio supplice mensus? |
| 347 | nil animis fatisque tuis effabere dignum: |
| 348 | exiget ignorans Latiae commercia linguae |
| 349 | ut lacrimis se, Magne, roges. patimurne pudoris |
| 350 | hoc vulnus, clades ut Parthia vindicet ante |
| 351 | Hesperias, quam Roma suas? civilibus armis |
| 352 | elegit te nempe ducem: quid vulnera nostra |
| 353 | in Scythicos spargis populos cladesque latentis? |
| 354 | quid Parthos transire doces? solacia tanti |
| 355 | perdit Roma mali, nullos admittere reges |
| 356 | sed civi servire suo? iuvat ire per orbem |
| 357 | ducentem saevas Romana in moenia gentes |
| 358 | signaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem? |
| 359 | qui solus regum fato celante favorem |
| 360 | defuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset |
| 361 | auditi victoris opes aut iungere fata |
| 362 | tecum, Magne, volet? non haec fiducia genti est. |
| 363 | omnis, in Arctois populus quicumque pruinis |
| 364 | nascitur, indomitus bellis et mortis amator: |
| 365 | quidquid ad Eoos tractus mundique teporem |
| 366 | ibitur, emollit gentes clementia caeli. |
| 367 | illic et laxas vestes et fluxa virorum |
| 368 | velamenta vides. Parthus per Medica rura, |
| 369 | Sarmaticos inter campos effusaque plano |
| 370 | Tigridis arva solo, nulli superabilis hosti est |
| 371 | libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit, |
| 372 | aspera conscendet montis iuga, nec per opacas |
| 373 | bella geret tenebras incerto debilis arcu, |
| 374 | nec franget nando violenti verticis amnem, |
| 375 | nec tota in pugna perfusus sanguine membra |
| 376 | exiget aestivum calido sub pulvere solem. |
| 377 | non aries illis, non ulla est machina belli |
| 378 | aut fossas inplere valent, Parthoque sequenti |
| 379 | murus erit quodcumque potest opstare sagittae. |
| 380 | pugna levis bellumque fugax turmaeque vagantes, |
| 381 | et melior cessisse loco quam pellere miles; |
| 382 | inlita tela dolis, nec Martem comminus usquam |
| 383 | ausa pati virtus, sed longe tendere nervos |
| 384 | et quo ferre velint permittere vulnera ventis. |
| 385 | ensis habet vires, et gens quaecumque virorum est |
| 386 | bella gerit gladiis. nam Medos proelia prima |
| 387 | exarmant vacuaque iubent remeare pharetra. |
| 388 | nulla manus illis, fiducia tota veneni est. |
| 389 | credis, Magne, viros, quos in discrimina belli |
| 390 | cum ferro misisse parum est? temptare pudendum |
| 391 | auxilium tanti est, toto divisus ut orbe |
| 392 | a terra moriare tua, tibi barbara tellus |
| 393 | incumbat, te parva tegant ac vilia busta, |
| 394 | invidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum? |
| 395 | sed tua sors levior, quoniam mors ultima poena est |
| 396 | nec metuenda viris. at non Cornelia letum |
| 397 | infando sub rege timet. num barbara nobis |
| 398 | est ignota Venus, quae ritu caeca ferarum |
| 399 | polluit innumeris leges et foedera taedae |
| 400 | coniugibus? thalamique patent secreta nefandi |
| 401 | inter mille nurus? epulis vaesana meroque |
| 402 | regia non ullis exceptos legibus audet |
| 403 | concubitus: tot femineis conplexibus unum |
| 404 | non lassat nox tota marem. iacuere sorores |
| 405 | in regum thalamis sacrataque pignora matres. |
| 406 | damnat apud gentes sceleris non sponte peracti |
| 407 | Oedipodionias infelix fabula Thebas: |
| 408 | Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixto |
| 409 | nascitur Arsacides! cui fas inplere parentem, |
| 410 | quid rear esse nefas? proles tam clara Metelli |
| 411 | stabit barbarico coniunx millesima lecto. |
| 412 | quamquam non ulli plus regia, Magne, vacabit |
| 413 | saevitia stimulata Venus titulisque virorum; |
| 414 | nam, quo plura iuvent Parthum portenta, fuisse |
| 415 | hanc sciet et Crassi: ceu pridem debita fatis |
| 416 | Assyriis trahitur cladis captiva vetustae. |
| 417 | haereat Eoae vulnus miserabile sortis, |
| 418 | non solum auxilium funesto ab rege petisse |
| 419 | sed gessisse prius bellum civile pudebit. |
| 420 | nam quod apud populos crimen socerique tuumque |
| 421 | maius erit, quam quod vobis miscentibus arma |
| 422 | Crassorum vindicta perit? incurrere cuncti |
| 423 | debuerant in Bactra duces et, nequa vacarent |
| 424 | arma, vel Arctoum Dacis Rhenique catervis |
| 425 | imperii nudare latus, dum perfida Susa |
| 426 | in tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret. |
| 427 | Assyriae paci finem, Fortuna, precamur; |
| 428 | et, si Thessalia bellum civile peractum est, |
| 429 | ad Parthos qui vicit eat. gens unica mundi est |
| 430 | de qua Caesareis possim gaudere triumphis. |
| 431 | non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen, |
| 432 | umbra senis maesti Scythicis confixa sagittis |
| 433 | ingeret has voces? "tu, quem post funera nostra |
| 434 | ultorem cinerum nudae speravimus umbrae, |
| 435 | ad foedus pacemque venis? " tum plurima cladis |
| 436 | occurrent monimenta tibi: quae moenia trunci |
| 437 | lustrarunt cervice duces, ubi nomina tanta |
| 438 | obruit Euphrates et nostra cadavera Tigris |
| 439 | detulit in terras ac reddidit. ire per ista |
| 440 | si potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem |
| 441 | Thessalia placare potes. quin respicis orbem |
| 442 | Romanum? si regna times proiecta sub Austro |
| 443 | infidumque Iubam, petimus Pharon arvaque Lagi. |
| 444 | Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos, at inde |
| 445 | gurgite septeno rapidus mare summovet amnis. |
| 446 | terra suis contenta bonis, non indiga mercis |
| 447 | aut Iovis: in solo tanta est fiducia Nilo. |
| 448 | sceptra puer Ptolemaeus habet tibi debita, Magne, |
| 449 | tutelae commissa tuae. quis nominis umbram |
| 450 | horreat? innocua est aetas. ne iura fidemque |
| 451 | respectumque deum veteri speraveris aula; |
| 452 | nil pudet adsuetos sceptris: mitissima sors est |
| 453 | regnorum sub rege novo. ' non plura locutus |
| 454 | inpulit huc animos. quantum, spes ultima rerum, |
| 455 | libertatis habes! victa est sententia Magni. |
| 456 | tum Cilicum liquere solum Cyproque citatas |
| 457 | inmisere rates, nullas cui praetulit aras |
| 458 | undae diva memor Paphiae, si numina nasci |
| 459 | credimus aut quemquam fas est coepisse deorum. |
| 460 | haec ubi deseruit Pompeius litora, totos |
| 461 | emensus Cypri scopulos quibus exit in Austrum |
| 462 | inde maris vasti transverso vertitur aestu; |
| 463 | nec tenuit gratum nocturno lumine montem, |
| 464 | infimaque Aegypti pugnaci litora velo |
| 465 | vix tetigit, qua dividui pars maxima Nili |
| 466 | in vada decurrit Pelusia septimus amnis. |
| 467 | tempus erat quo Libra pares examinat horas, |
| 468 | non uno plus aequa die, noctique rependit |
| 469 | lux minor hibernae verni solacia damni. |
| 470 | conperit ut regem Casio se monte tenere, |
| 471 | flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent. |
| 472 | iam rapido speculator eques per litora cursu |
| 473 | hospitis adventu pavidam conpleverat aulam. |
| 474 | consilii vix tempus erat; tamen omnia monstra |
| 475 | Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus |
| 476 | iam placidus senio fractisque modestior annis |
| 477 | (hunc genuit custos Nili crescentis in arva |
| 478 | Memphis vana sacris; illo cultore deorum |
| 479 | lustra suae Phoebes non unus vixerat Apis) |
| 480 | consilii vox prima fuit, meritumque fidemque |
| 481 | sacraque defuncti iactavit pignora patris. |
| 482 | sed melior suadere malis et nosse tyrannos |
| 483 | ausus Pompeium leto damnare Pothinus |
| 484 | 'ius et fas multos faciunt, Ptolemaee, nocentes; |
| 485 | dat poenas laudata fides, cum sustinet' inquit |
| 486 | 'quos fortuna premit. fatis accede deisque, |
| 487 | et cole felices, miseros fuge. sidera terra |
| 488 | ut distant et flamma mari, sic utile recto. |
| 489 | sceptrorum vis tota perit, si pendere iusta |
| 490 | incipit, evertitque arces respectus honesti. |
| 491 | libertas scelerum est quae regna invisa tuetur |
| 492 | sublatusque modus gladiis. facere omnia saeve |
| 493 | non inpune licet, nisi cum facis. exeat aula |
| 494 | qui vult esse pius. virtus et summa potestas |
| 495 | non coeunt; semper metuet quem saeva pudebunt. |
| 496 | non inpune tuos Magnus contempserit annos, |
| 497 | qui te nec victos arcere a litore nostro |
| 498 | posse putat. neu nos sceptris privaverit hospes |
| 499 | pignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque, |
| 500 | si regnare piget, damnatae redde sorori. |
| 501 | Aegypton certe Latiis tueamur ab armis. |
| 502 | quidquid non fuerit Magni dum bella geruntur, |
| 503 | nec victoris erit. toto iam pulsus ab orbe, |
| 504 | postquam nulla manet rerum fiducia, quaerit |
| 505 | cum qua gente cadat. rapitur civilibus umbris. |
| 506 | nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus, |
| 507 | cuius Thessalicas saturat pars magna volucres, |
| 508 | et metuit gentes quas uno in sanguine mixtas |
| 509 | deseruit, regesque timet quorum omnia mersit, |
| 510 | Thessaliaeque reus nulla tellure receptus |
| 511 | sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem. |
| 512 | iustior in Magnum nobis, Ptolemaee, querellae |
| 513 | causa data est. quid sepositam semperque quietam |
| 514 | crimine bellorum maculas Pharon, arvaque nostra |
| 515 | victori suspecta facis? cur sola cadenti |
| 516 | haec placuit tellus, in quam Pharsalica fata |
| 517 | conferres poenasque tuas? iam crimen habemus |
| 518 | purgandum gladio. quod nobis sceptra senatus |
| 519 | te suadente dedit, votis tua fovimus arma. |
| 520 | hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paravi |
| 521 | non tibi, sed victo; feriam tua viscera, Magne, |
| 522 | malueram soceri: rapimur quo cuncta feruntur. |
| 523 | tene mihi dubitas an sit violare necesse, |
| 524 | cum liceat? quae te nostri fiducia regni |
| 525 | huc agit, infelix? populum non cernis inermem |
| 526 | arvaque vix refugo fodientem mollia Nilo? |
| 527 | metiri sua regna decet viresque fateri. |
| 528 | tu, Ptolemaee, potes Magni fulcire ruinam, |
| 529 | sub qua Roma iacet? bustum cineresque movere |
| 530 | Thessalicos audes bellumque in regna vocare? |
| 531 | ante aciem Emathiam nullis accessimus armis: |
| 532 | Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis? |
| 533 | nunc victoris opes et cognita fata lacessis? |
| 534 | adversis non desse decet, sed laeta secutos: |
| 535 | nulla fides umquam miseros elegit amicos. ' |
| 536 | adsensere omnes sceleri. laetatur honore |
| 537 | rex puer insueto, quod iam sibi tanta iubere |
| 538 | permittant famuli. sceleri delectus Achillas, |
| 539 | perfida qua tellus Casiis excurrit harenis |
| 540 | et vada testantur iunctas Aegyptia Syrtes, |
| 541 | exiguam sociis monstri gladiisque carinam |
| 542 | instruit. o superi, Nilusne et barbara Memphis |
| 543 | et Pelusiaci tam mollis turba Canopi |
| 544 | hos animos? sic fata premunt civilia mundum? |
| 545 | sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis |
| 546 | est locus Aegypto Phariusque admittitur ensis? |
| 547 | hanc certe servate fidem, civilia bella: |
| 548 | cognatas praestate manus externaque monstra |
| 549 | pellite, si meruit tam claro nomine Magnus |
| 550 | Caesaris esse nefas. tanti, Ptolemaee, ruinam |
| 551 | nominis haut metuis, caeloque tonante profanas |
| 552 | inseruisse manus, inpure ac semivir, audes? |
| 553 | non domitor mundi nec ter Capitolia curru |
| 554 | invectus regumque potens vindexque senatus |
| 555 | victorisque gener, Phario satis esse tyranno |
| 556 | quod poterat, Romanus erat: quid viscera nostra |
| 557 | scrutaris gladio? nescis, puer inprobe, nescis |
| 558 | quo tua sit fortuna loco: iam iure sine ullo |
| 559 | Nili sceptra tenes; cecidit civilibus armis |
| 560 | qui tibi regna dedit. iam vento vela negarat |
| 561 | Magnus et auxilio remorum infanda petebat |
| 562 | litora; quem contra non longa vecta biremi |
| 563 | appulerat scelerata manus, Magnoque patere |
| 564 | fingens regna Phari celsae de puppe carinae |
| 565 | in parvam iubet ire ratem, litusque malignum |
| 566 | incusat bimaremque vadis frangentibus aestum, |
| 567 | qui vetet externas terris adpellere classes. |
| 568 | quod nisi fatorum leges intentaque iussu |
| 569 | ordinis aeterni miserae vicinia mortis |
| 570 | damnatum leto traherent ad litora Magnum, |
| 571 | non ulli comitum sceleris praesagia derant: |
| 572 | quippe, fides si pura foret, si regia Magno |
| 573 | sceptrorum auctori vera pietate pateret, |
| 574 | venturum tota Pharium cum classe tyrannum. |
| 575 | sed cedit fatis classemque relinquere iussus |
| 576 | obsequitur, letumque iuvat praeferre timori. |
| 577 | ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem, |
| 578 | hoc magis inpatiens egresso desse marito |
| 579 | quod metuit clades. 'remane, temeraria coniunx, |
| 580 | et tu, nate, precor, longeque a litore casus |
| 581 | expectate meos et in hac cervice tyranni |
| 582 | explorate fidem' dixit. sed surda vetanti |
| 583 | tendebat geminas amens Cornelia palmas. |
| 584 | 'quo sine me crudelis abis? iterumne relinquor, |
| 585 | Thessalicis summota malis? numquam omine laeto |
| 586 | distrahimur miseri. poteras non flectere puppem, |
| 587 | cum fugeres alto, latebrisque relinquere Lesbi, |
| 588 | omnibus a terris si nos arcere parabas. |
| 589 | an tantum in fluctus placeo comes? ' haec ubi frustra |
| 590 | effudit, prima pendet tamen anxia puppe, |
| 591 | attonitoque metu nec quoquam avertere visus |
| 592 | nec Magnum spectare potest. stetit anxia classis |
| 593 | ad ducis eventum, metuens non arma nefasque |
| 594 | sed ne summissis precibus Pompeius adoret |
| 595 | sceptra sua donata manu. transire parantem |
| 596 | Romanus Pharia miles de puppe salutat |
| 597 | Septimius, qui, pro superum pudor, arma satelles |
| 598 | regia gestabat posito deformia pilo, |
| 599 | inmanis violentus atrox nullaque ferarum |
| 600 | mitior in caedes. quis non, Fortuna, putasset |
| 601 | parcere te populis, quod bello haec dextra vacaret |
| 602 | Thessaliaque procul tam noxia tela fugasses? |
| 603 | disponis gladios, nequo non fiat in orbe, |
| 604 | heu, facinus civile tibi. victoribus ipsis |
| 605 | dedecus et numquam superum caritura pudore |
| 606 | fabula, Romanus regi sic paruit ensis, |
| 607 | Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit, |
| 608 | Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittet |
| 609 | Septimium fama? scelus hoc quo nomine dicent |
| 610 | qui Bruti dixere nefas? iam venerat horae |
| 611 | terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum |
| 612 | perdiderat iam iura sui. tum stringere ferrum |
| 613 | regia monstra parant. ut vidit comminus ensis, |
| 614 | involuit vultus atque, indignatus apertum |
| 615 | fortunae praebere, caput; tum lumina pressit |
| 616 | continuitque animam, nequas effundere voces |
| 617 | vellet et aeternam fletu corrumpere famam. |
| 618 | sed, postquam mucrone latus funestus Achillas |
| 619 | perfodit, nullo gemitu consensit ad ictum |
| 620 | respexitque nefas, servatque inmobile corpus, |
| 621 | seque probat moriens atque haec in pectore voluit: |
| 622 | 'saecula Romanos numquam tacitura labores |
| 623 | attendunt, aevumque sequens speculatur ab omni |
| 624 | orbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae. |
| 625 | fata tibi longae fluxerunt prospera vitae: |
| 626 | ignorant populi, si non in morte probaris, |
| 627 | an scieris adversa pati. ne cede pudori |
| 628 | auctoremque dole fati: quacumque feriris, |
| 629 | crede manum soceri. spargant lacerentque licebit, |
| 630 | sum tamen, o superi, felix, nullique potestas |
| 631 | hoc auferre deo. mutantur prospera vita, |
| 632 | non fit morte miser. videt hanc Cornelia caedem |
| 633 | Pompeiusque meus: tanto patientius, oro, |
| 634 | claude, dolor, gemitus: gnatus coniunxque peremptum, |
| 635 | si mirantur, amant. ' talis custodia Magno |
| 636 | mentis erat, ius hoc animi morientis habebat. |
| 637 | at non tam patiens Cornelia cernere saevum, |
| 638 | quam perferre, nefas miserandis aethera conplet |
| 639 | vocibus. 'o coniunx, ego te scelerata peremi: |
| 640 | letiferae tibi causa morae fuit avia Lesbos, |
| 641 | et prior in Nili pervenit litora Caesar. |
| 642 | nam cui ius alii sceleris? sed, quisquis, in istud |
| 643 | a superis inmisse caput, vel Caesaris irae |
| 644 | vel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsa |
| 645 | viscera sint Magni: properas atque ingeris ictus |
| 646 | qua votum est victo. poenas non morte minores |
| 647 | pendat et ante meum videat caput. haud ego culpa |
| 648 | libera bellorum, quae matrum sola per undas |
| 649 | et per castra comes nullis absterrita fatis |
| 650 | victum, quod reges etiam timuere, recepi. |
| 651 | hoc merui, coniunx, in tuta puppe relinqui? |
| 652 | perfide, parcebas? te fata extrema petente |
| 653 | vita digna fui? moriar, nec munere regis. |
| 654 | aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum, |
| 655 | aut laqueum collo tortosque aptare rudentes, |
| 656 | aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem. |
| 657 | Pompeio praestare potest quod Caesaris armis |
| 658 | inputet. o saevi, properantem in fata tenetis? |
| 659 | vivis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non est |
| 660 | iuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem; |
| 661 | servor victori. ' sic fata interque suorum |
| 662 | lapsa manus rapitur trepida fugiente carina. |
| 663 | at, Magni cum terga sonent et pectora ferro, |
| 664 | permansisse decus sacrae venerabile formae |
| 665 | iratamque deis faciem, nil ultima mortis |
| 666 | ex habitu vultuque viri mutasse fatentur |
| 667 | qui lacerum videre caput. nam saevus in ipso |
| 668 | Septimius sceleris maius scelus invenit actu, |
| 669 | ac retegit sacros scisso velamine vultus |
| 670 | semianimis Magni spirantiaque occupat ora |
| 671 | collaque in obliquo ponit languentia transtro. |
| 672 | tunc nervos venasque secat nodosaque frangit |
| 673 | ossa diu: nondum artis erat caput ense rotare. |
| 674 | at, postquam trunco cervix abscisa recessit, |
| 675 | vindicat hoc Pharius, dextra gestare, satelles. |
| 676 | degener atque operae miles Romane secundae, |
| 677 | Pompei diro sacrum caput ense recidis, |
| 678 | ut non ipse feras? o summi fata pudoris! |
| 679 | inpius ut Magnum nosset puer, illa verenda |
| 680 | regibus hirta coma et generosa fronte decora |
| 681 | caesaries conprensa manu est, Pharioque veruto, |
| 682 | dum vivunt vultus atque os in murmura pulsant |
| 683 | singultus animae, dum lumina nuda rigescunt, |
| 684 | suffixum caput est, quo numquam bella iubente |
| 685 | pax fuit; hoc leges Campumque et rostra movebat, |
| 686 | hac facie, Fortuna, tibi, Romana, placebas. |
| 687 | nec satis infando fuit hoc vidisse tyranno: |
| 688 | vult sceleris superesse fidem. tunc arte nefanda |
| 689 | summota est capiti tabes, raptoque cerebro |
| 690 | adsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto |
| 691 | umor, et infuso facies solidata veneno est. |
| 692 | ultima Lageae stirpis perituraque proles, |
| 693 | degener incestae sceptris cessure sorori, |
| 694 | cum tibi sacrato Macedon servetur in antro |
| 695 | et regum cineres extructo monte quiescant, |
| 696 | cum Ptolemaeorum manes seriemque pudendam |
| 697 | pyramides claudant indignaque Mausolea, |
| 698 | litora Pompeium feriunt, truncusque vadosis |
| 699 | huc illuc iactatur aquis. adeone molesta |
| 700 | totum cura fuit socero servare cadaver? |
| 701 | hac Fortuna fide Magni tam prospera fata |
| 702 | pertulit, hac illum summo de culmine rerum |
| 703 | morte petit cladesque omnis exegit in uno |
| 704 | saeva die quibus inmunes tot praestitit annos, |
| 705 | Pompeiusque fuit qui numquam mixta videret |
| 706 | laeta malis, felix nullo turbante deorum |
| 707 | et nullo parcente miser; semel inpulit illum |
| 708 | dilata Fortuna manu. pulsatur harenis, |
| 709 | carpitur in scopulis hausto per vulnera fluctu, |
| 710 | ludibrium pelagi, nullaque manente figura |
| 711 | una nota est Magno capitis iactura revolsi. |
| 712 | ante tamen Pharias victor quam tangat harenas |
| 713 | Pompeio raptim tumulum fortuna paravit, |
| 714 | ne iaceat nullo vel ne meliore sepulchro. |
| 715 | e latebris pavidus decurrit ad aequora Cordus. |
| 716 | quaestor ab Icario Cinyreae litore Cypri |
| 717 | infaustus Magni fuerat comes. ille per umbras |
| 718 | ausus ferre gradum victum pietate timorem |
| 719 | conpulit ut mediis quaesitum corpus in undis |
| 720 | duceret ad terram traheretque in litora Magnum. |
| 721 | lucis maesta parum per densas Cynthia nubes |
| 722 | praebebat, cano sed discolor aequore truncus |
| 723 | conspicitur. tenet ille ducem conplexibus artis |
| 724 | eripiente mari; tunc victus pondere tanto |
| 725 | expectat fluctus pelagoque iuvante cadaver |
| 726 | inpellit. postquam sicco iam litore sedit, |
| 727 | incubuit Magno lacrimasque effudit in omne |
| 728 | vulnus, et ad superos obscuraque sidera fatur |
| 729 | 'non pretiosa petit cumulato ture sepulchra |
| 730 | Pompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra |
| 731 | ut ferat e membris Eoos fumus odores, |
| 732 | ut Romana suum gestent pia colla parentem, |
| 733 | praeferat ut veteres feralis pompa triumphos, |
| 734 | ut resonent tristi cantu fora, totus ut ignes |
| 735 | proiectis maerens exercitus ambiat armis. |
| 736 | da vilem Magno plebei funeris arcam |
| 737 | quae lacerum corpus siccos effundat in ignes; |
| 738 | robora non desint misero nec sordidus ustor. |
| 739 | sit satis, o superi, quod non Cornelia fuso |
| 740 | crine iacet subicique facem conplexa maritum |
| 741 | imperat, extremo sed abest a munere busti |
| 742 | infelix coniunx nec adhuc a litore longe est.' |
| 743 | sic fatus parvos iuvenis procul aspicit ignes |
| 744 | corpus vile suis nullo custode cremantis. |
| 745 | inde rapit flammas semustaque robora membris |
| 746 | subducit. 'quaecumque es, ' ait 'neclecta nec ulli |
| 747 | cara tuo sed Pompeio felicior umbra, |
| 748 | quod iam conpositum violat manus hospita bustum, |
| 749 | da veniam: siquid sensus post fata relictumst, |
| 750 | cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri, |
| 751 | teque pudet sparsis Pompei manibus uri.' |
| 752 | sic fatus plenusque sinus ardente favilla |
| 753 | pervolat ad truncum, qui fluctu paene relatus |
| 754 | litore pendebat. summas dimovit harenas |
| 755 | et collecta procul lacerae fragmenta carinae |
| 756 | exigua trepidus posuit scrobe. nobile corpus |
| 757 | robora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt: |
| 758 | admotus Magnum, non subditus, accipit ignis. |
| 759 | ille sedens iuxta flammas 'o maxime' dixit |
| 760 | 'ductor et Hesperii maiestas nominis una, |
| 761 | si tibi iactatu pelagi, si funere nullo |
| 762 | tristior iste rogus, manes animamque potentem |
| 763 | officiis averte meis: iniuria fati |
| 764 | hoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam, |
| 765 | ne fera, ne volucres, ne saevi Caesaris ira |
| 766 | audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam |
| 767 | Romana succense manu. fortuna recursus |
| 768 | si det in Hesperiam, non hac in sede quiescent |
| 769 | tam sacri cineres, sed te Cornelia, Magne, |
| 770 | accipiet nostraque manu transfundet in urnam. |
| 771 | interea parvo signemus litora saxo, |
| 772 | ut nota sit busti; siquis placare peremptum |
| 773 | forte volet plenos et reddere mortis honores, |
| 774 | inveniat trunci cineres et norit harenas |
| 775 | ad quas, Magne, tuum referat caput. ' haec ubi fatus, |
| 776 | excitat invalidas admoto fomite flammas. |
| 777 | carpitur et lentum Magnus destillat in ignem |
| 778 | tabe fovens bustum. sed iam percusserat astra |
| 779 | aurorae praemissa dies: ille ordine rupto |
| 780 | funeris attonitus latebras in litore quaerit. |
| 781 | quam metuis, demens, isto pro crimine poenam |
| 782 | quo te fama loquax omnis accepit in annos? |
| 783 | condita laudabit Magni socer inpius ossa: |
| 784 | i modo securus veniae fassusque sepulchrum |
| 785 | posce caput. cogit pietas inponere finem |
| 786 | officio. semusta rapit resolutaque nondum |
| 787 | ossa satis nervis et inustis plena medullis |
| 788 | aequorea restinguit aqua congestaque in unum |
| 789 | parva clausit humo. tunc, ne levis aura retectos |
| 790 | auferret cineres, saxo conpressit harenam, |
| 791 | nautaque ne bustum religato fune moveret |
| 792 | inscripsit sacrum semusto stipite nomen: |
| 793 | 'hic situs est Magnus'. placet hoc, Fortuna, sepulchrum |
| 794 | dicere Pompei, quo condi maluit illum |
| 795 | quam terra caruisse socer? temeraria dextra, |
| 796 | cur obicis Magno tumulum manesque vagantis |
| 797 | includis? situs est qua terra extrema refuso |
| 798 | pendet in Oceano; Romanum nomen et omne |
| 799 | imperium Magno tumuli est modus: obrue saxa |
| 800 | crimine plena deum. si tota est Herculis Oete |
| 801 | et iuga tota vacant Bromio Nyseia, quare |
| 802 | unus in Aegypto Magni lapis? omnia Lagi |
| 803 | arva tenere potest, si nullo caespite nomen |
| 804 | haeserit. erremus populi cinerumque tuorum, |
| 805 | Magne, metu nullas Nili calcemus harenas. |
| 806 | quod si tam sacro dignaris nomine saxum |
| 807 | adde actus tantos monimentaque maxuma rerum, |
| 808 | adde trucis Lepidi motus Alpinaque bella |
| 809 | armaque Sertori revocato consule victa |
| 810 | et currus quos egit eques, commercia tuta |
| 811 | gentibus et pavidos Cilicas maris, adde subactam |
| 812 | barbariem gentesque vagas et quidquid in Euro |
| 813 | regnorum Boreaque iacet. dic semper ab armis |
| 814 | civilem repetisse togam, ter curribus actis |
| 815 | contentum multos patriae donasse triumphos. |
| 816 | quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustum |
| 817 | non ullis plenum titulis, non ordine tanto |
| 818 | fastorum; solitumque legi super alta deorum |
| 819 | culmina et extructos spoliis hostilibus arcus |
| 820 | haud procul est ima Pompei nomen harena |
| 821 | depressum tumulo, quod non legat advena rectus, |
| 822 | quod nisi monstratum Romanus transeat hospes. |
| 823 | noxia civili tellus Aegyptia fato, |
| 824 | haud equidem inmerito Cumanae carmine vatis |
| 825 | cautum, ne Nili Pelusia tangeret ora |
| 826 | Hesperius miles ripasque aestate tumentis. |
| 827 | quid tibi, saeva, precer pro tanto crimine, tellus? |
| 828 | vertat aquas Nilus quo nascitur orbe retentus, |
| 829 | et steriles egeant hibernis imbribus agri, |
| 830 | totaque in Aethiopum putres solvaris harenas. |
| 831 | nos in templa tuam Romana accepimus Isim |
| 832 | semideosque canes et sistra iubentia luctus |
| 833 | et quem tu plangens hominem testaris Osirim; |
| 834 | tu nostros, Aegypte, tenes in pulvere manes. |
| 835 | tu quoque, cum saevo dederis iam templa tyranno, |
| 836 | nondum Pompei cineres, o Roma, petisti; |
| 837 | exul adhuc iacet umbra ducis. si saecula prima |
| 838 | victoris timuere minas, nunc excipe saltem |
| 839 | ossa tui Magni, si nondum subruta fluctu |
| 840 | invisa tellure sedent. quis busta timebit? |
| 841 | quis sacris dignam movisse verebitur umbram? |
| 842 | imperet hoc nobis utinam scelus et velit uti |
| 843 | nostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus, |
| 844 | si mihi contingat manes transferre revolsos |
| 845 | Ausoniam, si tale ducis violare sepulchrum. |
| 846 | forsitan, aut sulco sterili cum poscere finem |
| 847 | a superis aut Roma volet feralibus Austris |
| 848 | ignibus aut nimiis aut terrae tecta moventi, |
| 849 | consilio iussuque deum transibis in urbem, |
| 850 | Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos. |
| 851 | nam quis ad exustam Cancro torrente Syenen |
| 852 | ibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebas |
| 853 | spectator Nili, quis rubri stagna profundi |
| 854 | aut Arabum portus mercis mutator Eoae, |
| 855 | Magne, petet, quem non tumuli venerabile saxum |
| 856 | et cinis in summis forsan turbatus harenis |
| 857 | avertet manesque tuos placare iubebit |
| 858 | et Casio praeferre Iovi? nil ista nocebunt |
| 859 | famae busta tuae: templis auroque sepultus |
| 860 | vilior umbra fores. nunc est pro numine summo |
| 861 | hoc tumulo Fortuna iacens; augustius aris |
| 862 | victoris Libyco pulsatur in aequore saxum. |
| 863 | Tarpeis qui saepe deis sua tura negarunt |
| 864 | inclusum Tusco venerantur caespite fulmen. |
| 865 | proderit hoc olim, quod non mansura futuris |
| 866 | ardua marmoreo surrexit pondere moles. |
| 867 | pulveris exigui sparget non longa vetustas |
| 868 | congeriem, bustumque cadet, mortisque peribunt |
| 869 | argumenta tuae. veniet felicior aetas |
| 870 | qua sit nulla fides saxum monstrantibus illud; |
| 871 | atque erit Aegyptus populis fortasse nepotum |
| 872 | tam mendax Magni tumulo quam Creta Tonantis. |
| Liber IX |
| 1 | At non in Pharia manes iacuere favilla |
| 2 | nec cinis exiguus tantam conpescuit umbram; |
| 3 | prosiluit busto semustaque membra relinquens |
| 4 | degeneremque rogum sequitur convexa Tonantis. |
| 5 | qua niger astriferis conectitur axibus aer |
| 6 | quodque patet terras inter lunaeque meatus, |
| 7 | semidei manes habitant, quos ignea virtus |
| 8 | innocuos vita patientes aetheris imi |
| 9 | fecit et aeternos animam collegit in orbes: |
| 10 | non illuc auro positi nec ture sepulti |
| 11 | perveniunt. illic postquam se lumine vero |
| 12 | inplevit, stellasque vagas miratus et astra |
| 13 | fixa polis, vidit quanta sub nocte iaceret |
| 14 | nostra dies risitque sui ludibria trunci. |
| 15 | hinc super Emathiae campos et signa cruenti |
| 16 | Caesaris ac sparsas volitavit in aequore classes, |
| 17 | et scelerum vindex in sancto pectore Bruti |
| 18 | sedit et invicti posuit se mente Catonis. |
| 19 | ille, ubi pendebant casus dubiumque manebat |
| 20 | quem dominum mundi facerent civilia bella, |
| 21 | oderat et Magnum, quamvis comes isset in arma |
| 22 | auspiciis raptus patriae ductuque senatus; |
| 23 | at post Thessalicas clades iam pectore toto |
| 24 | Pompeianus erat. patriam tutore carentem |
| 25 | excepit, populi trepidantia membra refovit, |
| 26 | ignavis manibus proiectos reddidit enses, |
| 27 | nec regnum cupiens gessit civilia bella |
| 28 | nec servire timens. nil causa fecit in armis |
| 29 | ille sua: totae post Magni funera partes |
| 30 | libertatis erant. quas ne per litora fusas |
| 31 | colligeret rapido victoria Caesaris actu, |
| 32 | Corcyrae secreta petit ac mille carinis |
| 33 | abstulit Emathiae secum fragmenta ruinae. |
| 34 | quis ratibus tantis fugientia crederet ire |
| 35 | agmina, quis pelagus victas artasse carinas? |
| 36 | Dorida tum Malean et apertam Taenaron umbris, |
| 37 | inde Cythera petit, Boreaque urguente carinas |
| 38 | Graia fugit, Dictaea legit cedentibus undis |
| 39 | litora. tunc ausum classi praecludere portus |
| 40 | inpulit ac saevas meritum Phycunta rapinas |
| 41 | sparsit, et hinc placidis alto delabitur auris |
| 42 | in litus, Palinure, tuum (neque enim aequore tantum |
| 43 | Ausonio monimenta tenes, portusque quietos |
| 44 | testatur Libye Phrygio placuisse magistro), |
| 45 | cum procul ex alto tendentes vela carinae |
| 46 | ancipites tenuere animos, sociosne malorum |
| 47 | an veherent hostes: praeceps facit omne timendum |
| 48 | victor, et in nulla non creditur esse carina. |
| 49 | ast illae puppes luctus planctusque ferebant |
| 50 | et mala vel duri lacrimas motura Catonis. |
| 51 | nam, postquam frustra precibus Cornelia nautas |
| 52 | privignique fugam tenuit, ne forte repulsus |
| 53 | litoribus Phariis remearet in aequora truncus, |
| 54 | ostenditque rogum non iusti flamma sepulchri, |
| 55 | 'ergo indigna fui, ' dixit 'Fortuna, marito |
| 56 | accendisse rogum gelidosque effusa per artus |
| 57 | incubuisse viro, laceros exurere crines |
| 58 | membraque dispersi pelago conponere Magni, |
| 59 | vulneribus cunctis largos infundere fletus, |
| 60 | ossibus et tepida vestes inplere favilla, |
| 61 | quidquid ab exstincto licuisset tollere busto |
| 62 | in templis sparsura deum. sine funeris ullo |
| 63 | ardet honore rogus; manus hoc Aegyptia forsan |
| 64 | obtulit officium grave manibus. o bene nudi |
| 65 | Crassorum cineres: Pompeio contigit ignis |
| 66 | invidia maiore deum. similisne malorum |
| 67 | sors mihi semper erit? numquam dare iusta licebit |
| 68 | coniugibus? numquam plenas plangemus ad urnas? |
| 69 | quid porro tumulis opus est aut ulla requiris |
| 70 | instrumenta, dolor? non toto in pectore portas, |
| 71 | inpia, Pompeium? non imis haeret imago |
| 72 | visceribus? quaerat cineres victura superstes. |
| 73 | nunc tamen, hinc longe qui fulget luce maligna, |
| 74 | ignis adhuc aliquid Phario de litore surgens |
| 75 | ostendit mihi, Magne, tui. iam flamma resedit, |
| 76 | Pompeiumque ferens vanescit solis ad ortus |
| 77 | fumus, et invisi tendunt mihi carbasa venti. |
| 78 | linquere, siqua fides, Pelusia litora nolo. |
| 79 | non mihi nunc tellus Pompeio siqua triumphos |
| 80 | victa dedit, non alta terens Capitolia currus |
| 81 | gratior; elapsus felix de pectore Magnus: |
| 82 | hunc volumus quem Nilus habet, terraeque nocenti |
| 83 | non haerere queror; crimen commendat harenas. |
| 84 | tu pete bellorum casus et signa per orbem, |
| 85 | Sexte, paterna move; namque haec mandata reliquit |
| 86 | Pompeius vobis in nostra condita cura: |
| 87 | "me cum fatalis leto damnaverit hora, |
| 88 | excipite, o nati, bellum civile, nec umquam, |
| 89 | dum terris aliquis nostra de stirpe manebit, |
| 90 | Caesaribus regnare vacet. vel sceptra vel urbes |
| 91 | libertate sua validas inpellite fama |
| 92 | nominis: has vobis partes, haec arma relinquo. |
| 93 | inveniet classes quisquis Pompeius in undas |
| 94 | venerit, et noster nullis non gentibus heres |
| 95 | bella dabit: tantum indomitos memoresque paterni |
| 96 | iuris habete animos. uni parere decebit, |
| 97 | si faciet partes pro libertate, Catoni." |
| 98 | exsolui tibi, Magne, fidem, mandata peregi; |
| 99 | insidiae valuere tuae, deceptaque vixi |
| 100 | ne mihi commissas auferrem perfida voces. |
| 101 | iam nunc te per inane chaos, per Tartara, coniunx, |
| 102 | si sunt ulla, sequar, quam longo tradita leto |
| 103 | incertum est: poenas animae vivacis ab ipsa |
| 104 | ante feram. potuit cernens tua funera, Magne, |
| 105 | non fugere in mortem: planctu contusa peribit, |
| 106 | effluet in lacrimas: numquam veniemus ad enses |
| 107 | aut laqueos aut praecipites per inania iactus: |
| 108 | turpe mori post te solo non posse dolore.' |
| 109 | sic ubi fata, caput ferali obduxit amictu |
| 110 | decrevitque pati tenebras puppisque cavernis |
| 111 | delituit, saevumque arte conplexa dolorem |
| 112 | perfruitur lacrimis et amat pro coniuge luctum. |
| 113 | illam non fluctus stridensque rudentibus Eurus |
| 114 | movit et exurgens ad summa pericula clamor, |
| 115 | votaque sollicitis faciens contraria nautis |
| 116 | conposita in mortem iacuit favitque procellis. |
| 117 | prima ratem Cypros spumantibus accipit undis; |
| 118 | inde tenens pelagus, sed iam moderatior, Eurus |
| 119 | in Libycas egit sedes et castra Catonis. |
| 120 | tristis, ut in multo mens est praesaga timore, |
| 121 | aspexit patrios comites a litore Magnus |
| 122 | et fratrem; medias praeceps tunc fertur in undas. |
| 123 | 'dic ubi sit, germane, parens; stat summa caputque |
| 124 | orbis, an occidimus Romanaque Magnus ad umbras |
| 125 | abstulit? ' haec fatur; quem contra talia frater: |
| 126 | 'o felix, quem sors alias dispersit in oras |
| 127 | quique nefas audis: oculos, germane, nocentis |
| 128 | spectato genitore fero. non Caesaris armis |
| 129 | occubuit dignoque perit auctore ruinae: |
| 130 | rege sub inpuro Nilotica rura tenente, |
| 131 | hospitii fretus superis et munere tanto |
| 132 | in proavos, cecidit donati victima regni. |
| 133 | vidi ego magnanimi lacerantes pectora patris, |
| 134 | nec credens Pharium tantum potuisse tyrannum |
| 135 | litore Niliaco socerum iam stare putavi. |
| 136 | sed me nec sanguis nec tantum vulnera nostri |
| 137 | adfecere senis, quantum gestata per urbem |
| 138 | ora ducis, quae transfixo sublimia pilo |
| 139 | vidimus: haec fama est oculis victoris iniqui |
| 140 | servari, scelerisque fidem quaesisse tyrannum. |
| 141 | nam corpus Phariaene canes avidaeque volucres |
| 142 | distulerint, an furtivus, quem vidimus, ignis |
| 143 | solverit, ignoro. quaecumque iniuria fati |
| 144 | abstulit hos artus, superis haec crimina dono: |
| 145 | servata de parte queror. ' cum talia Magnus |
| 146 | audisset, non in gemitus lacrimasque dolorem |
| 147 | effudit, iustaque furens pietate profatur |
| 148 | 'praecipitate rates e sicco litore, nautae; |
| 149 | classis in adversos erumpat remige ventos. |
| 150 | ite, duces, mecum (nusquam civilibus armis |
| 151 | tanta fuit merces) inhumatos condere manes, |
| 152 | sanguine semiviri Magnum satiare tyranni. |
| 153 | non ego Pellaeas arces adytisque retectum |
| 154 | corpus Alexandri pigra Mareotide mergam? |
| 155 | non mihi pyramidum tumulis evolsus Amasis |
| 156 | atque alii reges Nilo torrente natabunt? |
| 157 | omnia dent poenas nudo tibi, Magne, sepulchra. |
| 158 | evolvam busto iam numen gentibus Isim |
| 159 | et tectum lino spargam per vulgus Osirim |
| 160 | (et sacer in Magni cineres mactabitur Apis) |
| 161 | suppositisque deis uram caput. has mihi poenas |
| 162 | terra dabit: linquam vacuos cultoribus agros, |
| 163 | nec, Nilus cui crescat, erit; solusque tenebis |
| 164 | Aegypton, genitor, populis superisque fugatis.' |
| 165 | dixerat, et classem saevus rapiebat in undas; |
| 166 | sed Cato laudatam iuvenis conpescuit iram. |
| 167 | interea totis audito funere Magni |
| 168 | litoribus sonuit percussus planctibus aether, |
| 169 | exemploque carens et nulli cognitus aevo |
| 170 | luctus erat, mortem populos deflere potentis. |
| 171 | sed magis, ut visa est lacrimis exhausta, solutas |
| 172 | in vultus effusa comas, Cornelia puppe |
| 173 | egrediens, rursus geminato verbere plangunt. |
| 174 | ut primum in sociae pervenit litora terrae, |
| 175 | collegit vestes miserique insignia Magni |
| 176 | armaque et inpressas auro, quas gesserat olim. |
| 177 | exuvias pictasque togas, velamina summo |
| 178 | ter conspecta Iovi, funestoque intulit igni. |
| 179 | ille fuit miserae Magni cinis. accipit omnis |
| 180 | exemplum pietas, et toto litore busta |
| 181 | surgunt Thessalicis reddentia manibus ignem. |
| 182 | sic, ubi depastis summittere gramina campis |
| 183 | et renovare parans hibernas Apulus herbas |
| 184 | igne fovet terras, simul et Garganus et arva |
| 185 | vulturis et calidi lucent buceta Matini. |
| 186 | non tamen ad Magni pervenit gratius umbras |
| 187 | omne quod in superos audet convicia vulgus |
| 188 | Pompeiumque deis obicit, quam pauca Catonis |
| 189 | verba sed a pleno venientia pectore veri. |
| 190 | 'civis obit' inquit 'multum maioribus inpar |
| 191 | nosse modum iuris, sed in hoc tamen utilis aevo, |
| 192 | cui non ulla fuit iusti reverentia; salva |
| 193 | libertate potens, et solus plebe parata |
| 194 | privatus servire sibi, rectorque senatus, |
| 195 | sed regnantis, erat. nil belli iure poposcit, |
| 196 | quaeque dari voluit voluit sibi posse negari. |
| 197 | inmodicas possedit opes, sed plura retentis |
| 198 | intulit. invasit ferrum, sed ponere norat. |
| 199 | praetulit arma togae, sed pacem armatus amavit. |
| 200 | iuvit sumpta ducem, iuvit dimissa potestas. |
| 201 | casta domus luxuque carens corruptaque numquam |
| 202 | fortuna domini. clarum et venerabile nomen |
| 203 | gentibus et multum nostrae quod proderat urbi. |
| 204 | olim vera fides Sulla Marioque receptis |
| 205 | libertatis obit: Pompeio rebus adempto |
| 206 | nunc et ficta perit. non iam regnare pudebit, |
| 207 | nec color imperii nec frons erit ulla senatus. |
| 208 | o felix, cui summa dies fuit obvia victo |
| 209 | et cui quaerendos Pharium scelus obtulit enses. |
| 210 | forsitan in soceri potuisses vivere regno. |
| 211 | scire mori sors prima viris, set proxima cogi. |
| 212 | et mihi, si fatis aliena in iura venimus, |
| 213 | fac talem, Fortuna, Iubam; non deprecor hosti |
| 214 | servari, dum me servet cervice recisa.' |
| 215 | vocibus his maior, quam si Romana sonarent |
| 216 | rostra ducis laudes, generosam venit ad umbram |
| 217 | mortis honos. fremit interea discordia vulgi, |
| 218 | castrorum bellique piget post funera Magni; |
| 219 | cum Tarcondimotus linquendi signa Catonis |
| 220 | sustulit. hunc rapta fugientem classe secutus |
| 221 | litus in extremum tali Cato voce notavit: |
| 222 | 'o numquam pacate Cilix, iterumne rapinas |
| 223 | vadis in aequoreas? Magnum fortuna removit, |
| 224 | iam pelago pirata redis. ' tum respicit omnis |
| 225 | in coetu motuque viros; quorum unus aperta |
| 226 | mente fugae tali conpellat voce regentem: |
| 227 | 'nos, Cato, da veniam, Pompei duxit in arma, |
| 228 | non belli civilis amor, partesque favore |
| 229 | fecimus. ille iacet quem paci praetulit orbis, |
| 230 | causaque nostra perit: patrios permitte penates |
| 231 | desertamque domum dulcesque revisere natos. |
| 232 | nam quis erit finis si nec Pharsalia pugnae |
| 233 | nec Pompeius erit? perierunt tempora vitae, |
| 234 | mors eat in tutum; iustas sibi nostra senectus |
| 235 | prospiciat flammas: bellum civile sepulchra |
| 236 | vix ducibus praestare potest. non barbara victos |
| 237 | regna manent, non Armenium mihi saeva minatur |
| 238 | aut Scythicum fortuna iugum: sub iura togati |
| 239 | civis eo. quisquis Magno vivente secundus, |
| 240 | hic mihi primus erit. sacris praestabitur umbris |
| 241 | summus honor; dominum, quam clades cogit, habebo, |
| 242 | nullum, Magne, ducem: te solum in bella secutus |
| 243 | post te fata sequar; nec enim sperare secunda |
| 244 | fas mihi nec liceat. fortuna cuncta tenentur |
| 245 | Caesaris, Emathium sparsit victoria ferrum; |
| 246 | clausa fides miseris, et toto solus in orbe est |
| 247 | qui velit ac possit victis praestare salutem. |
| 248 | Pompeio scelus est bellum civile perempto, |
| 249 | quo fuerat vivente fides. si publica iura, |
| 250 | si semper sequeris patriam, Cato, signa petamus |
| 251 | Romanus quae consul habet. ' sic ille profatus |
| 252 | insiluit puppi iuvenum comitante tumultu. |
| 253 | actum Romanis fuerat de rebus, et omnis |
| 254 | indiga servitii fervebat litore plebes: |
| 255 | erupere ducis sacro de pectore voces. |
| 256 | 'ergo pari voto gessisti bella, iuventus, |
| 257 | tu quoque pro dominis, et Pompeiana fuisti |
| 258 | non Romana manus? quod non in regna laboras, |
| 259 | quod tibi, non ducibus, vivis morerisque, quod orbem |
| 260 | adquiris nulli, quod iam tibi vincere tutum est, |
| 261 | bella fugis quaerisque iugum cervice vacanti |
| 262 | et nescis sine rege pati. nunc causa pericli |
| 263 | digna viris. potuit vestro Pompeius abuti |
| 264 | sanguine: nunc patriae iugulos ensesque negatis, |
| 265 | cum prope libertas? unum fortuna reliquit |
| 266 | iam tribus e dominis. pudeat: plus regia Nili |
| 267 | contulit in leges et Parthi militis arcus. |
| 268 | ite, o degeneres, Ptolemaei munus et arma |
| 269 | spernite. quis vestras ulla putet esse nocentes |
| 270 | caede manus? credet faciles sibi terga dedisse, |
| 271 | credet ab Emathiis primos fugisse Philippis. |
| 272 | vadite securi; meruistis iudice vitam |
| 273 | Caesare non armis, non obsidione subacti. |
| 274 | o famuli turpes, domini post fata prioris |
| 275 | itis ad heredem. cur non maiora mereri |
| 276 | quam vitam veniamque libet? rapiatur in undas |
| 277 | infelix coniunx Magni prolesque Metelli, |
| 278 | ducite Pompeios, Ptolemaei vincite munus. |
| 279 | nostra quoque inviso quisquis feret ora tyranno |
| 280 | non parva mercede dabit: sciat ista iuventus |
| 281 | cervicis pretio bene se mea signa secutam. |
| 282 | quin agite et magna meritum cum caede parate: |
| 283 | ignavum scelus est tantum fuga. ' dixit, et omnes |
| 284 | haud aliter medio revocavit ab aequore puppes |
| 285 | quam, simul effetas linquunt examina ceras |
| 286 | atque oblita favi non miscent nexibus alas |
| 287 | sed sibi quaeque volat nec iam degustat amarum |
| 288 | desidiosa thymum, Phrygii sonus increpat aeris, |
| 289 | attonitae posuere fugam studiumque laboris |
| 290 | floriferi repetunt et sparsi mellis amorem: |
| 291 | gaudet in Hyblaeo securus gramine pastor |
| 292 | divitias servasse casae. sic voce Catonis |
| 293 | inculcata viris iusti patientia Martis. |
| 294 | iamque actu belli non doctas ferre quietem |
| 295 | constituit mentes serieque agitare laborum. |
| 296 | primum litoreis miles lassatur harenis. |
| 297 | proximus in muros et moenia Cyrenarum |
| 298 | est labor: exclusus nulla se vindicat ira, |
| 299 | poenaque de victis sola est vicisse Catoni. |
| 300 | inde peti placuit Libyci contermina Mauris |
| 301 | regna Iubae, sed iter mediis natura vetabat |
| 302 | Syrtibus: hanc audax sperat sibi cedere virtus. |
| 303 | Syrtes vel, primam mundo natura figuram |
| 304 | cum daret, in dubio pelagi terraeque reliquit |
| 305 | (nam neque subsedit penitus, quo stagna profundi |
| 306 | acciperet, nec se defendit ab aequore tellus, |
| 307 | ambigua sed lege loci iacet invia sedes, |
| 308 | aequora fracta vadis abruptaque terra profundo, |
| 309 | et post multa sonant proiecti litora fluctus: |
| 310 | sic male deseruit nullosque exegit in usus |
| 311 | hanc partem natura sui); vel plenior alto |
| 312 | olim Syrtis erat pelago penitusque natabat, |
| 313 | sed rapidus Titan ponto sua lumina pascens |
| 314 | aequora subduxit zonae vicina perustae; |
| 315 | et nunc pontus adhuc Phoebo siccante repugnat, |
| 316 | mox, ubi damnosum radios admoverit aevum, |
| 317 | tellus Syrtis erit; nam iam brevis unda superne |
| 318 | innatat et late periturum deficit aequor. |
| 319 | ut primum remis actum mare propulit omne |
| 320 | classis onus, densis fremuit niger imbribus Auster. |
| 321 | in sua regna furens temptatum classibus aequor |
| 322 | turbine defendit longeque a Syrtibus undas |
| 323 | egit et inlato confregit litore pontum. |
| 324 | tum, quarum recto deprendit carbasa malo, |
| 325 | eripuit nautis, frustraque rudentibus ausis |
| 326 | vela negare Noto spatium vicere carinae, |
| 327 | atque ultra proram tumuit sinus. omnia siquis |
| 328 | providus antemnae suffixit lintea summae, |
| 329 | vincitur et nudis avertitur armamentis. |
| 330 | sors melior classi quae fluctibus incidit altis |
| 331 | et certo iactata mari. quaecumque levatae |
| 332 | arboribus caesis flatum effudere prementem, |
| 333 | abstulit has liber ventis contraria volvens |
| 334 | aestus et obnixum victor detrusit in Austrum. |
| 335 | has vada destituunt, atque interrupta profundo |
| 336 | terra ferit puppes, dubioque obnoxia fato |
| 337 | pars sedet una ratis, pars altera pendet in undis. |
| 338 | tum magis inpactis brevius mare terraque saepe |
| 339 | obvia consurgens: quamvis elisus ab Austro, |
| 340 | saepe tamen cumulos fluctus non vincit harenae. |
| 341 | eminet in tergo pelagi procul omnibus arvis |
| 342 | inviolatus aqua sicci iam pulveris agger; |
| 343 | stant miseri nautae, terraeque haerente carina |
| 344 | litora nulla vident. sic partem intercipit aequor, |
| 345 | pars ratium maior regimen clavumque secuta est |
| 346 | tuta fuga, nautasque loci sortita peritos |
| 347 | torpentem Tritonos adit inlaesa paludem. |
| 348 | hanc, ut fama, deus quem toto litore pontus |
| 349 | audit ventosa perflantem marmora concha, |
| 350 | hanc et Pallas amat, patrio quae vertice nata |
| 351 | terrarum primam Libyen (nam proxima caelo est, |
| 352 | ut probat ipse calor) tetigit, stagnique quieta |
| 353 | vultus vidit aqua posuitque in margine plantas |
| 354 | et se dilecta Tritonida dixit ab unda. |
| 355 | quam iuxta Lethon tacitus praelabitur amnis, |
| 356 | infernis, ut fama, trahens oblivia venis, |
| 357 | atque, insopiti quondam tutela draconis, |
| 358 | Hesperidum pauper spoliatis frondibus hortus. |
| 359 | invidus, annoso qui famam derogat aevo, |
| 360 | qui vates ad vera vocat. fuit aurea silva |
| 361 | divitiisque graves et fulvo germine rami |
| 362 | virgineusque chorus, nitidi custodia luci, |
| 363 | et numquam somno damnatus lumina serpens |
| 364 | robora conplexus rutilo curvata metallo. |
| 365 | abstulit arboribus pretium nemorique laborem |
| 366 | Alcides, passusque inopes sine pondere ramos |
| 367 | rettulit Argolico fulgentia poma tyranno. |
| 368 | his igitur depulsa locis eiectaque classis |
| 369 | Syrtibus haut ultra Garamantidas attigit undas, |
| 370 | sed duce Pompeio Libyae melioris in oris |
| 371 | mansit. at inpatiens virtus haerere Catonis |
| 372 | audet in ignotas agmen committere gentes |
| 373 | armorum fidens et terra cingere Syrtim. |
| 374 | hoc eadem suadebat hiemps quae clauserat aequor; |
| 375 | et spes imber erat nimios metuentibus ignes, |
| 376 | ut neque sole viam nec duro frigore saevam |
| 377 | inde polo Libyes, hinc bruma temperet annus. |
| 378 | atque ingressurus steriles sic fatur harenas: |
| 379 | 'o quibus una salus placuit mea castra secutis |
| 380 | indomita cervice mori, conponite mentes |
| 381 | ad magnum virtutis opus summosque labores. |
| 382 | vadimus in campos steriles exustaque mundi, |
| 383 | qua nimius Titan et rarae in fontibus undae, |
| 384 | siccaque letiferis squalent serpentibus arva. |
| 385 | durum iter ad leges patriaeque ruentis amorem. |
| 386 | per mediam Libyen veniant atque invia temptent, |
| 387 | siquibus in nullo positum est euadere voto, |
| 388 | siquibus ire sat est. neque enim mihi fallere quemquam |
| 389 | est animus tectoque metu perducere vulgus. |
| 390 | hi mihi sint comites, quos ipsa pericula ducent, |
| 391 | qui me teste pati vel quae tristissima pulchrum |
| 392 | Romanumque putant. at, qui sponsore salutis |
| 393 | miles eget capiturque animae dulcedine, vadat |
| 394 | ad dominum meliore via. dum primus harenas |
| 395 | ingrediar primusque gradus in pulvere ponam, |
| 396 | me aetherius feriat, mihi plena veneno |
| 397 | occurrat serpens, fatoque pericula vestra |
| 398 | praetemptate meo. sitiat quicumque bibentem |
| 399 | viderit, aut umbras nemorum quicumque petentem |
| 400 | aestuet, aut equitem peditum praecedere turmas |
| 401 | deficiat: siquo fuerit discrimine notum |
| 402 | dux an miles eam. serpens, sitis, ardor harenae |
| 403 | dulcia virtuti; gaudet patientia duris; |
| 404 | laetius est, quotiens magno sibi constat, honestum. |
| 405 | sola potest Libye turba praestare malorum |
| 406 | ut deceat fugisse viros. ' sic ille paventis |
| 407 | incendit virtute animos et amore laborum, |
| 408 | inreducemque viam deserto limite carpit; |
| 409 | et sacrum parvo nomen clausura sepulchro |
| 410 | invasit Libye securi fata Catonis. |
| 411 | tertia pars rerum Libye, si credere famae |
| 412 | cuncta velis; at, si ventos caelumque sequaris, |
| 413 | pars erit Europae. nec enim plus litora Nili |
| 414 | quam Scythicus Tanais primis a Gadibus absunt, |
| 415 | unde Europa fugit Libyen et litora flexu |
| 416 | Oceano fecere locum; sed maior in unam |
| 417 | orbis abit Asiam. nam, cum communiter istae |
| 418 | effundant Zephyrum, Boreae latus illa sinistrum |
| 419 | contingens dextrumque Noti discedit in ortus |
| 420 | Eurum sola tenens. Libycae quod fertile terraest |
| 421 | vergit in occasus; sed et haec non fontibus ullis |
| 422 | solvitur: Arctoos raris Aquilonibus imbres |
| 423 | accipit et nostris reficit sua rura serenis. |
| 424 | in nullas vitiatur opes; non aere nec auro |
| 425 | excoquitur, nullo glaebarum crimine pura |
| 426 | et penitus terra est. tantum Maurusia genti |
| 427 | robora divitiae, quarum non noverat usum, |
| 428 | sed citri contenta comis vivebat et umbra. |
| 429 | in nemus ignotum nostrae venere secures, |
| 430 | extremoque epulas mensasque petimus ab orbe. |
| 431 | at, quaecumque vagam Syrtim conplectitur ora |
| 432 | sub nimio proiecta die, vicina perusti |
| 433 | aetheris, exurit messes et pulvere Bacchum |
| 434 | enecat et nulla putris radice tenetur. |
| 435 | temperies vitalis abest, et nulla sub illa |
| 436 | cura Iovis terra est; natura deside torpet |
| 437 | orbis et inmotis annum non sentit harenis. |
| 438 | hoc tam segne solum raras tamen exerit herbas, |
| 439 | quas Nasamon, gens dura, legit, qui proxima ponto |
| 440 | nudus rura tenet; quem mundi barbara damnis |
| 441 | Syrtis alit. nam litoreis populator harenis |
| 442 | inminet et nulla portus tangente carina |
| 443 | novit opes: sic cum toto commercia mundo |
| 444 | naufragiis Nasamones habent. hac ire Catonem |
| 445 | dura iubet virtus. illic secura iuventus |
| 446 | ventorum nullasque timens tellure procellas |
| 447 | aequoreos est passa metus. nam litore sicco, |
| 448 | quam pelago, Syrtis violentius excipit Austrum, |
| 449 | et terrae magis ille nocens. non montibus ortum |
| 450 | adversis frangit Libye scopulisque repulsum |
| 451 | dissipat et liquidas e turbine solvit in auras, |
| 452 | nec ruit in silvas annosaque robora torquens |
| 453 | lassatur: patet omne solum, liberque meatu |
| 454 | Aeoliam rabiem totis exercet harenis, |
| 455 | et non imbriferam contorto pulvere nubem |
| 456 | in flexum violentus agit: pars plurima terrae |
| 457 | tollitur et numquam resoluto vertice pendet. |
| 458 | regna videt pauper Nasamon errantia vento |
| 459 | discussasque domos, volitantque a culmine raptae |
| 460 | detecto Garamante casae. non altius ignis |
| 461 | rapta vehit; quantumque licet consurgere fumo |
| 462 | et violare diem, tantus tenet aera pulvis. |
| 463 | tum quoque Romanum solito violentior agmen |
| 464 | adgreditur, nullisque potest consistere miles |
| 465 | instabilis, raptis etiam quas calcat, harenis. |
| 466 | concuteret terras orbemque a sede moveret, |
| 467 | si solida Libye conpage et pondere duro |
| 468 | clauderet exesis Austrum scopulosa cavernis; |
| 469 | sed, quia mobilibus facilis turbatur harenis, |
| 470 | nusquam luctando stabilis manet, imaque tellus |
| 471 | stat, quia summa fugit. galeas et scuta virorum |
| 472 | pilaque contorsit violento spiritus actu |
| 473 | intentusque tulit magni per inania caeli. |
| 474 | illud in extrema forsan longeque remota |
| 475 | prodigium tellure fuit, delapsaque caelo |
| 476 | arma timent gentes hominumque erepta lacertis |
| 477 | a superis demissa putant. sic illa profecto |
| 478 | sacrifico cecidere Numae, quae lecta iuventus |
| 479 | patricia cervice movet: spoliaverat Auster |
| 480 | aut Boreas populos ancilia nostra ferentes. |
| 481 | sic orbem torquente Noto Romana iuventus |
| 482 | procubuit timuitque rapi; constrinxit amictus |
| 483 | inseruitque manus terrae nec pondere solo |
| 484 | sed nisu iacuit, vix sic inmobilis Austro; |
| 485 | qui super ingentis cumulos involuit harenae |
| 486 | atque operit tellure viros. vix tollere miles |
| 487 | membra valet multo congestu pulveris haerens. |
| 488 | alligat et stantis adfusae magnus harenae |
| 489 | agger, et inmoti terra surgente tenentur. |
| 490 | saxa tulit penitus discussis proruta muris |
| 491 | effuditque procul miranda sorte malorum: |
| 492 | qui nullas videre domos videre ruinas. |
| 493 | iamque iter omne latet nec sunt discrimina terrae: |
| 494 | (ulla nisi aetheriae medio velut aequore flammae) |
| 495 | sideribus novere viam; nec sidera tota |
| 496 | ostendit Libycae finitor circulus orae, |
| 497 | multaque devexo terrarum margine celat. |
| 498 | utque calor solvit quem torserat aera ventus, |
| 499 | incensusque dies, manant sudoribus artus, |
| 500 | arent ora siti. conspecta est parva maligna |
| 501 | unda procul vena, quam vix e pulvere miles |
| 502 | corripiens patulum galeae confudit in orbem |
| 503 | porrexitque duci. squalebant pulvere fauces |
| 504 | cunctorum, minimumque tenens dux ipse liquoris |
| 505 | inuidiosus erat. 'mene' inquit 'degener unum |
| 506 | miles in hac turba uacuum virtute putasti? |
| 507 | usque adeo mollis primisque caloribus inpar |
| 508 | sum visus? quanto poena tu dignior ista es, |
| 509 | qui populo sitiente bibas! ' sic concitus ira |
| 510 | excussit galeam, suffecitque omnibus unda. |
| 511 | ventum erat ad templum Libycis quod gentibus unum |
| 512 | inculti Garamantes habent. stat sortiger illic |
| 513 | Iuppiter, ut memorant, sed non aut fulmina vibrans |
| 514 | aut similis nostro, sed tortis cornibus Hammon. |
| 515 | non illic Libycae posuerunt ditia gentes |
| 516 | templa, nec Eois splendent donaria gemmis: |
| 517 | quamvis Aethiopum populis Arabumque beatis |
| 518 | gentibus atque Indis unus sit Iuppiter Hammon, |
| 519 | pauper adhuc deus est, nullis violata per aevum |
| 520 | divitiis delubra tenens, morumque priorum |
| 521 | numen Romano templum defendit ab auro. |
| 522 | esse locis superos testatur silva per omnem |
| 523 | sola virens Libyen. nam quidquid pulvere sicco |
| 524 | separat ardentem tepida Berenicida Lepti |
| 525 | ignorat frondes: solus nemus abstulit Hammon. |
| 526 | silvarum fons causa loco, qui putria terrae |
| 527 | alligat et domitas unda conectit harenas. |
| 528 | hic quoque nil obstat Phoebo, cum cardine summo |
| 529 | stat librata dies; truncum vix protegit arbor, |
| 530 | tam brevis in medium radiis conpellitur umbra. |
| 531 | deprensum est hunc esse locum qua circulus alti |
| 532 | solstitii medium signorum percutit orbem. |
| 533 | at tibi, quaecumque es Libyco gens igne dirempta, |
| 534 | in Noton umbra cadit, quae nobis exit in Arcton. |
| 535 | te segnis Cynosura subit, tu sicca profundo |
| 536 | mergi Plaustra putas, nullumque in vertice semper |
| 537 | sidus habes inmune mari; procul axis uterque est, |
| 538 | et fuga signorum medio rapit omnia caelo. |
| 539 | non obliqua meant, nec Tauro Scorpios exit |
| 540 | rectior aut Aries donat sua tempora Librae |
| 541 | aut Astraea iubet lentos descendere Pisces. |
| 542 | par Geminis Chiron, et idem, quod Carcinos ardens, |
| 543 | umidus Aegoceros nec plus Leo tollitur Urna. |
| 544 | stabant ante fores populi quos miserat Eos |
| 545 | cornigerique Iovis monitu nova fata petebant; |
| 546 | sed Latio cessere duci, comitesque Catonem |
| 547 | orant exploret Libycum memorata per orbem |
| 548 | numina, de fama tam longi iudicet aevi. |
| 549 | maximus hortator scrutandi voce deorum |
| 550 | eventus Labienus erat. 'sors obtulit' inquit |
| 551 | 'et fortuna viae tam magni numinis ora |
| 552 | consiliumque dei: tanto duce possumus uti |
| 553 | per Syrtes, bellisque datos cognoscere casus. |
| 554 | nam cui crediderim superos arcana daturos |
| 555 | dicturosque magis, quam sancto, vera, Catoni? |
| 556 | certe vita tibi semper derecta supernas |
| 557 | ad leges, sequerisque deum. datur, ecce, loquendi |
| 558 | cum Iove libertas: inquire in fata nefandi |
| 559 | Caesaris et patriae venturos excute mores. |
| 560 | iure suo populis uti legumque licebit, |
| 561 | an bellum civile perit? tua pectora sacra |
| 562 | voce reple; durae saltem virtutis amator |
| 563 | quaere quid est virtus et posce exemplar honesti.' |
| 564 | ille deo plenus tacita quem mente gerebat |
| 565 | effudit dignas adytis e pectore voces. |
| 566 | 'quid quaeri, Labiene, iubes? an liber in armis |
| 567 | occubuisse velim potius quam regna videre? |
| 568 | an sit vita nihil sed longa an differat aetas? |
| 569 | an noceat vis nulla bono fortunaque perdat |
| 570 | opposita virtute minas, laudandaque velle |
| 571 | sit satis et numquam successu crescat honestum? |
| 572 | scimus, et hoc nobis non altius inseret Hammon. |
| 573 | haeremus cuncti superis, temploque tacente |
| 574 | nil facimus non sponte dei; nec vocibus ullis |
| 575 | numen eget, dixitque semel nascentibus auctor |
| 576 | quidquid scire licet. sterilesne elegit harenas |
| 577 | ut caneret paucis, mersitque hoc pulvere verum, |
| 578 | estque dei sedes nisi terra et pontus et aer |
| 579 | et caelum et virtus? superos quid quaerimus ultra? |
| 580 | Iuppiter est quodcumque vides, quodcumque moveris. |
| 581 | sortilegis egeant dubii semperque futuris |
| 582 | casibus ancipites: me non oracula certum |
| 583 | sed mors certa facit. pavido fortique cadendum est: |
| 584 | hoc satis est dixisse Iovem. ' sic ille profatus |
| 585 | servataque fide templi discedit ab aris |
| 586 | non exploratum populis Hammona relinquens. |
| 587 | ipse manu sua pila gerit, praecedit anheli |
| 588 | militis ora pedes, monstrat tolerare labores, |
| 589 | non iubet, et nulla vehitur cervice supinus |
| 590 | carpentoque sedens; somni parcissimus ipse est; |
| 591 | ultimus haustor aquae quam, tandem fonte reperto, |
| 592 | indiga cogatur laticis pectare iuventus, |
| 593 | stat dum lixa bibat. si veris magna paratur |
| 594 | fama bonis et si successu nuda remoto |
| 595 | inspicitur virtus, quidquid laudamus in ullo |
| 596 | maiorum, fortuna fuit. quis Marte secundo, |
| 597 | quis tantum meruit populorum sanguine nomen? |
| 598 | hunc ego per Syrtes Libyaeque extrema triumphum |
| 599 | ducere maluerim, quam ter Capitolia curru |
| 600 | scandere Pompei, quam frangere colla Iugurthae. |
| 601 | ecce parens verus patriae, dignissimus aris, |
| 602 | Roma, tuis, per quem numquam iurare pudebit |
| 603 | et quem, si steteris umquam cervice soluta, |
| 604 | nunc, olim, factura deum es. iam spissior ignis, |
| 605 | et plaga, quam nullam superi mortalibus ultra |
| 606 | a medio fecere die, calcatur, et unda |
| 607 | rarior. inventus mediis fons unus harenis |
| 608 | largus aquae, sed quem serpentum turba tenebat |
| 609 | vix capiente loco; stabant in margine siccae |
| 610 | aspides, in mediis sitiebant dipsades undis. |
| 611 | ductor, ut aspexit perituros fonte relicto, |
| 612 | adloquitur. 'vana specie conterrite leti, |
| 613 | ne dubita, miles, tutos haurire liquores. |
| 614 | noxia serpentum est admixto sanguine pestis; |
| 615 | morsu virus habent et fatum dente minantur, |
| 616 | pocula morte carent. ' dixit, dubiumque venenum |
| 617 | hausit; et in tota Libyae fons unus harena |
| 618 | ille fuit de quo primus sibi posceret undam. |
| 619 | cur Libycus tantis exundet pestibus aer |
| 620 | fertilis in mortes, aut quid secreta nocenti |
| 621 | miscuerit natura solo, non cura laborque |
| 622 | noster scire valet, nisi quod vulgata per orbem |
| 623 | fabula pro vera decepit saecula causa. |
| 624 | finibus extremis Libyes, ubi fervida tellus |
| 625 | accipit Oceanum demisso sole calentem, |
| 626 | squalebant late Phorcynidos arva Medusae, |
| 627 | non nemorum protecta coma, non mollia sulco, |
| 628 | sed dominae vultu conspectis aspera saxis. |
| 629 | hoc primum natura nocens in corpore saevas |
| 630 | eduxit pestes; illis e faucibus angues |
| 631 | stridula fuderunt vibratis sibila linguis. |
| 632 | ipsa flagellabant gaudentis colla Medusae, |
| 633 | femineae cui more comae per terga solutae |
| 634 | surgunt adversa subrectae fronte colubrae |
| 635 | vipereumque fluit depexo crine venenum. |
| 636 | hoc habet infelix, cunctis inpune, Medusa, |
| 637 | quod spectare licet. nam rictus oraque monstri |
| 638 | quis timuit? quem, qui recto se lumine vidit, |
| 639 | passa Medusa mori est? rapuit dubitantia fata |
| 640 | praevenitque metus; anima periere retenta |
| 641 | membra, nec emissae riguere sub ossibus umbrae. |
| 642 | Eumenidum crines solos movere furores, |
| 643 | Cerberos Orpheo lenivit sibila cantu, |
| 644 | Amphitryoniades vidit, cum vinceret, hydram: |
| 645 | hoc monstrum timuit genitor numenque secundum |
| 646 | Phorcys aquis Cetoque parens ipsaeque sorores |
| 647 | Gorgones; hoc potuit caelo pelagoque minari |
| 648 | torporem insolitum mundoque obducere terram. |
| 649 | e caelo volucres subito cum pondere lapsae, |
| 650 | in scopulis haesere ferae, vicina colentes |
| 651 | Aethiopum totae riguerunt marmore gentes. |
| 652 | nullum animal visus patiens, ipsique retrorsum |
| 653 | effusi faciem vitabant Gorgonos angues. |
| 654 | illa sub Hesperiis stantem Titana columnis |
| 655 | in cautes Atlanta dedit; caeloque timente |
| 656 | olim Phlegraeo stantis serpente gigantas |
| 657 | erexit montes, bellumque inmane deorum |
| 658 | Pallados e medio confecit pectore Gorgon. |
| 659 | quo postquam partu Danaes et divite nimbo |
| 660 | ortum Parrhasiae vexerunt Persea pinnae |
| 661 | Arcados auctoris citharae liquidaeque palaestrae, |
| 662 | et subitus praepes Cyllenida sustulit harpen, |
| 663 | harpen alterius monstri iam caede rubentem |
| 664 | a Iove dilectae fuso custode iuvencae, |
| 665 | auxilium volucri Pallas tulit innuba fratri |
| 666 | pacta caput monstri, terraeque in fine Libyssae |
| 667 | Persea Phoebeos converti iussit ad ortus |
| 668 | Gorgonos averso sulcantem regna volatu, |
| 669 | et clipeum laevae fulvo dedit aere nitentem |
| 670 | in quo saxificam iussit spectare Medusam. |
| 671 | quam sopor aeternam tracturus morte quietem |
| 672 | obruit haud totam: vigilat pars magna comarum |
| 673 | defenduntque caput protenti crinibus hydri, |
| 674 | pars iacet in medios vultus oculisque tenebras. |
| 675 | ipsa regit trepidum Pallas, dextraque trementem |
| 676 | Perseos aversi Cyllenida derigit harpen |
| 677 | lata colubriferi rumpens confinia colli. |
| 678 | quos habuit vultus hamati vulnere ferri |
| 679 | caesa caput Gorgon! quanto spirare veneno |
| 680 | ora rear quantumque oculos effundere mortis! |
| 681 | nec Pallas spectare potest, vultusque gelassent |
| 682 | Perseos aversi, si non Tritonia densos |
| 683 | sparsisset crines texissetque ora colubris. |
| 684 | aliger in caelum sic rapta Gorgone fugit. |
| 685 | ille quidem pensabat iter propiusque secabat |
| 686 | aera, si medias Europae scinderet urbes: |
| 687 | Pallas frugiferas iussit non laedere terras |
| 688 | et parci populis. quis enim non praepete tanto |
| 689 | aethera respiceret? Zephyro convertitur ales |
| 690 | itque super Libyen, quae nullo consita cultu |
| 691 | sideribus Phoeboque vacat: premit orbita solis |
| 692 | exuritque solum; nec terra celsior ulla |
| 693 | nox cadit in caelum lunaeque meatibus obstat, |
| 694 | si flexus oblita vagi per recta cucurrit |
| 695 | signa nec in Borean aut in Noton effugit umbram. |
| 696 | illa tamen sterilis tellus fecundaque nulli |
| 697 | arva bono virus stillantis tabe Medusae |
| 698 | concipiunt dirosque fero de sanguine rores, |
| 699 | quos calor adiuvit putrique incoxit harenae. |
| 700 | hic quae prima caput movit de pulvere tabes |
| 701 | aspida somniferam tumida cervice levavit. |
| 702 | plenior huc sanguis et crassi gutta veneni |
| 703 | decidit; in nulla plus est serpente coactum. |
| 704 | ipsa caloris egens gelidum non transit in orbem |
| 705 | sponte sua, Niloque tenus metitur harenas; |
| 706 | sed (quis erit nobis lucri pudor?) inde petuntur |
| 707 | huc Libycae mortes et fecimus aspida mercem. |
| 708 | at non stare suum miseris passura cruorem |
| 709 | squamiferos ingens haemorrhois explicat orbes, |
| 710 | natus et ambiguae coleret qui Syrtidos arva |
| 711 | chersydros, tractique via fumante chelydri, |
| 712 | et semper recto lapsurus limite cenchris: |
| 713 | pluribus ille notis variatam tinguitur alvum |
| 714 | quam parvis pictus maculis Thebanus ophites. |
| 715 | concolor exustis atque indiscretus harenis |
| 716 | hammodytes, spinaque vagi torquente cerastae, |
| 717 | et scytale sparsis etiamnunc sola pruinis |
| 718 | exuvias positura suas, et torrida dipsas, |
| 719 | et gravis in geminum vergens caput amphisbaena, |
| 720 | et natrix violator aquae, iaculique volucres, |
| 721 | et contentus iter cauda sulcare parias, |
| 722 | oraque distendens avidus fumantia prester, |
| 723 | ossaque dissolvens cum corpore tabificus seps; |
| 724 | sibilaque effundens cunctas terrentia pestes, |
| 725 | ante venena nocens, late sibi summovet omne |
| 726 | vulgus et in vacua regnat basiliscus harena. |
| 727 | vos quoque, qui cunctis innoxia numina terris |
| 728 | serpitis, aurato nitidi fulgore dracones, |
| 729 | letiferos ardens facit Africa: ducitis altum |
| 730 | aera cum pinnis, armentaque tota secuti |
| 731 | rumpitis ingentes amplexi verbere tauros; |
| 732 | nec tutus spatio est elephans: datis omnia leto, |
| 733 | nec vobis opus est ad noxia fata veneno. |
| 734 | has inter pestes duro Cato milite siccum |
| 735 | emetitur iter, tot tristia fata suorum |
| 736 | insolitasque videns parvo cum vulnere mortes. |
| 737 | signiferum iuvenem Tyrrheni sanguinis Aulum |
| 738 | torta caput retro dipsas calcata momordit. |
| 739 | vix dolor aut sensus dentis fuit, ipsaque leti |
| 740 | frons caret invidia nec quicquam plaga minatur. |
| 741 | ecce, subit virus tacitum, carpitque medullas |
| 742 | ignis edax calidaque incendit viscera tabe. |
| 743 | ebibit umorem circum vitalia fusum |
| 744 | pestis et in sicco linguam torrere palato |
| 745 | coepit; defessos iret qui sudor in artus |
| 746 | non fuit, atque oculos lacrimarum vena refugit. |
| 747 | non decus imperii, non maesti iura Catonis |
| 748 | ardentem tenuere virum, ne spargere signa |
| 749 | auderet totisque furens exquireret arvis |
| 750 | quas poscebat aquas sitiens in corde venenum. |
| 751 | ille vel in Tanain missus Rhodanumque Padumque |
| 752 | arderet Nilumque bibens per rura vagantem. |
| 753 | accessit morti Libye, fatique minorem |
| 754 | famam dipsas habet terris adiuta perustis. |
| 755 | scrutatur venas penitus squalentis harenae, |
| 756 | nunc redit ad Syrtes et fluctus accipit ore, |
| 757 | aequoreusque placet, sed non et sufficit, umor. |
| 758 | nec sentit fatique genus mortemque veneni, |
| 759 | sed putat esse sitim; ferroque aperire tumentis |
| 760 | sustinuit venas atque os inplere cruore. |
| 761 | iussit signa rapi propere Cato: discere nulli |
| 762 | permissum est hoc posse sitim. sed tristior illo |
| 763 | mors erat ante oculos, miserique in crure Sabelli |
| 764 | seps stetit exiguus; quem flexo dente tenacem |
| 765 | avolsitque manu piloque adfixit harenis. |
| 766 | parva modo serpens, sed qua non ulla cruentae |
| 767 | tantum mortis habet. nam plagae proxima circum |
| 768 | fugit rupta cutis pallentiaque ossa retexit; |
| 769 | iamque sinu laxo nudum sine corpore vulnus. |
| 770 | membra natant sanie, surae fluxere, sine ullo |
| 771 | tegmine poples erat, femorum quoque musculus omnis |
| 772 | liquitur, et nigra destillant inguina tabe. |
| 773 | dissiluit stringens uterum membrana, fluuntque |
| 774 | viscera; nec, quantus toto de corpore debet, |
| 775 | effluit in terras, saevum sed membra venenum |
| 776 | decoquit, in minimum mors contrahit omnia virus. |
| 777 | quidquid homo est, aperit pestis natura profana: |
| 778 | vincula nervorum et laterum textura cavumque |
| 779 | pectus et abstrusum fibris vitalibus omne |
| 780 | morte patet. manant umeri fortesque lacerti, |
| 781 | colla caputque fluunt: calido non ocius Austro |
| 782 | nix resoluta cadit nec solem cera sequetur. |
| 783 | parva loquor, corpus sanie stillasse perustum: |
| 784 | hoc et flamma potest; sed quis rogus abstulit ossa? |
| 785 | haec quoque discedunt, putrisque secuta medullas |
| 786 | nulla manere sinunt rapidi vestigia fati. |
| 787 | Cinyphias inter pestes tibi palma nocendi est: |
| 788 | eripiunt omnes animam, tu sola cadaver. |
| 789 | ecce, subit facies leto diversa fluenti. |
| 790 | Nasidium Marsi cultorem torridus agri |
| 791 | percussit prester. illi rubor igneus ora |
| 792 | succendit, tenditque cutem pereunte figura |
| 793 | miscens cuncta tumor; toto iam corpore maior |
| 794 | humanumque egressa modum super omnia membra |
| 795 | efflatur sanies late pollente veneno; |
| 796 | ipse latet penitus congesto corpore mersus, |
| 797 | nec lorica tenet distenti pectoris auctum. |
| 798 | spumeus accenso non sic exundat aeno |
| 799 | undarum cumulus, nec tantos carbasa Coro |
| 800 | curvavere sinus. tumidos iam non capit artus |
| 801 | informis globus et confuso pondere truncus. |
| 802 | intactum volucrum rostris epulasque daturum |
| 803 | haud inpune feris non ausi tradere busto |
| 804 | nondum stante modo crescens fugere cadaver. |
| 805 | sed maiora parant Libycae spectacula pestes. |
| 806 | inpressit dentes haemorrhois aspera Tullo, |
| 807 | magnanimo iuueni miratorique Catonis. |
| 808 | utque solet pariter totis se fundere signis |
| 809 | Corycii pressura croci, sic omnia membra |
| 810 | emisere simul rutilum pro sanguine virus. |
| 811 | sanguis erant lacrimae; quaecumque foramina novit |
| 812 | umor, ab his largus manat cruor; ora redundant |
| 813 | et patulae nares; sudor rubet; omnia plenis |
| 814 | membra fluunt venis; totum est pro vulnere corpus. |
| 815 | at tibi, Laeve miser, fixus praecordia pressit |
| 816 | Niliaca serpente cruor, nulloque dolore |
| 817 | testatus morsus subita caligine mortem |
| 818 | accipis et socias somno descendis ad umbras. |
| 819 | non tam veloci corrumpunt pocula leto |
| 820 | stipite quae diro virgas mentita Sabaeas |
| 821 | toxica fatilegi carpunt matura Saitae. |
| 822 | ecce, procul saevos sterili se robore trunci |
| 823 | torsit et inmisit (iaculum vocat Africa) serpens |
| 824 | perque caput Pauli transactaque tempora fugit. |
| 825 | nil ibi virus agit: rapuit cum vulnere fatum. |
| 826 | deprensum est, quae funda rotat quam lenta volarent, |
| 827 | quam segnis Scythicae strideret harundinis aer. |
| 828 | quid prodest miseri basiliscus cuspide Murri |
| 829 | transactus? velox currit per tela venenum |
| 830 | invaditque manum; quam protinus ille retecto |
| 831 | ense ferit totoque semel demittit ab armo, |
| 832 | exemplarque sui spectans miserabile leti |
| 833 | stat tutus pereunte manu. quis fata putarit |
| 834 | scorpion aut vires maturae mortis habere? |
| 835 | ille minax nodis et recto verbere saevos |
| 836 | teste tulit caelo victi decus Orionis. |
| 837 | quis calcare tuas metuat, salpuga, latebras? |
| 838 | et tibi dant Stygiae ius in sua fila sorores. |
| 839 | sic nec clara dies nec nox dabat atra quietem |
| 840 | suspecta miseris in qua tellure iacebant. |
| 841 | nam neque congestae struxere cubilia frondes |
| 842 | nec culmis crevere tori, sed corpora fatis |
| 843 | expositi volvuntur humo, calidoque vapore |
| 844 | adliciunt gelidas nocturno frigore pestes, |
| 845 | innocuosque diu rictus torpente veneno |
| 846 | inter membra fovent. nec, quae mensura viarum |
| 847 | quisve modus, norunt caelo duce: saepe querentes |
| 848 | 'reddite, di, ' clamant 'miseris quae fugimus arma, |
| 849 | reddite Thessaliam. patimur cur segnia fata |
| 850 | in gladios iurata manus? pro Caesare pugnant |
| 851 | dipsades et peragunt civilia bella cerastae. |
| 852 | ire libet qua zona rubens atque axis inustus |
| 853 | solis equis; iuvat aetheriis ascribere causis |
| 854 | quod peream, caeloque mori. nil, Africa, de te |
| 855 | nec de te, natura, queror: tot monstra ferentem |
| 856 | gentibus ablatum dederas serpentibus orbem, |
| 857 | inpatiensque solum Cereris cultore negato |
| 858 | damnasti atque homines voluisti desse venenis. |
| 859 | in loca serpentum nos venimus: accipe poenas |
| 860 | tu, quisquis superum commercia nostra perosus |
| 861 | hinc torrente plaga, dubiis hinc Syrtibus orbem |
| 862 | abrumpens medio posuisti limite mortes. |
| 863 | per secreta tui bellum civile recessus |
| 864 | vadit, et arcani miles tibi conscius orbis |
| 865 | claustra ferit mundi. forsan maiora supersunt |
| 866 | ingressis: coeunt ignes stridentibus undis |
| 867 | et premitur natura poli; set longius istac |
| 868 | nulla iacet tellus, quam fama cognita nobis |
| 869 | tristia regna Iubae. quaeremus forsitan istas |
| 870 | serpentum terras: habet hoc solacia caelum: |
| 871 | vivit adhuc aliquid. patriae non arva requiro |
| 872 | Europamque alios soles Asiamque videntem: |
| 873 | qua te parte poli, qua te tellure reliqui, |
| 874 | Africa? Cyrenis etiamnunc bruma rigebat: |
| 875 | exiguane via legem convertimus anni? |
| 876 | imus in adversos axes, evolvimur orbe, |
| 877 | terga damus ferienda Noto; nunc forsitan ipsa est |
| 878 | sub pedibus iam Roma meis. solacia fati |
| 879 | haec petimus: veniant hostes, Caesarque sequatur |
| 880 | qua fugimus. ' sic dura suos patientia questus |
| 881 | exonerat. cogit tantos tolerare labores |
| 882 | summa ducis virtus, qui nuda fusus harena |
| 883 | excubat atque omni fortunam provocat hora. |
| 884 | omnibus unus adest fatis; quocumque vocatus |
| 885 | advolat atque ingens meritum maiusque salute |
| 886 | contulit, in letum vires; puduitque gementem |
| 887 | illo teste mori. quod ius habuisset in ipsum |
| 888 | ulla lues? casus alieno in pectore vincit |
| 889 | spectatorque docet magnos nil posse dolores. |
| 890 | vix miseris serum tanto lassata periclo |
| 891 | auxilium Fortuna dedit. gens unica terras |
| 892 | incolit a saevo serpentum innoxia morsu, |
| 893 | Marmaridae Psylli. par lingua potentibus herbis, |
| 894 | ipse cruor tutus nullumque admittere virus |
| 895 | vel cantu cessante potens. natura locorum |
| 896 | iussit ut inmunes mixtis serpentibus essent. |
| 897 | profuit in mediis sedem posuisse venenis. |
| 898 | pax illis cum morte data est. fiducia tanta est |
| 899 | sanguinis, in terras parvus cum decidit infans, |
| 900 | nequa sit externae Veneris mixtura timentes |
| 901 | letifica dubios explorant aspide partus. |
| 902 | utque Iovis volucer, calido cum protulit ovo |
| 903 | inplumis natos, solis convertit ad ortus: |
| 904 | qui potuere pati radios et lumine recto |
| 905 | sustinuere diem, caeli servantur in usus, |
| 906 | qui Phoebo cessere, iacent: sic pignora gentis |
| 907 | Psyllus habet, siquis tactos non horruit angues, |
| 908 | siquis donatis lusit serpentibus infans. |
| 909 | nec solum gens illa sua contenta salute |
| 910 | excubat hospitibus, contraque nocentia monstra |
| 911 | Psyllus adest populis. qui tum Romana secutus |
| 912 | signa, simul iussit statui tentoria ductor, |
| 913 | primum, quas valli spatium conprendit, harenas |
| 914 | expurgat cantu verbisque fugantibus angues. |
| 915 | ultima castrorum medicatus circumit ignis. |
| 916 | hic ebulum stridet peregrinaque galbana sudant, |
| 917 | et tamarix non laeta comas Eoaque costos |
| 918 | et panacea potens et Thessala centaurea |
| 919 | peucedanonque sonant flammis Erycinaque thapsos, |
| 920 | et larices fumoque gravem serpentibus urunt |
| 921 | habrotonum et longe nascentis cornua cervi. |
| 922 | sic nox tuta viris. at, siquis peste diurna |
| 923 | fata trahit, tunc sunt magicae miracula gentis |
| 924 | Psyllorumque ingens et rapti pugna veneni. |
| 925 | nam primum tacta designat membra saliva, |
| 926 | quae cohibet virus retinetque in vulnere pestem; |
| 927 | plurima tunc voluit spumanti carmina lingua |
| 928 | murmure continuo, nec dat suspiria cursus |
| 929 | vulneris aut minimum patiuntur fata tacere. |
| 930 | saepe quidem pestis nigris inserta medullis |
| 931 | excantata fugit; sed, siquod tardius audit |
| 932 | virus et elicitum iussumque exire repugnat, |
| 933 | tum super incumbens pallentia vulnera lambit |
| 934 | ore venena trahens et siccat dentibus artus, |
| 935 | extractamque potens gelido de corpore mortem |
| 936 | expuit; et cuius morsus superaverit anguis |
| 937 | iam promptum Psyllis vel gustu nosse veneni. |
| 938 | hoc igitur tandem levior Romana iuventus |
| 939 | auxilio late squalentibus errat in arvis. |
| 940 | bis positis Phoebe flammis, bis luce recepta |
| 941 | vidit hareniuagum surgens fugiensque Catonem. |
| 942 | iamque illi magis atque magis durescere pulvis |
| 943 | coepit et in terram Libye spissata redire, |
| 944 | iamque procul rarae nemorum se tollere frondes, |
| 945 | surgere congesto non culta mapalia culmo. |
| 946 | quanta dedit miseris melioris gaudia terrae |
| 947 | cum primum saevos contra videre leones! |
| 948 | proxima Leptis erat, cuius statione quieta |
| 949 | exegere hiemem nimbis flammisque carentem. |
| 950 | Caesar, ut Emathia satiatus clade recessit, |
| 951 | cetera curarum proiecit pondera soli |
| 952 | intentus genero; cuius vestigia frustra |
| 953 | terris sparsa legens fama duce tendit in undas, |
| 954 | Threiciasque legit fauces et amore notatum |
| 955 | aequor et Heroas lacrimoso litore turres, |
| 956 | qua pelago nomen Nepheleias abstulit Helle. |
| 957 | non Asiam brevioris aquae disterminat usquam |
| 958 | fluctus ab Europa, quamvis Byzantion arto |
| 959 | Pontus et ostriferam dirimat Calchedona cursu, |
| 960 | Euxinumque ferens parvo ruat ore Propontis. |
| 961 | Sigeasque petit famae mirator harenas |
| 962 | et Simoentis aquas et Graio nobile busto |
| 963 | Rhoetion et multum debentis vatibus umbras. |
| 964 | circumit exustae nomen memorabile Troiae |
| 965 | magnaque Phoebei quaerit vestigia muri. |
| 966 | iam silvae steriles et putres robore trunci |
| 967 | Assaraci pressere domos et templa deorum |
| 968 | iam lassa radice tenent, ac tota teguntur |
| 969 | Pergama dumetis: etiam periere ruinae. |
| 970 | aspicit Hesiones scopulos silvaque latentis |
| 971 | Anchisae thalamos; quo iudex sederit antro, |
| 972 | unde puer raptus caelo, quo vertice Nais |
| 973 | luxerit Oenone: nullum est sine nomine saxum. |
| 974 | inscius in sicco serpentem pulvere rivum |
| 975 | transierat, qui Xanthus erat. securus in alto |
| 976 | gramine ponebat gressus: Phryx incola manes |
| 977 | Hectoreos calcare vetat. discussa iacebant |
| 978 | saxa nec ullius faciem servantia sacri: |
| 979 | 'Herceas' monstrator ait 'non respicis aras?' |
| 980 | o sacer et magnus vatum labor! omnia fato |
| 981 | eripis et populis donas mortalibus aevum. |
| 982 | invidia sacrae, Caesar, ne tangere famae; |
| 983 | nam, siquid Latiis fas est promittere Musis, |
| 984 | quantum Zmyrnaei durabunt vatis honores, |
| 985 | venturi me teque legent; Pharsalia nostra |
| 986 | vivet, et a nullo tenebris damnabimur aevo. |
| 987 | ut ducis inplevit visus veneranda vetustas, |
| 988 | erexit subitas congestu caespitis aras |
| 989 | votaque turicremos non inrita fudit in ignes. |
| 990 | 'di cinerum, Phrygias colitis quicumque ruinas, |
| 991 | Aeneaeque mei, quos nunc Lavinia sedes |
| 992 | servat et Alba, lares, et quorum lucet in aris |
| 993 | ignis adhuc Phrygius, nullique aspecta virorum |
| 994 | Pallas, in abstruso pignus memorabile templo, |
| 995 | gentis Iuleae vestris clarissimus aris |
| 996 | dat pia tura nepos et vos in sede priore |
| 997 | rite vocat. date felices in cetera cursus, |
| 998 | restituam populos; grata vice moenia reddent |
| 999 | Ausonidae Phrygibus, Romanaque Pergama surgent.' |
| 1000 | sic fatus repetit classes et tota secundis |
| 1001 | vela dedit Coris, avidusque urguente procella |
| 1002 | Iliacas pensare moras Asiamque potentem |
| 1003 | praevehitur pelagoque Rhodon spumante relinquit. |
| 1004 | septima nox Zephyro numquam laxante rudentes |
| 1005 | ostendit Phariis Aegyptia litora flammis. |
| 1006 | sed prius orta dies nocturnam lampada texit |
| 1007 | quam tutas intraret aquas. ibi plena tumultu |
| 1008 | litora et incerto turbatas murmure voces |
| 1009 | accipit, ac dubiis veritus se credere regnis |
| 1010 | abstinuit tellure rates. sed dira satelles |
| 1011 | regis dona ferens medium provectus in aequor |
| 1012 | colla gerit Magni Phario velamine tecta |
| 1013 | ac prius infanda commendat crimina voce. |
| 1014 | 'terrarum domitor, Romanae maxime gentis, |
| 1015 | et, quod adhuc nescis, genero secure perempto, |
| 1016 | rex tibi Pellaeus belli pelagique labores |
| 1017 | donat et Emathiis quod solum defuit armis |
| 1018 | exhibet. absenti bellum civile peractum est: |
| 1019 | Thessalicas quaerens Magnus reparare ruinas |
| 1020 | ense iacet nostro. tanto te pignore, Caesar, |
| 1021 | emimus; hoc tecum percussum est sanguine foedus. |
| 1022 | accipe regna Phari nullo quaesita cruore, |
| 1023 | accipe Niliaci ius gurgitis, accipe quidquid |
| 1024 | pro Magni cervice dares; dignumque clientem |
| 1025 | castris crede tuis cui tantum fata licere |
| 1026 | in generum volvere tuum. nec vile putaris |
| 1027 | hoc meritum, facili nobis quod caede peractum est. |
| 1028 | hospes avitus erat, depulso sceptra parenti |
| 1029 | reddiderat. quid plura feram? tu nomina tanto |
| 1030 | invenies operi, vel famam consule mundi. |
| 1031 | si scelus est, plus te nobis debere fateris, |
| 1032 | quod scelus hoc non ipse facis. ' sic fatus opertum |
| 1033 | detexit tenuitque caput. iam languida morte |
| 1034 | effigies habitum noti mutacerat oris. |
| 1035 | non primo Caesar damnavit munera visu |
| 1036 | avertitque oculos; vultus, dum crederet, haesit; |
| 1037 | utque fidem vidit sceleris tutumque putavit |
| 1038 | iam bonus esse socer, lacrimas non sponte cadentis |
| 1039 | effudit gemitusque expressit pectore laeto, |
| 1040 | non aliter manifesta potens abscondere mentis |
| 1041 | gaudia quam lacrimis, meritumque inmane tyranni |
| 1042 | destruit et generi mavult lugere revolsum |
| 1043 | quam debere caput. qui duro membra senatus |
| 1044 | calcarat vultu, qui sicco lumine campos |
| 1045 | viderat Emathios, uni tibi, Magne, negare |
| 1046 | non audet gemitus. o sors durissima fati! |
| 1047 | huncine tu, Caesar, scelerato Marte petisti |
| 1048 | qui tibi flendus erat? nunc mixti foedera tangunt |
| 1049 | te generis? nunc gnata iubet maerere neposque? |
| 1050 | credis apud populos Pompei nomen amantis |
| 1051 | hoc castris prodesse tuis? fortasse tyranni |
| 1052 | tangeris invidia, captique in viscera Magni |
| 1053 | hoc alii licuisse doles, quererisque perisse |
| 1054 | vindictam belli raptumque e iure superbi |
| 1055 | victoris generum. quisquis te flere coegit |
| 1056 | impetus, a vera longe pietate recessit. |
| 1057 | scilicet hoc animo terras atque aequora lustras, |
| 1058 | necubi suppressus pereat gener. o bene rapta |
| 1059 | arbitrio mors ista tuo! quam magna remisit |
| 1060 | crimina Romano tristis fortuna pudori, |
| 1061 | quod te non passa est misereri, perfide, Magni |
| 1062 | viventis! nec non his fallere vocibus audet |
| 1063 | adquiritque fidem simulati fronte doloris: |
| 1064 | 'aufer ab aspectu nostro funesta, satelles, |
| 1065 | regis dona tui. peius de Caesare vestrum |
| 1066 | quam de Pompeio meruit scelus; unica belli |
| 1067 | praemia civilis, victis donare salutem, |
| 1068 | perdidimus. quod si Phario germana tyranno |
| 1069 | non invisa foret, potuissem reddere regi |
| 1070 | quod meruit, fratrique tuum pro munere tali |
| 1071 | misissem, Cleopatra, caput. secreta quid arma |
| 1072 | movit et inseruit nostro sua tela labori? |
| 1073 | ergo in Thessalicis Pellaeo fecimus arvis |
| 1074 | ius gladio? vestris quaesita licentia regnis? |
| 1075 | non tuleram Magnum mecum Romana regentem: |
| 1076 | te, Ptolemaee, feram? frustra civilibus armis |
| 1077 | miscuimus gentes, siqua est hoc orbe potestas |
| 1078 | altera quam Caesar, si tellus ulla duorum est. |
| 1079 | vertissem Latias a vestro litore proras: |
| 1080 | famae cura vetat, ne non damnasse cruentam |
| 1081 | sed videar timuisse Pharon. nec fallere vosmet |
| 1082 | credite victorem: nobis quoque tale paratum |
| 1083 | litoris hospitium; ne sic mea colla gerantur |
| 1084 | Thessaliae fortuna facit. maiore profecto |
| 1085 | quam metui poterat discrimine gessimus arma: |
| 1086 | exilium generique minas Romamque timebam: |
| 1087 | poena fugae Ptolemaeus erat. sed parcimus annis |
| 1088 | donamusque nefas. sciat hac pro caede tyrannus |
| 1089 | nil venia plus posse dari. vos condite busto |
| 1090 | tanti colla ducis, sed non ut crimina solum |
| 1091 | vestra tegat tellus: iusto date tura sepulchro |
| 1092 | et placate caput cineresque in litore fusos |
| 1093 | colligite atque unam sparsis date manibus urnam. |
| 1094 | sentiat adventum soceri vocesque querentis |
| 1095 | audiat umbra pias. dum nobis omnia praefert, |
| 1096 | dum vitam Phario mavult debere clienti, |
| 1097 | laeta dies rapta est populis, concordia mundo |
| 1098 | nostra perit. caruere deis mea vota secundis, |
| 1099 | ut te conplexus positis felicibus armis |
| 1100 | adfectus a te veteres vitamque rogarem, |
| 1101 | Magne, tuam dignaque satis mercede laborum |
| 1102 | contentus par esse tibi. tunc pace fideli |
| 1103 | fecissem ut victus posses ignoscere divis, |
| 1104 | fecisses ut Roma mihi. ' nec talia fatus |
| 1105 | invenit fletus comitem nec turba querenti |
| 1106 | credidit: abscondunt gemitus et pectora laeta |
| 1107 | fronte tegunt, hilaresque nefas spectare cruentum, |
| 1108 | o bona libertas, cum Caesar lugeat, audent. |
| Liber X |
| 1 | Ut primum terras Pompei colla secutus |
| 2 | attigit et diras calcavit Caesar harenas, |
| 3 | pugnavit fortuna ducis fatumque nocentis |
| 4 | Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma |
| 5 | iret, an eriperet mundo Memphiticus ensis |
| 6 | victoris victique caput. tua profuit umbra, |
| 7 | Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes, |
| 8 | ne populus post te Nilum Romanus amaret. |
| 9 | inde Paraetoniam fertur securus in urbem |
| 10 | pignore tam saevi sceleris sua signa secutam. |
| 11 | sed fremitu vulgi fasces et iura querentis |
| 12 | inferri Romana suis discordia sensit |
| 13 | pectora et ancipites animos, Magnumque perisse |
| 14 | non sibi. tum vultu semper celante pavorem |
| 15 | intrepidus superum sedes et templa vetusti |
| 16 | numinis antiquas Macetum testantia vires |
| 17 | circumit, et nulla captus dulcedine rerum, |
| 18 | non auro cultuque deum, non moenibus urbis, |
| 19 | effossum tumulis cupide descendit in antrum. |
| 20 | illic Pellaei proles vaesana Philippi, |
| 21 | felix praedo, iacet, terrarum vindice fato |
| 22 | raptus: sacratis totum spargenda per orbem |
| 23 | membra viri posuere adytis; fortuna pepercit |
| 24 | manibus, et regni duravit ad ultima fatum. |
| 25 | nam sibi libertas umquam si redderet orbem |
| 26 | ludibrio servatus erat, non utile mundo |
| 27 | editus exemplum, terras tot posse sub uno |
| 28 | esse viro. Macetum fines latebrasque suorum |
| 29 | deseruit victasque patri despexit Athenas, |
| 30 | perque Asiae populos fatis urguentibus actus |
| 31 | humana cum strage ruit gladiumque per omnis |
| 32 | exegit gentes, ignotos miscuit amnes |
| 33 | Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen, |
| 34 | terrarum fatale malum fulmenque quod omnis |
| 35 | percuteret pariter populos et sidus iniquum |
| 36 | gentibus. Oceano classes inferre parabat |
| 37 | exteriore mari. non illi flamma nec undae |
| 38 | nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon. |
| 39 | isset in occasus mundi devexa secutus |
| 40 | ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset: |
| 41 | occurrit suprema dies, naturaque solum |
| 42 | hunc potuit finem vaesano ponere regi; |
| 43 | qui secum invidia, quo totum ceperat orbem, |
| 44 | abstulit imperium, nulloque herede relicto |
| 45 | totius fati lacerandas praebuit urbes. |
| 46 | sed cecidit Babylone sua Parthoque verendus. |
| 47 | pro pudor, Eoi propius timuere sarisas |
| 48 | quam nunc pila timent populi. licet usque sub Arcton |
| 49 | regnemus Zephyrique domos terrasque premamus |
| 50 | flagrantis post terga Noti, cedemus in ortus |
| 51 | Arsacidum domino. non felix Parthia Crassis |
| 52 | exiguae secura fuit provincia Pellae. |
| 53 | iam Pelusiaco veniens a gurgite Nili |
| 54 | rex puer inbellis populi sedaverat iras, |
| 55 | obside quo pacis Pellaea tutus in aula |
| 56 | Caesar erat, cum se parva Cleopatra biremi |
| 57 | corrupto custode Phari laxare catenas |
| 58 | intulit Emathiis ignaro Caesare tectis, |
| 59 | dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys, |
| 60 | Romano non casta malo. quantum inpulit Argos |
| 61 | Iliacasque domos facie Spartana nocenti, |
| 62 | Hesperios auxit tantum Cleopatra furores. |
| 63 | terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro |
| 64 | et Romana petit inbelli signa Canopo |
| 65 | Caesare captivo Pharios ductura triumphos; |
| 66 | Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus, |
| 67 | an mundum ne nostra quidem matrona teneret. |
| 68 | hoc animi nox illa dedit quae prima cubili |
| 69 | miscuit incestam ducibus Ptolemaida nostris. |
| 70 | quis tibi vaesani veniam non donet amoris, |
| 71 | Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis |
| 72 | pectus? et in media rabie medioque furore |
| 73 | et Pompeianis habitata manibus aula |
| 74 | sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter |
| 75 | admisit Venerem curis, et miscuit armis |
| 76 | inlicitosque toros et non ex coniuge partus. |
| 77 | pro pudor, oblitus Magni tibi, Iulia, fratres |
| 78 | obscaena de matre dedit, partesque fugatas |
| 79 | passus in extremis Libyae coalescere regnis |
| 80 | tempora Niliaco turpis dependit amori, |
| 81 | dum donare Pharon, dum non sibi vincere mavult. |
| 82 | quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis |
| 83 | tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem |
| 84 | qua decuit, veluti laceros dispersa capillos, |
| 85 | et sic orsa loqui: 'siqua est, o maxime Caesar, |
| 86 | nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi, |
| 87 | exul in aeternum sceptris depulsa paternis, |
| 88 | ni tua restituit veteri me dextera fato, |
| 89 | conplector regina pedes. tu gentibus aequum |
| 90 | sidus ades nostris. non urbes prima tenebo |
| 91 | femina Niliacas: nullo discrimine sexus |
| 92 | reginam scit ferre Pharos. lege summa perempti |
| 93 | verba patris, qui iura mihi communia regni |
| 94 | et thalamos cum fratre dedit. puer ipse sororem, |
| 95 | sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini |
| 96 | adfectus ensesque suos. nil ipsa paterni |
| 97 | iuris inire peto: culpa tantoque pudore |
| 98 | solve domum, remove funesta satellitis arma |
| 99 | et regem regnare iube. quantosne tumores |
| 100 | mente gerit famulus! Magni cervice revolsa |
| 101 | iam tibi, sed procul hoc avertant fata, minatur. |
| 102 | sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique |
| 103 | Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini.' |
| 104 | nequiquam duras temptasset Caesaris aures: |
| 105 | vultus adest precibus faciesque incesta perorat. |
| 106 | exigit infandam corrupto iudice noctem. |
| 107 | pax ubi parta ducis donisque ingentibus empta est, |
| 108 | excepere epulae tantarum gaudia rerum, |
| 109 | explicuitque suos magno Cleopatra tumultu |
| 110 | nondum translatos Romana in saecula luxus. |
| 111 | ipse locus templi, quod vix corruptior aetas |
| 112 | extruat, instar erat, laqueataque tecta ferebant |
| 113 | divitias crassumque trabes absconderat aurum. |
| 114 | nec summis crustata domus sectisque nitebat |
| 115 | marmoribus, stabatque sibi non segnis achates |
| 116 | purpureusque lapis, totaque effusus in aula |
| 117 | calcabatur onyx; hebenus Mareotica vastos |
| 118 | non operit postes sed stat pro robore vili, |
| 119 | auxilium non forma domus. ebur atria vestit, |
| 120 | et suffecta manu foribus testudinis Indae |
| 121 | terga sedent, crebro maculas distincta smaragdo. |
| 122 | fulget gemma toris, et iaspide fulva supellex |
| 123 | strata micant, Tyrio cuius pars maxima fuco |
| 124 | cocta diu virus non uno duxit aeno, |
| 125 | pars auro plumata nitet, pars ignea cocco, |
| 126 | ut mos est Phariis miscendi licia telis. |
| 127 | tum famulae numerus turbae populusque minister. |
| 128 | discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas; |
| 129 | haec Libycos, pars tam flavos gerit altera crines |
| 130 | ut nullis Caesar Rheni se dicat in arvis |
| 131 | tam rutilas vidisse comas; pars sanguinis usti |
| 132 | torta caput refugosque gerens a fronte capillos; |
| 133 | nec non infelix ferro mollita iuventus |
| 134 | atque exsecta virum: stat contra fortior aetas |
| 135 | vix ulla fuscante tamen lanugine malas. |
| 136 | discubuere illic reges maiorque potestas |
| 137 | Caesar; et inmodice formam fucata nocentem, |
| 138 | nec sceptris contenta suis nec fratre marito, |
| 139 | plena maris rubri spoliis, colloque comisque |
| 140 | divitias Cleopatra gerit cultuque laborat. |
| 141 | candida Sidonio perlucent pectora filo, |
| 142 | quod Nilotis acus conpressum pectine Serum |
| 143 | solvit et extenso laxavit stamina velo. |
| 144 | dentibus hic niveis sectos Atlantide silva |
| 145 | inposuere orbes, quales ad Caesaris ora |
| 146 | nec capto venere Iuba. pro caecus et amens |
| 147 | ambitione furor, civilia bella gerenti |
| 148 | divitias aperire suas, incendere mentem |
| 149 | hospitis armati. non sit licet ille nefando |
| 150 | Marte paratus opes mundi quaesisse ruina; |
| 151 | pone duces priscos et nomina pauperis aevi |
| 152 | Fabricios Curiosque graves, hic ille recumbat |
| 153 | sordidus Etruscis abductus consul aratris: |
| 154 | optabit patriae talem duxisse triumphum. |
| 155 | infudere epulas auro, quod terra, quod aer, |
| 156 | quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani |
| 157 | ambitione furens toto quaesivit in orbe |
| 158 | non mandante fame; multas volucresque ferasque |
| 159 | Aegypti posuere deos, manibusque ministrat |
| 160 | Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces |
| 161 | excepere merum, sed non Mareotidos uvae, |
| 162 | nobile sed paucis senium cui contulit annis |
| 163 | indomitum Meroe cogens spumare Falernum. |
| 164 | accipiunt sertas nardo florente coronas |
| 165 | et numquam fugiente rosa, multumque madenti |
| 166 | infudere comae quod nondum evanuit aura |
| 167 | cinnamon externa nec perdidit aera terrae, |
| 168 | advectumque recens vicinae messis amomon. |
| 169 | discit opes Caesar spoliati perdere mundi |
| 170 | et gessisse pudet genero cum paupere bellum |
| 171 | et causas Martis Phariis cum gentibus optat. |
| 172 | postquam epulis Bacchoque modum lassata voluptas |
| 173 | inposuit, longis Caesar producere noctem |
| 174 | inchoat adloquiis, summaque in sede iacentem |
| 175 | linigerum placidis conpellat Acorea dictis. |
| 176 | 'o sacris devote senex, quodque arguit aetas |
| 177 | non neclecte deis, Phariae primordia gentis |
| 178 | terrarumque situs vulgique edissere mores |
| 179 | et ritus formasque deum; quodcumque vetustis |
| 180 | insculptum est adytis profer, noscique volentes |
| 181 | prode deos. si Cecropium sua sacra Platona |
| 182 | maiores docuere tui, quis dignior umquam |
| 183 | hoc fuit auditu mundique capacior hospes? |
| 184 | fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes, |
| 185 | sed tamen et vestri; media inter proelia semper |
| 186 | stellarum caelique plagis superisque vacavi, |
| 187 | nec meus Eudoxi vincetur fastibus annus. |
| 188 | sed, cum tanta meo vivat sub pectore virtus, |
| 189 | tantus amor veri, nihil est quod noscere malim |
| 190 | quam fluvii causas per saecula tanta latentis |
| 191 | ignotumque caput: spes sit mihi certa videndi |
| 192 | Niliacos fontes, bellum civile relinquam.' |
| 193 | finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus: |
| 194 | 'fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum |
| 195 | edere ad hoc aevi populis ignota profanis. |
| 196 | sit pietas aliis miracula tanta silere; |
| 197 | ast ego caelicolis gratum reor ire per omnis |
| 198 | hoc opus et sacras populis notescere leges. |
| 199 | sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi |
| 200 | occurruntque polo, diversa potentia prima |
| 201 | mundi lege data est. sol tempora dividit aevi, |
| 202 | mutat nocte diem, radiisque potentibus astra |
| 203 | ire vetat cursusque vagos statione moratur; |
| 204 | luna suis vicibus Tethyn terrenaque miscet; |
| 205 | frigida Saturno glacies et zona nivalis |
| 206 | cessit; habet ventos incertaque fulmina Mavors; |
| 207 | sub Iove temperies et numquam turbidus aer; |
| 208 | at fecunda Venus cunctarum semina rerum |
| 209 | possidet; inmensae Cyllenius arbiter undae est. |
| 210 | hunc ubi pars caeli tenuit, qua mixta Leonis |
| 211 | sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes |
| 212 | exerit et varii mutator circulus anni |
| 213 | Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili |
| 214 | ora latent, quae cum dominus percussit aquarum |
| 215 | igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto, |
| 216 | exit ut Oceanus lunaribus incrementis, |
| 217 | iussus adest, auctusque suos non ante coartat |
| 218 | quam nox aestivas a sole receperit horas. |
| 219 | vana fides veterum, Nilo, quod crescat in arva, |
| 220 | Aethiopum prodesse nives. non Arctos in illis |
| 221 | montibus aut Boreas. testis tibi sole perusti |
| 222 | ipse color populi calidique vaporibus Austri. |
| 223 | adde quod omne caput fluvii, quodcumque soluta |
| 224 | praecipitat glacies, ingresso vere tumescit |
| 225 | prima tabe nivis: Nilus neque suscitat undas |
| 226 | ante Canis radios nec ripis alligat amnem |
| 227 | ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum. |
| 228 | inde etiam leges aliarum nescit aquarum, |
| 229 | nec tumet hibernus, cum longe sole remoto |
| 230 | officiis caret unda suis: dare iussus iniquo |
| 231 | temperiem caelo mediis aestatibus exit |
| 232 | sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis |
| 233 | Nilus adest mundo contraque incensa Leonis |
| 234 | ora tumet Cancroque suam torrente Syenen |
| 235 | inploratus adest, nec campos liberat undis |
| 236 | donec in autumnum declinet Phoebus et umbras |
| 237 | extendat Meroe. quis causas reddere possit? |
| 238 | sic iussit natura parens discurrere Nilum, |
| 239 | sic opus est mundo. Zephyros quoque vana vetustas |
| 240 | his ascripsit aquis, quorum stata tempora flatus |
| 241 | continuique dies et in aera longa potestas, |
| 242 | vel quod ab occiduo depellunt nubila caelo |
| 243 | trans Noton et fluvio cogunt incumbere nimbos, |
| 244 | vel quod aquas totiens rumpentis litora Nili |
| 245 | adsiduo feriunt coguntque resistere fluctu: |
| 246 | ille mora cursus adversique obice ponti |
| 247 | aestuat in campos. sunt qui spiramina terris |
| 248 | esse putent magnosque cavae conpagis hiatus. |
| 249 | commeat hac penitus tacitis discursibus unda |
| 250 | frigore ab Arctoo medium revocata sub axem, |
| 251 | cum Phoebus pressit Meroen tellusque perusta |
| 252 | illuc duxit aquas; trahitur Gangesque Padusque |
| 253 | per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus |
| 254 | uno fonte vomens non uno gurgite perfert. |
| 255 | rumor ab Oceano, qui terras alligat omnes, |
| 256 | exundante procul violentum erumpere Nilum |
| 257 | aequoreosque sales longo mitescere tractu. |
| 258 | nec non Oceano pasci Phoebumque polosque |
| 259 | credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri, |
| 260 | sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aer |
| 261 | tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt. |
| 262 | ast ego, si tantam ius est mihi solvere litem, |
| 263 | quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti |
| 264 | saecula concussis terrarum erumpere venis |
| 265 | non id agente deo, quasdam conpage sub ipsa |
| 266 | cum toto coepisse reor, quas ille creator |
| 267 | atque opifex rerum certo sub iure coercet. |
| 268 | quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido est, |
| 269 | et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis, |
| 270 | nullaque non aetas voluit conferre futuris |
| 271 | notitiam; sed vincit adhuc natura latendi. |
| 272 | summus Alexander regum, quem Memphis adorat, |
| 273 | invidit Nilo, misitque per ultima terrae |
| 274 | Aethiopum lectos: illos rubicunda perusti |
| 275 | zona poli tenuit; Nilum videre calentem. |
| 276 | venit ad occasus mundique extrema Sesostris |
| 277 | et Pharios currus regum cervicibus egit; |
| 278 | ante tamen vestros amnes, Rhodanumque Padumque, |
| 279 | quam Nilum de fonte bibit. vaesanus in ortus |
| 280 | Cambyses longi populos pervenit ad aevi, |
| 281 | defectusque epulis et pastus caede suorum |
| 282 | ignoto te, Nile, redit. non fabula mendax |
| 283 | ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque videris |
| 284 | quaereris, et nulli contingit gloria genti |
| 285 | ut Nilo sit laeta suo. tua flumina prodam, |
| 286 | qua deus undarum celator, Nile, tuarum |
| 287 | te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe; |
| 288 | ausus in ardentem ripas attollere Cancrum |
| 289 | in Borean is rectus aquis mediumque Booten |
| 290 | (cursus in occasus flexu torquetur et ortus, |
| 291 | nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis), |
| 292 | teque vident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres, |
| 293 | Aethiopumque feris alieno gurgite campos, |
| 294 | et te terrarum nescit cui debeat orbis. |
| 295 | arcanum natura caput non prodidit ulli, |
| 296 | nec licuit populis parvum te, Nile, videre, |
| 297 | amovitque sinus et gentes maluit ortus |
| 298 | mirari quam nosse tuos. consurgere in ipsis |
| 299 | ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma |
| 300 | atque hiemes adferre tuas, solique vagari |
| 301 | concessum per utrosque polos. hic quaeritur ortus, |
| 302 | illic finis aquae. late tibi gurgite rupto |
| 303 | ambitur nigris Meroe fecunda colonis, |
| 304 | laeta comis hebeni, quae quamvis arbore multa |
| 305 | frondeat aestatem nulla sibi mitigat umbra, |
| 306 | linea tam rectum mundi ferit illa Leonem. |
| 307 | inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum |
| 308 | praeveheris sterilesque diu metiris harenas, |
| 309 | nunc omnes unum vires collectus in amnem, |
| 310 | nunc vagus et spargens facilem tibi cedere ripam. |
| 311 | rursus multifidas revocat piger alveus undas, |
| 312 | qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura |
| 313 | regni claustra Philae. mox te deserta secantem, |
| 314 | qua iungunt nostrum rubro commercia ponto, |
| 315 | mollis lapsus agit. quis te tam lene fluentem |
| 316 | moturum totas violenti gurgitis iras, |
| 317 | Nile, putet? sed, cum lapsus abrupta viarum |
| 318 | excepere tuos et praecipites cataractae |
| 319 | ac nusquam vetitis ullas obsistere cautes |
| 320 | indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis, |
| 321 | cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis |
| 322 | spumeus invitis canescit fluctibus amnis. |
| 323 | hinc, Abaton quam nostra vocat veneranda vetustas, |
| 324 | terra potens primos sentit percussa tumultus |
| 325 | et scopuli, placuit fluvii quos dicere venas, |
| 326 | quod manifesta novi primum dant signa tumoris. |
| 327 | hinc montes natura vagis circumdedit undis, |
| 328 | qui Libyae te, Nile, negent; quos inter in alta |
| 329 | it convalle tacens iam moribus unda receptis. |
| 330 | prima tibi campos permittit apertaque Memphis |
| 331 | rura modumque vetat crescendi ponere ripas'. |
| 332 | sic velut in tuta securi pace trahebant |
| 333 | noctis iter mediae. sed non vaesana Pothini |
| 334 | mens inbuta semel sacra iam caede vacabat |
| 335 | a scelerum motu: Magno nihil ille perempto |
| 336 | iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes |
| 337 | ultricesque deae dant in nova monstra furorem. |
| 338 | dignatur viles isto quoque sanguine dextras |
| 339 | quo Fortuna parat victos perfundere patres, |
| 340 | poenaque civilis belli, vindicta senatus |
| 341 | paene data est famulo. procul hoc avertite, fata, |
| 342 | crimen, ut haec Bruto cervix absente secetur. |
| 343 | in scelus it Pharium Romani poena tyranni, |
| 344 | exemplumque perit. struit audax inrita fatis |
| 345 | nec parat occultae caedem committere fraudi |
| 346 | invictumque ducem detecto Marte lacessit. |
| 347 | tantum animi delicta dabant, ut colla ferire |
| 348 | Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet; |
| 349 | atque haec dicta monet famulos perferre fideles |
| 350 | ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam, |
| 351 | quem puer inbellis cunctis praefecerat armis |
| 352 | et dederat ferrum, nullo sibi iure retento, |
| 353 | in cunctos in seque simul. 'tu mollibus' inquit |
| 354 | 'nunc incumbe toris et pinguis exige somnos: |
| 355 | invasit Cleopatra domum, nec prodita tantum est |
| 356 | sed donata Pharos. cessas accurrere solus |
| 357 | ad dominae thalamos? nubit soror inpia fratri, |
| 358 | nam Latio iam nupta duci est, interque maritos |
| 359 | discurrens Aegypton habet Romamque meretur. |
| 360 | expugnare senem potuit Cleopatra venenis: |
| 361 | crede, miser, puero, quem nox si iunxerit una |
| 362 | et semel amplexus incesto pectore passus |
| 363 | hauserit obscaenum titulo pietatis amorem, |
| 364 | meque tuumque caput per singula forsitan illi |
| 365 | oscula donabit. crucibus flammisque luemus |
| 366 | si fuerit formonsa soror. nil undique restat |
| 367 | auxilii: rex hinc coniunx, hinc Caesar adulter. |
| 368 | et sumus, ut fatear, tam saeva iudice sontes: |
| 369 | quem non e nobis credit Cleopatra nocentem |
| 370 | a quo casta fuit? per te quod fecimus una |
| 371 | perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni |
| 372 | foedus, ades; subito bellum molire tumultu, |
| 373 | inrue; nocturnas rumpamus funere taedas |
| 374 | crudelemque toris dominam mactemus in ipsis |
| 375 | cum quocumque viro. nec nos deterreat ausis |
| 376 | Hesperii fortuna ducis, quae sustulit illum |
| 377 | inposuitque orbi: communis gloria nobis, |
| 378 | nos quoque sublimes Magnus facit. aspice litus, |
| 379 | spem nostri sceleris; pollutos consule fluctus |
| 380 | quid liceat nobis, tumulumque e pulvere parvo |
| 381 | aspice Pompei non omnia membra tegentem. |
| 382 | quem metuis, par huius erat. non sanguine clari |
| 383 | (quid refert?) nec opes populorum et regna movemus: |
| 384 | ad scelus ingentis fati sumus. attrahit illos |
| 385 | in nostras fortuna manus: en, altera venit |
| 386 | victima nobilior. placemus caede secunda |
| 387 | Hesperias gentes: iugulus mihi Caesaris haustus |
| 388 | hoc praestare potest, Pompei caede nocentis |
| 389 | ut populus Romanus amet. quid nomina tanta |
| 390 | horremus viresque ducis, quibus ille relictis |
| 391 | miles erit? nox haec peraget civilia bella |
| 392 | inferiasque dabit populis et mittet ad umbras |
| 393 | quod debetur adhuc mundo caput. ite feroces |
| 394 | Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuventus |
| 395 | hoc regi, Romana sibi. tu parce morari. |
| 396 | plenum epulis madidumque mero Venerique paratum |
| 397 | invenies: aude, superi tot vota Catonum |
| 398 | Brutorumque tibi tribuent. ' non lentus Achillas |
| 399 | suadenti parere nefas haud clara movendis, |
| 400 | ut mos, signa dedit castris nec prodidit arma |
| 401 | ullius clangore tubae: temere omnia saevi |
| 402 | instrumenta rapit belli. pars maxima turbae |
| 403 | plebis erat Latiae, sed tanta oblivio mentis |
| 404 | cepit in externos corrupto milite mores |
| 405 | ut duce sub famulo iussuque satellitis irent |
| 406 | quos erat indignum Phario parere tyranno. |
| 407 | nulla fides pietasque viris qui castra secuntur, |
| 408 | venalesque manus; ibi fas ubi proxima merces: |
| 409 | aere merent parvo, iugulumque in Caesaris ire |
| 410 | non sibi dant. pro fas! ubi non civilia bella |
| 411 | invenit imperii fatum miserabile nostri? |
| 412 | Thessaliae subducta acies in litore Nili |
| 413 | more furit patrio. quid plus te, Magne, recepto |
| 414 | ausa foret Lagea domus? dat scilicet omnis |
| 415 | dextera quod debet superis, nullique vacare |
| 416 | fas est Romano. Latium sic scindere corpus |
| 417 | dis placitum: non in soceri generique favorem |
| 418 | discedunt populi; civilia bella satelles |
| 419 | movit, et in partem Romani venit Achillas; |
| 420 | et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent |
| 421 | hae vincent partes. aderat maturus uterque, |
| 422 | et districta epulis ad cunctas aula patebat |
| 423 | insidias, poteratque cruor per regia fundi |
| 424 | pocula Caesareus mensaeque incumbere cervix. |
| 425 | sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus, |
| 426 | ne caedes confusa manu permissaque fatis |
| 427 | te, Ptolemaee, trahat. tanta est fiducia ferri, |
| 428 | non rapuere nefas; summi contempta facultas |
| 429 | est operis; visum famulis reparabile damnum |
| 430 | illam mactandi dimittere Caesaris horam. |
| 431 | servatur poenas in aperta luce daturus; |
| 432 | donata est nox una duci, vixitque Pothini |
| 433 | munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus. |
| 434 | Lucifer a Casia prospexit rupe diemque |
| 435 | misit in Aegypton primo quoque sole calentem, |
| 436 | cum procul a muris acies non sparsa maniplis |
| 437 | nec vaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes |
| 438 | recta fronte venit: passuri comminus arma |
| 439 | laturique ruunt. at Caesar moenibus urbis |
| 440 | diffisus foribus clausae se protegit aulae |
| 441 | degeneres passus latebras. nec tota vacabat |
| 442 | regia conpresso: minima collegerat arma |
| 443 | parte domus. tangunt animos iraeque metusque, |
| 444 | et timet incursus indignaturque timere. |
| 445 | sic fremit in parvis fera nobilis abdita claustris |
| 446 | et frangit rabidos praemorso carcere dentes, |
| 447 | nec secus in Siculis fureret tua flamma cavernis, |
| 448 | obstrueret summam siquis tibi, Mulciber, Aetnam. |
| 449 | audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi |
| 450 | Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus |
| 451 | Pompeiumque ducem causa sperare vetante |
| 452 | non timuit fatumque sibi promisit iniquum, |
| 453 | expavit servile nefas, intraque penates |
| 454 | obruitur telis. quem non violasset Alanus, |
| 455 | non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus, |
| 456 | hic, cui Romani spatium non sufficit orbis, |
| 457 | parvaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos, |
| 458 | ceu puer inbellis vel captis femina muris, |
| 459 | quaerit tuta domus; spem vitae in limine clauso |
| 460 | ponit, et incerto lustrat vagus atria cursu, |
| 461 | non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum |
| 462 | sumpturus poenas et grata piacula morti |
| 463 | missurusque tuum, si non sint tela nec ignes, |
| 464 | in famulos, Ptolemaee, caput. sic barbara Colchis |
| 465 | creditur ultorem metuens regnique fugaeque |
| 466 | ense suo fratrisque simul cervice parata |
| 467 | expectasse patrem. cogunt tamen ultima rerum |
| 468 | spem pacis temptare ducem, missusque satelles |
| 469 | regius, ut saevos absentis voce tyranni |
| 470 | corriperet famulos, quo bellum auctore moverent. |
| 471 | sed neque ius mundi valuit nec foedera sancta |
| 472 | gentibus, orator regis pacisque sequester |
| 473 | aestimat in numero scelerum ponenda tuorum, |
| 474 | tot monstris Aegypte nocens? non Thessala tellus |
| 475 | vastaque regna Iubae, non Pontus et inpia signa |
| 476 | Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero |
| 477 | tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum |
| 478 | deliciae fecere tuae. premit undique bellum, |
| 479 | inque domum iam tela cadunt quassantque penates. |
| 480 | non aries uno moturus limina pulsu |
| 481 | fracturusque domum, non ulla est machina belli, |
| 482 | nec flammis mandatur opus; sed caeca iuventus |
| 483 | consilii vastos ambit divisa penates, |
| 484 | et nusquam totis incursat viribus agmen. |
| 485 | fata vetant, murique vicem Fortuna tuetur. |
| 486 | nec non et ratibus temptatur regia, qua se |
| 487 | protulit in medios audaci margine fluctus |
| 488 | luxuriosa domus. sed adest defensor ubique |
| 489 | Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet, |
| 490 | obsessusque gerit, tanta est constantia mentis, |
| 491 | expugnantis opus. piceo iubet unguine tinctas |
| 492 | lampadas inmitti iunctis in vela carinis; |
| 493 | nec piger ignis erat per stuppea vincula perque |
| 494 | manantis cera tabulas, et tempore eodem |
| 495 | transtraque nautarum summique arsere ceruchi. |
| 496 | iam prope semustae merguntur in aequora classes, |
| 497 | iamque hostes et tela natant. nec puppibus ignis |
| 498 | incubuit solis; sed quae vicina fuere |
| 499 | tecta mari longis rapuere vaporibus ignem, |
| 500 | et cladem fovere Noti, percussaque flamma |
| 501 | turbine non alio motu per tecta cucurrit |
| 502 | quam solet aetherio lampas decurrere sulco |
| 503 | materiaque carens atque ardens aere solo. |
| 504 | illa lues paulum clausa revocavit ab aula |
| 505 | urbis in auxilium populos. nec tempora cladis |
| 506 | perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis |
| 507 | insiluit Caesar semper feliciter usus |
| 508 | praecipiti cursu bellorum, et tempore rapto |
| 509 | nunc claustrum pelagi cepit Pharon. insula quondam |
| 510 | in medio stetit illa mari sub tempore vatis |
| 511 | Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris. |
| 512 | illa duci geminos bellorum praestitit usus. |
| 513 | abstulit excursus et fauces aequoris hosti |
| 514 | Caesar et auxiliis ut vidit libera ponti |
| 515 | ostia, non fatum meriti poenasque Pothini |
| 516 | distulit ulterius. sed non, qua debuit, ira, |
| 517 | non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum: |
| 518 | (heu facinus, gladio cervix male caesa pependit) |
| 519 | Magni morte perit. nec non subrepta paratis |
| 520 | a famulo Ganymede dolis pervenit ad hostis |
| 521 | Caesaris Arsinoe; quae castra carentia rege |
| 522 | ut proles Lagea tenet, famulumque tyranni |
| 523 | terribilem iusto transegit Achillea ferro. |
| 524 | altera, Magne, tuis iam victima mittitur umbris; |
| 525 | nec satis hoc Fortuna putat. procul absit ut ista |
| 526 | vindictae sit summa tuae. non ipse tyrannus |
| 527 | sufficit in poenas, non omnis regia Lagi: |
| 528 | dum patrii veniant in viscera Caesaris enses |
| 529 | Magnus inultus erit. sed non auctore furoris |
| 530 | sublato cecidit rabies; nam rursus in arma |
| 531 | auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo |
| 532 | proelia Marte gerunt. potuit discrimine summo |
| 533 | Caesaris una dies in famam et saecula mitti. |
| 534 | molis in exiguae spatio stipantibus armis |
| 535 | dum parat in vacuas Martem transferre carinas, |
| 536 | dux Latius tota subitus formidine belli |
| 537 | cingitur: hinc densae praetexunt litora classes, |
| 538 | hinc tergo insultant pedites. via nulla salutis, |
| 539 | non fuga, non virtus; vix spes quoque mortis honestae. |
| 540 | non acie fusa nec magnae stragis acervis |
| 541 | vincendus tum Caesar erat sed sanguine nullo. |
| 542 | captus sorte loci pendet; dubiusque timeret |
| 543 | optaretne mori respexit in agmine denso |
| 544 | Scaevam perpetuae meritum iam nomina famae |
| 545 | ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis |
| 546 | obsedit muris calcantem moenia Magnum. |